SUR İLÇESİNDE YAŞAYAN ENGELLİ BİREYLERİN İHTİYAÇ ANALİZİ ÇALIŞMASI

Transkript

1 SUR İLÇESİNDE YAŞAYAN ENGELLİ BİREYLERİN İHTİYAÇ ANALİZİ ÇALIŞMASI SUR KAYMAKAMLIĞI

2 Proje Sahibi Sur Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı adına Vakıf Başkanı ve Sur Kaymakamı Aydın ERGÜN Proje Koordinatörü Bilgin YİĞİT Bilimsel Çalışma Ekibi Doç. Dr. Behçet ORAL Arş. Gör. Mehmet KURTULMUŞ Arş. Gör. Rasim TÖSTEN Arş. Gör. Zakir ELÇİCEK Engelli Okuma-Yazma Eğitmeni: Bilgin YİĞİT Grafik Tasarım: Adem Şenel Baskı-Cilt: Kayhan Matbaa Bu çalışma Nilüfer Pratik Özel Eğit. Hiz. tarafından yapılmıştır. Her türlü yayın hakkı Diyarbakır ili Sur Kaymakamlığı na aittir. Gerçek veya tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Bu rapordan kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir. Not: Bu rapor bilimsel çalışma ekibi tarafından yazılmıştır. Sur İlçesinde Yaşayan Engelli Bireylerin İhtiyaç Analizi Çalışması, 2013 Yılı Doğrudan Faaliyet Mali Destek Programı kapsamında Karacadağ Kalkınma Ajansı tarafından sağlanan mali destek ile yürütülmektedir. Sözleşme No: TRC2/13/DFD/0022 Bu kitabın içeriğinden sadece Sur Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı sorumludur ve bu içeriğin herhangi bir şekilde Kalkınma Bakanlığı nın veya Karacadağ Kalkınma Ajansı nın görüş ya da tutumunu yansıttığı mütalaa edilemez.

3 SUR İLÇESİNDE YAŞAYAN ENGELLİ BİREYLERİN İHTİYAÇ ANALİZİ ÇALIŞMASI SUR KAYMAKAMLIĞI

4

5 SUNUŞ İnsanın olduğu her yerde engelli bireyle karşılaşmak mümkündür. Gerek ülkemiz gerekse de diğer ülkelerin nüfuslarının önemli bir kısmı engelli bireylerden oluşmaktadır. Toplumda engelli bireylerin dikkate alınması ve onlar için ihtiyaç olan düzenlemelerin yapılmasının insani bir görev olduğunu düşünmekteyiz. Engelli bireylere temel insani hakların sağlanması (iş bulma, çalışma, eğitim, bağımsız yaşama, sosyal katılım, sağlık vb.) yalnızca toplumsal duyarlılık veya şefkat kapsamında değerlendirilmemelidir. Her şeyden önce engellilerin de birer birey ve dolayısıyla onların da temel haklarının olduğu unutulmamalıdır. Avrupa Birliği nin yılları arasında engelliler için hazırladığı eylem planının da temel amacı, engelli bireylerin de diğer insanlar kadar eşit hak ve fırsatlara sahip olması olduğu görülmektedir. Bu haklar nasıl ki diğer bireyler için insan hakları kapsamında değerlendiriliyorsa, engelli bireyler için de benzer şekilde değerlendirilmelidir. Sur Kaymakamlığı olarak bu projeyi hazırlarken çıkacak sonuçları tahmin etmekteydik. Ancak, bu alanda yaptığımız bilimsel çalışmanın ilimizde ve bölgemizde bir örnek teşkil ederek engelli vatandaşlar hakkında farkındalığın artmasına katkı sağlayacağına inanmaktayız. İlçemizde yaşayan engelli vatandaşlarımızın mevcut durumlarını ortaya koyacak ve ihtiyaçlarını analiz edecek bu çalışmanın, engellilerle 5 SUNUŞ

6 ilgili olarak geliştirilecek diğer projelere ilham kaynağı olacağını ve altlık teşkil edeceğini düşünmekteyiz. 6 SUNUŞ İlçemizde daire amirlerine ve vatandaşlar ile direkt temasa geçen memurlarımıza daha önce bir dizi eğitim programı uygulayarak engelli vatandaşlarımız hakkında farkındalık ve duyarlılık oluşturmaya çalıştık. Her sağlıklı vatandaşın aynı zamanda bir engelli adayı olduğunu unutmaması gerektiğini her platformda anlatarak farkındalığı arttırmaya kararlıyız. Bu çalışmada yer alan veriler doğrultusunda engelli vatandaşlarımıza yönelik bir takım sosyal, sportif ve kültürel projeler gerçekleştirmeyi planlamaktayız. Aynı zamanda, bir iş sahibi olmak isteyip de mesleki yeterliliğe sahip olmayan engelli vatandaşlarımız için mesleki eğitim kursları açma, hedefimiz olacaktır. Bu çalışmada emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunarken, toplum içerisinde yaşamını devam ettiren engelli vatandaşların engellilik durumlarının unutturulduğu bir yaşam alanı ve çevrenin oluşturulmasının sosyal duyarlılık anlamında her insana bir vazife olduğunu tekrar hatırlatmak isterim. SUR KAYMAKAMI AYDIN ERGÜN

7 İÇİNDEKİLER Sunuş...5 İçindekiler...7 Grafikler GİRİŞ Problem Durumu Araştırmanın Amacı Araştırmanın Sınırlıkları Araştırmanın Varsayımları KURAMSAL ÇERÇEVE Engelli Kavramı Engel Durumları Engellilik Nedenleri Avrupa ve Ülkemizde Engellilerle İlgili Durum YÖNTEM Araştırmanın Yöntemi Araştırmanın Evren ve Örneklemi Veri Toplama Aracı Veri Toplama Aracının Uygulanması Verilerin Analizi SONUÇ...91 İÇİNDEKİLER

8 8 İÇİNDEKİLER GR AFİK LİSTESİ Grafik 1:. Engelli Bireylerin Cinsiyetlerine İlişkin. Yüzde Değerleri...27 Grafik 2:. Engelli Bireylerin İkamet Ettikleri Yere Göçle. Gelme Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri...28 Grafik 3:. Engelli Bireylerin Medeni Durumlarına. İlişkin Yüzde Değerleri...29 Grafik 4:. Engelli Bireylerin Hanelerinde Yaşayan Kişi. Sayısına İlişkin Yüzde Değerleri...30 Grafik 5:. Engelli Bireylerin Eğitim Durumuna İlişkin. Yüzde Değerleri...31 Grafik 6:. Engelli Bireylerin Çalışma Durumuna İlişkin. Yüzde Değerleri...32 Grafik 7:. Engellinin Kiminle Yaşadığına. İlişkin Yüzde Değerleri...33 Grafik 8:. Ailede Başka Engellinin Varlığına. İlişkin Yüzde Değerleri...34 Grafik 9:. Anne Babanın Sağ Olup Olmadığına İlişkin. Yüzde Değerleri...35 Grafik 10:. Anne Babaların Birlikte Yaşayıp Yaşamadıklarına. İlişkin Yüzde Değerleri...36

9 Grafik 11:. Anne Eğitim Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri...37 Grafik 12:. Anne Çalışma Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri 38 Grafik 13:. Baba Eğitim Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri...39 Grafik 14:. Baba Çalışma Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri Grafik 15:. Ailenin Aylık Toplam Gelirine. İlişkin Yüzde Değerleri...41 Grafik 16:. Konut Durumuna İlişkin Yüzde Değerleri...42 Grafik 17:. Engellilerin İkamet Ettikleri Konut Tipine. İlişkin Yüzde Değerleri...43 Grafik 18:. Engelli Bireyin İkamet Ettiği Konutun Isınma. Şekline İlişkin Yüzde Değerleri...44 Grafik 19:. Konuttaki Oda Sayısına İlişkin Yüzde Değerleri...45 Grafik 20:. Engellilerin İkamet Ettikleri Evin Banyo. Tuvalet Durumuna İlişkin Yüzde Değerleri...46 Grafik 21:. Ek Gelir Durumuna İlişkin Yüzde Değerleri...47 Grafik 22:. Engelli Rapor Durumuna İlişkin Yüzde Değerleri...48 Grafik 23:. Engelli Kimlik Kartı Durumuna İlişkin Yüzde.Değerleri...49 Grafik 24:. Engel Derecesine İlişkin Yüzde Değerleri...50 Grafik 25:. Evde Bakım Ücreti Alma Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri...51 Grafik 26:. Engellilerin STK lara Üyelik Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri...52 Grafik 27:. Engel Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri...53 Grafik 28:. Engel Dışı Hastalık Durumlarına İlişkin Yüzde.Değerleri...54 Grafik 29:. Rehabilitasyon Hizmeti Alma Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri İÇİNDEKİLER

10 10 İÇİNDEKİLER Grafik 30:. Engel Nedenine İlişkin Yüzde Değerleri...56 Grafik 31:. Engel Nedeni Doğum Sonrası Olanların Engele. Neden Etkenlerin Durumuna. İlişkin Yüzde Değerleri...57 Grafik 32:. Günlük Yaşam Aktivitelerini Yapabilme. Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri...58 Grafik 33:. Sosyal Yaşama Katılma Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri...59 Grafik 34:. Eğitsel Destek Alma Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri...60 Grafik 35:. Sportif Faaliyet Desteği Alma İlişkin Yüzde.Değerleri...61 Grafik 36:. Kültürel Faaliyet Desteği Alma Durumlarına. İlişkin Yüzde Değerleri...62 Grafik 37:. Engellinin Engelleriyle İlgili Teknolojik. Araç-Gereç İhtiyaç Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri...63 Grafik 38:. Engellinin Çalışabilme Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri...64 Grafik 39:. Engelli Bireylerin Yardım Almadan İşe. Gidebilme Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri...65 Grafik 40:. Engelli Bireylerin Tamamladıkları Herhangi Bir. Kurs Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri...66 Grafik 41:. Engelli Bireylerin Tamamladıkları. Kursları Sertifikalandırma durumlarına. İlişkin Yüzde Değerleri...67 Grafik 42:. Belediyenin Engellilere Yönelik Hizmetlerin. Yeterliğine İlişkin Yüzde Değerleri...68

11 Grafik 43:. Toplu Taşıma Araçlarının Uygunluğuna İlişkin. Yüzde Değerleri...69 Grafik 44:. Yol ve Kaldırımların Uygunluğuna İlişkin. Yüzde Değerleri...70 Grafik 45:. Alışveriş Merkezlerinin Engellilere Uygun. Tasarlanıp Tasarlanmadığına. İlişkin Yüzde Değerleri...71 Grafik 46:. Toplumsal Duyarlılık Düzeyine İlişkin Yüzde.Değerleri...72 Grafik 47:. Devletin Engellilere Yönelik Hizmetlerin Yeterli. olup olmadığına İlişkin Yüzde Değerleri...73 Grafik 48:. Engellinin Engeliyle İlgili İhtiyaç Duyduğu. Araç-Gereçlere İlişkin Yüzde Değerleri...74 Grafik 49:. Cinsiyet ile Engel Derecesine Ait Yüzde Değerleri...75 Grafik 50:. Cinsiyet ile Engel Dışı Hastalıklara Ait Yüzde.Değerleri...76 Grafik 51:. Cinsiyet ile Engellinin Çalışabilme Durumuna. Ait Yüzde Değerleri...77 Grafik 52:. Göç Durumu ile Devletin Engellilere. Yönelik Çalışmalarına Ait Yüzde Değerleri...78 Grafik 53:. Eğitim Durumu ile Engellinin Tamamladığı. Kurs Durumuna Ait Yüzde Değerleri...79 Grafik 54:. Ailenin Aylık Geliri ile Devletin Engellilere Yönelik. Çalışmalarından Memnuniyete. Yönelik Yüzde Değerleri...80 Grafik 55:. Engel Durum ile Günlük Yaşam Aktivitelerini. Yerine Getirme Durumlarına Ait Yüzde Değerleri İÇİNDEKİLER

12 12 İÇİNDEKİLER Grafik 56:. Engel Durumu ile Göç Durumuna Ait. Karşılaştırmalı Yüzde Değerleri...82 Grafik 57:. Engel Durumu İle Engellinin Çalışma İsteğine. Ait Karşılaştırmalı Yüzde Değerleri...83 Grafik 58:. Cinsiyet ile STK ya Üyelik Durumuna Ait. Karşılaştırmalı Yüzde Değerleri...84 Grafik 59:. Eğitim Durumu ile Rehabilitasyon Hizmeti. Alma Durumuna Ait. Karşılaştırmalı Yüzde Değerleri...86 Grafik 60:. Cinsiyet ile Engel Derecesine Ait Karşılaştırmalı. Yüzde Değerleri...87 Grafik 61:. Cinsiyet ile Toplumsal Duyarlılığa Ait. Karşılaştırmalı Yüzde Değerleri...88 Grafik 62:. Medeni Durumları ile Engel Durumlarına İlişkin. Yüzde Değerleri...89

13 1.1. Problem Durumu BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ Her insan değerlidir ve kendine özgü kabiliyetlerle donanmıştır. Toplumların gelişebilmesi ya da daha iyiye dönüşebilmesi her bir bireyin kabiliyet ve deneyimlerinin değerlendirilmesiyle doğru orantılıdır. Bu noktada, engelsiz bireyler gibi engelli bireylerin de topluma katkı sağlayabilecek yetenek ve deneyimlerinin olduğunun farkına varılması gerekmektedir. Nitekim gerek ulusal gerekse de yerel düzeyde engelli bireylerin kazandıkları birçok başarı bulunmaktadır. Bu doğrultuda, engelli bireylerin engelleri nedeniyle kullanamadıkları bilgi ve becerilerinin heba olmaktan kurtarılıp ilgili bilgi ve becerilerini toplum yararına kullanmalarına fırsat vermek yerinde olacaktır. Toplumumuzda engelli birey sayısı günden güne değişmektedir. Buna bağlı olarak, engelli profilleri de değişmektedir. Bu nedenle, devlet kurumlarının engellilere yönelik politikalarını daha güncel tutabilmeleri amacıyla engelli profilinin belirli aralıklarla tespit edilmesi ve güncellenmesi gerekmektedir. Zira zaman içerisinde engelli bireylerin profilleri değiştiği gibi beklentilerinin de değiştiği söylenebilir lerdeki engelli bireyler ile 2013 lerdeki engelli bireylerin istek ve taleplerinin aynı olması düşünülemez. Hatta 2000li yıllar ile günümüz dahi belli ölçüde farklılaşmıştır. Örneğin, akıllı telefonlar son yıllarda toplumda yaygınlaşmış ve bu telefonlar engelliler için önemli bir ihtiyaç 13 GİRİŞ

14 14 GİRİŞ haline gelmiştir. Yine, engellilere ilişkin gerçekleştirilen faaliyetlerin yaygınlaşması ve teknolojik ürünlerin hayatımızda yer edinmesi de engellilerin taleplerinin çeşitlenmesine neden olmaktadır. Kurumlar politikalarını engelli olmayan bireyleri düşünerek değil, toplumun tüm katmanlarını göz önüne alarak belirlemelidir. Bu açıdan bakıldığında, engelli bireylerin profilinin ve ihtiyaçlarının belirlenmesi, öncelikli olarak hem belediye hem de valilik ve valiliklere bağlı kaymakamlıklar düzeyinde önemli bir durumdur. Bu bağlamda, Sur Kaymakamlığı nın engelli bireylerin engellilik durumuna göre profilini ortaya koyacak ve engellilerin ihtiyaçlarını belirleyecek böyle bir araştırma yapmasının son derece önemli olduğu söylenebilir Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın temel amacı, Sur Kaymakamlığı sınırları içerisinde yaşayan engelli bireylerin profillerini ortaya koymak; Sur Kaymakamlığı nın engelli bireylere daha kaliteli ve nitelikli hizmetler sağlayabilmesi için engellilerin istek ve beklentilerini belirlemektir Araştırmanın Sınırlıkları Araştırmanın sınırlılıkları şunlardır: 1. Bu araştırma, Ekim 2013 tarihi itibarıyla örneklem grubuna dâhil edilen engelli bireylerin görüşleri ile sınırlandırılmıştır. 2. Araştırma Sur Kaymakamlığı sınırları içerisinde ikamet eden engelli bireylerle sınırlandırılmıştır Araştırmanın Varsayımları Araştırma şu varsayımlara dayalı olarak gerçekleştirilecektir: 1. Engelli bireyler anketi yanıtlarken görüşlerini içtenlikle ve doğru bir şekilde belirtmişlerdir. 2. Engelli bireyler anket uygulamasına gönüllü olarak katılmışlardır.

15 İKİNCİ BÖLÜM KUR AMSAL ÇERÇEVE 2.1. Engelli Kavramı Türkçe de engelli engeli olan, mânialı; vücudunda eksik veya kusuru olan ; engellilik ise engelli olma durumu şeklinde tanımlanmıştır ( Dünya Sağlık Örgütü tarafından ise engellilik bir yetersizlik veya özür nedeni ile yaşa, cinsiyete, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak kişiden beklenen rollerin kısıtlanması veya yerine getirilememesi hali olarak tanımlamaktadır (Aslan ve Şeker, 2011). Birleşmiş Milletler Özürlü Hakları Bildirgesi nde, Kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri (bedensel ya da sonradan olma) herhangi bir noksanlık sonucu yapamayanları engelli kavramı içerisine alınmıştır (Öztürk, 2011). Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı engelli bireyi özürlü, doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yetilerini çeşitli derecelerde kaybetmiş, normal yaşamın gereklerine uyamayan kişilerdir. şeklinde tanımlamıştır ( tarihli 5378 sayılı Özürlüler Kanunu nda engelli özürlü olarak belirtilmiş ve engelli birey doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, 15 KURUMSAL ÇERÇEVE

16 bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi şeklinde tanımlanmıştır ( 16 KURUMSAL ÇERÇEVE 2.2. Engel Durumları Engeli yalnız fiziksel yetersizlik olarak açıklamak yeterli değildir. Çünkü bireyin günlük yaşamını etkileyen, toplumsal yaşama katılımını zorlaştıran birçok engel durumu vardır. Bu engel durumlarından bazıları şunlardır: Ortopedik Görme İşitme Dil ve Konuşma Zihinsel Süreğen hastalık Zedelenme- sapma Yetersizlik Diğer 2.3. Engellilik Nedenleri Engelliliğin birçok nedeni bulunmaktadır. Bu nedenlere kalıtım, beslenme, hastalık, kazalar, sakıncalı çevre-ortam, görenek-gelenek ve eğitimsizlik örnek olarak verilebilir (Öztürk, 2011). Bu genel nedenler doğuştan engellilik ve sonradan engellilik nedenleri olarak ikiye de ayrılabilir. Aşağıda bu iki grup engellik nedenlerinden bazıları verilmiştir (Çınar, 2010). Doğuştan engellilik nedenleri 1- Genetik bozukluklar

17 2- Anne baba kan uyuşmazlığı 3- Hamilelik sırasında yaşanan sorunlar, olumsuzluklar 4- Doğum anında oluşan problemler Sonradan engellilik nedenleri 1- İş ve ev kazaları 2- Trafik kazaları 3- Doğal afetler 4- Savaşlar 5- Kronik hastalıklar 6- Alkol ve ilaç bağımlılığı 7- Yaşlanmaya bağlı nedenler 2.4. Avrupa ve Ülkemizde Engellilerle İlgili Durum Engelli bireylerle ilgili hem Avrupa da hem de ülkemizde farkındalık gün geçtikçe artmaktadır. Avrupa Birliği nin politikalarında engelli haklarının dikkate alınması ve ülkemizde de birçok alanda engellilere yönelik pozitif ayrımcı yasaların çıkartılması engelli bireyler adına çok önemli gelişmelerdir. Özellikle İskandinav ülkelerinde engelli bireylere ilişkin birçok yasayla pozitif ayrımcılık tanınmış olup engellilerin sosyal alanda temel insani şartlarda hayatlarını idame ettirmeleri sağlanmıştır. Hem Avrupa da hem de ülkemizde engelli bireylerle ilgili gelişmelerden bazıları aşağıda verilmiştir. Avrupa Komisyonu, engellilere ilişkin geliştireceği stratejiyi belirlemek amacıyla 2009 yılında internet aracılığıyla anket çalışması yapmıştır. Anket katılımcıların % 79 u engellilerin sağlık hizmetlerine diğerleriyle eşit oranda ulaşabilmelerinin önemli bir konu olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca; eğitim, serbest dolaşım, kendi başına yaşam, kültürel ve sportif faaliyetler ve yaşam standartları konularında AB nin 17 KURUMSAL ÇERÇEVE

18 18 KURUMSAL ÇERÇEVE önemli bir rolü olması gerektiğini, politikalarının içerisinde engelliler için özel bölümler eklenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Anket sonuçlarına göre, engelliler konusunda en fazla rolün (% 92) hükümetler ve yerel temsilciliklerde (belediyeler) olduğu daha sonra özel sektör ve Avrupa Birliği nin geldiği katılımcılarca dillendirilmiştir (Ertem, 2010). Avrupa Engelliler Uzmanları Akademik Ağı (ANED) 2007 yılında Avrupa Birliği tarafından kuruldu. Bu ağ, Engelliler Komisyonu Ünitesi yle birlikte engellilere yönelik politikaların geliştirilmesini desteklemek için kurulmuştur. Bu ağın kuruluş felsefesi ve temel amacı, Avrupa engelli politikaları yoluyla tüm dünyadaki engellilerin katılımını sağlamak ve tüm engellilere eşit olanaklar sunmaktır ( İskandinav Ülkeleri (Danimarka, İsveç, Norveç, İzlanda ve Finlandiya) engellilik ve dışlanmanın kültürel, sosyal ve çevresel boyutlarıyla ilgilenmek ve engellilik konularındaki araştırmalara katkı sağlamak amacıyla İskandinav Engellilik Araştırma Ağı nı (NNDR) kurmuşlardır. Bu kuruluş, 2 yılda bir konferanslar düzenlemekte ve bu konferanslarda engellilik konusunda yapılan araştırmaların sonuçları sunulmaktadır (Ertem, 2010). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı nın 2010 yılında gerçekleştirmiş olduğu özürlülerin sorun ve beklentileri araştırması da ülkemizde engellilerle ilgili yapılan çalışmalardan biridir. Bu çalışmada, Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulan Ulusal Özürlüler Veri Tabanına kayıtlı bulunan özürlü bireylerin günlük yaşam içindeki sorun ve beklentilerinin tespit edilmesi ve böylece bu alandaki politikaların etkin bir biçimde oluşturulması hedeflenmiştir ( Devlet İstatistik Enstitüsü 2002 yılında engelliler ilgili Türkiye Özürlüler Araştırması başlıklı bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmada Türkiye de özürlülerin sayısı, oranı, sosyo-ekonomik yapısı, sosyal yaşamda

19 karşılaştıkları sorunlar, beklentileri, özürlülük türü, özrün oluş sebebi, bölgesel farklılıkların ölçülmesi ile süreğen hastalığa sahip olma oranlarının ölçülmesi hedeflenmiştir ( Türkiye Özürlüler İdaresi Başkanlığı 2010 yılında Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılığın Ölçülmesi Araştırması isimli çalışma gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada, özürlülerin haklarının korunması ve ayrımcılığa uğramalarının engellenmesi amacıyla yapılan yasal düzenlemeler ve oluşturulan kurumsal yapıların amaçlarını ne ölçüde gerçekleştirdiklerinin belirlenmesi için özürlülerin bu konudaki algılama ve deneyimlerinin açığa çıkarmak ve özürlülerin toplumsal yaşamda hangi alanlarda ne düzeyde ayrımcılıkla karşılaştıkların saptanmak amaçlanmıştır ( Bu alanda bilimsel olarak, il ve bölge bazında yapılmış araştırmalara rastlamak mümkündür. Bu tür araştırmaların artması hem bilim dünyasında hem de dolaylı olarak toplumda engelli bireylerin hakları konusundaki farkındalığın artması ve bu hakların verilmesi adına önemli rol oynamaktadır. 19 KURUMSAL ÇERÇEVE

20

21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM Bu bölümde, araştırmanın yöntemi, evren-örneklemi, veri toplama aracı, veri toplama araçlarının uygulanması ve verilerin analiziyle ilgili bilgilere yer verilmiştir Araştırmanın Yöntemi Araştırma, tarama modeline göre desenlenmiştir. Tarama modeli, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan bir yöntemdir. Bu araştırma yöntemi, çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümünün ya da bir bölümünün üzerinde yapılan araştırmaları kapsar (Karasar, 2009: 77-79). Bu tür araştırmalar, aynı zamanda, gerçeğin ne olduğunu bulmak ve var olan mevcut duruma anlam verilmesine dönük tanımlayıcı bir özelliğe de sahiptir (Ural ve Kılıç, 2006: 19) Araştırmanın Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini Sur Kaymakamlığı bölgesinde ikamet etmekte olan engelli bireyler oluşturmaktadır. Engelli bireylerin net sayısı bilinmemekle birlikte, sayının 3500 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Araştırmanın örneklemini ise, basit tesadüfî örnekleme yöntemi ile belirlenen 350 engelli birey oluşturmaktadır. Örneklem sayısı % 5 hata ile evreni temsil edebilecek yeterliliğe sahiptir (Ural ve Kılıç, 2006: 49). 21 YÖNTEM

22 22 YÖNTEM Örneklem belirlenirken, örneklemin evreni temsil yeterliğinde ve büyüklüğünde olmasına dikkat edilmiştir. Araştırmada, basit tesadüfî örnekleme yöntemiyle örneklem alımına gidilmiştir. Bu yöntemin kullanılmasında temel etkenin evrenin karmaşık bir yapıda olması ve evren sayısının net olarak belirlememesi önemli rol oynamıştır. Örneklemin cinsiyet, engel durumu, engel oranı, göç ve eğitim durumu bakımından dengeli bir şekilde dağılımına dikkat edilmiştir. Örneğin katılımcıların % 45,4 ü göç eden, % 54,6 ise göç etmeyenlerden oluşmaktadır Veri Toplama Aracı Araştırmanın amacına yönelik 49 maddeden oluşan bir anket oluşturulmuştur. Bu anket, literatür araştırması sonucunda ilgili alanda konuya ilişkin yapılan araştırmalar ve alanda uzman kişilerin görüşleri doğrultusunda hazırlanmıştır (Ek 1) Veri Toplama Aracının Uygulanması Veriler, bizzat anketörler aracılığı ile engelli bireylere evlerinde ya da istedikleri herhangi bir mekânda yüz yüze görüşme suretiyle gerçekleştirilen anket ile toplanmıştır. Bunu sağlayabilmek amacıyla, öncellikli olarak, Sur Kaymakamlığı nın araştırmacılara vermiş olduğu bilgilerden hareket edilerek engelli bireylerin ikamet ettikleri adresler belirlenmiştir. Ulaşılamayan bireylere ise muhtarlar aracılığı ile ulaşılmıştır. Böylece örneklemin temsil yeteneğinin artırılmasına dikkat edilmiştir. Anket uygulama sürecinde bazı problemlerle karşılaşılmıştır. Anket uygulama sürecinin seçimler öncesinde olması (anketlerin siyasi olarak algılanması) ve engelli bireylerin anket doldurmakta zorlanmaları bu problemlerden birkaçıdır. Bu nedenlerden bazı engelli bireylerin anketleri cevaplamak istememişlerdir. Ayrıca, veri toplama esnasında bazı engelli bireylerin Türkçe bilmediği ya da soruları Türkçe olarak anlamlandıramadığı ortaya çıkmıştır. Bu eksikliği giderebilmek

23 amacıyla, hem muhtarlardan yardım alınmış hem de Kürtçe bilen anketörler işe koşulmuştur. Veri toplama sürecinde engel durumları ve yaşlarından dolayı ankete sağlıklı cevap veremeyecek durumda olan cevaplayıcıların anketleri ailelerinin yardımıyla doldurulmuştur Verilerin Analizi Araştırma verilerinin çözümlenmesinde SPSS (Statistical Package for Social Sciences) paket programı kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde betimsel istatistiklerden yüzde (%) kullanılmıştır. Ayrıca, karşılaştırmalı analizleri için Cross-tab analizinden yararlanılmıştır. Engelli bireylerin görüşlerini doğrudan ifade ettiği açık uçlu soruların çözümlenmesinde betimsel analiz tekniğinden yararlanılmıştır. Bu analiz doğrultusunda, bazı katılımcıların görüşleri doğrudan verilmiştir. 23 YÖNTEM

24

25 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Bu bölümde, araştırma kapsamında engellilerle ilgili ulaşılan bulgulara ve bulgulara ilişkin yorumlara yer verilmiştir Engelli Bireylerin Cinsiyetlerine İlişkin Bulgular ve Yorum Araştırmaya katılan engelli bireylerin cinsiyetlerine ilişkin bulgular Grafik 1 de verilmiştir. 25 Grafik 1: Engelli Bireylerin Cinsiyetlerine İlişkin Yüzde Değerleri

26 26 Grafik 1 de, araştırmaya katılan Sur Kaymakamlığı sınırları içinde ikamet eden engelli bireylerin % 80 inin erkek; % 20 sinin ise kadın olduğu görülmektedir. Türkiye de Ulusal Özürlüler Veri Tabanına kayıtlı olan özürlülerinin oranı dikkate alındığında, erkek engelli bireylerin (% 58,6) kadın bireylere (% 41,4) oranla daha yüksek olduğu görülmektedir ( Engelli Bireylerin İkamet Ettiği Yere Göçle Gelme Durumuna İlişkin Bulgular ve Yorum Araştırmaya katılan engelli bireylerin ikamet ettikleri yere göçle gelme durumlarına ilişkin bulgular Grafik 2 de verilmiştir. Grafik 2: Engelli Bireylerin İkamet Ettikleri Yere Göçle Gelme Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri Grafik 2 de, İkamet ettiğiniz yere göçle mi geldiniz? şeklinde yöneltilen soruya araştırmaya katılan engelli bireylerin % 54,6 sının hayır cevabını verdikleri; % 45,4 ünün ise evet cevabını verdikleri görülmektedir. Engelli bireylerin yaklaşık yarısının göçle gelmesi dikkate

27 değer bir bulgudur. Zira göçle gelen engelli bireylerin toplumsal uyum ve katılım sürecinde zorlanabilecekleri ve bu yüzden sosyalleşmeden uzak, içine kapalı bireyler olabilecekleri öngörülmektedir. Bu nedenle, göçle gelen engelli bireylerin tespit edilmesi ve onların şehir kültürüne adapte edilmeleri ve şehrin imkânlarından istifade edebilmelerinin önemli olduğu düşünülmektedir Engelli Bireylerin Medeni Durumlarına İlişkin Bulgular ve Yorum Araştırmaya katılan engelli bireylerin medeni durumlarına ilişkin bulgular Grafik 3 te verilmiştir. Grafik 3: Engelli Bireylerin Medeni Durumlarına İlişkin Yüzde Değerleri Grafik 3 te, araştırmaya katılan engelli bireylerin medeni durumlarına ilişkin yüzde değerleri görülmektedir. Buna göre, araştırmaya katılan engelli bireylerin % 44,6 sının bekâr, % 46,9 unun evli ve % 8,6 sının ise boşanmış ya da eşinin vefat etmiş olduğu anlaşılmaktadır. Engelli bireylerin yaklaşık yarısına yakının evli olması önemli bir 27

28 'Dul' %8.57 'Bekar' %44.57 'Evli' %46.86 bulgudur. Çünkü evlilikle kişi hem toplumsal yaşama katılır hem de kendisine destek olacak biriyle birlikte yaşama imkanı elde etmiş olur Engelli Bireylerin Hanelerinde Yaşayan Kişi Sayısına İlişkin Bulgular ve Yorum Araştırmaya katılan engelli bireylerin hanelerinde yaşayan kişi sayılarına ilişkin bulgular Grafik 4 te verilmiştir. '10 ve Üzeri' %10.6 '7-9' %31.7 '4-6' %36.9 '1-3' %20.9 Grafik 4: Engelli Bireylerin Hanelerinde Yaşayan Kişi Sayısına İlişkin Yüzde Değerleri Grafik 4 te, Hanenizde kaç kişi yaşıyor? şeklinde yöneltilen soruya verilen cevapların yüzde değerleri görülmektedir. Buna göre, engelli bireylerin % 20,9 unun 1-3 kişi arasında, % 36,9 unun 4-6 kişi arasında, % 31,7 sinin 7-9 kişi arasında ve % 10,6 sının ise 10 ve üzeri kişinin bulunduğu hanelerde (evlerde) yaşadıkları anlaşılmaktadır. Hanelerinde 4 ve üzeri sayıda kişiyle birlikte yaşayan engellilerin oranın çok yüksek olduğu görülmektedir.

29 4.5. Engelli Bireylerin Eğitim Durumuna İlişkin Bulgular ve Yorum Araştırmaya katılan engelli bireylerin eğitim durumlarına ilişkin bulgular Grafik 5 te verilmiştir. 'Üniversite' %0.6 'Lise' %3.7 'Ortaokul' %8.3 'ilkokul' %20.3 'Okur-Yazar' % 8.6 'Okula Gitmemiş' %58.6 Grafik 5: Engelli Bireylerin Eğitim Durumuna İlişkin Yüzde Değerleri Grafik 5 te, araştırmaya katılan engelli bireylerin eğitim durumlarına ait yüzde değerleri görülmektedir. Buna göre, engelli bireylerin % 58,6 sının okula gitmediği, % 8,6 sının okuryazar olduğu, % 20,3 ünün ilkokul mezunu, % 8,3 ünün ortaokul, % 3,7 sinin lise ve % 0,6 sının üniversite mezunu olduğu anlaşılmaktadır. Okuma yazma bilmeyen engellilerin okuryazar olabilmeleri yaşam boyu öğrenme programları doğrultusunda hazırlanacak projelerle sağlanabilir Engelli Bireylerin Çalışma Durumuna İlişkin Bulgular ve Yorum Araştırmaya katılan engelli bireylerin çalışma durumuna ilişkin bulgular Grafik 6 da verilmiştir.

30 'Serbest Meslek' %1.1 'Özel Sektör' %0.6 'Kamu' %0.3 'Çalışmıyor' %98 Grafik 6: Engelli Bireylerin Çalışma Durumuna İlişkin 'Yalnız' Yüzde %5.1 Değerleri 'Akraba' %5.7 Grafik 6 da, araştırmaya katılan engelli bireylerin çalışma durumlarına ait yüzde değerleri görülmektedir. Buna göre, 'Çocuklar' engelli %45.4 bireylerin % 98 inin çalışmadığı, % 0,3 ünün kamu sektöründe çalıştığı, % 'Baba' %2 'Anne' %5.4 0,6 sının özel sektörde ve % 1,1 inin serbest meslekte çalıştığı anlaşılmıştır yılı itibarıyla, Avrupa Birliği ülkelerinde de çalışma yaşındaki engelli bireylerin istihdam oranlarının düşük olduğu belirtilmektedir (Ertem, 2010) Engelli Bireylerin Kiminle Yaşadığına İlişkin Bulgular ve Yorum 30 'Anne-Baba' %36.3 Araştırmaya katılan engelli bireylerin kiminle yaşadığına ilişkin bulgular Grafik 7 de verilmiştir.

31 'Yalnız' %5.1 'Akraba' %5.7 'Çocuklar' %45.4 'Baba' %2 'Anne' %5.4 'Anne-Baba' %36.3 Grafik 7: Engellinin Kiminle Yaşadığına İlişkin Yüzde Değerleri Grafik 7 de, Evinizde kiminle yaşıyorsunuz? şeklinde yöneltilen soruya verilen cevapların yüzde değerleri görülmektedir. Buna göre, engelli bireylerin %36,3 ünün anne babalarıyla, % 5,4 ünün sadece anneleriyle, % 2 sinin sadece babalarıyla, % 45 inin çocuklarıyla (eşi ve çocuklarıyla yani çekirdek ailesiyle yaşayanlar bu grupta değerlendirilmiştir.), % 5,7 sinin akrabalarıyla ve % 5,1 inin yalnız yaşadıkları görülmüştür. Engelli bireylerin kendilerine yardımcı olabilecek yakınlarıyla yaşaması ve yardıma ihtiyaç duyduğu zamanlarda yakınında birilerinin olması çok önemli bir durumdur. Burada, yalnız yaşayan engelli bireylerin tespit edilmelerinin ve kendi kendilerine yetecek güçte olup olmadıklarının belirlenmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. Bu bakımdan, ilgili kurumların yalnız yaşayan engellileri tespit etmesinin önemli olduğu söylenebilir. 31

32 4.8. Engelli Bireylerin Ailelerinde Başka Engellinin Varlığına İlişkin Bulgular ve Yorum 32 Araştırmaya katılan engelli bireylerin ailelerinde başka engellinin olup olmadığına ilişkin bulgular Grafik 8 de verilmiştir. 'Akraba' %2.6 'Çocuk' %5.7 'Eş' %9.4 'Kardeş' % 13.4 'Baba' %0.6 'Anne' %4 'Yok' %64.3 Grafik 8: Ailede Başka Engellinin Varlığına İlişkin Yüzde Değerleri Grafik 8 de, Ailenizde başka engelli var mı? şeklinde yöneltilen soruya verilen cevapların yüzde değerleri görülmektedir. Buna göre, engelli bireylerin % 64,3 ünün ailesinde başka bir engellinin olmadığı; % 4 ünün annesinin, % 0,6 sının babasının, % 13,4 ünün kardeşinin, % 9,4 ünün eşinin, % 5,7 sinin çocukların ve % 2,6 sının akrabasının aile içerisinde engelli olduğu anlaşılmaktadır. Ailede başka bir engellinin bulunması hem aile hem de engelli bireyler için birçok konuda dezavantaj olma noktasında değerlendirilebilir. Bu bakımdan, evinde birden çok engelli bulunan ailelerin hem maddi hem de manevi noktadan desteklenmesinin önemli olduğu düşünülmektedir.