pecya Şizofreni ve Majör Depresyonda Ya şam Olaylar ı ile Bireyin Alg ıladığı Duygu Dışavurum Düzeyi

Transkript

1 Şizofreni ve Majör Depresyonda Ya şam Olaylar ı ile Bireyin Alg ıladığı Duygu Dışavurum Düzeyi Cem İLNEM*, Teoman ÇETE*, Hülya DENIZ, Ferhan YENER ÖZET Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesinde yatan 35 şizofreni ve 35 depresyon tan ısı konmu ş hasta; so.syodemografik özellikleri, hastalar ın algıladıkları DD düzeyi ve yat ış öncesi altı ayl ık dönemdeki ya şam olayları açıs ından içi ve lararası incelenmi ştir. Bu çalışmada k ısa psikiyatrik değerlendirme ölçeği (KPDÖ), dışavurulan duygulanım düzeyi ölçe ği (DD), PER İ yaşam olayları ölçeği kullan ılm ıştır. DD ölçeğinde seçilen anahtar yakın ın şizofrenik ta çoğunlukla ebeveyn, depresif ta ise e ş oluşu; DD'ın müdahalecilik ve hoşgörü/beklentiler alt ölçek puanlarında şizofrenik grubun ortalamalarının, depresif grubun ortalamalarından yüksek olu şu; hoşgörü/beklentiler ve duygusal tepki alt ölçe ğine göre, yüksek DD'l ı depresif larla PERI puanları arasında korelasyon oluşu; şizofrenik ta DD' ın hastalığa karşı tutum alt ölçeği puanı ile toplam ve son iki y ıldaki hospitalizasyon say ısı arasında korelasyon oluşu; depresif ta DD'ın müdahalecilik alt ölçeği puanı ile son iki y ıldaki hospitalizasyon say ıs ı arasında korelasyon istatistiksel olarak anlamlı farkları oluşturmakta idi. Bu bulgular sonucunda, literatürle uyumlu olarak şizofreninin DD' ın müdahalecilik ve ho şgörü alt ölçeklerine depresyondan daha hassas olduğu ve prognozunda DD' ın hastalığa karşı tutum alt ölçeğinin gösterge olabileceği; depresyonun da ev içi eleştirel yorumlara ve yaşam olaylarına bağlı başlangıç nüksler ve kötü bir seyir gösterebileceği düşünülmü ştür. Anahtar kelimeler: Şizofreni, depresyon, duygu d ışavurumu, yaşam olayları Düşünen Adam; 1998, 11 (4): SUMMARY 35 schizophrenic and 35 depressive inpatients treated at Bakırköy Mental Health Hospital were evaluated in and between groups depending on their sociodemographic features, perception of the level of expressed emotion and the life events 6 months before hospitalization. In this study Brief Psychiatric Rating Scale (BPRS), the Level of Expressed Emotion Scale (LEE) and the Psychiatric Epidemiology Research interview for Life Events Scale (PERI) were used. In general, the key relative chosen by the schizophrenic patient group were parents, on the level of expressed emotion scale. It was partner (husband or wife) in the depressive group. Considering the measure of subscales of intrusiveness and tolerance/expectations on the same scale the average of the schizophrenic patients was higher than the depressive ones. There was a correlation between the measures of the depressive group with high LEE and the measures of PERI. The correlation between the measure of attitude toward illness subscale of LEE and the total number of hospitalizations in the last two years in depressive group was statistically significant differences. Our findings indicate that, compatible with literature, schizophrenia is more sensitive to the subscales of intrusiveness and tolerance on LEE scale than depression. It has been shown that the subscale of attitude toward illness on LEE may be the indicator of prognosis in schizophrea. As for depression it may occur, show relapse and have a bad prognosis according to the life events and household criticisms. Key words: Schizophrenia, depression, expressed emotion, life events * Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi 7. Psikiyatri Kliniği 12

2 Şizofreni ve Majör Depresyonda Ya şam Olayları ile Bireyin Alg ıladıgı Duygu D ışavurum Düzeyi İlnem, Çete, Deniz, Yener GİRİŞ Şizofrenide neden olarak endojen biyolojik faktörlerin öneminin ampirik desteği giderek daha da etkileyici hale gelmektedir. Bu destek şizofrenideki genetik faktörlerin, yap ısal ve nöropsikolojik anormalliklerin katk ısına ilişkin kanıtlar içermektedir. Bununla birlikte bu hastalığın sosyal uyaranlardan da etkilendiği; bunların kısa zaman periyodunda ortaya ç ıkan yaşam olayları ya da uzun süreli stres olarak nitelendirilebilen hasta yak ınlarının dışavurulan duygulan ımlan olduğu, son 30 y ıllık araştırmalar sonucu ortaya ç ıkmıştır (1 '2). Şizofreni hastalanyla çal ışan birçok klinisyenin inanc ı, hastalar ının psikososyal stres seviyelerindeki değişimlere cevap verdi ği ve stres yarat ıcılarının da hastaların semptomlar ında ayn ı etkiyi yaptığı şeklindedir ve şizofreninin biyolojik temelini ara ştıran, önde gelen ara ştırmac ılar da, stresle şizofreni aras ındaki ilişkinin bir nörofizyolojik modelle aç ıklanmas ı gerektiğini öne sürmü şlerdir (Weinberger 1987, Liddle ve ark. 1989). Ayr ıca, stresin biyolojik orijininin birçok tıbbi durumun seyrini etkiledi ği yolundaki kan ıtlar da artmaktad ır (Borysemko 1984, Brown ve Harris 1989). Bu bulgular, biyolojik ve psikososyal yakla şımların birlikteliğinin uygun olduğunu ve hastal ıktaki psikososyal faktörlerin de ğerlendirilmesinin, biyolojik ya da, t ıbbi düşünceye bir ihanet olmad ığını göstermi ş- tir. Bu alanda devam eden ilgiye bir üçüncü katk ı ise, aile ortam ının, şizofreninin önemli bir yorday ıc ısı ve şizofreninin nüksetmesinde muhtemel etken olduğunun kan ıtlarıd ır (Brown e ark. 1972, Vaughn ve Leff 1976, Vaughn ve ark. 1984). D ışa vurulan duygulanım (DD) özellikle önem verilen ve son 35 y ıl içinde geli şen bir kavram olup, aile hayat ının duygusal kalitesinin ölçümü olarak görülmektedir (1 '3). Depresyonla ilgili olarak biyolojik faktörlerin mevcudiyeti ve önemi kan ıtlanm ış olmakla birlikte, bu hastalığın da tresli yaşam olayları ve ailedeki DD' ın etkisiyle ba şlayabilece ği ya da nüksler gösterebileceği anlaşılmıştır (1 '4). Bu iki hastalık, hastal ık öncesi yakın geçmi şteki (6 ay) ya şam olayları aç ı- s ından kar şılaştırıldığında bu yaşam olaylar ının s ık- lığının depresyonda normal populasyona göre 6 kat, şizofrenide ise 2-4 kat fazla oldu ğu bulunmu ştur (5 ' 6). Yaşam olaylarını değerlendiren ölçeklerle yap ı- lan araştırmalar sonucunda, depresyon öncesi olayların, şizofreni öncesi olaylardan daha "istenmez" nitelik taşıdığı ve yaşamsal kay ıplar tehdidinde bulunan olayların depresyonun ortaya ç ıkışında daha etkin olduğu, oysa şizofrenide pozitif ve negatif yaşam olayları aras ında fark bulunmad ığı saptanm ıştır (7). Her iki hastal ık grubu kendi içinde değerlendirildiğinde; şizofrenik hastalar ın hastal ık öncesi dönemde normal populasyondan daha fazla say ıda yaşam olay ı bildirdiği ve semptomların kötüle şmesinin, istatistiksel olarak bu bildirilen ya şam olaylarının oranıyla ili şkili olduğu tespit edilmi ştir ( n. Depresyonda ise, şizofrenideki stres-duyarl ılık modeli gibi, affektif bir yatk ınlığın olduğu, çoğu kişide yaşam olayları klinik depresyon geli ştirmezken bu kişilerde, özellikle rahats ızl ıkları= erken dönemlerinde, sosyal stresörlerin etkili oldu ğu saptanm ıştır (8) Şizofreni ve depresyonda önemli bir de ğişken de DD seviyesidir. Şizofrenide DD seviyesinin yüksekliği ile hastalığın başlang ıç ve relaps ı aras ında korelasyon bulunurken; depresyonda ise yak ınların DD seviyelerinin başlangıç ile ili şkisinin bulunmad ığı, ancak Camberwell Aile Görü şmesi (CAG) ile yap ı- lan araştırmalar sonucunda, hastan ın birlikte yaşadığı ki şilerin yapt ığı eleştirel yorumların oranının artışıyla depresyon nüks oranlar ı aras ında korelasyon olduğu ortaya ç ıkmıştır. Sonuç olarak yüksek DD' ın ve yaşam olayların ın her iki hastal ık grubunda etkili olduğu (3), ailenin psiko eğitimi ile sosyal beceri e ğitimi gibi ortamsal stres yarat ıc ıları azaltabilecek yap ılanmış psikososyal müdahalenin ( 1) ve sosyal yap ıdaki önemli de ğişikliklerin bu iki değişken üzerine etkileyerek sonucu olumlu yönde değiştirdiği görülnnüştür (9). Bu çal ışma; DD ve ya şam olaylarının, şizofreni ve depresyon hastal ık larında ölçümünü ve aralarında bu değişkenler aç ıs ından farkl ılığın olup olmadığını, değişkenlerin bu iki hastal ık grubu içinde birbirlerini nas ıl etkilediklerini ara ştırm ışt ır. 13

3 Şizofreni ve Majör Depresyonda Yaşam Olayları ile Bireyin Algiladigi Duygu Di şavurum Düzeyi linenı, çete, Deniz, Yener GEREÇ ve YÖNTEM Olgular Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Has-, tanesi genel psikiyatri ve nevroz servislerinde Haziran 1996-Haziran 1997 tarihleri aras ında yatan hastalar aras ından basit rastlant ısal örnekleme ile seçilerek çal ışmaya al ınmıştır. İki psikiyatri uzman ının ayrı ayrı değerlendirmesinde DSM IV tan ı kriterlerine göre şizofreni ve majör depresyon tan ısı konmuş, hastaneye yatıştan önceki son üç ay ın en az bir ay ında yakını ile birlikte yaşayan, seçtiği anahtar yakını ile haftada 35 saatin üzerinde birlikte olan, her iki hastal ık grubundan cinsiyet ayr ım ı gözetmeksizin 35'er hasta çal ışma kapsam ına al ınmıştır. Mental retarde hastalar, alkol ve madde ba ğıml ısı hastalar, genel t ıbbi duruma bağlı mental bozuklu ğu olan olgular çal ışmaya alınmam ış ve olgu seçiminde bir ya ş s ınırı belirlenmemi ştir. ARAŞTIRMADA KULLANILAN ARAÇLAR 1. Olguların sosyodemografik ve klinik özelliklerini değerlendirmek amac ıyla haz ırlanan klinik bilgi formu. 2. Araştırmaya al ınan olguların semptom düzeyini ölçmek amac ıyla kullan ılan Kısa Psikiyatrik Değerlendirme Ölçe ği. 3. Olguların alg ıladıkları dışavurulan duygulan ım düzeyini ölçmek için kullan ılan Dışa Vurulan Duygulan ırn 4. Olguların hastaneye yat ış öncesi 6 ay içinde yaşadıkları yaşamsal olaylar ı değerlendirmek için kullan ılan PERI Yaşam Olayları Ölçeği. Dışavurulan duygulan ım ölçeği (Level of expressed emotion: LEE) Bu ölçek hasta için önemli olan bir ki şi ile hasta aras ındaki duygusal havay ı anlamak ve ili şkinin baz ı özelliklerini derecelendirmek üzere Kanada'da Cole ve ark. (1988) taraf ından geliştirilmi ş olan bir özdeğerlendirme arac ıdır. Hastalara uygulanmaktad ır ve maddeler, do ğru-yanlış biçiminde, anahtar akraba konumunda olan ki şi ile son üç ay içindeki ili şkiler gözönüne al ınarak i şaretlenmektedir. 60 maddeden oluşmaktad ır. Ölçeğin herbiri 15 madde içeren müdahalecilik (intrusiveness), duygusal tepki (emotional response), hastal ığa karşı tutum (attitude toward illness), ho şgörü/beklentiler (tolerance/expectation) başhiclann ı taşıyan dört alt ölçe ği vardır. Bu ölçe ğin dilimize çevirisi ve güvenilirlik-geçerlilik çal ışması Berksun ve ark. taraf ından yap ılmıştır. İç tutarl ıl ık katsay ısı 0.93 (Kuder-Richardson 20 formülü ile), test-tekrar test güvenilirli ği ise 0.84 bulunmuştur 00). Ya şam olaylar ı ölçeği (PERI-LE: the psychiatric "epidemiology research interview for life events scale) Bu ölçek 1978 y ılında Dohrenwend-Krasnoff-Askenasy ve Dohrenwend taraf ından geli ştirilmi ştir. Üç aşamal ı bir çal ışma süreci sonucu seçilen 124 denekten sağlıklı yan ıt alınabilen 92'sinin üzerinde yapılmış anket çal ışmas ına göre puanlama anahtar ı geliştirilmiş ve standardizasyonu sa ğlanmış ölçekte 102 item vardır ( ARAŞTIRMANIN TASARIMI Yukarıda tan ımlanan ölçütlere göre ara ştırma kapsam ına alınan olgularla, uygulama s ıras ında ç ıkabilecek zorluklar ın önlenebilmesi amac ıyla belirtilerinin kontrol alt ına al ınmış olmas ı için hastaneye yatışlarının ikinci haftas ı içinde görü şülmüş, aynı gün hastalara KPDÖ uygulanm ış; d ışavurulan duygulan ım ölçeğini, son üç ay ın en az bir ay ında birlikte oturdukları ve haftada 35 saatin üzerinde görü ştükleri bir yakının ın kendilerine kar şı davran ışların ı düşünerek doğru ya da yanl ış şeklinde kendilerinin cevaplamalar ı istenmi ş; yaşam olaylar ı ölçeği kullan ılarak yatış öncesi 6 ayl ık dönem sorgulanm ış ve bu dönemdeki yaşam olayları kaydedilmi ştir. BULGULAR Çalışmaya şizofreni tan ısı konmuş 35 hasta ile majör depresyon tan ısı konmu ş 35 hasta al ınm ıştır. Şizofrenik grubun ya ş ortalamas ı 31±6.7, depresif grubun yaş ortalamas ı 39±11.5 olarak saptanm ıştır. Gruplar aras ındaki yaş ortalamalan istatistiksel olarak anlaml ıydı (t=3.4, df=55, p=0.001). Tüm olguların % 50'si kadındır. Depresif ta kadınlann, şizofrenik ta ise erkeklerin say ısı fazladır (depresif ta kad ın oran ı % 71, şizofrenik ta ise erkek oran ı % 71). Gruplar aras ında cinsiyet aç ısından istatistiksel olarak anlaml ı fark sap- 14

4 Şizgfreni ve Majör Depresyonda Ya şam Olayları ile Bireyin Algdadigt Duygu D ışayurum Düzeyi İlnent, Çete, Deniz, Yener tannu şur. İki medeni durum aç ısından karşılaştır ı ldığında; şizofrenik ta bekarlar ın ve evli olup ayr ı yaşayanların yüzdesi, depresif ta ise evlilerin dul/bo şanmışlann yüzdesi daha fazlad ır Bu iki aras ındaki farkl ılık istatistiksel olarak anlaml ı bulunmuştur. Depresif ta evlilik süresi (ay olarak) şizofrenik gruba göre daha yüksek bulunmu ştur ve bu farkl ılık istatistiksel olarak anlaml ıdır. İş aç ısından iki kar şılaştırıldığında; şizofrenik ta i şi olmayanlann yüzdesi, depresif ta ise işçi, memur, emekli, serbest çal ışanların ve ev kadınlarının yüzdesi daha yüksektir. Bu iki ara- / s ındaki farkl ılık istatistiksel olarak anlaml ı bulunmuştur. Son iki y ıldır i şsiz ay say ısı, son be ş yıldır değiştirdiği iş sayısı aç ısından ortalamalar şizofrenik ta daha yüksek, en uzun i ş süresi (y ıl olarak) aç ısından ise ortalamalar depresif ta daha yüksek bulunmuştur. Son iki y ıldır işsiz ay say ısı ile en uzun i ş süresi (y ıl olarak) aç ısından lar aras ındaki farkl ılık istatistiksel olarak anlaml ı bulunmuştur. Sosyal işlevsellik ölçütünde 6 madde yer almaktad ır; 1. Aile dışında ilişki yok. 2. İlişki çok az, genellikle ayn ı cinsten bir iki ki şi ile ilişki kuruyor. 3. Birkaç tan ıdığı var, ancak gerçek arkada şı yok. 4. Genellikle spor gibi aktivitelerde baz ı tanıdıkları var, gerçek arkada şı, süren ili şkisi yok. 5. Tanıdıkları ve bir iki arkada şı var, birisi karşı cinsten. 6. Tanıdıkları ve arkada şları var, kar şı cinsle süren arkadaşlığı var. Sosyal işlevsellik aç ısından iki karşılaştırıld ı- ğında; şizofrenlerin önemli bir bölümünün 1.2.,4. itemlerde yer ald ığı, depresif grubun ise büyük çoğunluğunun 2.,3.,5. itemlerde yer ald ığı görülmektedir. Gruplar aras ındaki bu farkl ıl ık istatistiksel olarak anlaml ı bulunmu ştur. Hastalık başlama yaşı, hastal ık süresi, toplam hastaneye yat ış say ısı, son iki yıldır hastaneye yat ış say ısı, son 2 y ıldır hastaneye yat ış süresi, toplam hastaneye yat ış süreleri aç ıs ından karşılaştırıldığında; şizofrenik ta hastal ık başlama yaşı depresif gruba göre daha dü şük, diğer özelliklerde ise ortala- malan depresif tan daha yüksek bulunmu ştur. Hastal ık başlama yaşı, hastal ık süresi, toplam hastaneye yat ış sayısı, son 2 y ıldır hastaneye yat ış sayısı, toplam hastaneye yat ış süreleri aç ıs ından iki aras ındaki farkl ılık istatistiksel olarak anlaml ı bulundu. Şizfrenik ta düzenli tedavi oran ının % 51.5 depresif ta ise % 69 oldu ğu saptanm ıştır. Düzenli tedavi aç ısından iki aras ındaki farkl ılık, istatistiksel olarak anlaml ı bulunmamıştır. DD ÖLÇEĞİNDE SEÇILEN ANAHTAR YAKINININ ÖZELLIKLERI Seçilen anahtar yak ının yaş ortalamas ı şizofrenik ta 49±14, depresif ta ise 45±14 olarak saptanm ış olup, lar aras ında yaş ortalamalan aç ı- sından istatistiksel olarak anlaml ı fark saptanrnamıştır. Seçilen kişi şizofrenik ta ço ğunlukla ebeveyn, depresif ta ise e şti. Gruplar aras ında seçilen anahtar yak ının farkl ı oluşu istatistiksel olarak anlaml ıydı (X2=16.12; =3; p=0.001). DD DÜZEYINE, PERI PUANINA GÖRE GRUPLARIN KARŞILAŞTIRILMASI DD toplam na ve alt ölçek puanlarına göre lar kar şılaştırıldığında; müdahelecilik ve ho şgörü/beklentiler alt ölçek puanlar ında, şizofrenik grubun ortalamalanndaki yükseklik istatistiksel olarak anlaml ı bulunmuştur. Tablo l'de DD toplam na ve DD alt ölçeklerinin puanlarma göre şizofrenik ve depresif grubun kar şılaştınlmas ı yer almaktad ır. Tablo 2'de şizofrenik ve depresif grubun toplam PERI na ve istenilmeyen PERI na göre karşılaştınlmas ı yer almaktadır. Depresif ta PERI ortalamalar ı şizofrenik tan daha yüksektir ve depresyon grubumuzdaki ya şam olaylarının hepsi istenmeyen ya şam olaylarıdır. Şizofrenik ta istenen ya şam olayları da olmas ı- na rağmen büyük çoğunluğu istenmeyen ya şam olayları oluşturmaktad ır. 15

5 Şizofreni ve Majör Depresyonda Ya şam Olayları ile Bireyin Alg ıladığı Duygu D ışavurum Düzeyi %!nem, Çete, Deniz, Yener Tablo 1. Şizofrenik Depresif ŞİZOFRENİK ve DEPRES İF GRUPLARDA DD DÜZEYINE GÖRE OLUŞTURULAN ALT GRUPLARIN PERI TOPLAM PUANININ KARŞILAŞTIRILMASI DD toplam t=1.91, df=68, DD1 t=2.80, df=68, p:;1.0007* DD2 t=1.74, df=68, p= DD3 t=-0.03, df=65, D4 t=2.29, df=68, p=0.025* Şizofrenik ve depresif lar kendi içlerinde, DD toplam ve alt ölçeklerinin ortalama puanlar ına göre yüksek ve dü şük DD'h lar şeklinde iki gruba aynlmış ve DD düzeyi ile PERI toplum aras ındaki ili şki araştınlmıştır. Gruplar aras ında ne toplam PERI aç ıs ından ne de istenmeyen yaşam olayları aç ısından istatistiksel olarak anlal ı farkl ılık saptanmamıştır. Bulgular Tablo 3, 4, 5, 6, 7 ve 8'de özetlenmi ştir. Bağıntı analizinde hoş- DDI : müdahalecilik alt ölçeği, DD2: duygusal tepki alt ölçeği, DD3: hastalığa karşı tutum alt ölçeği, DD4: Hoşgörü/beklentiler alt ölçeği, *p<0.05. Tablo 2. Şizofrenik Depresif PERI toplam t=-0.32, df=68, p= İstenilmeyen PERI toplamı t=-1.40, df=68, ŞİZOFRENİK ve DEPRES İF GRUBUN YATIŞ SAYISINA GÖRE PERI TOPLAM PUANLARININ KAR ŞILAŞTIRILMASI Şizofrenik ta yatış sayısı bir olan 4 hasta yer al ı- yordu, bu 4 hastan ın ikisinde son 6 ayda yaşam olayı mevcuttu. Yat ış say ısı birden fazla olan ise 31 kişiydi, 19 kişide yaşam olay ı (16's ında istenmeyen yaşam olay ı) vard ı. Depresif ta yat ış sayısı bir olan 24 hasta yer al ıyordu, bu 24 hastan ın 19'unda son 6 ayda ya şam olay ı mevcuttu. Yat ış sayısı birden fazla olan ise 11 ki şiydi, 7 kişide yaşam olay ı vardı. Hem şizofrenik hem de depresif ta yatış say ısına göre olu şturulan lar aras ında istatistiksel olarak anlaml ı fark saptanmad ı. Şizofrenik ve depresif yat ış sayısı iki ile ikiden dü şük ve ikiden fazla olan şeklinde lara aynlarak yap ılan istatistiksel incelemelerde de anlaml ı farkl ılık saptanmad ı. Tablo 3. Toplam DD yüksek Ort. z=-1.48, p z=-0.63, Tablo 4. z=-1.19, p=0.23 DD1 yüksek Ort. z=-8.35, p) DD1: müdahalecilik alt ölçeği. Tablo 5. z=-1.74, p=0.08 z=-1.04, p=0.29 DD2: duygusal tepki alt ölçe ği DD2 yüksek Ort Toplam DD düşük Orta DD1 düşük Ort DD2 düşük Ort

6 Şizofreni ve Majör Depresyonda Ya şam Olayları ile5l9ireyin Alg ıladığı Duygu D ışavurum Düzeyi llnem, Çete, Deniz, Yener Tablo 6. Tablo 8. z=-1.07, p=0.28 puanı z=-0.13, p=0.89 DD3 yüksek DD3 dü şük DD'Il yüksek şizofren ta istenilmeyen PERI toplam DO'h düşük şizofren ta istenilmeyen PERI toplam DD toplam na göre DD1 na göre DD2 na göre DD3 na göre DD4 na göre DD3: hastalığa karşı tutum alt ölçeği. Tablo 7. z=-1.11, p=0.27 puanı z=-0.63, p=0.52 DD4: hpşgörülbeklentiler alt ölçeği. DD4 yüksek DD4 dü şük görü-beklentiler alt, ölçeğine (dd4) göre yüksek DD' lı depresif ta dd4 ile PERI aras ında iyi derecede (r=0.56; p=0.02) ve duygusal tepki alt ölçeğine (dd2) göre yüksek DD'Il depresif ta dd2 ile PERI aras ında zay ıf-orta derecede (r=0.43; p=0.09) korelasyon saptanm ıştır. Bağınt ı analizinde şizofrenik ve depresif larda semptom düzeyi ile PERI toplam aras ında ili ş- ki saptanmad ı. Şizofrenik ve depresif lar kendi içlerinde yat ış sayısına göre lara aynld ığında; PERI ile DD puanları aras ında ve PERI puanlan ile semptom düzeyi aras ında ili şki saptanmad ı. Şizofrenik ta; hastal ığa kar şı tutum alt ölçe ği (dd3) ile toplam hospitalizasyon say ısı (r=0.35; p=0.039) aras ında ve hastal ığa karşı tutum alt ölçeği (dd3) ile son iki y ıldaki hospitalizasyon say ısı (r=0.34; p=0.048) aras ında korelasyon saptanm ıştır. Depresif ta ise müdahalecilik alt ölçe ği (ddl) ile son iki y ıldaki hospitalizasyon say ısı (r=0.35; p=0.036) aras ında korelasyon saptanm ıştır. Hepsi de zayıf-orta derecede bir ili şkidir. TARTIŞMA DD ölçeği için hasta tarafından seçilen anahtar yakını ; şizofrenik ta % 66 oran ında ebeveyn, ikinci s ırada ise % 26 oramyla e ş olmuştur. Seçilen ki şi % 60 oran ında kadın idi ve eğitimleri ilkokul-lise düzeylerinde idi. Depresif ta seçilen anahtar yakın % 63 oranında eş, ikinci sırada ise ebeveyndi. Seçilen ki şi % 49 oran ında kad ın idi ve eğitimleri ilkokul-ortaokul düzeylerinde kümeleniyordu. Gruplar aras ında seçilen anahtar yak ının farkl ı oluşu istatistiksel olarak anlaml ı bulunmu ştur. Bu da iki hastal ık grubu aras ındaki toplumsal-mesleki i şlevsellik farkından kaynaklanmaktad ır. Literatürde de şizofreni grubunda hiç evlenmerni ş olma oran ının yüksek olduğu belirtilmektedir (12). Örneklemimizdeki şizofrenik hastalar ımızın % 57'si bekar olup, bu durumun ta seçilen anahtar yakının ebeveyn olma yüzdesini artt ırışı da literatürle uyumludur. DD alt ölçek lar ına göre lar kar şılaştırıldığında; müdahalecilik ve hoşgörü/beklentiler alt ölçek larında, şizofrenik grubun ortalamalanndaki yükseklik istatistiksel olarak anlaml ı bulunmuştur. Bu da yüksek DD' ın şizofrenide hastal ığın başlangıç ve nükslerinde yorday ıcılığın ın depresyondakinden daha etkin oldu ğunu (7' 13-19) ; DD' ın en büyük bile şininin müdahalecilik olduğunu (13-19) ; bunun Camberwell Aile Görü şmesinde eleştirel yorum skorlanyla paralel oldu ğunu (20), belirten literatürle uyurnludur. Depresif ta da matematiksel olarak en büyük n rnüdahelecilik alt ölçeğinde olduğu saptanm ıştır ve bu da depresif ki şilerin ev ortam ında en çok ele ştirel yorunılardan etkilendiğini belirten literatürle uyuma i şaret etmektedir (4).

7 Şizofreni ve Majör Depresyonda Ya şam Olayları ile Bireyin Alg ıladığı Duygu D ışcnturum Düzeyi İlnem, Çete, Deniz, Yener Bugüne kadar yap ılan ara ştırmalar depresyon öncesi yaşam olaylanmn s ıklığının, şizofreniden önce saptanandan daha fazla oldu ğunu ve yaşam olaylanmn depresyon geliştirme riskinin, şizofreni geli ştirme riskinden daha fazla oldu ğunu göstermektedir (5 '6). Araştırmamızda da PERI na göre iki karşılaştınldığında depresif ta PERI ortalamas ımn, şizofrenik tan daha yüksek oldu ğu görülmüştür. Yaşam olaylarının istenilirlik aç ıs ından değerlendirilmesinde; depresif takilerin hepsinin istenmeyen yaşam olaylar bildirdi ği, şizofrenik grubun ise istenmeyen ya şam olayların ın yan ında, bundan daha az olmak üzere istenen ya şam olaylarını da bildirdiği saptanm ıştır. Bu da depresyon olguları öncesinde bildirilen yaşam olaylanmn daha istenmez olma olas ılığını destekleyen literatürle uyumludur (7) Şizofrenik ve depresif larda yat ış sayısına göre, yaşam olayları olas ılığı karşılaştırıldığında; şizofrenik ta ilk yat ışı olanlarda yaşam olay ı olasılığı % 50, birden fazla yat ışı olanlarda yaşam olay ı olas ılığı % 60, depresif ta ise bu olas ılıklar sıras ıyla % 80 ve % 60 olarak bulunmu ştur. Şizofrenik ta, ilk yat ış ve birden fazla yat ışa ilişkin PERI puan ortalamalar ı karşılaştırıldığında hemen hemen ayn ı olduğu, depresif ta ise ilk yatışta PERI puan ortalamas ının 465, birden fazla yatışta 332 oldu ğu saptanmıştır. Tüm bu farkl ılıklar, istatistiksel olarak anlaml ı değerlendirilmemekle birlikte; depresyonun ilk ortaya ç ıkışında yaşam olaylarının etkisinin daha sonraki yinelemelerde görüldüğünden daha fazla oldu ğunu, şizofrenide ise ilk ortaya ç ıkış ve yinelemeli ortaya ç ıkışlarda yaşam olaylarının etkisi aç ısından bir farkl ılık olmadığın ı belirten literatürle uyumludur (1 ' 8). Şizofren ve depresif lar kendi içlerinde, DD toplam ve alt ölçeklerinin ortalama puanlanna göre yüksek ve dü şük DD'lı lar şeklinde iki gruba ayrılmış ve DD düzeyi ile PERI toplam aras ındaki ilişki araştırılmıştır. Gruplar aras ında ne toplam PERI aç ıs ından, ne de istenmeyen ya şam olayları aç ısından istatistiksel olarak anlaml ı farkl ılık saptanmam ıştır. Bağıntı analizinde ho şgörü/beklentiler alt ölçe ğine göre yüksek DD'l ı depresif ta, bu puan ile PERI aras ında iyi derecede ve duygusal tepki alt ölçeğine göre yüksek DD'l ı depresif ta bu puan ile PERI aras ından zay ıf-orta derecede korelasyon saptannu ştır. Bu konudaki literatür depresyon ve şizofreninin ortaya ç ıkışı ve yinemelelerinde yaşam olaylarıyla, yak ınlarının duygusal yaklaşımlarının etkile şimde bulunduğu ve depresif lar yüksek-dü şük DD'l ı olarak aynldığında yaşam olayları aras ında farklılık olmadığını belirtmektedir, bu bilgi bulgulanm ızla uyumludur. Şizofrenide ise yüksek DD'l ı grubun yaşam olaylan oran ının düşük bulunduğu, bizim bulgulanm ızın ise yüksek DD'l ı ta daha yüksek PERI na denk geldiği görülmüştür. Bu uyumsuzluk ya şam olayların ı 6 aylık dönemde taray ışımızdan kaynaldanabileceği gibi, yaşam olaylarının ve DD' ın hastal ık öncesi 3 hafta içinde azami de ğişim gösterdiğini belirten literatürle de aç ıklanabilir (7). Kazanan ve ark. çal ışmas ında (1990), Camberwell Aile Görü şmesinde (CAG), ele ştirel yorum skorlannın, dışavurulan duygulan ım ölçeğinde müdahalecilik ve hoşgörü/beklentiler skorlanna denk geldi ği belirtilmiştir (21). CAG ile yap ılan araştırmalarda yüksek DD'l ı lara dahil edilecekleri belirleyen eleştirel yorumlar ın yüksek-dü şük s ınırını belirleyen kesim düşürüldüğünde bu gruba dahil olan kişilerin yüksek oranda ya şam olayı yaşadığı bulunmuştur (7). Bulgulanmada ba ğıntı analizinde, ho ş- görü/beklentiler alt ölçe ğine göre yüksek DD'h depresif ta, bu puan ile PERI aras ında iyi derecede korelasyon saptan ışı bu bilgiler ile açıklanabilir. Bağıntı analizinde şizofrenik ve depresif larda semptom düzeyi ile PERI toplam aras ında ilişki saptanmam ıştır. Literatürde depresyonda ya şam olaylarıyla semptom paternlerinin ve düzeyinin zay ıf bir ilişkide olduğunu, yaşam olaylarının özellikle başlangıç ve yinelemelerde presipite edici faktör olduğunu bildirmektedir (4 '9'22). Şizofrenide ise yaşam olayları ile semptom düzeyleri aras ında ilişki olduğu belirtilmi ştir. Bulgulanmızdaki farkl ılık; literatürdeki çal ışmaların ya şam olaylarını semptomlanndaki değişimin 3 hafta ön- 18

8 Şizofreni ve Majiir Depresyonda Ya şam Olaylar ı ile Bireyin Algdad ıg ı Duygu D ışayurum Düzeyi İlnenı, Çete, Deniz, Yener cesinde zaman periyodunda incelemesi ve ayaktan takip edilen hastalarla yap ılmas ından kaynaklan ıyor olabilir (1). Şizofrenik ve depresif lar kendi içlerinde yat ış sayısına göre lara ayr ıldığında; PERI ile DD puanları aras ında ve PERI puanları ile semptom düzeyi aras ında ili şki saptanmamıştır. Şizofrenik ta; hastal ığa karşı tutum alt ölçeği ile toplam hospitalizasyon say ısı aras ında ve hastalığa karşı tutum alt ölçe ği ile son iki yıldaki hospitalizasyon say ısı aras ında korelasyon saptanm ıştır. Literatürde DD çal ışmalar ının büyük çoğunluğunda DD' ın şizofrenide relaps ı yordadığı saptanm ış; hasta yakınının şizofreni ile ilgili inanışının önemi vurgulanmış ve dü şük DD'h yakınlann hastalığın özelliklerinin hastan ın kontrolünü bozduğuna, yüksek DD'l ı yakınlann ise kontrolün hastada oldu ğuna inandıklan aç ıklanmaktad ır. Bu konuda görü ş bildiren ara ştırmac ılar, relaps ı yordamada hasta yak ınının, hastan ın kendi semptomlann ı kontrol edebilme yetisine sahip oldu ğu şeklindeki algısın ın, DD düzeyinden daha etkili olduğunu ileri sürmü şlerdir (23). Depresif ta müdahalecilik alt ölçe ği ile son iki yıldaki hospitalizasyon say ısı aras ında korelasyon saptanm ıştır. Literatür, yüksek DD grubuna dahil edilecekler ele ştirel yorumların seviyesine göre belirlendiğinde nüksetme oranlar ında önemli bir farklılığın ortaya ç ıktığın ı, depresyondaki bireyin en çok bu alt ölçe ğe hassas olduğunu vurgular (4'7'24). Her iki ta bildirilen ya şam olayı sayılan incelendiğinde, 35 şizofrenik olguda hospitalizasyondan önceki son 6 ayda bildirilen ya şam olay ı say ısının 37 olduğu, bunların yedisinin istenen ya şam olayları olduğu ve depresif olgulada ise 35 ya şam olayı bildirildiği ve hepsinin de istenmeyen ya şam olay ı olduğu görülmü ştür. Bildirilen ya şam olayları niteliksel olarak inelendi ğinde, aşk, evlilik/ailevi sorunlarda depresyon ve şizofreni olgular ının yaşam olay ı bildirme say ısın ın eşit olduğu, iş yaşam ında depresif olgularda (13'e 6), sosyal aktivitelerle ilgili ya şam olaylarında ise şizofreniklerde (9'a 1; 3'ü istenen yaşam olay ı olmak üzere), daha fazla bildirim görüldü. Bu bulgular istenmeyen ve kay ıp-tehlike (tehdit) arzeden ya şam olaylarının depresyondaki önemini vurgulayan (9'22), şizofrenide ise olumlu veya olumsuz yaşam olaylarının etkisi aras ında fark olmadığını belirten literatürle uyumludur (7). Şizofrenik ve depresif düzenli tedavi al ıp almadıklanna göre lara ayr ılıp; PERI toplam ve istenmeyen yaşam olayları aç ısından değerlendirildiğinde lar aras ında anlaml ı fark bulunamam ıştır. Sosyal i şlev aç ısından PERI toplam ve istenmeyen yaşam olaylarına göre depresif ve şizofrenik lar karşılaştırıldığında da istatistiksel olarak anlaml ı fark bulunmam ıştır. KAYNAKLAR 1. Norınan RMG, Malla AK: Stressful life events and schizophrenia. Br J Psychiatry 162:161-74, Leff J: Stress reduction in the social environment of schizoprenic patents. Acta Psychiatr Scand 1994; 90(Suppl 384): Bebbignton P, Kuipers L: The clinical utility of expressed emotion in schizoprenia. Acta Psychiatrica Scandinavica 1994; 89 (Suppl 382): Hooley JM, Orley J, Teaale JD: Levels of expressed emotion and relapse in depressed patients. Br J Psychiatry 148:642-47, Parkes JM: Recent bereavement as a cause of mental illness. Br J Psychiatry 110: , Berksun O, Ünal S, Gö ğü ş AK: Psiyatrik rahats ızl ıklar ve presipitan faktör olarak ya şam olaylar ı. Türk Psikiyatri Dergisi 2:141, Leff J, Vaughn C: The interaction of life events and relatives expressed emotion in schizophrenia and depressive neurosis. Br J Psychiatry 136:146-53, Kaplan HI, Sadock BJ: Comprehensive textbook of psychiatry. Sixth ed. Williams and Wilkins, 1995; 1:909,963,964,1077, Paykel ES: Life events, social support and depresgion. Acta Psychiatrica Scandinovica 1994; (SuplI 377): Berksun OE: D ışavurulan duygulan ım ölçeği: Ölçek uyarlama üzerine bir pilot çal ışma. Türk Psikoloji Dergisi 29:10-15, Dohrenwend BS, Krasnoff L, Askenasy AR, Dohrenwend BP: Exemplification of a method for scaling life events: The PERI life events scale. J Health and Social Behavior 19:205-29, Arkonaç O: Psikotik bozukluklar ve tedavileri. 1. bask ı. Nobel Tıp Kitabevleri 1996; Kavanagh DJ: Recent developments in expressed emotion and schizophrenia. Br J Psychiatry 160:601-20, Parker G, Jonston P, Hayward L: Parenteral "expressed emotin" as a predictor of schizophrenic relapse. Arch Gen Psychitary 45:806-13, Bellack AS, Mueser KT: Psychosocial treatment for schizophrenia. Schizophrenia Bulletin 2:317-36, Leff J, Wig NN, Bedi H, Menon DK, Kuipers L, Korten AE, Day R, Sartorius N, et al. Relatives expressed emotion and the course of schizophrenia in Chandigarh a two year follow-up of first contact sample. Br J Psychiatry 156:351-56, Barrelet L, Ferrero F, Szgethy L, Giddey C, Pellizzer G: Expressed emotion and first-admission shizophrenia nine month follow-up in a french cultural environment. Br J Psychiatry 156:357-62, Moline RA, Singh S, Morris A, Meltzer HY: Family exp- 19

9 Şizofreni ve Majiir Depresyonda Ya şam Olayları ile Bireyin Algdadtg t Duygu D ışavurum Düzeyi İlnem, Çete, Deniz, Yener ressed emotion and relapse in schizophrenia in 24 urban American patients. Am J Psychiatry 142: , Leff J, Wig NN, Ghosh A, Bedi H, Menon DK, et al: Expressed emotion and schizophrenia in North India III. Influence of relatives expressed emotion and the course of schizophrenia in Chandigarth. Br J Psychiatry 151:156-73, Gibbons JS, Horn SH, Powell WM, Gibbons JL: Schizophrenic patients and their families a survey in a psychiatric service based on a DGH unit. Br J Psychiatry 144:70-7, I Kazanan SS, Cole JD, Malla AK, Baker B: Comparison of two expressed emotion scales with the Camberwell Family Interview. J Clin Psychology 3:306-9, Brown GW. Life events and affective disorder; replications and limitations. Psychosomatic Med 3:248-59, , Davies T: Psychosocial factors and relapse of schizophrenia. BMJ 309:353-54, Conton G, Fraccon IG: Life events and sehizophrenia. A replication. Acta Psychiatrica Scandinavica 71:211-16,