BÜYÜMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE İZLEMİ. Yrd. Doç. Dr. Emine Çamtosun

Transkript

1 BÜYÜMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE İZLEMİ Yrd. Doç. Dr. Emine Çamtosun

2 Büyüme Büyüme nedir? Canlı vücudunun hacim ve kütlece artışıdır. Büyüme geriliği nedir? Yaşa ve cinsiyete göre olması gereken boy ve/veya kilonun altında olma

3 Gelişme Gelişme nedir? Dokuların ve hücrelerin yapısındaki değişiklikler sonucunda biyolojik işlevlerde olgunlaşma sürecini ifade eder. Gelişim basamakları Gelişme geriliği nedir? Bir çocuğun hareket, anlama, konuşma,., gibi işlevlerinin zaman içinde yaşına uygun olarak yerine getirememesi.

4 Büyümenin değerlendirilmesi Normal büyüme, çocuklarda sağlıklı olmanın en önemli göstergelerinden biridir. Bebeklik ve çocukluk döneminde büyüme değerlendirmesi ve takibi pek çok hastalığın erken teşhisinde önem taşır.

5 Antropometrik Değerlendirme ÖLÇÜMLER Boy Ağırlık Baş çevresi Kulaç boyu Oturma boyu Orta kol çevresi Bel çevresi HESAPLAMA/ DEĞERLENDİRME Boy persentil/ SDS Ağırlık persentil/ SDS Baş çevresi persentil/ SDS Boya göre ağırlık Vücut kitle indeksi Büyüme Hızı Üst /alt segment oranı Oturma boyu/boy oranı

6 Antropometrik Ölçümlerde Standart ölçüm aletleri kullanılmalı Standart ölçüm teknikleri kullanılmalı Yapılan ölçümler topluma uygun standart büyüme eğrileri veya çizelgeleri ile değerlendirilmeli Ölçümler belli zaman aralıklarıyla tekrarlanmalı

7 Boy/uzunluk Ölçümü-1 İlk 2 yaşta sırtüstü yatar pozisyonda ölçülür Esnek olmayan bir zemin üzerinde baş tahtası sabit, ayak tahtası hareketli olan bir ölçüm aleti (örn: infantometre) kullanılır Bebek sırt üstü yatırılır, başı bir kişi tarafından aletin baş kısmına sabit bir şekilde yaslanır, dizler üzerine hafif baskı yapılarak bacaklar düzleştirilir, ayak tabanı ölçüm masasına 90 º açı yapacak şekle getirilir. Ayak tesbiti ayak tabanına yaslanır. Baş ve ayak tabanına yaslanan iki tespit arasındaki mesafe ölçülür.

8 Boy ölçümü-2 > 2 yaş çocukların boyu duvara monte edilmiş sabit stadiyometre ile dimdik ayakta dururken ölçülmeli Ayakkabısız ölçüm yapılmalı Toka varsa çıkarılmalı Ayaklar birleşik olmalı, topuklar, kalça, omuzlar ve baş duvara duvara temas etmeli Gözler tam karşıya bakmalı Yatar pozisyonda yapılan boy uzunluğu ölçümleri, ayakta yapılan ölçümlerden ortalama 1-2 cm daha yüksek sonuç verir.

9 Büyüme (Uzama) Hızı İki farklı zamanda yapılan ölçümlerin farkının zamana oranlanmasıdır. Örn: 5 cm/yıl Çocukların yaşına ve puberte durumuna göre beklenen büyüme hızları farklıdır. Büyüme yetersizliği: Büyüme hızı yaşa cinse göre olması gerekenin altında Bulunduğu persentilden iki majör persentil düşme

10 Yaş grubuna göre normal büyüme hızları: Doğumda ortalama 50 cm olan boy 12 aylık olunca 75 cm e ulaşır ay: 25cm/yıl 1-2 yaş: 12cm/yıl 2-3 yaş: 8cm/yıl 3-4 yaş: 7cm/yıl 4-6 yaş: 6cm/yıl 6- puberte: 5cm/yıl Pubertede büyüme hızı piki Kızlar için yaklaşık 10cm/yıl, Erkekler için 10-12cm/yıl. Puberte süresince toplam uzama: Erkekler cm Kızlar cm Pubertenin sonunda erişkin dönem boy uzunluğunun %98 ine ulaşılır.

11 Büyüme hızına göre kimlerde büyüme geriliği düşünülmeli? 3-4 yaş arası büyüme hızı < 6 cm/yıl 4-6 yaş arası büyüme hızı < 5 cm/yıl 6 yaş üzeri prepubertal büyüme hızı: Erkek < 4 cm/yıl Kız < 4.5 cm/yıl ise büyüme hızı yetersizdir.

12 Vücut ağırlığı ölçümü Doğru ölçüm için alet hassas olmalı ve düzenli olarak kalibre edilmelidir. Ayakkabı olmadan ve hafif giysilerle tartılmalıdır. Bebekler oturarak veya yatarak bebek tartısında tartılmalıdır.

13 Vücut ağırlığı değerlendirme Yenidoğan ortalama 3200 gr ağırlığındadır. İlk 10 gün ortalama < % 5-6 fizyolojik kilo kaybı olur. 10. günden itibaren kilo alımı yeniden başlar. İlk 3 ay : 3-6 ay arası: günde gr günde 20 gr 6-12 ay arası : günde gr 1-2 yaş arası : yılda 2-2,5 kg artış olur. Bebek 5 aylıkken doğum kilosunun iki katına, 12 aylıkken ise üç katına ulaşır.

14 Baş çevresi ölçümü 2 yaş altı her çocukta > 2 yaş çocukta mikrosefali/ makrosefali şüphesi varsa veya boy kısalığı varsa ölçülür. Esnek olmayan ölçüm aleti kullanılır. Metre, oksiputun en çıkıntılı ve alnın en çıkıntılı yerinden geçecek şekilde ölçüm yapılır.

15 Baş Çevresi Çocuğun beyin gelişimi hakkında fikir verir. Yaşamın ilk iki yılı beyin gelişiminin en hızlı olduğu dönemdir. Doğumda ortalama baş çevresi 35 cm dir. 0-3 ay arası 1,5 cm/ ay 3-6 ay arası 1cm/ ay 6-12 ay arası 0,5 cm/ ay artar Bir yaşında 46 cm ye ulaşır (Ortalama cm artış). İkinci yıl içinde sadece 2.5 cm artar. 2 yaş sonunda erişkin baş çevresinin yaklaşık % 85 ine ulaşılır.

16 Baş çevresi Mikrosefali: Baş çevresinin yaşa ve cinse göre normalden küçük olması Beyin gelişimini bozan veya kafa kemiklerinin erken kapanmasına yol açan hastalıklarda Makrosefali: Baş çevresinin yaşa ve cinse göre normalden büyük olması Kafa içinde basınç artışına yol açan durumlarda (hidrosefali), beyni etkileyen bazı metabolik hastalıklarda...

17

18 Vücut oranları Büyüme ile birlikte vücut oranları da değişir. Doğumda baş ve gövde büyükken yaş ilerledikçe, özellikle ergenlik döneminde bacaklar daha fazla uzar. Vücut oranlarının değerlendirilmesinde üst/alt segment oranı ve kulaç uzunluğu ile boy arasındaki uzunluk farkı gibi ölçümlerden yararlanılır.

19 Oturma boyu ölçümü Boy kısalığı ve/veya orantısızlık varsa ölçülmelidir Oturma boyu= üst segment (ÜS) Boy- ÜS = alt segment (AS) Yenidoğanlarda ÜS/ AS oranı 1,7 7-8 yaşından sonra 1'e yaklaşır, Erişkinde ise 0,92-1. ÜS/AS yüksek ise ekstremite kısalığı ÜS/AS düşük ise gövde kısalığı

20 Kulaç boyu Vücut oranları hakkında bilgi verir. Kulaç boyu boydan belirgin kısa ise ekstremite kısalığı yapan hastalıklar akla gelir. Uzun çocukta kulaç boydan belirgin uzun ise Marfan, Klinefelter..

21 Büyüme izlem sıklığı İlk 6 ay her ay 6-12 ay arasında 3 ayda bir 1-3 yaş arasında 6 ayda bir çocuğun boy, ağırlık, baş çevresi ölçümü > 4 yaş, yılda bir boy ve vücut ağırlığı ölçümü yapılmalı

22 Antropometrik Değerlendirme ÖLÇÜMLER Boy Ağırlık Baş çevresi Kulaç boyu Oturma boyu Orta kol çevresi Bel çevresi HESAPLAMA/ DEĞERLENDİRME Boy persentil/ SDS Ağırlık persentil/ SDS Baş çevresi persentil/ SDS Boya göre ağırlık Vücut kitle indeksi Büyüme Hızı Üst /alt segment oranı Oturma boyu/boy oranı

23 Dağılım ± 2 SD Normal 3p 97p ± 2 SD ± 3 SD

24 Türk çocuklarında vücut ağırlığı persentil tablosu Neyzi O et al, 2008

25 Türk çocuklarında uzunluk/ boy persentil tablosu Neyzi O et al, 2008

26 Türk çocuklarında baş çevresi persentil tablosu Neyzi O et al, 2008

27 Türk çocuklarında vücut kitle indeksi persentil tablosu Neyzi O et al, 2008

28 Türk kız çocuklarında oturma boyu/boy oranı persentil tablosu Bundak R et al, 2014

29 Türk erkek çocuklarında oturma boyu/boy oranı persentil tablosu Bundak R et al, 2014

30

31

32 BGA% ve VKİ Boya göre vücut ağırlığı durumunu değerlendirmek için hesaplanır. Malnütre, normal, fazla kilolu, obez

33 *Takvim yaşı (Kronolojik yaş) *Boy yaşı= Öçülen boyun 50 persentil olduğu yaş *Boya göre ağırlık (BGA)= Kişinin boy yaşına uyan 50 persentil vücut ağırlığı (VA) *BGA yüzdesi= Ölçülen VA x100 BGA

34 Boya göre ağırlık (BGA) yüzdesi Tanımı < %90 malnütrisyon % normal kilolu fazla kilolu (overweight) 120 obezite 140 morbid obezite

35 Vücut kitle indeksi (VKİ) VKİ= Ağırlık (kg) boy (m2) 2 yaş üzerinde tercih edilir. Çocuklarda VKİ, persentil ve z-skoru ile değerlendirilir!

36 Vücut kitle indeksi VKİ persentili < 5 persentil zayıf 5-15 persentil düşük kilolu persentil normal persentil fazla kilolu >95 persentil obez VKİ z skoru < -3SD Ciddi zayıf < -2 SD Zayıf > 1 SD Fazla kilolu > 2 SD Obez > 3 SD Morbid obez (Ciddi obez)

37 Standart Deviasyon Skoru (SDS)(Z skoru) Büyüme eğrileri 3 ve 97 persentiller arasındaki normal çocukların büyümesi konusunda yeterli bilgi verir. Ancak <3p ve >97p çocukların büyüme durumunu tanımlamakta ve takip etmekte yetersizdir. Kısa boylu çocukların normalden ne kadar sapma gösterdiğini anlamakta (büyüme geriliğinin şiddetini saptamada) ve büyümesini izlemede SDS (Z skoru) daha yararlıdır.

38 Hepsi <3p Boy kısalıkları aynı şiddette mi? -3 SDS -5 SDS -7 SDS

39 SDS (z skoru) hesaplama Boy SDS = Ölçülen boy Aynı yaş ve cinsteki 50 persentil boyu (ideal boy) Aynı yaş ve cinsteki boyun normal populasyondaki SD si Boy SDS Vücut ağırlığı SDS Baş çevresi SDS Vücut kitle indeksi SDS

40

41 Genetik Hedef Boy Kızlarda hedef boy : (anne boyu+ baba boyu -13cm) 2 Erkeklerde hedef boy : (anne boyu+ baba boyu+13cm) 2

42 Durumları aynı mı?

43 Kemik yaşı tayini Sol el- el bilek grafisi çekilir Standart kemik yaşı atlaslarından faydalanarak bilek ve parmak epifizlerinin olgunluğu değerlendirilir Kızlarda KY>14 yaş; Erkeklerde KY>16 yaş olunca epifizler kapanır.

44 Kemik yaşı İleri kemik yaşı: erken puberte, hiperandrojenemi (KAH gibi) Geri kemik yaşı: hipotiroidi, büyüme hormonu eksikliği, kortizol fazlalığı, yapısal büyüme gecikmesi

45 Sonuç Çocuk izleminde büyümenin değerlendirilmesi çok önemlidir Önerilen sıklık ve şekilde büyüme izlemi yapılması olası pek çok sorunun erken teşhisini sağlar