Ulusal Su Tahsisi Çalıştayı Ankara, Ekim, Guy Alaerts Su Kaynakları Programı Ekip Lideri Dünya Bankası

Transkript

1 Ulusal Su Tahsisi Çalıştayı Ankara, Ekim, 2013 Guy Alaerts Su Kaynakları Programı Ekip Lideri Dünya Bankası

2 İlk sözler Dünya Bankası belirli bir sistemi veya modeli desteklemez Ancak, mali, sosyal ve çevresel açıdan sürdürülebilir iyi uygulamaların bulunması ve desteklenmesi ile ilgilenir Bu çalıştay birkaç ülkeden kavramsal ve operasyonel deneyimleri bir araya getirmektedir.

3 İçerik 1. Su sıra dışı bir ekonomik ürün 2. Su girişimci / çiftçi perspektifi 3. Su kısa ve uzun vadeli değişkenlikler nasıl ele alınmalı? 4. Su yönetici perspektifi 5. örnekler: Endonezya, Japonya ve Kaliforniya 6. Sonuçlar

4 Su sıra dışı bir ekonomik ürün Su ekonominin yakıtıdır, sağlığımızı ve çevremizi destekler Çok yüksek bir ekonomik değere sahiptir Suyu A noktasından B noktasına taşımak elektriği taşımaya göre kat daha pahalıdır Çok yüksek maliyet Ancak su giderek kıtlaşıyor rekabet Bir ülkede veya havzada ortalama olarak kıtlık olmasa bile, kurak mevsimde yerel kıtlıkların ve yağışlı mevsimde yerel fazlalıkların (taşkınlar!) olacağı kesindir Ne inşa ederseniz edin, kullanılacaktır.

5 Su sıra dışı bir ekonomik ürün Hem özel mal hem de kamu malıdır; aynı zamanda ortak mülkiyetli bir kaynaktır Eksiltilebilirdir ( buradaki kullanımım başkası tarafından kullanılabilirliğini eksiltir, ancak bunun ölçülmesi zordur) Dışlanabilirlik olasılığı düşüktür ( birisinin bir nehri veya yeraltı suyunu kullanmasını önlemek zordur ) Yüksek batık maliyet tüketici mahkumdur DOLAYISIYLA, kısmen piyasa tabanlı kısmen de idari özellikteki düzenleyici araçlara ihtiyaç duyar

6 Su girişimci/çiftçi perspektifi Su arzı, işletmemin/çiftliğimin üretmesine olanak tanıyacak kadar yeterli olmalıdır Tohuma, işgücüne ve hasada yatırım yapacağımdan dolayı planlayabilmek isterim, Güvenilirlik en önemli husustur == vaat edilen su miktarı / kalitesi sunulmalıdır Güvenebildiğim sürece miktar daha az önemlidir Gerekirse, daha az su tüketimine yatırım yaparım

7 Su girişimci / çiftçi perspektifi Yatırım yapabilmek için 1 2 yıl önceden plan yapabilmem lazım Fabrikamın/ürünümün ihtiyaç duyduğu zamanlarda su isterim : Birçok fabrika hafta sonları veya akşamları suya ihtiyaç duymaz (şişeleme, tekstil, ) Bazı tesisler sadece mevsimsel olarak suya ihtiyaç duyar (şeker fabrikaları, ) Bazı tesisler sürekli olarak suya ihtiyaç duyar (termik santraller, petrokimya, ) Tarımsal ürünler sadece erken büyüme ve ara büyüme aşamalarında ara sıra suya ihtiyaç duyar Çok fazla su tuzlanma, yavaş büyüme

8 Su girişimci / çiftçi perspektifi : Günlük/aylık/yıllık değişkenlikler nasıl ele alınmalı? Yıllık dalgalanma Günlük dalgalanma

9 Günlük/aylık/yıllık değişkenlikler nasıl ele alınmalı?: Rezervuarlar da güvenilirlik bakımından sınırlamalara tabidir Mead Gölü (Hoover barajı), Nevada: Azalan giriş akışı

10 ABD: Rezervuarlarda aylık ve yıllık değişkenlik?

11 ABD: Rezervuarlarda aylık ve yıllık değişkenlik Mead Gölü (NV): Değişen yağış düzenleri, iklim değişkenliği, yüksek düzeyde buharlaşma, azalan kar suyu akışları, ve mevcut su kullanım düzenleri Mevcut kullanıma ve öngörülen iklim eğilimlerine göre, 2021 yılına kadar Mead ve Powell göllerinde canlı depolamanın sona erme ihtimali yüzde 50 dir (Water Research Journal, 2008)

12 Günlük/aylık/yıllık değişkenlikler nasıl ele alınmalı? Türkiye nin iklim değişikliği Ortalama sıcaklık : (3.6) C Ortalama yağış : 26 % 6 % (16%) Sık ısı dalgaları, daha seyrek ancak yoğun yağışlar Daha yüksek evapotranspirasyon

13 Türkiye nin iklim değişikliği halen devam ediyor Türkiye de ortalama sıcaklık eğilimi Şekil 7. Türkiye de ortalama sıcaklık ve eğilimi (Şensoy, S. ve ark., 2008

14 Water The perspective of entrepreneur/ farmer What can he do to adapt? Adapt inside water box Adapt outside water box Recycle/ reuse Invest in technology Invest in water saving technology, drip and micro irrigation Reduce losses Be more careful in using water Adjust cropping pattern; chose water low crops Sell your permit, concession; have some users specialize in water based productivity, other do something else

15 Yönetici perspektifi Su tahsisindeki amaçlar Hakkaniyetin sağlanması (tekelin önlenmesi) Sürdürülebilirliğin sağlanması Doğal ekolojik fonksiyonların sürdürülmesi için çevre sisteminin ve su akışının korunması; Proaktif politikalar Tarife yoluyla maliyetlerin karşılanmasının sağlanması Su tüketiminin düşürülmesi için teşvikler sunulması (tarife, kısıtlamalar, sübvansiyonlar yoluyla) Bir yandan üretimi arttırırken aynı zamanda su kullanımını düşürmeye yönelik yenilikçilik teşviklerinin sunulması

16 Yönetici perspektifi Yasal temel Bir su (kullanım) hakkı; Yatırım güvencesi sağlamak için sağlam ve devredilemez (geri alınamaz) olmalıdır Kısa vadeli değişikliklere cevap vermek için daha yüksek bir ekonomik kullanıma hızlı bir şekilde yeniden tahsise izin verecek şekilde yeterince esnek olmalıdır İşlem maliyetleri (idari) düşük olmalıdır Mahkemede uygulanabilir olmalıdır (bir arazi tapusu gibi) Su hakkı bir varlıktır Birçok banka su hakkı karşılığında kredi sağlamaktadır. Hak gelir olarak kaydedilebilir.

17 Yönetici perspektifi Yasal temel Suyun sahibinin kim olduğunun tanımlanması Devlet (çoğu ülkede) Eyalet (federal ülkelerde: ABD, Avustralya, Hindistan ) Özel (Şili) Su hakkı ilkesinin tanımlanması Kıyıdaşlık sistemi (nehir veya göl kıyısındaki arazi sahipleri İngiltere sistemi) İlk kullanım ilk hak / tarihsel haklar (İspanyol sisteminin bazı bölümleri, Japonya, Napolyonik hukuk sistemleri)

18 Yönetici perspektifi Yasal temel Su haklarının veya su kullanım haklarının nasıl verilebileceğinin veya satılabileceğinin belirlenmesi (1) Mahkeme yoluyla uygulanabilecek bir hukuki hak yoluyla Önceki haklar tanınarak ve kullanım koşulları belirlenerek veya belirlenmeyerek idari yetkilendirme yoluyla : Sicil ile (Meksika, İspanya, Brezilya ) Sicilsiz (Japonya) Açık arttırma yoluyla, veya bir proje sahibi ile sözleşme yapılarak (Avustralya, Batı ABD, ) Su kullanım haklarının hak sahipleri arasında ticareti yoluyla

19 Yönetici perspektifi Yasal temel Su hakları veya su kullanım hakları (2) Genellikle planlama, tarihsel hak, hak koşulları ile ilgili ilkelerin bir kombinasyonu ile : AB sistemi : 1. Nehir Havzası Yönetim Planı: Mevcut kullanımları tanır; Yeni girenlere olanak tanır; Uzun vadeli sürdürülebilirlik hedefleri belirler 2. Uzun vadeli ortalama tahsis (yıllar) sağlar 3. Sınırlayıcı koşulları belirler (özellikle kuraklık durumunda) 4. Hızlı yeniden tahsislerin kısa vadede alınıp satılmasına izin verir (haftalar) 5. Havza kurumu baş konumdadır, belirleyicidir.

20 Yönetici perspektifi Yasal temel Hangi sistemin en iyi işleyeceği aşağıdakilere bağlıdır: Hidro meteoroloji Talep yapısı Ülkenin hukuk sistemi Doğal kaynak yönetimi ile ilgili mevcut deneyimler Uygulama ve mahkemeler güçlü mü?

21 Örnek: ürün tercihinin, su kullanımının ve gelirin optimizasyonu için iki sulama bölgesi arasında ticarete izin verilmesi (Endonezya) Rezervuar teorik olarak 2,5 ürün karşılıyor Memba: Sulama Bölgesi A (3500 ha) ÖNCE: çeltik + 0,5 çeltik SONRA: çeltik + çeltik + 0,5 çeltik Son mevsimde mansaptaki bölgenin tahsisini kullanıyor $$ Mansap: Sulama Bölgesi B (1900 ha), daha kumlu bir toprak MNCE: çeltik + 0,5 çeltik/tütün SONRA: çeltik + sebze/tütün + sebze Son mevsimde memba tarafından ödenen yeraltı sularını kullanıyor DENİZ

22 Örnek: Japonya daki sistem yeni girenlerin tazminat karşılığında su kullanmasına izin veriyor Japonya daki Su Kanunu tarihsel kullanım haklarını tanıyor Sicil/kadastro yok, ancak kullanıcının İdari Mahkemede önceden kullanım boyutlarını kanıtlaması gerekiyor Yeni girenler, örnek: Önceden mevcut olan, çeltik yetiştirilen bir sulama bölgesi Yeni bir süt ürünleri fabrikası su çekmek istiyor Çiftçilerden su satın alabilir veya kanalların sızdırmazlığı için yatırım yapabilir (= su tasarrufu) tasarruf edilen miktar fabrika tarafından kullanılabilir

23 Örnek: Kaliforniya sistemi

24 Örnek: Kaliforniya sistemi Entegre su yönetimi için bir havza kurumu yok. Bunun yerine sistemde itiraz ve başvurular (örneğin çevresel koruma önlemlerinin uygulanması) mahkemeler ve yasalar yoluyla yapılıyor Merkezi Vadi Projesi CVP (işletmeci USBR): Sulama bölgelerini, belediyeleri, sanayi işletmelerini içerir.. Spesifik sözleşme türlerine sahiptir Eyalet Su Projesi (SWP) (işletmeci Kaliforniya Su Kaynakları İdaresi) Sulama bölgelerini, vs. içerir Sözleşmeler farklıdır Los Angeles ve San Francisco ilave olarak kendi sistemlerine sahiptir

25 Örnek: Kaliforniya sistemi Su kıtlığı durumunda farklı müdahaleler : USBR Dört kademeli kesinti: 1. Tarımsal talepler %25 kesilir. 2. Tarımsal ve Belediye/Sanayi talepleri %25 kesilir. 3. Tarımsal talepler %25 saha kesilir. 4. Tarımsal talepler %25 saha kesilir. Eyalet Kesintiler Tarım ile Belediye/Sanayi arasında eşit olarak paylaştırılır (yüzdesel olarak)

26 Sonuçlar 1. Su tahsisleri ve su (kullanım) hakları aşağıdaki amaçlar için temel öneme sahiptir: 1. Girişimcilere ve çiftçilere yatırım için belirlilik sağlanması 2. Tekelleşmenin önlenmesi ve hakkaniyetin sağlanması 3. Su tasarrufu için finansal teşvik sağlanması (tarife yoluyla) 4. Gelecek için planlama yapılması 2. Su kullanım hakkı tipik olarak yatırımları kolaylaştırmak için yıl sürelidir 3. Talep değişkenliklerini karşılamak ve değişken arz yönetimi (kuraklık) sağlamak için uzun vadeli toplu tahsis (planlama uygulaması) ve operasyonel kısa vadeli (haftalar) esnek yeniden tahsis (su piyasaları)birbirinden ayrılır

27 Sonuçlar 4. Etkililik, yerel düzey için piyasa mekanizmalarının bileşimi (yıllık su ihaleleri, ticareti, fiyatlandırması, ) ve büyük ölçekli uzun vadeli havza planlaması için idari yönetim ile sağlanır 5. Öncelik sıralaması genellikle çok katıdır, çok az faydalı olabilir: İçme > Tarım > Sanayi > Kaliforniya: İçme suyu mutlak bir öncelik değil AB: İçme suyu mutlak öncelik, ancak Nehir Havzası Yönetim Planına dayalı olarak sıkılaştırmaya tabi 6. Kaliforniya, AB: Çevresel /ekolojik su ihtiyacı doğru değil, zor bir kısıt (rezerv) 7. İlk adım: tüm su çekişlerini ölçmeye başlamak

28 Teşekkürler!