Maliyet Muhasebesi Üzerine Gönderen : abana - 23/01/ :52

Transkript

1 Maliyet Muhasebesi Üzerine Gönderen : abana - 23/01/ :52 1. TEMEL KAVRAMLAR Belirli bir alanda mal veya hizmet üretmek ve ürettiði bu ürünleri satmak amacý ile iþletmeler organize bir yapý oluþturan bir varlýktýr. Mal veya hizmetin üretimi için gerekli girdilerin tedarikinden baþlayýp üretim sürecinden geçirilerek nihai çýktýnýn müþterilere teslimine kadar iþletmeler bu faaliyetinden dolayý maliyete maruz kalmaktadýr. Ýþletme bu faaliyetlerini yerine getirirken bir neden sonuç iliþkisi aramaktadýr. Diðer bir ifade ile, maliyete katlanarak ürettiði mal veya hizmet, ayný anda iþletme açýsýndan gelire neden olan unsurlardýr. Ýþletmeler için oldukça önemli bir kavram olan maliyet, gide ve harcama ile çoðu zaman karýþtýrýlmaktadýr. Ancak bu kavramlar farklý anlamlar taþýmaktadýrlar. Ýþletmenin uðraþtýðý konuya giren mal ve hizmetlerin elde edilmesi için kullandýðý deðiþik üretim faktörlerinin para cinsinden deðerine maliyet denilmektedir. Harcama ise, ödemede bulunmak veya ödeme taahhüdüne girmektir. Harcamalar, varlýða dönüþür dönüþmemesine göre ayrýma tabi tutulmaktadýr. Harcamalar, iþletme sermayesinde deðiþikliðe neden olmuyorsa bunlar maliyet giderini oluþturmaktadýr. Ancak, harcama, sermayede bir azalma meydana gelmekte ise yani iþletme varlýklarýnda karþýlýksýz azalma söz konusu ise bunlar, gider olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Gider ise, harcamalarýn sonunda varlýða dönüþebilen ve varlýklar arasýnda yer alan harcamalardýr. Varlýða dönüþebilen maliyet giderlerini oluþtururken diðerleri faaliyet giderlerini oluþturmaktadýr. Basit bir ifade ile, ilk madde ve malzemenin alýnmasý karþýlýðýnda iþletme harcama yapmakta veya alýmlarý karþýlýðýnda ödeme taahhüdünde bulunarak harcama yapmaktadýr. Alýnan bu ilk madde ve malzemenin üretimde kullanýlan kýsmý gideri oluþtururken, bu giderin diðer üretim faktörleri ile birlikte üretilen mamul ile iliþkilendirilmesi ise, maliyeti oluþturmaktadýr MALÝYET VE MALÝYET TÜRLERÝ Mal veya hizmetin üretilebilmesi için katlanýlan fedakarlýklar olarak tanýmlanan maliyetler deðiþik sýnýflandýrmalara tabi tutulmaktadýr. Maliyetler, üretim hacmi ile iliþkili olarak sabit veya deðiþken maliyet olarak sýnýflandýrýlabilirler. Sabit maliyetler de tam ve yarý sabit maliyetler olarak ayrýma tabi tutulmaktadýr. Belirli bir dönemde üretim hacmindeki artýþ veya azalýþ karþýsýnda deðiþmeyen maliyetler sabit maliyetlerdir. Sabit maliyetler üretim miktarý arttýkça birim ürün baþýna azalmaktadýr. Ancak, belirli dönem uzadýkça tam sabit maliyetlerin bir kýsmý deðiþken hale gelebilir. Deðiþken maliyetler, üretim miktarý ile artan ya da azalan maliyetlerdir. Maliyetler türlerine göre þöyle bir ayrýma tabi tutulabilir: malzeme maliyetleri, iþçilik maliyetleri ve bu iki türün dýþýnda kalan dýþardan saðlanan fayda ve hizmetler, sermaye maliyetleri, sabit kýymetleri kullanma maliyeti gibi maliyetleri içermektedir. Maliyetler, iþletmenin fonksiyonlarý açýsýndan da bir ayrýma tabi tutulabilir : Tedarikten baþlayýp, üretim, araþtýrma ve geliþtirme, pazarlama, genel yönetim ve finansman maliyetleri. Diðer taraftan maliyetler, üretime yüklenme þekline göre direkt ve endirekt maliyetleri olarak da bir ayrýma tabi tutulabilir. Bunun yanýnda maliyetler, kullanýlan maliyet sistemine göre fiili ve standart olarak ayrýma tabi tutulabilir. Öte yandan maliyetler, iþletmelerde sorumluluk merkezi baþta olmak üzere karar verme amaçlarý doðrultusunda da ayrýma tabi tutulmaktadýr. Maliyet muhasebesi iþletmelerde deðiþik amaçlar doðrultusunda kullanýlan bir sistemdir. Maliyet muhasebesinden beklenen amaçlar þunlardýr : Üretilen mal veya hizmetlerin birim maliyetini hesaplamak, Plamlamaya yardýmcý olmak, Faaliyetlerin kontrolüne yardýmcý olmak, Verilecek yönetsel karalara yardýmcý olmak. Belirlenen bu amaçlara ulaþmak için maliyet muhasebesi sistemlerinin çok iyi bir þekilde yapýlandýrarak hem mevcut duruma hem de gelecekteki duruma iliþkin gereksinimlere cevap vermelidir TEK DÜZEN HESAP PLANINDA MALÝYET MUHASEBESÝ Ülkemizde tarihli Resmi Gazete de yayýnlanarak yürürlüðe giren Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliði nde maliyet hesaplarý 7 grubunda toplanmýþtýr. 7 grubunda toplanan maliyet hesaplarý da 7/A ve 7/B gibi iki seçeneðe ayrýlmýþtýr tarihli Resmi Gazete de bu seçeneklerin kullanýlmalarýna iliþkin belirlenen hadlerde þu deþiklik yapýlmýþtýr : 1998 yýlý aktif toplamý 150 milyar lirayý veya net satýþlarý toplamý 300 milyar lirayý aþan iþletmeler 1999 yýlýna iliþkin iþlemlerinde 7/A seçeneðini uygulamak zorundadýrlar. 7/A ve 7/B seçeneðinde maliyetler aþaðýdaki gibi bir sýnýflandýrmaya tabi tutulmuþtur. 7/A seçeneðinde: 70 Maliyet muhasebesi baðlantý hesaplarý (Maliyet muhasebesinin genel muhasebeden baðýmsýz çalýþmasý durumunda bu hesap kullanýlýr) 71 Direkt Ýlk Madde ve Malzeme Giderleri 72 Direkt Ýþçilik Giderleri 73 Genel Üretim Giderleri 74 Hizmet Üretim Giderleri 75 Araþtýrma ve Geliþtirme Giderleri 76 Pazarlama Satýþ ve Daðýtým Giderleri 77 Genel Yönetim Giderleri 78 Finansman Giderleri 7/B Seçeneðinde :

2 79 Gider Çeþitleri 790 Ýlk madde ve Malzeme Giderleri 791 Memur Ücret ve Giderleri 792 Ýþçi Ücret ve Giderleri 793 Dýþardan Saðlanan Fayda ve Hizmetler 794 Çeþitli Giderler 795 Vergi, Resim ve Harçlar 796 Amortismanlar ve Tükenme Paylarý 797 Finansman Giderleri 798 Gider Çeþitleri Yansýtma Hesaplarý 799 Üretim Maliyeti Hesabý 7/A Seçeneðinde giderler, büyük defterde fonksiyon esasýna göre belirtilmiþtir. Eþ anlý kayýt sistemi gereðince ilgili giderler, gerçekleþtiði anda büyük defterlerde fonksiyon esasýna göre izlenirken ayný anda yardýmcý defterlerde hem çeþit esasýna göre hem de gider yeri esasýna göre izlenmektedir. 7/B seçeneðinde giderler, büyük defterde maliyet dönemi boyunca çeþit esasýna göre. Maliyet hesaplama dönemlerinde, ilgili giderler gider daðýtým tablosu aracýlýðý ile fonksiyonlarýna dönüþtürülerek ilgili gider yerlerine ve hizmet veya mamul maliyetlerine ve sonuç hesaplarýna aktarýlýr. 2. 7/A SEÇENEÐÝNDE MALÝYET HESAPLARI 2.1. MALZEME MALÝYETLERÝ Üretim iþletmelerinde, üretimde kullanýlmak amacý ile satýn alýnan tüm madde ve malzemeler ilk madde ve malzeme hesabýnda muhafaza edilir. Madde ve malzemenin türü ne olursa olsun, üretimde kullanýlýncaya kadar stok olarak iþlem görür. Üretime sevk edildikten sonra baþka bir stoka dönüþtürülmek üzere gider türü olarak tanýmlanýr. Madde ve malzeme giderleri, genellikle üretim hacmi ile orantýlý giderlerdir. Madde ve malzemeler üretimde kullanýmlarýna göre direkt ilk madde ve malzeme ve en direkt madde ve malzeme olarak ayrýma tabi tutulmaktadýr. Üretilen mamulün temel öðesini oluþturan ve doðrudan doðruya ne kadar kullanýldýðý belirli olan malzemeler direkt ilk madde ve malzemelerdir. En direkt malzeme içinde yer alan malzemeler ise, üretimin tamamlanabilmesi için kullanýlmasýna gerek duyulan madde ve malzemelerdir. En direkt madde ve malzemeler üretim bünyesine giren ancak mamulün temel öðesini oluþturmayan yardýmcý madde ve malzeme ve üretim faaliyetinin devamlýlýðý için gerekli olan ancak mamulün bünyesine girmeyen iþletme malzemesi olarak ayrýma tabi tutulmaktadýr MALZEME MALÝYETLERÝNDE MUHASEBE ÝÞLEMLERÝ Maliyet muhasebesinin organizasyonu içinde direkt ilk madde ve malzemeler 710 kod no. lu Direkt Ýlk Madde ve Malzeme hesabýnda izlenirken endirekt madde ve malzemeler ise 730 Genel Üretim Giderleri hesabýnda izlenir. 71. DÝREKT ÝLK MADDE VE MALZEME GÝDERLERÝ 710. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri 711. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri yansýtma hesabý 712. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri fiyat farký 713. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri miktar farký Ýþletmelerde gerçekleþen malzeme hareketleri incelenirken malzemelerin tedarik edilmesinden baþlayýp üretimde kullanýlmazýna kadar geçen sürecin çok iyi bir þekilde tanýmlanmasý gerekmektedir. Satýn alýnan malzemelerin iþletmeye teslimine kadar malzeme ile ilgili ticari indirimlerin, ýskontolarýn, yükleme, boþaltma ve taþýma giderlerinin, sigorta giderlerinin, gümrük bedelinin ve diðer giderlerin malzemenin fatura bedeli ile iliþkilendirilmesi gerekmektedir. Bunlarýn tümü alýnan malzemenin tedarik maliyetini oluþturmaktadýr. Örnek : Bir iþletme üretimde kullanýlmak amacý ile belirli zamanlarda ilk madde ve malzeme alýmlarýnda bulunmuþtur. Fatura bedeli TL olan ilk madde ve malzeme peþin olarak alýnmýþtýr. Söz konusu ilk madde ve malzemenin; TL lik kýsmý Direkt Ýlk Madde ve Malzeme (D.Ý.M.M) TL lik kýsmý Yardýmcý Madde ve Malzeme TL lik kýsmý ise iþletme malzemesidir. Ýþletme, fatura bedelinin %20 si kadar taþýma ve sigorta gideri ödemiþtir. Satýn alýnan ilk madde ve malzemenin tamamý üretimde kullanýlmýþtýr. ÝSTENEN: Malzeme hareketlerine iliþkin iþlemlerin muhasebe kayýtlarýný yapýnýz.(ýþlemlerde KDV dikkate alýnmayacaktýr). FATURA BEDELÝ TAÞIMA VE SÝGORTA GÝDERLERÝ TOPLAM GÝDER D.Ý.M.M Yardýmcý madde ve malzeme Ýþletme malzemesi TOPLAM

3 150.ÝLK MADDE VE MALZ Direkt ilk mad. malz Yard.mad.malz Ýþletme malz KASA D.Ý.M.M GEN.ÜR.GÝD ÝLK MADDE VR MALZ D.Ý.M.M Yard.Mad.Malz Ýþl.Malz. 151.ÜRETÝM D.Ý.M.M.YANSITMA GÜG.YANSITMA MALZEME DEÐERLEME YÖNTEMLERÝ Ýþletmelerde oluþturulacak stok politikalarýnýn paralelinde iyi bir ambar muhasebesi organizasyonunun muhasebe sisteminin içinde yer almasý gerekmektedir.ambar muhasebesi,madde ve malzemenin tedarikinden üretime gönderilmesine kadar geçen süreçte stoklarýn kontrolünü saðlayan bir muhasebe sistemidir.ambarda gerçekleþen fiziki girdi ve çýktý hareketlerinin yaný sýra bunlarýn parasal deðerlerinin de izlenmesi gerekmektedir. Hesap çerçevesi,ekonomik koþullarý göz önünde tutarak her türlü stokun deðerlendirilmesinde günün koþullarýna göre her hangi bir deðerleme yönteminin seçileceði ve bu yöntem ile üretime gönderilen veya satýlan miktar ile elde kalan miktarlara iliþkin deðerleme yapýlabileceðini ortaya koymuþtur.fiyat seviyelerinin devamlý deðiþtiði bir ortamda stoklardaki deðerlemelerin de bu deðiþikliklere cevap verecek yapýda olmasý gerekmektedir. Uygulamada en çok karþýlaþýlan üç tür stok deðerleme yöntemi bulunmaktadýr. 1.Ortalama Maliyet Yöntemleri a- Tartýlý Ortalama Maliyet Yöntemi b- Hareketli ortalama Maliyet yöntemi 2. Ýlk Giren Ýlk Çýkar Yöntemi (FÝFO) 3. Son Giren Ýlk Çýkar Yöntemi (LÝFO) Örnek : Ýþletmede Nisan 1999 dönemine iliþkin malzeme hareketleri aþaðýdaki tabloda gösterilmiþtir.bu verilere göre stok hareketlerini üç yönteme göre deðerlendiriniz. TARÝH MÝKTAR FÝYAT Önceki Dönemden Devir Alýþ Üretime Sevk Alýþ Alýþ Üretime Sevk Ortalama Maliyet Yöntemleri a- Tartýlý Ortalama Maliyet Yöntemleri Bu yöntemde ortalama maliyet her yeni stok hareketinden sonra deðil belli bir dönem için hesaplanýr.bu döneme iliþkin hesaplanan maliyet,çýkan ve kalan stoklarýn birim deðerlerini gösterecektir. TARÝH GÝREN ÇIKAN KALAN Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Devir Alýþ Üretime Alýþ Alýþ Üretime Ortalama maliyet : / = TL/br Üretime sevkýyatýn toplam maliyeti : * = TL Stokta kalanlarýn toplam maliyeti : 700*1.720 = TL Tablodan da görüleceði gibi üretime toplam TL lik sevkýyat gerçekleþtirilmiþtir. b-hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi TARÝH GÝREN ÇIKAN KALAN Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Devir

4 Alýþ Üretime Alýþ Alýþ Üretime Tablodan da görüleceði gibi, Üretime yapýlan sevkýyat toplamý, TL, Stokta kalanlarýn toplam maliyeti ise, TL dir 2.Ýlk Giren Ýlk Çýkar (FÝFO) Yöntemi Bu yöntemde stok hareketlerinde ilk defa tedarik edilen stok grubunun fiyatý deðerlemeye esas alýnýr. Stoklarýn alýþ sýrasýna göre kullanýldýðý düþünülerek uygulanýr. TARÝH GÝREN ÇIKAN KALAN Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Devir Alýþ Üretime Alýþ Alýþ Üretime FIFO yöntemine göre, Üretime yapýlan sevkýyat toplamý, TL. Stokta kalanlarýn toplamý ise, TL. 3- Son Giren Ýlk Çýkar Yöntemi Bu yöntemde de, fifo nun tersine bir izleyiþ izlenmektedir. Üretime yapýlan sevkýyatlar, son alýnan stok

5 partisinden yapýldýðý varsayýmýna dayanýr. TARÝH GÝREN ÇIKAN KALAN Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Devir Alýþ Üretime Alýþ Alýþ Üretime Bu yöntemde ise, Üretime yapýlan sevkýyat, TL Stokta kalanlarýn toplamý ise, TL 2.2. ÝÞÇÝLÝK MALÝYETLERÝ Üretimin diðer bir unsuru olan iþçilikler, hangi ücret sistemine göre ödemeler yapýlýrsa yapýlsýn gerçekleþmeleri halinde üretim bölümlerine ait olanlar direkt iþçilik olarak,üretim bölümlerini dolaylý olarak etkileyenler ise en direkt iþçilik olarak iþlem görürler.ýþçilik gideri olarak gerçekleþmeler halinde hangi bölümler ait olduðunun belirlenmesi gerekir. Ücret sistemine göre iþçilikler üretim hacmi ile doðrusal yönlü olarak ifade edilmektedir. Ücret politikasý açýsýndan üretim bölümlerinde çalýþan elemanlarýn ücretleri direkt iþçilik olarak alýnmasý gerektiðinden buradaki tüm personele ücret bordrolarý ya ayrý olarak ya da müþterek bordro sonucu üretim bölümlerine daðýtým yapmak gerekir.ücret ödeme yöntemi ve ücret bordrosunun içeriði itibari ile maliyetlere yansýtýlmasý gereken tutarýn brüt olmasý gerekmektedir. Üretim bölümlerinde veya diðer bölümlerde gerçekleþen endirekt iþçilikler ve bunlara iliþkin sosyal sigortalar iþveren prim paylarý maliyete yansýtýlmalýdýr. Burada esas olan, ücret bordrosunu düzenleyerek tahakkukunun yapýlmasýdýr.bordronun esasý, kesintilerden sonraki personelin alacaðý net durumun belirlenmesine iliþkindir. Ýþçiliklerin gerçekleþmesinde maliyet gideri ve faaliyet gideri gibi bir ayrým yapýlabilir ÝÞÇÝLÝK MALÝYETLERÝNDE MUHASEBE ÝÞLEMLERÝ Ýþçilik maliyetlerinin muhasebeleþtirilmesinde ilk madde ve malzemede olduðu gibi direkt ve en direkt ayrýmýna gidilebilir.direkt iþçilik,maliyet muhasebesi organizasyonunda 7/A seçeneðinde 720.Direkt Ýþçilik

6 Giderlerinde izlenirken,en direkt iþçilikler 730.Genel Üretim Giderleri hesabýnda izlenir. ÖRNEK : Bir üretim iþletmesinde Nisan 1999 döneminde iþçiliklere iliþkin þu veriler elde edilmiþtir: TL direkt ve TL en direkt olmak üzere toplam TLlik iþçilik gerçekleþmiþtir. Söz konusu iþçiliklerin iþveren prim payý %20dir. Ve iþçiliklere iliþkin TLlik vergi ve fon hesaplanmýþtýr. ÝSTENEN : iþçilikler iliþkin yevmiye kayýtlarýný yapýnýz. Ýþveren Prim Payý : *0.20= Direkt iþçilik toplamý : TL En direkt iþçilik toplamý : TL. 710 DÝREKT ÝÞÇÝLÝK GÝDERÝ GEN.ÜR.GÝD ÖDENECEK VERGÝ VE FONLAR ÖDENECEK SOSYAL GÜV.KES GÝDER TAHAKKUKLARI ÜRETÝM DÝREKT ÝÞÇÝLÝK GÝD.YANSITMA GEN.ÜR.GÝD.YANSITMA GENEL ÜRETÝM GÝDERLERÝ Üretim iþletmelerinde þekli deðiþtirilen direkt ilk madde ve malzeme ile þekillendirme gideri olan direkt iþçilik giderleri dýþýnda üretimi ilgilendiren tüm giderler genel üretim giderleri baþlýðý altýnda toplanýr. Genel üretim giderleri, bu özelliði itibari ile toplayýcý özelliði olan bir gider türüdür. Bu giderlerin gider yerlerini yüklenmesinde direkt ilk madde ve malzeme ve direkt iþçilikte olduðu gibi doðrudan yükleme esastýr. Ancak, bu giderler türdeþ olmadýklarýndan gider yerlerini yüklenmesinde anahtar dediðimiz bazý ölçeklerin kullanýlmasý gerekmektedir. Burada önemli olan daðýtýlacak gider türü ile daðýtým anahtarý arasýnda yakýn bir iliþkinin kurulabilmesidir. Giderlerinden daðýtýmý hazýrlanacak bir gider daðýtým tablosu ile gerçekleþtirilir. Gider daðýtým tablosundan giderlerin daðýtýmýnda iki aþama söz konusudur. Ýlk aþamada giderler her bir bölümü iþletmedeki fonksiyonuna göre daðýtýlýr ki bu fonksiyonel daðýtým veya birinci daðýtým iþlemidir. Bu daðýtým sonucunda yardýmcý ve esas gider yerlerine belirli tutarda gider yansýtýlarak bölüm bazýnda maliyet hesaplanmýþ olur. Ancak, bölüm bazýnda maliyetlerin toplanmasý da yeterli deðildir. Yardýmcý gider yerlerine toplanan maliyetlerin belirli esaslar ile esas gider yerine daðýtýlmasý ve esas gider yerlerinde toplanan maliyetlerinde üretim çýktýlarýna yüklenmesi gerekir. Sonuçta nihai çýktýlarýn birim ve toplam maliyetleri hesaplanmýþ olur. Giderlerin bu þekilde daðýtýmýna bölümler aracýlýðý ile daðýtým veya ikinci daðýtým adý verilir. Özellikle yardýmcý gider yerlerinde toplanan giderlerin esas gider yerlerine yüklenmesinde aþaðýdaki daðýtým yöntemleri kullanýlabilir. Basit Daðýtým Kademeli daðýtým Planlý daðýtým Matematiksel daðýtým Yukarýda belirlenen daðýtým yöntemlerinden uygulamada en çok kademeli daðýtým yöntemi kullanýlmaktadýr. Bu yöntem, yardýmcý gider yerleri en fazla hizmet verenden en az hizmet verene doðru sýralanýp giderlerin sýfýra indirgenmesi suretiyle belirli esaslar dahilinde kendisinden sonraki gelen bölüme pay verilmesine dayanan bir sistemdir. ÖRNEK: Bir üretim iþletmesinde üretim faaliyetleri 2 yardýmcý ve 2 esas gider yerine gerçekleþmektedir. Faaliyet devresine iliþkin þu veriler elde edilmiþtir. Bölümlere direkt olarak yüklenecek G.Ü.G. Yardýmcý gider yerlerine yapýlacak daðýtým 1. Yardýmcý bölüm 2. Yardýmcý bölüm Esas gider yerlerine yapýlacak daðýtým Ýþleme bölümü Montaj bölümü Toplam Bölümler daðýtýlacak G.Ü.G. Amortisman Giderleri Bakým-onarým giderleri Enerji giderleri Toplam

7 Amortisman giderleri,gider yerlerinin alanlarý ile orantýlý olarak daðýtýlmaktadýr. - Bakým onarým giderleri,bakým onarým saatlerine göre daðýtýlmaktadýr. - Enerji giderleri ise, bölüm bazýndaki enerji tüketimi (KW/H) esas alýnarak daðýtýlmaktadýr. - 1.Yardýmcý giderler yerinde toplanan maliyetler diðer gider yerlerine personel sayýlarýna göre daðýtýlacaktýr. - 2.Yardýmcý gider yerine toplanan maliyetleri ise sýrasý ile iþletmeye %40, montaja %60 olarak daðýtýlmaktadýr. Alan(m2) Bakým Onarým Saatleri Kilo watt Saat Personel sayýlarý 1.Yard.Gid.Yeri Yard.Gid.Yeri Ýþleme Bölümü Montaj bölümü TOPLAM Yardýmcý gider yerinin daðýtýmý 2.Yardýmcý gider yerinin daðýtýmý 1.DAÐITIM 1.Daðýtýmda gider yerlerine yüklemeler yapýlmaktadýr.direkt olarak yüklenen giderler dýþýnda diðer giderler daðýtým anahtarlarý aracýlýðýyla gider yerlerine yüklenir. Amortisman giderlerinin daðýtýmý: /4.000 m2 = tl/m2. 1.Yard. Gid. Yeri 100*4.000 = TL 2.Yard. Gid. Yeri 200*4.000 = TL Ýþleme Gid. Yeri 1300*4.000 = TL Montaj Gid. Yeri 2.400*4.000 = TL Bakým onarým giderlerinin daðýtýmý /100 saat = TL/saat. 1.Yard. Gid. Yeri 10* = TL 2.Yard. Gid. Yeri 12* = TL Ýþleme Gid. Yeri 38* = TL Montaj Gid. Yeri 40* = TL Enerji giderlerinin daðýtýmý /6.000 = TL/kwh. 1.Yard. Gid. Yeri 500*2.000 = TL 2.Yard. Gid. Yeri 900*2.000 = TL Ýþleme Gid. Yeri 2.100*2.000 = TL Montaj Gid. Yeri 2.500*2.000 = TL YARD. GÝDER YERLERÝ ESAS GÝDER YERLERÝ 1.YARD. GÝDER YERÝ 2. YARD. GÝD. YERÝ ÝÞLEME MONTAJ Direkt Maliyetler Amort. Gid. Bak.-On. Gid. Enerji Gid

8 DAÐITIM TOPLAMI DAÐITIM TOPLAMI / (61-3) = TL /personel 1. yardýmcý gider yerinden diðer gider yerlerine aþaðýdaki gibi yükleme yapýlacaktýr. 2.yardýmcý gider yeri Ýþleme bölümü Montaj bölümü 7* = TL 21* = TL 30* = TL 2.yardýmcý gider yerinde toplanan TL nin %40 lýk kýsmý ( TL) Ýþleme bölümüne, %60 lýk kýsmý ( TL) ise Montaj bölümüne yüklenmektedir GENEL ÜRETÝM GÝDERLERÝNÝN TAHMÝNÝ YÜKLENMESÝ Ýþletmelerde gerçekleþmenin maliyet devresine yetiþmemesi nedeni ile maliyet hesaplarýnýn geç kalmasý söz konusudur. Direkt ilk madde ve malzeme ve direkt iþçilik giderleri dýþýnda kalan ve türdeþ olmayan genel üretim giderlerinin dönem içinde gerçekleþmemesi nedeni ile bu tür giderlerin önceden bilinen oranlar esas alýnarak yüklenmesi gerekmektedir. Oranlarýn belirlenebilmesi için, iþletme ya geçiþ dönemi verileri kullanacaktýr ya da bütçe esasý uygulanacaktýr. Toplayýcý özelliði olan genel üretim giderlerinin tahmini olarak yüklenmesinde aþaðýdaki oranlar kullanýlmaktadýr. Bütçelenmiþ G.Ü.G. D.Ý.M.M. Maliyet Yüzdesi = * 100 Bütçelenmiþ D.Ý.M.M. Bütçelenmiþ G.Ü.G. D.Ý.Maliyet yüzdesi = * 100 Bütçelenmiþ D.Ý. Bütçelenmiþ G.Ü.G. D.Ý.Saat Esasý = Toplam D.Ý.Saatleri Bütçelenmiþ G.Ü.G. Makine Saat Esasý = Toplam Makine Miktarý Bütçelenmiþ G.Ü.G. Üretim Miktarý Esasý = Toplam Üretim Miktarý Ýþletmeler yukarýdaki beþ yükleme oranýndan herhangi birini kullanarak genel üretim giderlerinin tahmini olarak yüklenmesini yapar. Direkt ilk madde ve malzeme ve direkt iþçilik giderleri gerçek olarak, genel üretim giderleri tahmini olarak yüklenmektedir. Dönem sonunda gerçek genel üretim giderleri ile tahmini genel üretim giderleri karþýlaþtýrýlarak fark analizi yapýlýr. ÖRNEK : Bir üretim iþletmesinde A ve B bölümlerinde maliyet devresine iliþkin þu veriler elde edilmiþtir : A BÖLÜMÜ B BÖLÜMÜ D.Ý.M.M KG* TL D.Ý SAAT* TL saat* tl G.Ü.G. D.Ý.M.M. Maliyetlerinin % 150si D.Ý. Saati Baþýna TL. Üretilip devredilen br br. Dönem sonu Yarý mamul maliyeti TL TL Dönem sonunda A bölümüne TL ve B bölümünde TL olmak

9 üzere toplam TLlik genel üretim giderleri gerçekleþtirilmiþtir. ÝSTENENLER : A ve B bölümlerinde gerçekleþtirilen iþlemler sonucu, 1- Gerekli yevmiye kayýtlarýný yaptýrýnýz 2- Üretilen birimlerin toplam ve birim maliyetlerini hesaplayýnýz. 3- Dönem sonunda genel üretim giderlerine iliþkin deðerlemeleri yapýnýz A BÖLÜMÜ D.Ý.M.M D.Ý G.Ü.G B BÖLÜMÜ DEVÝR D.Ý G.Ü.G D.Ý.M.M. GÝD D.Ý. GÝD ÝLK MAD.VE MALZ D.Ý.M.M. 381.GÝD.TAH ÜRETÝM A BÖL B BÖL D.Ý.M.M. GÝD.YAN D.ÝGÝD.YAN G.Ü.G. YAN ÜRETÝM B BÖL. 151.ÜRETÝM A BÖL. 152.MAMÜL ÜRETÝM B BÖL. Büyük defterden de görüleceði gibi, A bölümünde genel üretim giderleri direkt ilk madde ve malzeme maliyetlerinin %150si olarak yüklenmiþtir. ( *15 = ) A bölümünde toplam birimin üretimi tamamlanmýþ ve B bölümüne TL gönderilmiþtir. A bölümünde dönem sonunda toplam TLlik yarý mamul envanteri kalmýþtýr. Buna göre, A bölümünde üretimi tamamlanýp devredilen tam bitmiþlerin birim maliyeti, /8.000 br= TL/br.dir. B bölümünde bir önceki bölümden gelenler iþleme tabi tutularak birimin üretimi tamamlanarak mamul ambarýna gönderilmiþ ve dönem sonunda TL yarý mamul envanteri kalmýþtýr. Bu dönemde genel üretim giderleri,direkt iþçilik saati baþýna TL yüklenmiþtir. Buna göre B bölümünde mamul ambarýna gönderilen mamullerin birim maliyeti, TL / = TL/br.dir. Dönem sonunda gerçekleþen toplam genel üretim giderleri TLdir. Dönem içinde A ve B bölümlerine yüklenen TL olduðuna göre,iþletme genel üretim giderleri için tahminin altýnda harcama gerçekleþtirmiþtir. Gerçek G.Ü.G. ( ) < Tahmini G.Ü.G. ( ) olduðundan aradaki fark ( TL) olumlu 730 G.Ü.G 731.G.Ü.G. YAN. GERÇEK TAHMÝNÝ ÜRETÝM TAHMÝNÝ Dönem sonunda aradaki farký kapatmak için aþaðýdaki yevmiye kaydý yapýlýr G.Ü.G. Y AN G.Ü.G FARK HES Maliyet sistemlerine geçmeden önce,bir üretim iþletmesindeki D.Ý.M.M.,D.Ý ve

10 G.Ü.G.nin birlikte ele alýndýðý ve sonuçta üretim tablosu, S.M.M. tablosu ve S.M.M.yi içeren gelir tablosunun hazýrlanmasýný incelenecektir. ÖRNEK : Bir üretim iþletmesinde MONTAJ bölümüne iliþkin Nisan ayýnda gerçekleþtirilen üretim faaliyetleri ile ilgili aþaðýdaki veriler elde edilmiþtir. Stok deðerleme yöntemi olarak son giren ilk çýkar (LÝFO) kullanýlmaktadýr. Nisan Ayý Baþýnda Envanterler D.Ý.M.M. Yard.Mad.Malz. Yarý Mamul Mamul 2.000kg * TL/kg 1.000kg * TL/kg br * TL/br Bir önceki bölüm olan (ÝÞLEME)den yapýlan devirlerin toplamý TLdýr. Nisan ayý içinde iþletme sýrasý ile kg * TL/kg kg * TL/kg kg * TL/kglýk yardýmcý madde ve malzeme satýn alýnmýþtýr. Ýþçilere çalýþmalarý karþýlýðýnda Tl ödeme yapýlmýþtýr (Ýþveren prim payý %20dir). Diðer genel üretim giderleri toplamý ise TL dýr. ÝSTENENLER: * Dönem içinde gerçekleþen iþlemlere iliþkin giderlerin bölüme yükleme kayýtlarýný ve bölümler arasý devir kayýtlarýný yapýnýz. * birim mamul vadeli olarak birimi TLye satýldýðýna göre gerekli kayýtlarý yapýnýz. * Montaj bölümüne iliþkin üretim tablosunu düzenleyiniz. * Satýlan mamul maliyetini içeren gelir tablosunu düzenleyiniz MONTAJ Üretime toplam kg D.Ý.M.M. gönderilmiþtir. LIFO yöntemine göre TLlýk D.Ý.M.M. ve TLlýk Yardýmcý madde ve malzeme kullanýlmýþtýr kg * TL/kg = TL kg * TL/kg = TL TL kg * TL/kg = TL Ýþçilere de Tl ödeme yapýlmýþtýr. Ýþveren prim payý ise TLdýr *0.20 = TL Yardýmcý madde ve malzeme ve iþveren prim payý genel üretim giderleri olarak yüklenecektir. Toplam Genel üretim giderleri TLdýr. Yardýmcý madde ve malzeme Ýþveren prim payý Diðer G.Ü.G TL TL TL TL Bir önceki bölümde yapýlan devrin kaydý 151. ÜRETÝM MONTAJ 151. ÜRETÝM ÝÞLEME 151. ÜRETÝM MONTAJ D.Ý.M.M. GÝD.YAN D.Ý.GÝD. YAN G.Ü.G. YAN

11 MONTAJ bölümünde birimin üretimi tamamlanarak mamul ambarýna gönderilmiþ ve dönem sonunda TLlýk yarý mamul envanteri kalmýþtýr MAMUL ÜRETÝM MONTAJ 152. MAMUL 1.300br* TL/br 7.500br* TL/br 7.500br* TL/br 500 br* TL/br 800br* TL/br birim mamul birimi TLden vadeli olarak satýldýðýna göre, 120. ALICILAR YURT ÝÇÝ SATIÞLAR S.M.M * = * = MAMUL MONTAJ bölümünde Üretim Tablosu DÖNEM BAÞI D.Ý.M.M. MALÝYETÝ DÖNEM ÝÇÝ D.Ý.M.M. ALIÞ MALÝYETÝ (-) DÖNEM SONU D.Ý.M.M. MALÝYETÝ ÜRETÝMDE KULLANILAN D.Ý.M.M. ÜRETÝMDE KULLANILAN D.Ý. ÜRETÝMDE KULLANILAN G.Ü.G. ÜRETÝM GÝDERLERÝ TOPLAMI DÖNEM BAÞI YARI MAMUL ENV. BÝR ÖNCEKÝ BÖLÜMDEN DEVÝR ELDEN GEÇEN YARI MAMUL ENV. (-) DÖNEM SONU YARI MAMUL ENV. TOPLAM ÜRETÝM MALÝYETÝ ( ) ( ) S.M.M. Tablosu DÖNEM BAÞI D.Ý.M.M. MALÝYETÝ DÖNEM ÝÇÝ D.Ý.M.M. ALIÞ MALÝYETÝ (-) DÖNEM SONU D.Ý.M.M. MALÝYETÝ ÜRETÝMDE KULLANILAN D.Ý.M.M. ÜRETÝMDE KULLANILAN D.Ý. ÜRETÝMDE KULLANILAN G.Ü.G. ÜRETÝM GÝDERLERÝ TOPLAMI DÖNEM BAÞI YARI MAMUL ENV. BÝR ÖNCEKÝ BÖLÜMDEN DEVÝR ELDEN GEÇEN YARI MAMUL ENV. (-) DÖNEM SONU YARI MAMUL ENV. TOPLAM ÜRETÝM MALÝYETÝ DÖNEM BAÞI MAMUL ENV. SATIÞA HAZIR MAMUL ENVANTERÝ (-) DÖNEM SONU MAMUL ENV. SATILAN MAMUL MALÝYETÝ ( )

12 ( ) ( ) S.M.M. Tablosu SATIÞLAR (-)SATIÞ ÝNDÝRÝMLERÝ NET SATIÞLAR (-) S.M.M. BRÜT SATIÞ KARI DÖNEM BAÞI D.Ý.M.M. MALÝYETÝ DÖNEM ÝÇÝ D.Ý.M.M. ALIÞ MALÝYETÝ (-) DÖNEM SONU D.Ý.M.M. MALÝYETÝ ÜRETÝMDE KULLANILAN D.Ý.M.M. ÜRETÝMDE KULLANILAN D.Ý. ÜRETÝMDE KULLANILAN G.Ü.G. ÜRETÝM GÝDERLERÝ TOPLAMI DÖNEM BAÞI YARI MAMUL ENV. BÝR ÖNCEKÝ BÖLÜMDEN DEVÝR ELDEN GEÇEN YARI MAMUL ENV. (-) DÖNEM SONU YARI MAMUL ENV. TOPLAM ÜRETÝM MALÝYETÝ DÖNEM BAÞI MAMUL ENV. SATIÞA HAZIR MAMUL ENVANTERÝ (-) DÖNEM SONU MAMUL ENV. SATILAN MAMUL MALÝYETÝ ( ) ( ) ( ) MALÝYET SÝSTEMLERÝ Üretilen mamullerin birim maliyetini hesaplamak amacý ile geliþtirilecek maliyet sistemleri üretim teknolojisi,iþletme ölçeði ve mamul türlerine göre deðiþmektedir. Maliyet sistemleri de üretim tekniðine göre, kullanýlan rakamlara göre ve maliyetlerin mamul ile iliþkilerine göre ayrýma tabi tutulabilir. Üretim Tekniðine göre : * Sipariþ maliyet sistemi * Safha maliyet sistemi Kullanýlan Rakamlara göre: * Gerçek maliyet sistemi * Standart maliyet sistemi Maliyetlerin mamul ile iliþkilerine göre: * Tam maliyet sistemi * Kýsmi maliyet sistemi 3.1. ÜRETÝM TEKNÝÐÝNE GÖRE MALÝYET SÝSTEMÝ SÝPARÝÞ MALÝYET SÝSTEMÝ Belirli partiler halinde üretim yapan ve her bir partide diðer partilerden farklý tür ve

13 miktarda mamul üreten iþletmelerde, üretilen farklý mamullerin maliyetini hesaplamak amacý ile kullanýlan bir sistemdir. Müþterilerden gelen sipariþler doðrultusunda üretilen mamullerin maliyetlerinin belirlenmesi yanýnda farklý türdeki mamullerin maliyetlerinin hesaplanmasý sistemin temel dayanak noktasýdýr. Sipariþ maliyet sisteminde maliyetler sipariþ kartlarýn üzerinde izlenir. Böylece, her farklý sipariþlerle ilgili maliyetler hesaplanmýþ olur. Sipariþ kartlarý üzerinde ilgili sipariþe iliþkin maliyet bilgileri yer almaktadýr. ÖRNEK : Bir üretim iþletmesinde 16 ve 17 nolu sipariþlere iliþkin aþaðýdaki veriler elde edilmiþtir. 16 no. lu sipariþ için TLlik D.Ý.M.M., TL lik yardýmcý madde ve malzeme kullanmýþtýr. Ýþçilerin saatlik çalýþma sürelerinin %40lýk kýsmýný 16 no. lu sipariþle kullanmýþlardýr. 17 no. lu sipariþ için TLlik D.Ý.M.M., TLlik madde ve malzeme ve TLlik iþletme malzemesi kullanýlmýþtýr. Ýþçiler,toplam çalýþma sürelerinin geri kalan kýsmýný 17 nolu sipariþte kullanmýþlardýr. (Direkt iþçilik saat ücreti: TL/saat ) Ýþletme 16 no.lu sipariþi %20 ve 17 no.lu sipariþi de % 30 Kâr marjý ile peþin olarak satmýþtýr. ÝSTENEN : 16 ve 17 no.lu sipariþler için gerekli yevmiye ve büyük defter kayýtlarýný yapýnýz 16 NO.LU SÝPARÝÞ 17 NO.LU SÝPARÝÞ D.Ý.M.M. GÝD D.Ý. GÝD G.Ü.G ÝLK MAD.MALZ D.Ý.M.M YARD.MAD.MALZ GÝD.TAH ÜRETÝM NO.LU Sipariþ No.lu Sipariþ D.Ý.M.M.GÝD.YAN D.Ý. GÝD.YAN G.Ü.G. YAN MAMULLER ÜRETÝM Nolu sipariþ Nolu Sipariþ Kayýtlardan da görüleceði gibi, 16 nolu sipariþin toplam maliyeti TL,17 No. lu sipariþin toplam maliyeti TLdir. 16 Nolu Sipariþ %20 kâr marjý ile peþin satýldýðýndan satýþ geliri *1.2 = TL olacaktýr. 17 No.lu sipariþ %30 kâr marjý ile peþin satýldýðýndan satýþ geliri *1.3 = TL olacaktýr KASA Y.Ý.SATIÞLAR S.M.M MAMULLER SAFHA MALÝYET SÝSTEMÝ Mamul birim maliyetlerinin hesaplanmasýnda kullanýlan bir diðer yöntem de safha maliyet sistemidir. Birbirine benzer veya tek tip mamul üreten iþletmelerde uygulanýr. Birbirini izleyen ve birbirine baðlý aþamalarda benzer ürünlerin üretiminin gerçekleþtirildiði iþletmelerde her safhanýn maliyetini ayrý ayrý toplamak ve her safhada toplanan maliyetleri üretim miktarýna bölmek suretiyle birim maliyetlerin hesaplanmasý esasýna dayanýr. Mamulün iþlem gördüðü çeþitli gider merkezlerinim her biri ayrý bir safha olarak kabul edilir. Mamul maliyetlerini oluþturacak giderler,safhalarý oluþturan gider merkezlerine göre izlenir ve bu safhalarda iþlem gören tam bitmiþlere yüklenir. Üretim Ýþleminin yapýldýðý gider merkezlerinde yarý mamul stoklarýnýn olmamasý durumunda maliyetlerin hesaplanmasý oldukça kolaydýr. Bu durumda yapýlacak iþ, gider merkezlerine yüklenmiþ bulunan giderleri tam bitmiþ miktarýna bölerek birim maliyeti hesaplamaktýr. Ancak,yarý mamul stoklarýnýn varlýðý durumunda iþlemler daha da

14 güçleþmektedir. Çünkü, gider merkezlerinde toplanan D.Ý.M.M.,D.Ý.ve G.Ü.G.inde iþleme konu edilen yarý mamulün ne kadar pay aldýðýnýn hesaplanmasý gerçek maliyet rakamýna ulaþýlmasý açýsýndan zorunludur. Bu amaçla eþdeðer ürün miktarýnýn hesaplanmasý yoluna gidilir. Eþ Deðer Üretim Miktarýnýn hesaplanmasý Safha maliyet sisteminin en can alýcý noktasý eþ deðer üretim miktarýnýn hesaplanmasýdýr. Toplam maliyetler,üzerinde iþlem yapýlan mamul miktarýna bölünerek ortalama birim maliyet hesaplanýr. Ancak,maliyet hesaplanmasý sýrasýnda iþlem yapýlan mamullerin hepsinin tam olarak tamamlanmýþ olmasý gerekir. Bu doðrultuda yarý mamullerin de tam bitmiþ cinsinden ifade edilmesi gerekmektedir. Eþdeðer Üretim Miktarý = Yarý Mamul Miktarý*Tamamlanma Derecesi Tamamlanma derecesi muhasebe ve mühendislik departmanlarýnýn ortaklaþa çalýþmalarý sonucunda elde edilir.tamamlanma dereceleri belirlenirken yarý mamuller üzerinde ne kadarlýk bir çalýþma yapýldýðý ortaya konulur. ÖRNEK : Safha maliyet sistemini uygulayan bir üretim iþletmesi üretim faaliyetlerini A ve B bölümlerinde sürdürmektedir. Bu bölümlere iliþkin veriler aþaðýdaki tablo üzerinde gösterilmektedir. A B DÖNEM BAÞI YARI MAMUL 1.000br(%100,%75) 1.500br (%75,%50) ÜRETÝME BAÞLANAN br br DEVREDÝLEN 9.500br br DÖNEM SONU YARI MAMUL 1.000br(%80,%75) 600 br(%100,%80) FÝRE 500br 400br MALÝYETLER D.B. YARI MAMUL Önceki Safha Maliyeti D.Ý.M.M. D.Ý. G.Ü.G. TOPLAM DÖNEM ÝÇÝ HARCAMALAR D.Ý.M.M. D.Ý. G.Ü.G. TOPLAM ÝSTENENLER * Bölümlere yükleme yevmiye ve büyük defter kayýtlarýný yapýnýz. * Her iki bölüm için toplam ve birim maliyetleri hesaplayýnýz. * Fireli maliyeti hesaplayýnýz. * Bölümler arasý ve mamul ambarýna devir kayýtlarýný yapýnýz. * Dönem sonu yarý mamul maliyetini hesaplayýnýz.

15 A bölümü B Bölümü Bölümlere yansýtma kayýtlarýnýn yapýlamasý: 151. ÜRETÝM A BÖL B BÖL D.Ý.M.M. GÝD.YAN D.Ý. GÝD.YAN G.Ü.G.YAN A BÖLÜMÜ Eþdeðer üretim miktarýnýn hesaplanmasý D.Ý.M.M. YÖNÜNDEN ÞEKÝLLENDÝRME YÖNÜNDEN 9.500*%100 = *%100 = *%80 = *%75 = *0 = 0 500*0= Birim Maliyetlerinin Hesaplanmasý : D.Ý.M.M. = ( )/ = TL/br D.Ý. = ( )/ = TL/br G.Ü.G. = ( )/ = TL/br TL/br. A bölümünden B bölümüne devir br* TL/br= TL 151. ÜRETÝM B Bölümü 151. ÜRETÝM A Bölümü A bölümünde dönem sonu yarý mamul envanteri: br*%80* TL br*%75* TL br*%75* TL = TL = TL = TL = TL B bölümü Firenin hesaplanmasý Bir önceki Bölümden devir + Önceki Safha maliyeti Devralýnan Miktar +D.B.Yarý mamul-fire = TL/br Eþdeðer üretim miktarýnýn hesaplanmasý D.Ý.M.M. YÖNÜNDEN ÞEKÝLLENDÝRME YÖNÜNDEN *%100 = *%100 = *%100 = *%80 = *0 = 0 400*0= Birim maliyetlerinin Hesaplanmasý : D.Ý.M.M.=( )/ D.Ý. = ( )/ G.Ü.G. = ( )/10.480

16 = TL/br = TL/br = TL/br = TL/br Mamul ambarýna gönderilen birimin birim maliyeti = TL/brdir Buna göre mamul ambarýna br* TL/br= TLlik mamul gönderilmiþtir. B bölümünden mamul ambarýna devir 152.MAMUL ÜRETÝM B BÖL. B Bölümünde dönem sonu yarý mamul envanteri 600 br. * br.* %100* TL 600 br.*%80* TL 600 br * %80* = TL = TL = TL = TL TL 3.2. KULLANILAN RAKAMLARA GÖRE MALÝYET SÝSTEMLERÝ GERÇEK MALÝYET SÝSTEMLERÝ Maliyet hesaplanmasýnda gerçek rakamlarýn kullanýldýðý sistemdir. Gerçekleþen giderler ile üretime yansýtýlan giderler arasýnda bir sapma olmamaktadýr. Bu sistemin iþleyiþi basit olarak aþaðýdaki büyük defterler üzerinde gösterilmektedir. GÝDER HESAPLARI FARK HESAPLARI G GÝDER YANSITMA HESAPLARI G Gider hesaplarýnda toplanan gerçek giderler yansýtma hesaplarý aracýlýðý ile üretim hesabýna aktarýlýr. Sonuçta,gider ve yansýtma hesaplarý arasýnda bir fark olmaz. Standart maliyet sistemine kadar yapýlan tüm örnekler gerçek maliyet sistemine esas alýnarak hazýrlanmýþtýr STANDART MALÝYET SÝSTEMÝ Fiili rakamlarýn kullanýldýðý gerçek maliyet sistemlerinde maliyet muhasebesinin maliyet hesaplamasý fonksiyonu yerine getirilirken, kontrol planlama ve bu doðrultuda karar verme fonksiyonlarýnda ise standart maliyet sistemi kullanýlmaktadýr. Ýþletmenin önceden belirlenen amaçlar doðrultusunda hareket etmesi ve bu doðrultuda kaynak kullanýmýnda bulunmasý, karar vermesi geleceðe hazýr olmasýný saðlayacaktýr. Standart maliyet sisteminin iþleyiþinin basit olarak aþaðýdaki büyük defterler üzerinde gösterebiliriz. GÝDER HES. FARK HES. G olumsuz fark olumlu fark GÝDER YANSITMA HESAPLARI S Büyük defterlerde görüleceði gibi, yansýtma hesaplarý arcýlýðý ile üretime standart maliyetler yüklenmekte ve dönem sonunda gerçek maliyetler ile standart maliyetler karþýlaþtýrýlmaktadýr. Yapýlan bu karþýlaþtýrma sonunda eðer standardýn üzerinde harcama yapýlmýþsa (G>S), bu olumsuz sapma demektir.tersi durumunda ise olumlu sapma söz konusudur. Standart maliyetler sisteminde, standart olarak yüklenecek rakamlar iþletmenin önceki dönem faaliyetlerine iliþkin verilerden ve endüstri ortalamalarýndan yararlanýlarak belirlenebilir. Standart olarak belirlenen rakamlar üretim maliyetlerinin oluþturulmasýnda dikkate alýnacaktýr. Üretim maliyeti standart maliyet olacaktýr. Standart maliyet sisteminde standartlarýn saptanmasý gerekir. Direkt maliyetler ve endirekt maliyetler için standartlarýn belirlenmesi gerekir. Direkt maliyetler için þu standartlar söz konusudur. a) Miktar standartlarý -Direkt ilk madde ve malzeme miktarý(kilo, adet) -Direkt iþçilik miktarý (saat) b) Fiyat standartlarý - Direkt ilk madde ve malzeme fiyatý

17 - Direkt iþçilik fiyatý (ücret) c) Genel üretim giderleri için standartlar - Faaliyet hacmi standartlarý - Maliyet yükleme standartlarý DÝREKT ÝLK MADDE VE MALZEME FARKLARI Direkt ilk madde ve malzeme ile ilgili farklar fiyat farký ve miktar farký olmak üzere ikiye ayrýlýr. Bu iki farkýn, toplam direkt ilk medde ve malzeme farkýna eþit olmasý gerekmektedir. D.Ý.M.M. TOPLAM FARK = GERÇEK D.Ý.M.M. ST.D.Ý.M.M. TF = (G-S) FÝYAT FARKI = (GERÇEK FÝYAT ST.FÝYAT) * GERÇEK MÝKTAR FF = (Gf Sf) * Gm MÝKTAR FARKI = (GERÇEK MÝKTAR ST. MÝKTAR) * GERÇEK MÝKTAR MF = (Gm Sm) * Sf ÖRNEK : Bir üretim iþletmesinde maliyet devresine iliþkin þu standartlar belirlenmiþtir. D.Ý.M.M. 1 kg. * = TL/br D.Ý. 1.5 saat * = TL/br G.Ü.G. 1.5 saat * = TL/br TL/br saat için bütçelenmiþ genel üretim giderleri TL sabit ve TL deðiþken olmak üzere toplam TLdir. Dönem içinde gerçekleþen faaliyetlere iliþkin þu veriler elde edilmiþtir: birimin üretimi gerçekleþtirilmiþtir. Bu üretim için toplam bedeli TL olan kg D.Ý.M.M. satýn alýnmýþ ve kg ý üretimde kullanýlmýþtýr. Ýþçilere saat çalýþmalarý karþýlýðýnda TL ödeme yapýlmýþtýr. Gerçekleþen genel üretim giderleri ise toplam TL dir. ÝSTENENLER : 1- Direkt ilk madde ve malzeme, direkt iþçilik giderleri ve genel üretim giderlerine iliþkin fark analiz yapýnýz. 2- Standart maliyet sistemi uygulanan bu iþletmedeki tüm muhasebe kayýtlarýný yapýnýz. Standart maliyetlerin yüklenilmesi kaydý 151. ÜRETÝM D.Ý.M.M. GÝD. YAN.HES D.Ý.GÝD.YAN.HES G.Ü.G. YAN.HES Direkt Ýlk Madde ve Malzeme Fark Analiz Direkt ilk madde ve malzeme giderleri toplam farký TF = (G-S) = = TL (olumsuz) Direkt ilk madde ve malzeme fiyat farký FF = (Gf-Sf) * Gm =( ) * = TL (olumsuz) Direkt ilk madde ve malzeme miktar farký MF = (Gm-Sm) * Sf = ( ) * = TL (olumsuz) 710.Direkt Ýlk Madde ve Malz. 712.Fiyat Farký Miktar Farký 711.Direkt Ýlk mad.malz.yan Dönem sonunda hesaplarýn kapatýlmasý 711.D.Ý.M.M. GÝD.YAN.HES FÝYAT FARKI MÝKTAR FARKI D.Ý.M.M. GÝD Standart ve fiili maliyetler arasýnda ortaya çýkan farklar üç alternatiften biri kullanýlarak kapatýlabilir: Kâr ve zarar hesabýna devir S.M.M.ye devir Stoklar ve S.M.M. arasýnda daðýtým KAR VE ZARAR HES FÝYAT FARKI

18 713.MÝKTAR FARKI DÝREKT ÝÞÇÝLÝK FARKLARI Direkt iþçilik farklarý da ücret ve zaman farký olmak üzere ikiye ayrýlýr. D.Ý. TOPLAM FARK = GERÇEK D.Ý. STANDART D.Ý. TF = (G-S) ÜCRET FARKI = (GERÇEK ÜCRET ST.ÜCRET)*GERÇEK ZAMAN ÜF = (G.Ü-S.ü) * Gz ZAMAN FARKI = (GERÇEK ZAMAN-ST.ZAMAN) * ST.ÜCRET ZF = (Gz-Sz) * Sü Direkt Ýþçilik Fark Analizi TF = (G-S) = ( ) = TL (olumsuz) Direkt iþçilik ücret farký ÜF = (G.ü. S.ü) * Gz = ( ) * = TL (olumsuz) ZF = (G.Z-Sz) * Sü = ( ) * = TL (olumsuz) Dönem sonu hesaplarýn kapatýlmasý Ücret Farký Zaman Farký D.Ý. GÝD.YAN.HES ÜCRET FARKI ZAMAN FARKI D.Ý.GÝD KAR VE ZARAR HES ÜCRET FARKI ZAMAN FARKI GENEL ÜRETÝM GÝDERLERÝ FARK ANALÝZÝ Direkt ilk madde ve malzeme giderleri ve direkt iþçilik giderleri dýþýnda kalan giderlerin toplandýðý grup genel üretim giderleridir. Genel üretim giderleri de standart maliyet sisteminde üç fark analizine göre deðerlendirmeye tabi tutulmaktadýr. Bunlar,bütçe,verim ve kapasite farklarýdýr. TOPLAM FARK = GERÇEK G.Ü.G. STANDART G.Ü.G. TF = (G-S) BÜTÇE FARKI = (GERÇEK G.Ü.G. Gerçek Kapasitenin Bütçelenmiþ G.Ü.G.) BF = X deðeri gerçek saattir. KAPASÝTE FARKI = (Gerçek Kapasitenin Bütçelenmiþ G.Ü.G. Gerçek Kapasitenin Standart Deðeri) KF = X deðeri gerçek saattir. VERÝM FARKI = (Gerçek Kapasitenin Standart Deðeri- Standart olarak Yüklenecek g.ü.g.) VF = X deðeri standart saattir. Yukarýdaki örnekte, Toplam sabit maliyetler (A) = TL Birim Deðiþken Maliyet (b) = / = TL/br. Buna göre, TF = (G-S) = = TL (olumsuz) BF = = *5.800 = TL (olumsuz) KF = = ( *5.800 ) ( *5.800) = TL (olumlu) VF = = ( *5.800) ( *5.550) = TL (olumsuz)

19 Dönem sonu hesaplarýn kapatýlmasý 73 G.Ü.G. HES. 732.Bütçe Farký 733.Verim Farký Kapasite Farký 731.G.Ü.G.YAN.HES G.Ü.G. YAN.HES BÜTÇE FARKI VERÝM FARKI G.Ü.G KAPASÝTE FARKI KAR VE ZARAR HES BÜTÇE FARKI VERÝM FARKI KAPASÝTE FARKI KAR VE ZARAR HES MALÝYETLERÝN MAMUL ÝLE ÝLÝÞKÝLERÝNE GÖRE MALÝYET SÝSTEMLERÝ TAM MALÝYET SÝSTEMÝ Yukarýda, maliyet tespitini yaptýðýmýz sistemlerde üretim ile ilgili maliyetler sabit veya deðiþken olarak bir ayýrma tabi tutulmadan üretime yüklenmekteydi. Ýþte bu iþlemler tam maliyet sisteminin esasýný oluþturmaktadýr. Diðer bir ifade ile, mamulün maliyetinin tespitinde sabit deðiþken maliyet ayrýmýna gidilmemektedir. Bu nedenle bu sistem üzerinde durmadan deðiþken maliyet sistemine geçeceðiz KISMÝ MALLÝYET SÝSTEMÝ Kýsmi maliyet sisteminde mamullere sadece deðiþken maliyetler yüklenmekte ve sabit maliyetler de dönem gideri olarak iþleme tabi tutulmaktadýr. Deðiþken maliyet olarak mamul maliyetini aþaðýdaki maliyet unsurlarý oluþturmaktadýr: Direkt ilk madde ve malzeme, Direkt iþçilik giderleri, Genel üretim Giderlerinin deðiþken kýsmý. ÖRNEK : Kýsmi maliyet sistemini uygulayan bir üretim iþletmesinde maliyetlere iliþkin aþaðýdaki veriler elde edilmiþtir. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri TL/br Direkt iþçilik giderleri TL/br Genel üretim giderleri (deðiþken kýsým) TL/br TL/br Maliyet dönemi içinde birimin üretimi tamamlanmýþ olup birimi TLden satýlmýþtýr. Ayrýca birim baþýna TL deðiþken pazarlama, satýþ ve daðýtým gideri yapýlmýþtýr.maliyet devresine katlanýlan sabit maliyetleri ise, toplam TLdir. ÝSTENEN : Deðiþken maliyet sistemine göre iþletmenin gelir tablosunu düzenleyiniz. Toplam satýþlar br * TL/br = TL Toplam deðiþken maliyetler br* tl/br = TL Toplam Paz.Stþ. ve Dað.Gid br * TL/br = TL Toplam sabit maliyetler TL. Buna göre iþletmenin gelir tablosu aþaðýdaki gibi düzenlenebilir. Brüt Satýþlar (-) S.M.M. Deðiþken Maliyet Brüt Katký Payý (-) Paz.Stþ. ve Dað. Gid. Katký Payý (-) Sabit Maliyetler Net Kâr ( ) ( ) ( ) FAALÝYET GÝDERLERÝ Tek düzen hesap planýnda 710,720,ve 730 grubundaki hesaplar üretim maliyetini

20 oluþtururken aþaðýdaki hesap grubunda yer alan giderler de faaliyet giderlerini oluþturmaktadýr ARAÞTIRM VE GELÝÞTÝRME GÝDERLERÝ 760. PAZARLAMA,SATIÞ VE DAÐITIM GÝDERLER 770. GENEL YÖNETÝM GÝDERLERÝ 780.FÝNANSMAN GÝDERLERÝ Faaliyet giderlerine iliþkin hesaplarýn iþleyiþi üretim maliyetlerindeki iþleyiþ ile paralellik arz etmektedir. Araþtýrma ve Geliþtirme Giderlerinin Ýþleyiþi X X 630 X Araþtýrma ve Geliþtirme Giderleri gerçekleþtiðinde 750 borçlandýrýlýr ve bu borçlu tutar 751 aracýlýðý ile 630 Araþtýrma ve geliþtirme Giderlerine aktarýlýr. Standart sistemin uygulanmasý durumunda, öncelikli olarak 751 ile 630 a yükleme yapýlýr ve dönem sonunda 750 ile 751 karþýlaþtýrýlarak olumsuz farklar fark hesabýnýn borcuna olumlu farklar da alacaðýna yazýlýr. Pazarlama, Satýþ ve Daðýtým Giderlerinin Ýþleyiþi X X 631 X Pazarlama, Satýþ ve Daðýtým Giderleri gerçekleþtiðinde 760 borçlandýrýlýr ve bu borçlu tutar 761 aracýlýðý ile 631 Pazarlama,Satýþ ve Daðýtým Giderlerine aktarýlýr. Standart sistemin uygulanmasý durumunda,öncelikli olarak 761 ile 631e yükleme yapýlýr ve dönem sonunda 760 ile 761 karþýlaþtýrýlarak olumsuz farklar fark hesabýnýn borcuna olumlu farklar da alacaðýna yazýlýr. Genel Yönetim Giderlerinin Ýþleyiþi X X 632 X Genel Yönetim Giderleri gerçekleþtiðinde 770 borçlandýrýr ve bu borçlu tutar 771 aracýlýðý ile 632 Genel Yönetim Giderlerine aktarýlýr. Standart sistemin uygulanmasý durumunda, öncelikli olarak 771 ile 631e yükleme yapýlýr ve dönem sonunda 770 ile 771 karþýlaþtýrýlarak olumsuz farklar fark hesabýnýn borcuna olumlu farklar da alacaðýna yazýlýr. Finansman Giderlerinin Ýþleyiþi X X 631 X Finansman Giderleri gerçekleþtiðinde 780 borçlandýrýlýr ve bu borcu tutar 781 aracýlýðý ile 660 Kýsa Vadeli Borçlanma Gideri veya 661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderlerine aktarýlýr. Standart sistemin uygulanmasý durumunda, öncelikli olarak 781 ile 660 veya 661e yükleme yapýlýr ve dönem sonunda 780 ile 781 karþýlaþtýrýlarak olumsuz farklar fark hesabýnýn borcuna olumlu farklarda alacaðýna yazýlýr. ÖRNEK : Belirli bir maliyet döneminde genel yönetim giderlerinde, Amortisman giderleri TL Kira giderleri TL Elektrik giderleri TLdir. Bu bilgiler doðrultusunda aþaðýdaki yevmiye kayýtlarý yapýlacaktýr. 770.GEN YÖN.GÝD Elektrik Gid Kira Giderleri Amort.Ve Tük.Pay KASA BÝR.AMORTÝSMANLAR GEN.YÖN.GÝD GEN.YÖN.GÝD.YAN.HES /B SEÇENEÐÝNDE MALÝYET HESAPLARI Maliyet hesaplarý 7/A seçeneði ve 7/B seçeneklerinde izlenmektedir. Muhasebe Sistemi uygulama genel Tebliði ( sýra no :9 ) 7/A ve 7/B seçeneklerinin hangi þartlarda uygulanacaðýný belirlemektedir. Bu tebliðe göre 1998 yýlý aktif toplamý 150 milyar veya net satýþlarý toplamý