AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDEN VE PROGESTERON İÇEREN KONTRASEPTİF KULLANIMINDAN MEMNUNİYET

Transkript

1 Anatol J Clin Investig 2010:4(2):90-98 AİLE PLALAMASI HİZMETLERİDE VE PROGESTERO İÇERE KOTRASEPTİF KULLAIMIDA MEMUİYET SATISFACTIO FROM FAMILY PLAIG SERVICES AD THE PROGESTEROE COTAIIG COTRACEPTIVES Ege Üniversitesi İzmir Atatürk Sağlık Yüksekokulu, İzmir. Birsen KARACA SAYDAM, Ümran SEVİL Özet Araştırma; progesteron içeren kontraseptif kullanan kadınların aldıkları aile planlaması hizmetinden ve kullandıkları progesteron içeren yöntemden memnuniyet düzeylerini ve bunu etkileyen etmenleri belirlemek amacıyla planlanmış, metodolojik ve deneysel bir çalışmadır. 35 İmplanon ve 35 DMPA kontraseptif yöntem kullanan kadın 1.,3. ve 6. ayda olmak üzere 3 kez izlenmişlerdir. Kadınların Aile Planlaması Hizmetlerinden aldıkları memnuniyet puan ortalaması =129.71±6.07 olup hizmetten Memnun oldukları saptanmıştır. Kullandıkları progesteron içeren kontraseptif yöntemden de; birinci ayda %84.3 oranında ( =91.03±9.00), üçüncü ayda %89.6 oranında ( =91,06±6,47) ve altıncı ayda %85.3 oranında ( =89.51±6.85) Memnun oldukları saptanmıştır. Kadınların; aile planlaması hizmetleri memnuniyetini; yaş grubu, eğitim, gelir durumu, adet miktarı ve gebelik sayısı; implant yöntemden memnuniyetlerini çalışma durumu ve yaşayan çocuk sayısı etkiliyorken, DMPA da; eğitim, çalışma, gelir ve ölü doğum yapmış olma durumu etkilemektedir. Hemşirelik bakımının değerlendirilmesi ve kalitenin belirlenmesinde geri bildirim sağlayan memnuniyet çalışmalarının artırılması ve memnuniyeti yükseltmek için sağlık personelinin ekip anlayışıyla çalışması gereklidir. (Anatol J Clin Investig 2010:4(2):90-98). Anahtar Kelimeler: Aile Planlaması, Memnuniyet, Progesteron içeren kontraseptif yöntemler, DMPA, İmplanon Abstract This study was to evaluate the satisfaction level of women who have been having family planning services and the progesterone containing contraceptives they have been using and to determine the factors effecting this satisfaction. Study was planned as methodological and experimental study. This study contained the evaluation of women applied to given implantable (n=35) and DMPA (n=35) their satisfaction regarding the contraceptive method they used at the first, 3rd and 6th month of application by using interview method. It was detected that women were satisfied in respect to all general (=129.71±6.07) aspects. Women were found to be satisfied from progesterone containing contraceptives according to the results obtained at first month 84.3% (=91.03±9.00), 3rd 89.6% (=91.06±6.47) and 6th 85.3% (=89.51±6.85) months. Age, educational status, salary, menstrual cycle and the number of pregnancies had an effect on satisfaction. While employment status and number of living child had an effect on satisfaction from implantable methods, educational status, salary and any death birth were found to have an effect of satisfaction of DMPA. It is needed to apply this kind of satisfaction scales to obtain enough feedback related to the quality of given services in respect to nursing practice. (Anatol J Clin Investig 2010:4(2):90-98). Key Words: Family Planning, Satisfaction, Progesterone Containing Contraceptives, DMPA, İmplanon Giriş Ülkemizdeki kadın sağlığı verileri incelendiğinde; T.C.Sağlık Bakanlığı Hacettepe Üniversitesi üfus Etüdleri Enstitüsü tarafından yapılan Ulusal Anne Ölümleri Çalışması raporuna gore maternal mortalite oranı 1.9; sadece anne ölümleri 28.5; tüm gebelikle ilgili ölüm oranı 38.3 olup gebeliğe bağlı ölümlerin kadın ölümleri içindeki payı 4.3 dür [1]. Doğum sayısı anne ölüm ve komplikasyonlarına neden olan en büyük faktörlerden biridir. Doğum sayısı arttıkça gebelik toksemisi, kanama, zor ve uzun doğum eylemi, uterus rüptürü, hipertansiyon gibi komplikasyonlarda artma gözlenir. Ayrıca çocuk sayısı kadında uterus prolapsusu, stres inkontinans ve servikal kanserler gibi jinekolojik problemlerin görülme sıklığını da arttırmaktadır [2-6]. Türkiye de aile planlaması konusunda, son otuz yılı aşkın bir süredir, riskli gebelikleri önleyerek kadın ve çocuk sağlığını korumayı amaçlayan, ailelere gerekli bilgi ve hizmeti sunarak doğurganlıkları ile ilgili özgür ve bilinçli seçim yapmalarını sağlayan politikalar izlenmiştir. Bu politikaların olumlu sonuçları demografik ve sağlık göstergelerine yansımakla birlikte, aile planlaması konusunda karşılanamayan gereksinimin hala yüksek olması dikkat çekicidir ve sorun günümüzde de önemini korumaktadır [7]. Beş yılda bir yapılan Türkiye üfus Sağlık Araştırması (TSA-2008) 2008 in sonuçlarına göre; halen evli kadınlar arasında modern bir doğum kontrol yöntemi kullananların sayısı sadece %46.0 dır [2]. Bu durumda sunulan aile planlaması programları ve gebelikten korunma Birsen KARACA SAYDAM Ege Üniversitesi İzmir Atatürk Sağlık Yüksekokulu, İzmir. gulayoyur@gmail.com Makalenin gönderilme tarihi: Makalenin Kabul edilme tarihi:

2 Aile planlaması hizmetleri ve kontraseptif kullanımı hizmetlerinin yanı sıra, bu hizmetlerin etkinliği tartışılmaktadır. Önceleri programların etkinliği, ulaşılması amaçlanan sayısal hedeflere göre değerlendirilirken, günümüzde hizmetin kalitesi etkinlik değerlendirilmesinde giderek önem kazanmaktadır [8]. Kaliteli bir aile planlaması hizmeti, kolay ulaşılan ve uyum içinde yönetilen sağlık kuruluşlarında eğitilmiş personel tarafından danışmanlıkla sunulan hizmettir. Başarılı bir danışmanlık yaklaşımıyla hizmet verirken tüm kontraseptifler (doğum kontrol yöntemleri) hakkında bilgi verilir, yöntem seçimi bilgiyle ve isteğe göre yapılır. Kalitenin sağlanmasında kişiler arası ilişkilerin özel bir önemi vardır. İyi yönetilen ve her bir kontraseptif yöntemle ilgili teknik bilgisi ve becerisi olan personel tarafından sunulan bir hizmette bile, karşılıklı ilişkilere gereken önem verilmezse beklenen kaliteli sonuçlar elde edilemez [8]. Sonuçta çıktı olarak ölçülebilecekler, hizmeti alanların bilgilenme düzeyi, aldıkları hizmetten tatmin olmaları ve sağlık durumlarında olumlu değişikliğin görülmesidir. Örneğin; gebelikten korunma hizmeti almak için başvurmuş bir kişinin sağlığını olumsuz olarak etkilemeyecek bir yöntem kullanmaya başlaması ve en uygun yöntemi bularak kullanımı sürdürmesi, bu sayede istenmeyen gebelikle karşılaşmaması kalite ölçütleri olup karşılığında birey/başvuran/hasta memnuniyetini yansıtır [8,9]. Bu araştırmada amaç; Progesteron içeren (İmplanon ve DMPA) kontraseptif kullanan kadınların aldıkları aile planlaması hizmetinden ve kullandıkları progesteron içeren yöntemden memnuniyet düzeylerinin ve bunu etkileyen etmenlerin belirlenmesidir. Hastalar ve Yöntemler Çalışma Dizaynı Araştırma metodolojik ve deneysel bir çalışma olarak planlanmıştır. Araştırmanın yapıldığı kuruma gebeliği önleyici yöntem kullanmak amacıyla bilgi almak için gelen kadınlar, 4 5 kişilik gruplar halinde, klinikte eğitim yapmak amacıyla ayrılmış olan danışmanlık odasına davet edilmiştir. Burada önce araştırmacı tarafından kadınlara genel danışmanlık (tüm gebeliği önleyici yöntemler) açıklayıcı bir şekilde anlatılmıştır. Yapılan bu eğitimler; danışmanlık kurallarına uygun bir şekilde, resimler ve şemalarda yöntemler gösterilerek, yöntemden örnek varsa ellerine verip incelemeleri sağlanarak, soru sormalarına fırsat verilerek ve tüm danışmanlık kurallarına uyularak gerçekleştirilmiştir. Tüm kontraseptif yöntemler hakkında verilen genel bilgi sonrası, kadınlara kendilerine en uygun olanın hangisi olduğuna karar verip vermedikleri (hangi yöntem ile gebelikten korunmak istedikleri) tek tek sorulmuştur. Daha sonra kadınlar eğitim odasından bekleme salonuna alınmış ve danışmanlık odasına tek tek çağırılacakları ve seçtikleri yönteme özel danışmanlık verileceği açıklanmıştır. Kadınlar tek tek çağırılarak seçtikleri yöntem hakkında detaylı bilgi verilmiş soru sormalarına fırsat tanınmış, mahremiyetlerine özel sorular sorulmuş/yanıtlanmış sonuçta verilen yönteme özel danışmanlık sonrasında seçtikleri yöntem kendilerine uygulanmış/verilmiştir (Şekil 1. Araştırmanın Akış Şeması). Bu kadınlardan progesteron içeren yöntem kullanmayı tercih edenlere (İmplanon veya DMPA kontraseptif seçen kadınlar) yine araştırmacı tarafından teke tek (sadece araştırmacı ve progesteron içeren yöntem seçen kadın), danışmanlık odasında, yönteme özel danışmanlık verilmiştir. Verilen danışmanlık; araştırmacı tarafından hazırlanmış olan resimler ve şemalarda yöntemler gösterilerek, örnek eline verip incelemesi sağlanacak şekilde, soru sormasına fırsat verilerek tüm danışmanlık kurallarına uyularak gerçekleştirilmiştir. Tercih ettiği progesteron içeren yöntemi kullanmasında tıbbi açıdan bir sakınca olmadığı da tespit edilen kadınlara, verilen yönteme özel danışmanlık sonrasında tekrar fikri sorulmuştur. İmplanon/DMPA kullanmayı hala istiyorlarsa çalışma hakkında bilgi verilmiş ve araştırmaya katılmayı kabul edip etmedikleri sorulmuştur. Çalışmaya katılmayı kabul edenlere bilgilendirilmiş onam formu verilerek okuyup kabul ediyorlarsa imzalamaları istenmiştir. Daha sonra kadının sosyo-demografik bilgi formu araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Ayrıca Aile Planlaması Hizmeti Memnuniyet Ölçeği verilerek kendisinin doldurması istenmiştir. Boy, kilo ateş nabız ve TA ölçülen kadına; DMPA seçti ise, kas içine (IM) enjeksiyon araştırmacı tarafından uygulanmıştır. İmplant seçti ise, üst kolunun iç kısmına klinikte görevli ve bu konuda özel eğitim almış olan doktor tarafından derialtına (SC) implant uygulanmıştır. Daha sonra implantın uygulandığı bölgeye araştırmacı tarafından bandaj yapılmıştır. Kadının bu bandajı ne zaman çıkaracağı, bandaj çıkana kadar uyacağı ve dikkat etmesi gereken kurallar araştırmacı tarafından açıklanmıştır. 91

3 AJCI, 2010;4(2):90-98 KARACA SAYDAM ve ark. Uygulamalardan sonra bir süre kadının dinlenmesi sağlanmış sonraki randevusu ayarlanmış araştırmacı tarafından hazırlanmış olan randevu kartı (çift=biri kadında biri araştırmacıda kalacak şekilde) ile yöntem hakkında bilgi içeren küçük el broşürü, araştırmacıya ulaşabileceği iletişim bilgilerini içeren kart kadına verilmiştir. Her randevuya gelişinde bunları yanında getirmesi istenmiştir. İmplanon ve DMPA uygulanan kadınlar 1.ay, 3.ay ve 6.ayda araştırmacı ve kendilerinin ortak belirledikleri tarihlerde izlem için kliniğe davet edilmişlerdir. Randevular kliniğin yoğun olmadığı ve kadınlara uygun olacak şekilde ayarlanmıştır. Her gelişlerinde eğitim odasında özel ortam ayarlanmış, kadınlarla teke tek görüşülmüştür. Her görüşmede araştırmacı tarafından kadınların; TA, nabız sayısı, kilosu alınıp, implant kontrol edilmiştir. Görüşmede kadınların kullandıkları yöntem hakkındaki görüşleri ve yaşadıkları etki/yan etkiler sorgulanmış onlara anlatmaları için fırsat verilmiştir. Ayrıca; Progesteron İçeren Kontraseptif Kullanımı İzlem Danışmanlığında Memnuniyet Ölçeği ni doldurmaları istenmiştir (Şekil 1. Araştırmanın Akış Şeması). Ölçüm Araçları Araştırmada kadınların sosyo-demografik bilgi formu yanı sıra Aile Planlaması Hizmeti Memnuniyet Ölçeği ile Progesteron İçeren Doğum Kontrol Yöntemleri İzlem Danışmanlığında Memnuniyet Ölçeği kullanılmıştır. Sosyo-demografik bilgi formu; bağımsız değişkenlerini de kapsayacak şekilde literatür bilgileri dahilinde araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. Aile Planlaması Hizmeti Memnuniyet Ölçeği ile Progesteron İçeren Doğum Kontrol Yöntemleri İzlem Danışmanlığında Memnuniyet Ölçeği Saydam (2006) tarafından geliştirilmiş olup geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılmıştır [10]. Ölçeklerin Türk toplumu için geçerli ve güvenilir oldukları saptanmıştır. Aile Planlaması Hizmeti Memnuniyet Ölçeği cronbach alpha seviyesi.91 and pearson correlation katsayısı.98 dir. Toplam memnuniyet puanı için en düşük puan 46, en yüksek puan 138 dir Aile Planlaması Hizmeti Memnuniyet Ölçeği toplam memnuniyet hesaplanırken; her bir kişi için arası puanlar Memnun Değil, arası puanlar Kısmen Memnun/Kararsız, arası puanlar ise Memnun iyeti ifade etmektedir. Progesteron İçeren Doğum Kontrol Yöntemleri İzlem Danışmanlığında Memnuniyet Ölçeği cronbach alpha seviyesi.72 and pearson correlation katsayısı.97 dir. Toplam memnuniyet puanı için en yüksek puan 111 dir. Progesteron İçeren Doğum Kontrol Yöntemleri İzlem Danışmanlığında Memnuniyet Ölçeği toplam memnuniyet durumu hesaplanırken; her bir kişi için arası puanlar Memnun Değil, arası puanlar Kısmen Memnun/Kararsız, arası puanlar ise Memnun iyeti ifade etmektedir. Danışmanlık verilirken kolaylaştırıcı olması açısından; İmplant kontraseptif yöntem eğitim rehberi ve broşürü, DMPA eğitim rehberi ve broşürü araştırıcının hazırladığı eğitim materyalleridir. Broşürler danışmanlık sonrası eğitim yapılan kadınlara verilmiştir. İmplant kontraseptif yöntem randevu kartı ile DMPA randevu kartı da izlemleri düzenlemek için hazırlanmış ve kadınlara verilmiştir. İstatistiksel Analiz Araştırmada; gebeliği önleyici yöntem kullanmak amacıyla 01 Mart Aralık 2004 tarihleri arasında SSK Ege Kadın Hastalıkları ve Doğum Araştırma ve Uygulama Hastanesi Aile Planlaması Kliniği ne başvuran 70 kadına; (35 DMPA ve 35 İmplanon kullanmayı tercih eden) ölçekler uygulanmış ve kadınlar 1., 3. ve 6. ayda olmak üzere 3 kez izlem ziyaretleri ile kontrol edilmişlerdir. Araştırmanın amacına uygun olarak toplanan verilerin değerlendirilmesi için sayı ve yüzdeleri hesaplanmış, AOVA ve Student t-testleri yapılmıştır. Araştırmaya başlamadan önce hem araştırmacının çalıştığı kurumdan, hem de araştırmanın yapıldığı SSK Ege Kadın Hastalıkları ve Doğum Araştırma ve Uygulama Hastanesi Aile Planlaması Kliniği nden gerekli etik kurul izinleri alınmıştır. Ayrıca kadınlara çalışma hakkında bilgi verilmiş, araştırmaya katılmaya istekli olanlara bilgilendirilmiş olur formu imzalatılmış ve izinleri alınmıştır. Sınırlılıklar Aile Planlaması kliniği ne başvuran, okur-yazar olan, işitme-görme problemi olmayan, sözel ilişki kurabilen, psikiyatrik sorunları olmayan ve çalışmaya katılmayı kabul eden kadınlar araştırmaya dahil edilmiştir. Ayrıca, progesteron kullanması için kontrendike olan aşağıdaki durumları bulunan: Aktif venöz tromboembolik hastalık, Progestajene bağımlı tümörler, 92

4 Aile planlaması hizmetleri ve kontraseptif kullanımı Karaciğer fonksiyon testlerinin bozuk olduğu akut veya kronik karaciğer hastalıkları, Bilinen ya da şüpheli gebelik, Tanı konulmamış vajinal kanama İmplant Kontraseptif Yöntemin yapısına (biyodegradabl) karşı duyarlılığı olan kişiler, Depresyon öyküsü olanlar, Olası adet düzensizliklerine uyum gösteremeyecek olan kadınlar araştırmaya alınmamıştır [11-16]. Ülkemizde içeriğinde sadece progesteron olan kontraseptif yöntemler; progesteron içeren RİA (hormonlu RİA) İmplanon ve DMPA dır. Progesteron içeren RİA lar son yıllarda kullanıma girmiş ve kullanımı çok kısıtlı olup daha ziyade özel merkezlerde uygulanmaktadır. Araştırmanın yapıldığı kurumda progesteron içeren RİA kullanımı çok kısıtlı olduğu için çalışmada progesteron içerikli olarak sadece İmplant ve DMPA kullanılmıştır. Bulgular Kadınların yaş ortalamalarının 30.7±6.8 olduğu (min=15 max=40) ve %67.1 inin ilköğretim mezunu oldukları, %42.9 unun üç ve daha fazla sayıda gebelik geçirdiği, gebelik sayısı ortalamasının 2.8±1.8 (min=1 max=3), yaşayan çocuk sayısı ortalamasının 1.8±0.8 (min=1 max=3) olduğu saptanmıştır. Kadınların %68.6 sının tekrar çocuk sahibi olmak istemedikleri, çocuk sahibi olmak isteyenlerin ise %28.6 sının 3 yıl ve sonrasında tekrar çocuk sahibi olmayı düşündükleri belirlenmiştir. İmplant kontraseptif yöntem kullanan kadınların tümü (35 kadın=%100.0) birinci ay sonunda yöntem kullanımını sürdürürken (%100.0), üçüncü ay sonunda bir kadına ulaşılamamış (takipsiz) yöntem kullanan kadın sayısı 34 e düşmüş, kulllanım oranı %100.0 olarak devam etmiştir. Altıncı ay sonunda ise; bir kadına daha ulaşılmamış, 2 kadın ise yöntemi bırakmıştır. Bu durumda, İmplant kontraseptif kullanan kadınlarda araştırmaya devam eden kadın sayısı 31 e düşerken kadınların %94.40 ının yöntem kullanımına devam ettiği saptanmıştır (Tablo 1). DMPA kullanan kadınların tümü (35 kadın=%100.0) birinci ay sonunda yöntem kullanımını sürdürürken (%100.0), üçüncü ay sonunda bir kadına ulaşılamamış (takipsiz) ve bir kadın yöntem kullanımını bırakmıştır. DMPA kontraseptif kullanan kadınlarda araştırmaya devam eden kadın sayısı 33 e düşmüş olup yönteme devam eden kadın oranı %97.14 dür. Altıncı ay sonunda ise 3 kadın yöntem kullanımını bırakmış olup %88.56 sının yöntem kullanımına devam ettiği saptanmıştır (Tablo 1). Kadınların kullandıkları yöntemi bırakma nedenleri incelendiğinde; implant kullanan kadınların %2.8 inin sürekli kanama ve adet düzensizliği nedenleri ile yöntem kullanımını bıraktıkları, DMPA kullanan kadınların ise; %8.8 inin amenore, %2.8 inin adet düzensizliği gibi nedenlerle yöntem kullanımını bıraktıkları saptanmıştır. İmplant kullanan kadınların %5.8 i ve DMPA kullanan kadınların da %2.8 i ile irtibat kurulamadığı için bu kadınların çalışmadan çıkarılması durumunda kalınmıştır (Fakat bu kadınların yönteme devam edip etmedikleri bilinmediğinden takipsiz olgu olarak değerlendirilmiş ve yüzde hesaplamalarına dahil edilmemişlerdir) (Tablo 1). Kadınların Aile Planlaması Hizmetlerinden aldıkları memnuniyet puan ortalaması =129.71±6.07 olup hizmetten Memnun oldukları saptanmıştır (Tablo 2). Kullandıkları progesteron içeren kontraseptif yöntemden de; birinci ayda %84.3 oranında ( =91.03±9.00), üçüncü ayda %89.6 oranında ( =91,06±6,47) ve altıncı ayda %85.3 oranında ( =89.51±6.85) Memnun oldukları saptanmıştır (Tablo 2). Genel olarak aile planlaması hizmetleri memnuniyeti etkileyen etmenlerin; yaş grubu (F=3.44, p<0.05), eğitim (t=2.01, p<0.05), gelir durumu (t=3.32, p<0.01), adet miktarı (F=4.20, p<0.05) ve gebelik sayısı (F=3.16, p<0.05) olduğu saptanmıştır. İmplant kullanan kadınlara ait Aile Planlaması Hizmeti Memnuniyet Puan ortalamasının =131.14, DMPA kullanan kadınlara ait Aile Planlaması Hizmeti Memnuniyet Puan ortalamasının = olduğu belirlenmiştir (t=2.01, p<0.05) (Tablo 3). İzlem danışmanlığı birinci ay sonunda kadınların memnuniyet puan ortalamaları incelendiğinde; İmplant kontraseptif yöntem kullanan kadınlara ait ortalamanın =94.60, DMPA kullanan kadınlara ait ortalamanın ise =87.45 olduğu saptanmıştır (t=3.59, p<0.01, Tablo 4). İzlem danışmanlığı üçüncü ay sonu toplam memnuniyet puan ortalamaları; İmplant kontraseptif yöntem kullanan kadınlara ait ortalamanın =91.20, DMPA kullanan kadınlara ait ortalamanın ise =90.90 olduğu saptanmıştır (t=0.18, p>0.05, Tablo 4). İzlem danışmanlığı altıncı ay sonu toplam memnuniyet puan ortalamaları incelendiğinde; 93

5 AJCI, 2010;4(2):90-98 KARACA SAYDAM ve ark. İmplant kontraseptif yöntem kullanımına ait ortalamanın =89.45, DMPA kullanımına ait ortalamanın ise =89.56 olduğu saptanmıştır (t=0.06, p>0.05, Tablo 4). Kadınların kullandıkları implant kontraseptif yöntemden memnuniyetlerini etkileyen faktörler; çalışma durumu [birinci ay (t=2.56, p<0.05) ve altıncı ay (t=1.97, p<0.05)] ve yaşayan çocuk sayısı [birinci ay (F=3.22, p<0.04)] dır. Kadınların DMPA kontraseptif yöntemden memnuniyetlerini etkileyen faktörler; eğitim durumu [üçüncü ay (t=2.10, p<0.05)], çalışma durumu [altıncı ay (t=2.17, p<0.05)], gelir durumu [birinci ay (t=2.15, p<0.05), üçüncü ay (t=2.30, p<0.05) ve altıncı ay (t=2.81, p<0.01)], ölü doğum yapmış olma [altıncı ay (t=2.40, p<0.05)] durumu olarak belirlenmiştir. Tartışma Mitchel ve Thistle, subdermal bir implant olan orplant ile Tüpligasyon arasında karşılaştırmalı olarak yaptıkları çalışmalarında; implantın bir yıl sonundaki kullanım oranının %90.0 olduğunu saptamışlardır [17]. Ortaylı, implant kontraseptifler üzerine yaptığı çalışmasında; düzensiz ve sürekli kanamaların kadınlarda hoşnutsuzluk yarattığını ve yöntemi bırakma nedenlerinin başında geldiğini vurgulamaktadır [18]. Glasier, implante edilebilen kontraseptiflerin etkinlikleri ve devam oranları üzerine yaptığı çalışmasında; menstrüel düzensizliklerin yönteme devam etmeme açısından en önemli neden olduğunu saptamıştır [19]. Reuter ve Smith, üç aile planlaması servisinde İmplanon kullanan kadınlarla yaptıkları çalışmalarında, İmplanon un en sık görülen yan etkisinin kanama düzensizliği olduğunu saptamışlardır [20]. Affandi, Fischer ve Bennink in sonuçları da araştırma sonuçları ile benzerlik göstermektedir [11,12,21,22]. Bakry ve arkadaşları DMPA kullanımı ile ilgili yaptıkları çalışmalarında kanama düzensizlikleri ve amenore nin kadınlar tarafından en çok yaşanan şikayetler olduğunu saptamışlardır [23]. Genç ve arkadaşları, çalışmalarında üç yıllık DMPA deneyimlerini araştırmışlar ve yöntemin bir yıl sonunda devamlılık oranının %62.0 olduğunu, bırakılma sebeplerinin başında amenore ve ara kanamalar ın olduğunu belirtmişlerdir [24]. Karacan ve arkadaşları da DMPA kullanan kadınların yöntemi seçme nedenleri ve karşılaştıkları sorunları inceledikleri çalışmalarında, kadınların büyük bir kısmında (%45.9) kanama düzensizlikleri ve adet gecikmesi (%21.5) olduğunu saptamışlardır [25]. Yapılan bir diğer çalışmada da DMPA bırakma nedenleri arasında kanama bozukluklarının olduğu saptanmıştır [26]. Baykan ve arkadaşları Gölbaşı ilçesine bağlı üç köyde yaptıkları çalışmalarında, inceledikleri kadınların %86.9 nun sağlık biriminden, %87,6 sının da aldıkları hizmetten memnun/çok memnun olduğunu saptamışlardır [27]. Bilgilendirme ve danışmanlık, yöntemin yan etkilerini minimize etmek ve kadınların yönteme uyumunu arttırmak için çok önemlidir. Yapılan çalışmalarının sonucunda progesteron içeren bir kontraseptif yöntem olan DMPA da yöntemin devamlılığının sağlanması için danışmanlığın önemine değinilmektedir [28,29]. Rai ve arkadaşları Londra da bir aile planlaması kliniğinde İmplanon deneyimleri konulu çalışmalarında, Hubacher ve arkadaşları DMPA kullanımında devamlılık oranlarını ve etkileyen faktörleri araştırdıkları çalışmalarında, Sergent ve arkadaşları İmplant kontraseptiflere uyumu araştırdıkları çalışmalarında, Oddens ise birçok doğum kontrol metodunda kadınların memnuniyetini incelediği çalışmasında bilgilendirme ve danışmanlığın önemini vurgulamışlardır [30-33]. Kadınların adet miktarının az, normal veya fazla oluşunun genel olarak aile planlaması hizmetleri memnuniyetini etkilediğini kanıtlamaktadır [34]. Freeman, günlük olmayan hormonal kontraseptiflerde dikkat edilmesi gereken durumları araştırmış ve kadınların birçoğunun amenoreden memnun olduklarını belirlemiştir [35]. Kadınların eğitim seviyesi yükseldikçe memnuniyet durumları da artmaktadır. Aile planlaması hizmetlerinde hasta memnuniyetinin araştırılması konulu bir çalışmada da eğitim seviyesinin artışı ile verilen eğitimin anlaşılması arasında pozitif bir korelasyon saptanmış ve eğitim seviyesi düşük olan kadınlara aile planlaması hizmetlerinde daha fazla zaman ayrılması gerektiği vurgulanmıştır [36]. Memnuniyet ile ilgili olarak yapılan bazı çalışmalarda ise, hastaların eğitim seviyeleri arttıkça beklentilerinin de arttığı ve buna parelel olarak memnuniyetlerinin azaldığı belirlenmiştir [37-40]. Buna rağmen eğitim durumu ile sunulan hizmetten genel memnuniyet arasında anlamlı ilişki saptanmayan çalışma sonuçları da bir hayli fazladır [9,41]. Bu durum, memnuniyetin çok göreceli bir kavram olması nedeniyle ve kişilerin deneyimlerinden, yaşam tarzından, bireysel ve toplumsal değerlerden ve hizmet beklentilerinden etkilenmesi ile açıklanabilir. 94

6 Aile planlaması hizmetleri ve kontraseptif kullanımı Sonuç Çalışma sonuçları, danışmanlık ve eğitimin sağlık hizmetlerinde çok önemli olduğunu hizmetin kalitesini büyük ölçüde etkilediğini göstermektedir. Bakımın değerlendirilmesi ve kalitenin belirlenmesinde bir geri bildirim sağlayan hizmet alanlara yönelik memnuniyet çalışmalarının arttırılması, daha geniş gruplara uygulanması ve hizmet alana yönelik memnuniyeti yükseltmek için de tüm sağlık personelinin bir ekip anlayışı içinde çalışması gerekmektedir. Teşekkürler Bu araştırma Ege Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir (Proje o:04/asyo/003). Ayrıca bu araştırmayı uygulama olanağı veren S.S.K. Ege Kadın Hastalıkları ve Doğum Araştırma ve Uygulama Hastanesi, Aile Planlaması Kliniği çalışanları ve çalışmanın istatistik aşamasında görüşleri ile destek veren Sayın Öğr. Gör. Arkun TATAR a teşekkürler. Şekil 1. Araştırma Akış Şeması 95

7 AJCI, 2010;4(2):90-98 KARACA SAYDAM ve ark. Tablo 1. Kadınların implant kontraseptif ve dmpa kullanım durumlarına göre dağılımları İmplant grubu Dmpa grubu İzlem/kontrol zamanları % % Araştırmanın başladığı ay Birinci ay kontrol Üçüncü ay kontrol Altıncı ay kontrol Ara toplam Yontemi bırakma nedenleri Sürekli kanama Adet düzensizliği Amenore Ulaşılamayan kadınlar Ara toplam Toplam Tablo 2. Çalışmaya katılan kadınların aile planlaması hizmetlerinden memnuniyet puanları ile progesteron içeren doğum kontrol yöntemlerinden memnuniyet puanlarının dağılımı Min. Max. S.d. Aile planlaması hizmeti memnuniyet puanı Progesteron içeren doğum kontrol yöntemlerinden Memnuniyet Aylar birinci ay Üçüncü ay Altıncı ay % % % Kısmen memnun Memnun Min Max Sd Tablo 3. Kadınların kullandıkları implant kontraseptif yöntem ve dmpa a göre aile planlaması hizmetleri memnuniyet puan ortalamalarının dağılımları Aile planlaması hizmeti memnuniyet puanı Kontraseptif Sd Yöntem İmplant Dmpa T= 2.01 P=

8 Aile planlaması hizmetleri ve kontraseptif kullanımı Tablo 4. İmplant Kontraseptif ve DMPA Kullanımına Göre Birinci, Üçüncü ve Altıncı Ay Sonundaki Memnuniyet Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Yöntem 1.AY 3.AY 6.Ay SD Implant SD SD Dmpa t= 3.59 p =.00 t =.18 p =.85 t =.06 p =.94 Kaynaklar 1. Turkish Republic Ministry of Health, The Hacettepe Institute of Population Studies, ational Maternal Mortality Study, Erişim tarihi: Turkish Republic Ministry of Health, The Hacettepe Institute of Population Studies, Turkey Demographic and Health Survey TDHS-2008, Erişim tarihi: Demir Ü, Saruhan A. Kürtaja Başvuran Kadınların Aile Planlamasın İlişkin Bilgi, Tutum ve Davranışlarının İncelenmesi, Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 1998;11(1): Hatcher, Kowal, Guest ve ark. Kontraseptif Yöntemler, Uluslararası Basım, Çev.Edit.Prof.Dr.Ayşe Akın Dervişoğlu, İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı; p Taşkın L. Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği, IV. Baskı, Sistem Ofset; Ankara, p Türkiye Klinikleri Yayınevi Serisi. Kadın Hastalıkları ve Doğum Bilgisi, 3. Baskı, Ankara p Akın A. Aile Planlamasında Temel Bilgiler. Damla Yayıncılık, İstanbul p. i-iv. 8. Bulut A. Aile Planlaması Hizmetlerinin Kalitesi, Aile Planlamasında Temel Bilgiler, Damla Yayıncılık, İstanbul, p Sezgin B, Argon G. Acil Servise Başvuran Hastaların Aldıkları Hizmetten Memnuniyetlerinin İncelenmesi, Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Sağlık Hizmetlerinde Uygulamaları Sempozyumu, Ankara, 1999; Saydam BK, Ertopcu K, Donmez A. Aile Planlamasi Hizmetlerinde Memnuniyeti Etkileyen Faktorler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2006;22 (1): Affandi B. Pregnancy after removal of Etonogestrel İmplant Contraceptive (Implanon), Med J Indonesia 1999;8: Affandi B. An Integrated Analysis of Vaginal Bleeding Patterns in Clinical Trials of Implanon, Contraception (Suppl.Implanon) 1998; 58(6): Croxatto HB. Clinical profile of Implanon:a single-rod etonogestrel contraceptive implant, The European Journal of Contraception Reproductive Health Care, 5 (Suppl 2) 2000; Croxatto HB, Mäkäräinen L. The Pharmacodynamics and Efficacy of Implanon, Contraception, (Suppl.Implanon) 1998;58(6): Implanon, http// Erişim tarihi: Was ist Implanon und wann wird es angewendet?, http//www. organon.ch./g9/contra/implanon_1z.htm, Erişim tarihi: Mitchel MJ, Thistle P. Acceptability of levonorgestrel subdermal implants versus tubal ligation for long-term contraception in a rural population of Zimbabwe. Contraception 2004;70(6): Ortayli. Users perspectives on implantable contraceptives for women, Contraception 2002; 65: Glasier A. Implantable contraceptives for women: effectiveness, discontinuation rates, return of fertility and outcome of pregnancies, Contraception 2002; 65: Reuter S, Smith A. İmplanon:User views in the first year across three family planning services in the Trent Region, UK., Eur J Contracept Reprod Health Care 2003;8(1): Fischer MA. Implanon: a new contraceptive implant. J Obstet Gynecol eonatal urs 2008; 37 (3): Bennink CH. Presentation of Clinical Data on Implanon, Contraception (Suppl.Implanon) 1998;58(6): Bakry S, Merhi ZO, Scalise TJ. Depot-medroxyprogesterone acetate: an update. Arch Gynecol Obstet 2008; 278 (1): Genç Z, Mutaf C, Yanık HY ve ark. SSK Bakırköy Doğumevi Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim Hastanesindeki 3 Yıllık Depo Provera Deneyimleri, I.Uluslararası & II. Ulusal Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi, Antalya, 2001, Karacan G, Demir Ü, Dönmez A, Ertopçu K. DMPA Kullanan Kadınların Yöntemi Seçme edenleri ve Karşılaştıkları Sorunların İncelenmesi, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2000;3(1): Aktun H, Gökmen O, Yalçın HR Möröy P. Depo Provera:A Long acting Injectabl e Contraseptive use in Turkish women, I.Uluslararası & II.Ulusal Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi, Antalya, 2001; Baykan Z, Özkan S, Aksakal, Aycan S. Gölbaşı İlçesine Bağlı Üç Köyde Yaşayan 15 Yaş ve Üzeri üfusun Bazı Sağlık Hizmetlerinde Tercih Ettikleri Sağlık Kurumları ve Bunu Etkileyen Faktörler, Sağlık ve Toplum 2001;11(4): Thamkhantho M, Jivasak-Apimas S, Angsuwathana S, Chiravacharadej G, Intawong J. One-year assessment of women receiving sub-dermal contraceptive implant at Siriraj Family Planning Clinic. J Med Assoc Thai 2008; 91 (6): Ertopçu K, Acarlar E, Ündar G, ve ark. Depo Medroksiprogesteron Asetat (DMPA) İle Uzun Süreli Enjektabl Kontrasepsiyon (Kliniğimizde DMPA Uygulanan 845 Olgunun Bir Yıllık Takibinin Değerlendirilmesi), I.Uluslararası & II. Ulusal Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi, Antalya, 2001; Hubacher D, Goco, Gonzalez B, Taylor D. Factors Affecting Continuation Rates of DMPA, Contraception 1999;60:

9 AJCI, 2010;4(2):90-98 KARACA SAYDAM ve ark. 31. Oddens BJ. Women s Satisfaction with birth control: A population survey of Physical and Psychological effects of Oral Contraceptives, Intrauterine Devices, Condoms, atural Family Planning and Sterilization Among 1466 Women, Contraception 1999;59: Rai K, Gupta S, Cotter S. Experience with Implanon in a northeast London family planning clinic, Eur J Contracept Reprod Health Care 2004;9(1): Sergent F, Clamageran C, Bastard A, et al. Acceptability of the Etonogestrel-containing contraceptive Implant (Implanon), J Gynecol Obstet Biol Reprod (Paris) 2004;33(5): Dilbaz BÖ, Öztürk Y, Kayman M, ve ark. Aile Planlaması Hizmetlerinde Hasta Memnuniyetinin Araştırılması, I.Uluslararası & II.Ulusal Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi, Antalya, 2001, Freeman S. ondaily hormonal contraception: considerations in contraceptive choice and patiant counseling. J Am Acad urse Pract 2004;16(6): Akgün S, Haberal A, Aydın P, Güneş Y, Kaya. Başkent Üniversitesi Hastanesinde Hasta Memnuniyetlerinin Belirlenmesi Çalışması Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Sağlık Hizmetlerinde Uygulamaları Sempozyumu, 1999; Erdem M, Taşçı. Verem savaş dispanserinden hizmet alan hastaların memnuniyet düzeylerinin değerlendirilmesi. Modern Hastane Yönetimi Dergisi 2002;6(1): İnanoğlu I, Akgün S, Arat Z, ve ark. Hemodiyaliz Hastalarının Verilen Tedavi Hizmetlerinden Memnuniyet Durumlarının Değerlendirilmesi, Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Sağlık Hizmetlerinde Uygulamaları Sempozyumu, Ankara, 1999; Sarp, Tükel B. İbn-I Sina Hastanesinde Hasta Memnuniyeti Araştırması, Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Sağlık Hizmetlerinde Uygulamaları Sempozyumu, Ankara, 1999; Tezcan S, Altıntaş H, Yeşildal. Hacettepe Üniversitesi Çocuk Hastanesi Polikliniklerine Başvuran Hastaların Hizmetlerden Memnuniyet Düzeyi. Hacettepe Tıp Dergisi 1999;30(3): Erkal P, Gülşen B, Uçku V, Akgün S. Başkent Üniversitesi Polikliniklerine Başvuran Hastaların Sunulan Hizmetlerden Memnuniyet Durumlarının Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma, Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Sağlık Hizmetlerinde Uygulamaları Sempozyumu, Ankara, 1999;