BİYOETANOL KULLANIM ZORUNLULUĞUNUN TÜRK EKONOMİSİNDE YARATACAĞI ETKİLER. Dr. F.Figen AR Pankobirlik / Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi

Transkript

1 BİYOETANOL KULLANIM ZORUNLULUĞUNUN TÜRK EKONOMİSİNDE YARATACAĞI ETKİLER Dr. F.Figen AR Pankobirlik / Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi ÖZET Sıvı biyoyakıtlardan biri olan biyoetanol, benzin ve son yıllarda motorinle de harmanlanarak kullanılabilen bir biyoyakıttır. Mevcut teknolojilerle üretiminde ana hammaddeler şekerli ve nişastalı bitkilerdir. Birçok ülkede genellikle benzine %2-%85 aralığındaki oranlarda harmanlanarak kullanılan biyoetanolün üretimi ve kullanımı hükümetler tarafından desteklenmekte ve pek çok ülkede biyoetanol pazarını genişletmek için yasal çalışmalar sürdürülmektedir. Çünkü biyoetanol kullanımı ilgili tarımsal ürünlerin üretiminden nihai ürünün tüketimine kadar her alanda ülkede katma değer yaratan bir yenilenebilir enerji seçeneğidir. Bununla birlikte mutlaka gıda-yem ve biyoyakıt hammadde dengesinin gözetilmesine önem verilmelidir.. Bu çalışmada dünyadaki biyoetanol üretim ve tüketimleri incelenecek, biyoetanolün ülke ekonomilerine katkısı irdelenecek ve ülkemizde tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ve 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan benzine %2 oranında biyoetanol harmanlanma zorunluluğunun ülke ekonomisinde yaratacağı kazanımlardan söz edilecektir. 1. GİRİŞ Etanol 2 karbonlu bir alkol (C2H5OH) olup, petrol türevlerinden ve biyolojik hammaddelerden üretilebilir. Dünyada üretilen etanolün, endüstriyel uygulamalarda (kozmetik, boya, mürekkep), içki sanayinde ve yakıt olarak kullanımı mümkündür. Biyolojik kaynaklardan elde edilen ve yakıt olarak kullanılan etanol yaygın adıyla biyoetanol olarak anılmaktadır. Bu çalışmada da yakıt etanolünden biyoetanol olarak söz edilecektir. Şekil 1 de 2010 yılında dünya etanol tüketiminin sektörlere göre dağılımı yer almaktadır. Şekilden de görüldüğü gibi dünyada üretilen etanolün yaklaşık %80 i yakıt alkolü olarak kullanılmaktadır.

2 Milyar lt Şekil 1 Dünya Etanol Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2010) [1] Biyoetanol günümüzün yaygın teknolojileriyle şeker pancarı, mısır, buğday gibi şekerli ve nişastalı bitkilerden üretilen genellikle benzin ile farklı oranlarda harmanlanarak kullanılan bir biyoyakıttır. Ana hammaddesi gıda dışı hammaddeler olan selülozik etanol üretiminin ticarileşme süreci henüz devam etmektedir. Günümüzün en popüler sıvı biyoyakıtlarından olan biyoetanol benzinle harmanlama oranına göre E2 (%2 biyoetanol+%98 benzin), E5, E10, E85 olarak adlandırılabilir. Benzine karıştırılan etanol, benzinin emisyon kalitesini iyileştirdiği gibi yapısında bulunan oksijen, benzinin daha verimli ve temiz yanmasına yardımcı olur. Ayrıca, araçlarda kullanıldığında CO 2 dahil, bütün emisyonların azaldığı da kaydedilmiştir [2]. Daha çok benzinle harmanlanmasına rağmen biyoetanol son yıllarda motorinle de harmanlanarak kullanılabilmektedir. E-Dizel olarak adlandırılan karışımda motorinin içerisinde genellikle % 15 oranında biyoetanol bulunmaktadır [3]. Biyoetanol sadece ulaştırma sektöründe değil elektrik üretiminde, kojenerasyon uygulamalarında, küçük ev aletlerinde ve kimyasal madde üretiminde de kullanılabilen bir biyoyakıttır. Petrolden üretilen pek çok kimyasal madde biyoetanolden de üretilebilmektedir. Etilen, hidrojen, glikol eterler, etil akrilat, asetik asit, etil asetat, aset aldehit, etil eter, etil+klörür bu kimyasal maddelerden bazılarıdır. Ayrıca yine biyoetanolden yüzey aktif maddeler, yapıştırıcılar, kozmetikler, yağ asitleri, karbon siyahı, kauçuk, plastik gibi ara kimyasallar da üretilebilmektedir [4, 5].

3 Milyar lt 2. BİYOETANOLÜN DÜNYADA KULLANIMI Dünyada en çok üretilen sıvı biyoyakıt biyoetanoldür. Üretilen her 6 birim sıvı biyoyakıttan 5 birimi biyoetanoldür. 52 ülkede destek gören biyoetanol en fazla ABD ve Brezilya da üretilmekte ve tüketilmektedir yılında dünyada 100 milyar lt nin üzerinde biyoetanol, üretilmiştir. Dünyada üretilen biyoetanolün ülkelere ve yıllara göre dağılımı Şekil 2 de, kullanım zorunlulukları ve yaygın kullanımlarıyla ilgili bilgiler Tablo 1 de verilmiştir , , , ,8 27,2 21,0 22,6 26, ,82,8 3,6 4,4 3,74,34,45 1,15 1,545 1,85 ABD BREZİLYA AB ÇİN FRANSA Şekil 2. Ülkeler ve Yıllar Bazında Dünya Biyoetanol Üretimi [6] AB yakıtta %98 oranında petrole bağımlı olan bir ulaşım sistemine sahiptir. İthal edilen petrolün önemli bir kısmını oluşturan %80 lik dilim Rusya, Suudi Arabistan, Libya, İran ve Norveç ten gelmektedir. Hem politik ve hem de ekonomik açıdan bu durum Avrupa için istenmeyen bir durumdur. Diğer yandan AB nde iklim değişikliğine neden olan sera gazları emisyonlarının %20 den fazla kısmının sorumlusu ulaşım sektörüdür. AB ülkelerinde biyoyakıtları daha çok kullanmak atmosfere verilen zararı kontrol altına almanın yanı sıra yakıt kaynaklarının çeşitlendirilmesi olarak da değerlendirilmektedir.

4 Tablo 1. Biyoetanol Kullanım Zorunlulukları ve Yaygın Kullanımlar Ülke Kullanım Zorunluluk AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ E10-E85 AB ÜLKELERİ ARJANTİN E5 ZORUNLU FLORİDA E15ZORUNLU AVUSTURYA E10 AVUSTRALYA E10 HAVAYİ E15 ZORUNLU DANİMARKA E5 BREZİLYA E20-E25 ZRNL IOVA E15 ZORUNLU FİNLANDİYA E5-E10 ZRN BREZİLYA E85 KANSAS E15 ZORUNLU FRANSA E5-E10 KANADA E5 ZORUNLU LUISIANA E15 ZORUNLU ALMANYA E5-E10 ÇİN E10(9 BÖLGD) MINNESOTA E15 ZORUNLU İRLANDA E4 ZORUNLU KOLOMBİYA E10 ZORUNLU MISSURI E15 ZORUNLU ROMANYA E4 ZORUNLU KOSTARİKA E7 ZORUNLU MONTANA E15 ZORUNLU İSVEÇ E5 ZORUNLU HİNDİSTAN E5 ZORUNLU OREGON E15 ZORUNLU İSVEÇ E85-E95 JAMEYKA E10 ZORUNLU WASINGTON E15 ZORUNLU YENİ ZELANDA E10 PAKİSTAN E10 PARAGUAY E18-E24 ZORNLU PERU E8 ZORUNLU FİLİPİNLER E10 ZORUNLU Avrupa Birliğine üye ülkelerde biyoyakıtların çevreye zarar vermeden üretilmesi ve ithal edilmesini sağlayacak olan Sürdürülebilirlik Kriter Paketi 10 Haziran 2010 tarihinde Komisyon tarafından kabul edilmiştir. Sürdürülebilirlik Kriter Paketine göre, fosil yakıtlara nazaran % 35 sera gazı tasarrufu sağlayan biyoyakıtlar sertifikalandırılmaktadır. Bu değer 2017 yılında % 50, 2018 yılında %60 olarak uygulanacaktır. Bununla birlikte gıda güvenliğinin ve biyoçeşitliliğin korunması için enerji bitkilerinin yetiştirildiği alanların da kontrol altında tutulması ve sertifikalandırılması sağlanacaktır. Biyoçeşitliliği yüksek olan alanlarda yetiştirilen ürünlerden elde edilen biyoyakıtlar, biyoyakıt sınıfında değerlendirilmemektedir. Biyoetanol üretiminde son yıllarda söz sahibi olmaya başlayan AB de üretim şeker pancarı ve tahıllardan yapılmaktadır. Dünyadaki bütün otomobillerin sayıca üçte biri Amerika dadır ve küresel yakıt üretiminin yaklaşık %25 i Amerika da tüketilmektedir. Amerika da petrol ürünlerine alternatif bulunamazsa, 2030 yılı itibariyle dış kaynaklara olan bağımlılık %30 ve sera gazı salınımı da %40 oranında artacağı öngörülmektedir yılında Başkan Bush tarafından açıklanan hedef, 10 yıl içinde benzin üretimini %20 oranında azaltmak, yenilenebilir yakıt iç üretimini 35 Milyar galon/yıl (132 milyar lt/yıl) a yükseltmek olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla "Enerji Arzında Güvenliği Ulusal Güvenliğin Unsuru" olarak gören ve "25x25" sloganıyla 2025 yılında toplam enerji tüketiminin % 25 ini yenilebilir enerjilerden karşılamayı hedefleyen ve bu yönde projeler geliştiren ABD, biyoyakıt konusunda da kendi ulusal sistemini kurmuştur. Bununla birlikte 2000 yılında kurulan ABD Biyokütle Ar Ge Yönetimi tarafından döneminde Sürdürülebilirlik,

5 Hammadde Üretimi, Hammadde Lojistiği, Dönüşüm Bilimleri ve Teknolojisi, Dağıtım Altyapısı, Karışım Oluşturma, Çevre, Sağlık ve Güvenlik başlıklarından oluşan Biyoyakıt Programı uygulanmıştır. Amerika da en çok üretilen ve tüketilen biyoyakıt biyoetanoldür yılında 29 eyalette faaliyet gösteren 209 tesiste 52,54 milyar lt biyoetanol üretilmiş olmasına rağmen ülke genelinde üretim kapasitesi 56,3 milyar lt olarak kaydedilmiştir. Nisan 2012 itibarı ile ülkede adet E85 yakıt istasyonu bulunmaktadır. ABD de 2012 yılı başı itibarı ile galon başına uygulanan destekler kalkmış ve zorunluluklar başlamıştır. Pek çok eyalette (Florida, Havayi, Iova, Kansas, Luısıana, Mınnesota, Mıssurı, Montana, Oregon, Wasıngton) benzine %10 biyoetanol katma zorunluluğu 2012 yılının 2. Yarısından itibaren %15 olarak uygulanmaktadır. Hatta bazı eyaletlerde bu değerin %20 ye çıkartılması gündemdedir. Bu kararlarda EPA (ABD Çevre Koruma Ajansı) çok etkin rol oynamaktadır. ABD de ileri kuşak biyoyakıtları daha fazla kullanımı konusunda çalışmalar yoğun olarak sürmektedir de selülozik etanol üretim değerinin, etanol üretiminin 1/3 ü olması hedeflenmektedir. Bugüne kadar etanol üretiminde mısır kullanan ABD, etanol üretiminde şeker pancarına yönelmektedir. Çünkü ABD de mısır üretim alanları şeker pancarıyla rekabet edebilecek yeterlilikte değildir. Biyoetanol sektöründeki en büyük aktör ABD olmakla birlikte, Brezilya 1930 lu yıllardan bu yana şeker kamışından ürettiği biyoetanolü otomobil yakıtı olarak kullanmaktadır. Brezilya da üretilen biyoetanolün yaklaşık 1/3 ü ABD, Japonya ve AB ülkelerine ihraç edilmektedir. Brezilya da yaklaşık 35 bin E85 yakıt istasyonu bulunmaktadır. Brezilyadaki araçların yarısından fazlası E85 kullanımına uygun fleksi araçlardır. Brezilya da biyoetanolün en az %25 oranında benzinle harmanlanarak kullanılması zorunludur. Asya-Pasifik ülkelerinde oldukça yaygın etanol programları uygulanmaktadır. Hindistan da etanol üretimi şeker kamışından yapılmaktadır yılından beri % 5 etanol kullanılan Hindistan da 2008 Kasım ayından beri % 10 biyoetanol kullanım zorunluluğu uygulanmaktadır. Ülkede 2011 yılında 2,4 milyar lt etanol üretilmiştir. Hükümet 2017 yılında %20 biyoetanol kullanım zorunluluğunun getirileceğini açıklamıştır. Etanol fiyatları, benizinin enerji içeriğinden daha düşük seviyede enerji içermesi nedeniyle benzine göre en az % 30 daha az olmalıdır. Hindistan da bu konuyu takip eden bir kurul mevcuttur. Bölgedeki diğer ülkeler daha az kullanım oranı dahilinde daha yumuşak politikalar izlemektedirler. Güney Afrika da % 2 biyoetanol (250 milyon lt), % 5 biyodizel harmanlama zorunluluğu bulunmaktadır. Hükümet etanol üretiminde şeker yerine tatlı sorgum

6 kullanılmasını istemektedir. Ancak tatlı sorgum ve mısırın gıda güvenliğine zarar vereceği düşünülmektedir. Şekerde böyle bir risk bulunmadığı ülke yetkilileri tarafından açıklanmaktadır YILINDA BİYOETANOL SEKTÖRÜNÜN ABD EKONOMİSİNE KATKISI 2011 yılında biyoetanol endüstrisinin ABD ekonomisine katkısı aşağıdaki şekilde sıralanabilir: 1. Etanol tesislerinin işletilmesinden, etanolün taşınmasından ve inşa halindeki yeni biyoetanol tesislerinden kaynaklanan 42,4 milyar $ katma değer oluşturulmuştur i doğrudan olmak üzere kişilik istihdam yaratılmıştır. 3. Hane halkı gelirinde 29,9 milyar $ artış sağlanmıştır. 4. Federal Hükümet için 4,3 milyar $, eyalet ve şehir yönetimleri için 3,9 milyar $ yeni vergi hasılatı sağlanmıştır, 5. ABD de etanolün üretimi ve kullanımı 2006 da petrol ithalatını 170 milyon varil azaltmıştır. (Türkiye nin petrol ithalatı yılda yaklaşık 170 milyon varildir), 6. Ham petrol ithalatının kabaca %13 üne eşdeğer olan etanol kullanımıyla 49,7 milyar dolarlık tasarruf sağlanmıştır 4. ÜLKEMİZDE BİYOETANOL SEKTÖRÜ Ülkemizde 2000 li yılların başında başlayan biyoetanol akımı, yapılanma ile günümüze kadar gelse de bugüne kadar kullanım zorunluluğu olmaması nedeniyle sektörde bir canlılık sağlanamamıştır. Ülkemizde, biyoetanol sektöründe mevcut durumda 3 üretim tesisi bulunmaktadır. Bununla birlikte Eskişehir Şeker Fabrikası Alkol Üretim Tesisinde yakıt alkolü üretimine dönük yatırım yapılmıştır. Yasal düzenlemeleri Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından yapılmaktadır. Türkiye de kurulu biyoetanol üretim kapasitesi 149,5 milyon litredir. Bunun %56 lık kısmı, 84 milyon litre ile bir çiftçi kuruluşu olan Pankobirlik çatısı altında yer alan Konya Şeker Tic. ve San. A.Ş. ye aittir. Hammadde olarak şeker pancarı ve şeker prosesinin artığı olan melas kullanılmaktadır. Diğer 2 tesis Bursa (Kemalpaşa) ve Adana da kurulu olup mısır ve buğdaydan üretim yapılmaktadır. Ülkemizin biyoetanol kurulu kapasitesi benzin tüketimimizin yaklaşık %7 sini karşılar durumdadır. Ancak pazarda yer alan biyoetanol benzin tüketimimizin %1 inin çok altındadır. Bununla birlikte tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren EPDK kararına göre piyasaya akaryakıt olarak arz edilen benzin türlerine, 1 Ocak

7 2013 tarihinden itibaren yüzde 2, 1 Ocak 2014 tarihi itibariyle de en az yüzde 3 oranında yerli tarım ürünlerinden üretilmiş yakıt etanolü (biyoetanol) ilave edilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Ülkemizde biyoetanolde yerli hammadde ile üretilen biyoetanolün %2 lik kısmı ÖTV den muaftır tarihinde, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı olan Karadeniz Araştırma Merkezi bünyesinde kurulan Enerji Tarımı Araştırma Merkezi hizmete girmiştir. Merkez, enerji bitkilerinin yanı sıra ileri kuşak biyoyakıt teknolojileri konusunda da çalışmalar yapacağını bildirilmektedir. 5. BİYOETANOL KULLANIM ZORUNLULUĞUNUN ÜLKEMİZ EKONOMİSİNDE YARATACAĞI ETKİLER 2013 yılı 1 Ocak itbarı ile ülkemizde benzine % 2 oranında biyoetanol harmanlanması harmanlanması zorunlu olacaktır. Bu düzenlemeye göre Türkiyede tüketilecek benzine harmanlanacak biyoetanol miktarı yaklaşık 54 milyon lt olacaktır. Ülkemizde kurulu biyoetanol kapasite portföyü dikkate alındığında; 54 milyon lt biyoetanolün 34 milyon lt si şeker pancarından 10 milyon lt si mısırdan 10 milyon lt si buğdaydan elde edileceği düşünülebilir. Bu varsayımla 54 milyon lt biyoetanol kullanımının ülkemiz ekonomisine katkısı aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır [8] ha alanda yapılacak enerji tarımı ile, si tarımda, 35 i sanayide, olmak üzere kişiye doğrudan, 350 kişiye dolaylı olmak üzere toplam kişiye istihdam sağlanacaktır. Yaratılan istihdamın ülke ekonomisine katkısı 387,4 Milyon $ ( TL) dır. 42,8 Milyon $ ( TL) lık hammadde talebi yaratılacaktır. 54 milyon lt biyoetanolün benzinle harmanlanması ile, 330 bin m 3 (2,1 milyon varil) ham petrol ikamesi sağlanacak, böylece 203,4 milyon $ lık ham petrol ithalatı yapılmayacaktır. Elde edilen biyoetanolün taşınması ile 1,4 milyon $ ( TL) lık katma değer yaratılacaktır. 54 Milyon lt biyoetanol üretiminin yanı sıra, ekonomik değeri 30,7 Milyon $ ( TL) olan ton yüksek proteinli yem elde edilecektir.

8 Sadece yem piyasasından 2 milyon 456 bin $ ( TL) yeni vergi imkanı doğacaktır. Ayrıca yemin nakliyesinden 2,06 Milyon $ ( TL) katma değer sağlanacaktır. Biyoetanol tesislerinin artığı olarak elde edilen ton yem olmasaydı, bu miktardaki yemin üretilmesi için ha alana ihtiyaç duyulacaktır. Hizmet sektöründe 2,8 milyon $ ( TL) lık iş hacmi yaratılacaktır ton CO 2 tasarrufu sağlanacaktır. Ayrıca bugünün teknolojisi ile üretilen biyoyakıtların ülkemizde kullanım yolunun açılması, gıda dışı hammaddelerin kullanıldığı ileri kuşak biyoyakıt teknolojilerinin gelişimine de katkı sağlayacaktır. 6. SONUÇ Ülkemizde sadece şeker pancarına dayalı biyoetanol üretim potansiyeli 2 2,5 milyon ton civarındadır. Bu değer 2011 yılı benzin tüketimimizin tümünü karşılamaktadır. Biyoetanol sektörü başta tarım olmak üzere enerjiden çevreye, ulaştırmadan ekonomiye kadar pek çok sektörün kesişen konusudur. Yerli tarım ürünlerinden biyoetanolün ülke ekonomisine inanılmaz katkıları (pek çok sektörde istihdam ve iş hacminde genişleme, yeni vergi imkanları, vb) bulunmaktadır. Türkiye sahibi olduğu zengin biyokütle kaynaklarını, sadece biyoetanol sektöründe değil diğer biyoyakıt sektörlerinde de (biyodizel, biyoga, vb) enerji arz güvenliğinin sigortası, kırsal kesimin refahı vizyonu ile değerlendirmelidir. KAYNAKLAR 1- Berg, C., World Fuel Ethanol Analysis and Outlook, F.O. Licht, Farrell, A. E., Ethanol Can Contribute to Energy and Environmental Goals, Science, vol: 311, Jan., , AR, F.F., Biyoyakıtlar Tehdit mi-fırsat mı?, Mühendis ve Makine Dergisi, Sayı: 581, Haziran Grassi, G.,Bioethanol-Industrial World Perspectives, Renewable Energy World, May-Jun AR, F.F. İkinci Kuşak Biyoyakıtlar ve Biyorafineriler,, Biyoyakıtlar ve Biyoyakıt Teknolojileri Semp. Kitabı, s , KMO, Aralık, Enerji Raporu 2012 Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, baskıda, Building Bridges to a More Sustainable Future, ABD Renewable Fuel Association (RFA), AR, F.F. Özgün Çalışma, 2012.