Türkiye de Farklı Bölgelerde Yetiştirilen Holştayn Sığırlarda Bazı Süt ve Döl Verimi Özellikleri

Transkript

1 Kafkas Uiv Vet Fak Derg 18 (2): , 2012 DOI: /kvfd RESEARCH ARTICLE Türkiye de Farklı Bölgelerde Yetiştirile Holştay Sığırlarda Bazı Süt ve Döl Verimi Özellikleri Murad GÜRSES * Meti BAYRAKTAR ** * Fırat Üiversitesi Veterier Fakültesi Geetik Aabilim Dalı, TR Elazığ - TÜRKİYE ** Fırat Üiversitesi Veterier Fakültesi Zooteki Aabilim Dalı, TR Elazığ - TÜRKİYE Makale Kodu (Article Code): KVFD Özet Bu çalışmaı amacı, Türkiye i farklı bölgeleride yetiştirile Holştay sığırları süt ve döl verimi özelliklerii belirlemesi, bu özellikler üzerie bazı çevresel faktörleri etkilerii araştırılmasıdır. Bu amaçla, Türkiye i farklı coğrafi bölgeleride yetiştirile Holştay sığırları verim kayıtları, işletmeleri sağım sistemlerie bağlı sürü yöetimi programlarıda dijital olarak alımıştır. Ceylapıar, Dalama, Koçaş ve Tahirova Tarım İşletmeleride yılları arasıda yetiştirile toplam 3550 baş sığırı 7623 laktasyoua ait toplam süt verimi kaydı ile 8091 döl verimi kaydı kullaılmıştır. Süt ve döl verimi özellikleri üzerie çevre faktörlerii etkileri e küçük kareler metodu ile değerledirilmiştir. E küçük kareler ortalamaları 100 gülük süt verimi içi ±13.52, 200 gülük süt verimi içi ±25.69, 305 gülük süt verimi içi ±45.75 kg, ilk buzağılama yaşı içi ±2.07 gü, servis periyodu içi ±5.41 gü ve buzağılama aralığı içi ±2.58 gü olarak bulumuştur. İcelee tüm faktörleri (işletme, buzağılama yılı, buzağılama mevsimi, buzağılama yaşı ve laktasyo sayısı) 100, 200 ve 305 gülük süt verimi üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). İşletme, buzağılama yılı ve buzağılama mevsimii ilk buzağılama yaşı üzerie etkisi öemli bulumuştur (P<0.01). Buzağılama yılıı servis periyodu üzerie etkisi öemsiz buluurke, işletme, buzağılama yaşı, buzağılama mevsimi ve laktasyo sayısıı servis periyodu üzerie etkisi öemli bulumuştur (P<0.05). Buzağılama aralığı üzerie icelee tüm faktörleri etkisi öemli bulumuştur (P<0.001). Türkiye i farklı bölgeleride yetiştirile Holştay sığırlar arasıda süt ve döl verim özellikleri yöüde öemli farklar tespit edilmiştir. Bu farkları geetik faktörleri yaıda işletmeler arasıdaki iklimsel ve yöetimsel farklılıklarda kayakladığı söyleebilir. Aahtar sözcükler: Holştay, Süt verimi, Döl verimi, Çevresel faktörler, Sağım sistemi, Sürü yöetimi Some Milk Productio ad Reproductive Traits of Holstei Cattle Raised i Differet Regios of Turkey Summary The objective of this study was to detect milk productio ad reproductive traits of Holstei breed raised i differet regios of Turkey, to ivestigate effects of some evirometal factors o these traits. For this purpose, productio records were collected digitally from herd maagemet programme of milkig maagemet systems of agricultural eterprises from Holstei cows raised i differet geographical regios of Turkey. Total 8091 reproductio ad milk yield records from 7623 lactatio of 3550 cows raisig i Ceylapıar, Dalama, Koçaş ve Tahirova agricultural eterprises were used. The Effects of evirometal factors o milk ad reproductive traits were determied by the least square methods. Least square meas for 100 days milk yield ±13.52, 200 days milk yield ±25.69, 305 days milk yield ±45.75 kg, first calvig age ±2.07 days, ope days ±5.41 days, calvig iterval ±2.58 days were foud. The effects of all factors (eterprise, calvig year, calvig seaso, calvig age ad lactatio umber) were foud sigificat o 100, 200, 305 days milk yield (P<0.001). The effects of eterprise, calvig year ad calvig seaso were foud sigificat o first calvig age (P<0.01). While the effect of calvig year was ot foud sigificat, the effects of eterprise, calvig seaso, calvig age ad lactatio umber were foud sigificat o ope days (P<0.05). The effects of all factors were foud sigificat o calvig iterval (P<0.001). Sigificat differeces were foud for the milk productio ad reproductive traits betwee Holstei cows raised i differet geographical regios of Turkey. These differeces were based o climatic ad admiistrative differeces betwee eterprises as well as geetic factors. Keywords: Holstei, Milk yield, Reproductive traits, Evirometal factors, Milkig system, Herd maagemet İletişim (Correspodece) mgurses@firat.edu.tr

2 274 Türkiye de Farklı Bölgelerde... GİRİŞ Türkiye, sığır varlığı bakımıda düyaı öde gele ülkeleri arasıda yer almasıa rağme, hayva başıa düşe verimler yöüde yeterli düzeyde değildir. Türkiye 2009 yılı verilerie göre baş sığır varlığı ile düyaı 21. ülkesi olmasıa karşı, sağmal hayva başıa düşe yıllık 2802 kg süt verimi ile kg ı üzeride süt verimie sahip İsrail, A.B.D., Güey Kore, Suudi Arabista, Daimarka, İsveç, Kaada ve Filadiya gibi ülkeleri oldukça geriside 58. sırada yer almaktadır 1. Düyada yıllık üretile toplam to sütü %83.34 ü ( ) sığırlarda elde edilirke Türkiye de yıllık üretile toplam to sütü %92.35 i ( ) sığırlarda ve bu miktarı %82.11 i ( ) de kültür ırk ve melezleride elde edilmektedir 1,2. Bu veriler ışığıda ve Holştay ırkıı, Türkiye de e yaygı yetiştirile sütçü sığır ırkı olduğu göz öüe alıdığıda, Holştay ırkı sığırları süt verimi üzerie etkili geetik ve çevre faktörlerii belirlemesii ekoomik öemi daha iyi alaşılmaktadır. Türkiye de yetiştirile Holştay ırkı sığırları süt ve döl verim özelliklerii ortaya koymaya yöelik birçok araştırma yapılmıştır. Süt verim özellikleri üzerie yapıla araştırmalar Tablo 1 de, döl verim özellikleri üzerie yapıla araştırmalar Tablo 2 de özetlemiştir. Süt verim özellikleri üzerie yapıla araştırmaları eredeyse tamamı ayda bir yapıla kotrol sağımlarıda yararlaılarak, 305 gülük ve laktasyo süt verimii tahmi edilmesi esasıa dayaarak gerçekleştirilmiştir. Döl verim özelliklerii belirlemesi amacıyla yapıla çalışmalar da işletmeleri doğum, tohumlama, verim ve diğer kotrol defterleri esas alıarak gerçekleştirilmiştir. Türkiye de so 10 yıllık döemde 100 baş ve üzeri moder süt sığırcılığı işletmelerii sayısıı giderek artması, yüksek kapasiteli ve bilgisayar destekli sağım sistemlerie Tablo 1. Holştay ırkı sığırları süt verim özellikleri üzerie yapıla araştırma souçları Table 1. The results of studies o milk yield traits of holstei cattle breed Bölge - İl İşletme Döem 305 GSV LSV Kayak 1 Marmara-Ege-Akdeiz ANAFI Projesi Marmara - İstabul Özel ± ± * 4 3 Marmara - İstabul Özel ± ± ** 4 4 Marmara - İstabul Özel ± ± İç Aadolu-Aksaray Koçaş TİM ± ± İç Aadolu-Akara Polatlı TİM ± ± Akdeiz-Muğla Dalama TİM ± Kahramamaraş Kahramamaraş TİM < Karadeiz-Samsu Geleme TİM ± ± Karadeiz-Samsu Geleme TİM ± Ege-Marmara (17 il) 1207 İşletme ± Akdeiz-Hatay Reyhalı TİM ± Akdeiz-Hatay Reyhalı TİM ± ± Marmara-Balıkesir Tahirova TİM ± ± İç Aadolu-Aksaray Koçaş TİM ± Karadeiz-Amasya Gökhöyük TİM ± ± Türkiye Geeli TDSYMB ± ± Ege-Afyo Özel İşletme ± İç Aadolu-Aksaray Koçaş TİM ± İç Aadolu-Akara Bala TİM ± Akdeiz-Burdur Burdur DSYB ± İç Aadolu -Akara Lalaha HMAE ± İç Aadolu -Akara Polatlı TİM ± İç Aadolu -Akara Polatlı TİM ± ± Ege-Afyo Afyo DSYB ± Marmara-Balıkesir Tahirova TİM ± ± Karadeiz -Tokat Kazova TİM ± ± Ege-Aydı Aydı DSYB GSV: 305 Gülük Süt Verimi, LSV: Laktasyo Süt Verimi, TİM: Tarım İşletmesi Müdürlüğü, DSYB: Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, HMAE: Hayvacılık Merkez Araştırma Estitüsü, * Almaya Orjili, ** Türkiye Orjili

3 275 GÜRSES, BAYRAKTAR Tablo 2. Holştay sığırları döl verim özellikleri üzerie yapıla araştırma souçları Table 2. The results of studies o reproductive traits of holstei cattle breed Bölge - İl İşletme Döem İBY SP BA Kayak 1 Marmara-Ege-Akdeiz ANAFI Projesi Marmara - İstabul Özel ±0.257* 87.86± ± İç Aadolu - Aksaray Koçaş TİM ±0.11* 93.33± ±0.05* 30 4 Karadeiz-Samsu Geleme TİM ±0.15* 110.2± ± Karadeiz-Samsu Geleme TİM ± Akdeiz- Kahramamaraş Kahramamaraş TİM < Akdeiz - Hatay Reyhalı TİM ± ± ± Ege-Marmara (17 il) 1207 işletme ±0.04* 121± ± Akdeiz - Hatay Reyhalı TİM ± ± Marmara - Balıkesir Tahirova TİM ± ± ± İç Aadolu - Aksaray Koçaş TİM ± ± ± Doğu Aadolu-Erzurum DATAE ± ± ± Karadeiz - Amasya Gökhöyük TİM ± ± ± Marmara-Kırklareli Sarımsaklı TİM ±2.50* ± Ege-Aydı Özel ± ± Türkiye Geeli TDSYMB ± ± İç Aadolu -Aksaray Koçaş TİM ± ± ± İç Aadolu -Akara Bala TİM ± ± ± Akdeiz - Burdur Burdur DSYB ± ± ± İç Aadolu -Akara Lalaha HMAE ± ± İç Aadolu -Akara Polatlı TİM ± ± İç Aadolu-Akara Polatlı TİM ± ± ± Ege-Afyo Bolvadi DSYB ±0.22* ± ± Ege-Aydı Aydı DSYB ± ± ± İBY: İlk Buzağılama Yaşı, SP: Servis Periyodu, BA: Buzağılama Aralığı, TİM: Tarım İşletmesi Müdürlüğü, DSYB: Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, HMAE: Hayvacılık Merkez Araştırma Estitüsü, * Buzağılama Aralığı Ay geçişi de beraberide getirmiştir. Moder sağım sistemleri ve sürü yöetimi programlarıı kullaılmasıyla birlikte hayvaları bireysel olarak takip edilmesi ve dijital olarak kayıt altıa alıması mümkü hale gelmiştir. Hayvaları pedigri, tohumlama, doğum ve veterier işlemleri kayıtlarıyla birlikte süt verim kayıtları da gerçek zamalı olarak kayıt altıa alımaya başlamıştır. Kuşkusuz bu sistemlerde elde edilecek gerçek veriler, aylık kotrol sağımlarıı tahmilemesiyle elde edile verilere göre damızlık değerii daha doğru tespit edilmesie olaak sağlayacaktır. Bu çalışma ile Türkiye i farklı bölgeleride yetiştirile Holştay ırkı sığırlara ait bazı süt ve döl verimi özelliklerii belirlemesi, bu özellikler üzerie çevre faktörlerii etkilerii ortaya çıkartılması ve elde edilecek souçlar doğrultusuda geetik ve çevresel faktörler yöüde uygu sürü yöetimi stratejisii tespit edilmesi amaçlamıştır. MATERYAL ve METOT Materyal Araştırma materyalii, TİGEM e bağlı Ceylapıar, Dalama, Koçaş ve Tahirova Tarım İşletmeleride yetiştiri- le toplam 3550 baş Holştay iek ile bu hayvaları yılları arasıda 7623 laktasyoua ait toplam süt verimi kaydı ile 8091 döl verimi kaydı oluşturmuştur. Verileri işletmelere göre dağılımı Tablo 3 te suulmuştur. Metot Çalışma kapsamıda, Türkiye i farklı bölgeleride yer ala Holştay ırkı sığırları yetiştirildiği işletmeler seçilmiştir. İşletmeler arasıdaki çevresel faktörleri elimiasyou açısıda ayı merkez tarafıda yöetile ve ayı sağım sistemi ve sürü yöetimi programıı kullaa işletmeler tercih edilmiştir. Bu amaçla, TİGEM e bağlı Güey Doğu Aadolu Bölgesi de Ceylapıar, Akdeiz Bölgesi de Dalama, İç Aadolu Bölgesi de Koçaş ve Marmara Bölgesi de Tahirova Tarım İşletmesi çalışma kapsamıa alımıştır. Çalışma kapsamıda toplaa tüm veriler, direk işletmeleri bilgisayar destekli sağım sistemlerie (Westfalia Surge) bağlı sürü yöetimi programlarıda (Dairy Pla C21) özel bir bilgisayar yazılımı yardımıyla dijital olarak alımıştır. Süt verimi özelliklerii belirlemeside, sürü

4 276 Türkiye de Farklı Bölgelerde... Tablo 3. Verileri işletmelere göre dağılımı Table 3. Distributio of data for eterprises İşletme Ceylapıar Dalama Koçaş Tahirova Toplam Hayva Sayısı Laktasyo Kaydı Süt Verim Kaydı Gü Gü Gü Döl Verim Kaydı İBY SP BA İBY: İlk Buzağılama Yaşı, SP: Servis Periyodu, BA: Buzağılama Aralığı yöetim programıda e az 100 gülük süt verim kaydı mevcut tüm sağlıklı hayvalar değerledirmeye alımıştır. Süt ve döl verimi özellikleri üzerie çevre faktörlerii (işletme, buzağılama yılı, buzağılama mevsimi, buzağılama yaşı, laktasyo sayısı) etkileri E Küçük Kareler Metodu kullaılarak belirlemiştir. Kullaıla matematiksel model; Y ijklm = µ+a i +b j +c k +d l +f m +e ijklm şeklide olup, bu modelde yer ala terimlerde Y ijklm = herhagi bir hayvaı icelee verim özelliği değerii, µ: popülasyou beklee ortalamasıı, a i : işletmei etkisii (i: 1-4; Ceylapıar, Dalama, Koçaş, Tahirova), b j : buzağılama yılıı etkisii (j: 1-6; 2001/02/03, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008/09), c k : buzağılama mevsimii etkisii (k: 1-4; kış, ilkbahar, yaz, sobahar), d l : buzağılama yaşıı etkisii (l: 1-6; 2, 3, 4, 5, 6, 7+), f m : laktasyo sırasıı etkisii (m: 1-6; 1, 2, 3, 4, 5, 6+), e ijklm = icelee faktörler dışıdaki faktörleri etki miktarıı (hata terimi) temsil etmektedir. İstatistiksel aalizler Miitab paket programı kullaılarak gerçekleştirilmiştir. İstatistiksel olarak öemli bulua parametrelerde Tukey çoklu karşılaştırma testi kullaılarak alt gruplar karşılaştırılmıştır 37. BULGULAR Ceylapıar, Dalama, Koçaş ve Tahirova Tarım İşletmeleride yetiştirile Holştay sığırları 100, 200 ve 305 gülük süt verimie ait e küçük kareler ortalamaları Tablo 4 te, ilk buzağılama yaşı, servis periyodu ve buzağılama aralığı özelliklerie ait e küçük kareler ortalamaları Tablo 5 te verilmiştir. TARTIŞMA ve SONUÇ Süt Verimi Özellikleri Türkiye i farklı bölgeleride yetiştirile Holştay sığırları 100 gülük süt verimi ortalamaları ±13.52, 200 gülük süt verimi ortalamaları ±25.69, 305 gülük süt verimi ortalamaları ±45.75 kg olarak bulumuştur. Bu çalışma ile Türkiye de sığırları 100 ve 200 gülük süt verimleri ilk kez belirleirke, 305 gülük süt verimi kg ı altıda 4-7,10-13,22,24 ve kg arasıda 14,15,17,18,25-27,29 bildirile araştırmalarda yüksek, ± olarak bildirile araştırmaya yakı bulumuştur 28. İşletmei 100, 200 ve 305 gülük süt verimi üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). Bezer şekilde Parlak 26 işletmei 305 gülük süt verimie etkisii öemli bulmuştur. Toksoy 19 ise işletmei laktasyo süt verimi üzerie etkisii öemsiz bulmuştur. İşletmeleri 100, 200 ve 305 gülük süt verimi yöüde Koçaş>Tahirova>Dalama>Ceylapıar şeklide sıraladığı tespit edilmiştir. İşletmeler arasıdaki farklar, geetik ve çevresel faktörlerde kayaklamaktadır. İşletmeleri farklı boğa sperması ve damızlık materyal kullaması geetik farklılıkları temelii oluşturmaktadır. Çalışma soucuda 100, 200 ve 305 gülük süt verimi yöüde Koçaş ve Tahirova İşletmelerii Dalama ve Ceylapıar işletmelerie göre daha yüksek süt verimi ortalamalarıa sahip olduğu görülmüştür. Bu durumu, Akdeiz ve Güeydoğu Aadolu Bölgeleride yer ala Dalama ve Ceylapıar işletmelerii mevsim koşullarıı İç Aadolu ve Marmara Bölgeleride yer ala Koçaş ve Tahirova işletmelerie göre daha sıcak geçmeside kayakladığı düşüülmektedir. 305 gülük süt verimi yöüde işletmeler arasıdaki fark göz öüe alıdığıda, e yüksek verim ortalamasıa (8078 kg) sahip Koçaş Tarım işletmeside geetik yapıı ve uygulaa sürü yöetimii daha iyi olduğu da söyleebilir. Buzağılama yılıı 100, 200 ve 305 gülük süt verimi üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). Bezer şekilde birçok araştırmacı buzağılama yılıı 305 gülük süt verimi 8,9,13,24, laktasyo süt verimi 16,23 ve hem 305 hem de laktasyo süt verimi 4-7,10,14,15,17,18,25,27,28 üzerie etkisii öemli olduğuu bildirirke, buları aksie bazı araştırmacılar 305 gülük süt verimi 22,26

5 277 GÜRSES, BAYRAKTAR Tablo 4. Süt verimi özelliklerie ait e küçük kareler ortalamaları (X± Sx) Table 4. Least square meas for milk yield traits (X± Sx) 100 Gü 200 Gü 305 Gü İşletme *** *** *** Ceylapıar ±18.88 c ±36.69 d ±64.77 c Dalama ±20.32 b ±38.52 c ±66.15 c Koçaş ±18.76 a ±35.50 a ±63.42 a Tahirova ±20.10 a ±37.90 b ±66.48 b Buzağılama Yılı *** *** *** 2001/02/ ±40.24 cd ±73.00 bc ± ab ±37.10 a ±67.17 a ± a ±25.54 e ±46.72 c ±78.50 b ±18.36 d ±34.81 c ±59.09 b ±17.16 bc ±32.10 b ±54.21 a 2008/ ±16.73 ab ±36.42 ab ±78.32 a Buzağılama Mevsimi *** *** *** Kış ±18.20 a ±34.70 a ±58.50 a İlkbahar ±19.90 b ±37.09 b ±63.85 b Yaz ±19.69 d ±36.90 c ±69.59 b Sobahar ±18.71 c ±38.08 b ±68.43 a Buzağılama Yaşı *** *** ** ±50.55 b ±97.42 c ± b ±37.65 a ±73.44 b ± b ±32.87 a ±64.38 ab ± a ±32.25 a ±63.42 a ± ab ±38.63 a ±75.99 ab ± ab ±49.43 ab ±99.14 ab ± ab Laktasyo No *** *** *** ±46.53 bc ±89.33 bc ± ab ±31.77 a ±61.77 a ± a ±28.15 a ±55.04 ab ±97.30 ab ±33.36 ab ±65.64 bc ± bc ±49.09 ab ±97.12 cd ± bc ±61.25 c ± c ± c Geel Ortalama ± ± ±45.75 * P<0.05, ** P<0.01, *** P<0.001, a-d : ayı sütuda farklı harflerle gösterile grup ortalamaları arasıdaki farklar öemlidir (P<0.05) ve laktasyo süt verimi 21 üzerie etkisii öemsiz bulmuşlardır. Buzağılama mevsimii 100, 200 ve 305 gülük süt verimi üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). Bezer şekilde birçok araştırmacı 305 gülük süt verimi 8,9,13,15,22,24, laktasyo süt verimi 19-21, hem 305 hem de laktasyo süt verimi 4,17,18,25,28,38 üzerie buzağılama mevsimii etkisii öemli bulmuşlardır. Ayrıca bazı araştırmacılar buzağılama ayıı 305 gülük süt verimie 3, bazıları da hem 305 hem de laktasyo süt verimie 10 etkisii öemli olduğuu bildirmişlerdir. Buları aksie bazı araştırmacılar 305 gülük süt verimi 26, laktasyo süt verimi 23 ve hem 305 hem de laktasyo süt verimie 5-7,14,27 buzağılama mevsimii etkisi öemsiz olduğuu belirtmişlerdir. Buzağılama mevsimii 100 gülük süt verimi yöüde kış>ilkbahar>sobahar>yaz, 200 ve 305 gülük süt verimi yöüde kış>sobahar>ilkbahar>yaz şeklide sıraladığı tespit edilmiştir. Buzağılama yaşıı 100, 200 ve 305 gülük süt verimi üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). Bezer şekilde buzağılama yaşıı 305 gülük süt verimi 24,26, laktasyo süt verimi 27, hem 305 hem de laktasyo süt verimi 4,5,28 üzerie etkisii öemli bula araştırmalar mevcuttur. Buları aksie bazı araştırmacılar buzağılama yaşıı 305 gülük süt verimi 22, laktasyo süt verimi 16,19 ve hem 305 hem de laktasyo süt verimi 14,15 üzerie etkisii öemsiz olduğuu bildirmişlerdir. Laktasyo sayısıı 100, 200 ve 305 gülük süt verimi üzerie etkisi farklı düzeylerde (P<0.01 ve P<0.001) öemli

6 278 Türkiye de Farklı Bölgelerde... Tablo 5. Döl verimi özelliklerie ait e küçük kareler ortalamaları (X± Sx) Table 5. Least square meas for reproductive traits (X± Sx) İBY SP BA İşletme *** *** *** Ceylapıar ±3.40 b ±5.49 a ±3.69 a Dalama ±3.37 b ±6.04 a ±3.38 ab Koçaş ±3.04 a ±5.91 b ±3.23 b Tahirova ±4.04 a ±5.88 a ±3.49 b Buzağılama Yılı *** ÖD *** 2001/02/ ±7.24 ab ±10.45 c ±7.13 ab ±6.40 bc ±4.50 b ± ±4.52 bc ±3.20 b ± ±3.47 bc ±2.93 ab ± ±2.58 b 2008/ ±3.08 a ± ±2.47 a Buzağılama Mevsimi ** *** *** Kış ±3.16 b ±6.02 c ±3.31 b İlkbahar ±3.27 b ±6.05 a ±3.58 ab Yaz ±3.67 ab ±5.66 b ±3.44 a Sobahar ±3.48 a ±5.56 c ±3.26 a Buzağılama Yaşı * *** ±8.93 b ±7.21 b ±6.01 e ±6.69 ab ±5.03 d ±6.61 a ±4.53 c ±7.19 ab ±4.98 b ±8.45 ab ±6.07 a Laktasyo No * *** ±8.51 a ±6.88 ab ±5.19 a ±6.49 bc ±4.12 b ±6.88 bc ±4.24 c ±8.20 c ±6.14 d ±9.24 c ±7.70 e Geel Ortalama ± ± ±2.58 * P<0.05, ** P<0.01, *** P<0.001, ÖD: Öemli değil (P>0.05), a-e : ayı sütuda farklı harflerle gösterile grup ortalamaları arasıdaki farklar öemlidir (P<0.05) bulumuştur. Bu souçları aksie bazı araştırmalarda laktasyo sayısıı 305 gülük süt verimi 26, laktasyo süt verimi 16,19,21, hem 305 hem de laktasyo süt verimi 7,14 üzerie etkisii öemsiz buluurke, bu çalışma souçları ile bezer birçok araştırmada laktasyo sayısıı 305 gülük süt verimi 8,9,13,22,24, laktasyo süt verimi 20,23,39,40 ve hem 305 hem de laktasyo süt verimi 6,10,15,17,18,25,27,28 üzerie etkisii öemli bulumuştur. Laktasyo sayısıı 100 gülük süt verimi yöüde 2>3>4>5>1>6+, 200 gülük süt verimi yöüde 2>3>1>4>5>6+, 305 gülük süt verimi yöüde 2>1>3>4>5>6+ şeklide sıraladığı tespit edilmiştir. Döl Verimi Özellikleri Çalışma soucuda Holştay sığırları döl verimi özellikleride ilk buzağılama yaşı ±2.07 gü, servis peri- yodu ±5.41 gü ve buzağılama aralığı ±2.58 gü olarak bulumuştur. Çalışmayla ±2.07 gü veya başka bir ifade ile yaklaşık 27 ay olarak bulua ilk buzağılama yaşı, 840 gü veya 28 ayda daha yüksek bulua araştırmalarda 5,9,10,12,14,18,20,22,23,29,32,34 daha düşük, ±56.59 gü olarak bulua araştırmada 31 daha yüksek, gü ve ay olarak bulua araştırmalara 16,21,25,26,30,33 yakı bulumuştur. Çalışma soucuda ilk buzağılama yaşıı birçok araştırmada daha düşük bulumasıı güey bölgelerde yer ala Ceylapıar ve Dalama işletmeleride kayakladığı, bu bölgelerdeki ortalama hava sıcaklığıı Türkiye i birçok bölgeside daha yüksek olması edeiyle hayvaları daha erke pubertaya ulaştıkları düşüülmektedir.

7 279 GÜRSES, BAYRAKTAR Çalışmayla ±5.41 gü olarak bulua servis periyodu 115 güü altıda bulua araştırmalarda 5,10,13,14, 16,20,21,29,30,35 yüksek, 140 güü üzeride bulua araştırmalarda 26,36 düşük, gü arasıda bulua araştırmalara 12,18,22,25,31-33 yakı bulumuştur. Servis periyoduu uterusu ivolüsyou içi gerekli gülük sürede daha yüksek buluması, işletmeleri kızgılık ve tohumlama zamaıı takibi kousuda problem yaşadıklarıı düşüdürmektedir. Çalışmayla ±2.58 gü olarak bulua buzağılama aralığı 405 güü üzeride bulua araştırmalarda 3,23,25,26,29,34,36 daha düşük, 380 güü altıda bulua araştırmada 5 daha yüksek, gü arasıda bulua araştırmalara 9-14,16,20-22,31-33,35 ise yakı bulumuştur. İşletmei ilk buzağılama yaşı, servis periyodu ve buzağılama aralığı üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). İşletmei ilk buzağılama yaşı üzerie etkisi ilk kez bu çalışma ile belirlemiştir. Parlak 26 bu çalışma souçlarıyla bezer şekilde işletmei servis periyodu üzerie etkisii öemli bulurke, çalışma souçlarıda farklı olarak buzağılama aralığı üzerie etkisii öemsiz bulmuştur. İlk buzağılama yaşı yöüde işletmeleri Koçaş>Tahirova>Ceylapıar>Dalama, servis periyodu yöüde Tahirova>Dalama>Ceylapıar>Koçaş, buzağılama aralığı yöüde Ceylapıar>Dalama> Koçaş>Tahirova şeklide sıraladığı tespit edilmiştir. İlk buzağılama yaşıı güey bölgelerde yer ala işletmelerde (Dalama ve Ceylapıar) daha düşük bulumuştur. Bu durumu sıcak iklim şartları edeiyle hayvaları daha erke pubertaya ulaşması ve dolayısıyla daha erke tohumlamasıda kayakladığı düşüülmektedir. Koçaş işletmesii servis periyodu ve buzağılama aralığı süresii diğer işletmelere göre daha düşük buluması, bu işletmede daha iyi bir sürü yöetimi olduğuu göstermektedir. Buzağılama yılıı, servis periyodu üzerie etkisi öemsiz buluurke, ilk buzağılama yaşı ve buzağılama aralığı üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). Bezer şekilde birçok araştırmacı buzağılama yılıı ilk buzağılama yaşı 18,30, buzağılama aralığı 9,10,13,32,33,36 ve hem ilk buzağılama yaşı hem de buzağılama aralığı 25,34 üzerie etkisii öemli bulmuşlardır. Bularda faklı olarak bazı araştırmacılar buzağılama yılıı ilk buzağılama yaşı 32,33 ve buzağılama aralığı 22,26,30,31,35 üzerie etkisii öemsiz bulmuşlardır. Çalışma bulguları ile bezer şekilde buzağılama yılıı servis periyodu üzerie etkisi öemsiz bula araştırmaları 16,22,26,30,31,33,35 yaı sıra öemli bula araştırmalar 5,9,10,13,18,25,32,36 da mevcuttur. Buzağılama mevsimii, ilk buzağılama yaşı (P<0.01), servis periyodu ve buzağılama aralığı üzerie etkisi yüksek düzeyde öemli bulumuştur (P<0.001). Bezer şekilde buzağılama mevsimii ilk buzağılama yaşı 5,18,33, servis periyodu 5,10,13,16,18,21,25,32,36 ve buzağılama aralığı 3,5,10,25,26,32,34,36 üzerie etkisii öemli bula araştırmaları yaıda buzağılama mevsimii, ilk buzağılama yaşı 16,21,23,25,30,32,34, servis periyodu 9,20,22,26,30,31,33,35 ve buzağılama aralığı 9,13,16,20-23,30,31,33,35 üzerie etkisii öemsiz bula araştırmalar da mevcuttur. Buzağılama yaşıı, servis periyodu (P<0.05) ve buzağılama aralığı (P<0.001) üzerie etkisi öemli bulumuştur. Bu çalışma ile bezer şekilde buzağılama yaşıı, servis periyodu ve buzağılama aralığı üzerie etkisii öemli bula araştırmaları 31,36 yaıda buzağılama yaşıı, servis periyodu ve buzağılama aralığı üzerie etkisi öemsiz bula araştırmalar da mevcuttur 16,22,26. Buzağılama yaşıı servis periyodu yöüde 5>(7+)>6>4>3 ve buzağılama aralığı yöüde (7+)>6>5>4>3 şeklide sıraladığı tespit edilmiştir. Geel olarak, buzağılama yaşı arttıkça servis periyodu ve buzağılama aralığıı da arttığı söyleebilir. Laktasyo sayısıı servis periyodu (P<0.01) ve buzağılama aralığı (P<0.001) üzerie etkisi öemli bulumuştur. Bezer şekilde laktasyo sayısıı, servis periyodu 16,18,25,31 ve buzağılama aralığı 25,31 üzerie etkisii öemli bula çalışmalarda farklı olarak laktasyo sayısıı, servis periyodu 9,10,13,20-22,26,30,32,33,35 ve buzağılama aralığı 3,9,10,13,16,20-23,26,30,32-35 üzerie etkisi öemsiz bula araştırmalar da mevcuttur. laktasyo sayısıı, servis periyodu yöüde 1>2>3>4>5>(6+) ve buzağılama aralığı yöüde 2>3>4>5>(6+) şeklide sıraladığı tespit edilmiştir. Geel olarak, laktasyo sayısı arttıkça servis periyodu ve buzağılama aralığıı azaldığı da söyleebilir. Souç olarak, Türkiye i farklı bölgeleride yetiştirile Holştay sığırlar arasıda süt ve döl verim özellikleri yöüde öemli farklar tespit edilmiştir. Bu farkları, geetik faktörleri yaıda işletmeler arasıdaki iklimsel ve yöetimsel farklılıklarda kayakladığı söyleebilir. Ayrıca, bilgisayar destekli sağım sistemleri ve bua bağlı sürü yöetimi programları, tahmileme yolu ile elde edile verilere göre, hayvaları damızlık değerii belirlemesi ve uygulaacak seleksiyo ve ıslah programıı tespiti içi daha doğru veriler sağlayacaktır. Araştırma soucuda ±45.75 kg olarak bulua 305 gülük süt verimi Türkiye ortalamasıı üzeride olmasıa rağme gelişmiş ülkeleri geriside kalmaktadır. Koçaş, Tahirova, Dalama, Ceylapıar Tarım İşletmelerii Türkiye i elit sürülerie sahip olduğu ve yetiştiricilere damızlık temii gibi öemli bir görev üstledikleri göz öüe alıdığıda çevresel faktörlerde yapılacak düzelemeleri yaıda geetik kapasitesi yüksek boğa veya spermalarıı ithalatı, embriyo trasferi ve geotipik seleksiyo uygulamaları ile hayvaları geetik kapasiteleri yükseltilerek, verimlerde kalıcı artışlar sağlamalıdır. KAYNAKLAR 1. FAO: Food ad Agriculture Orgaizatio of The Uited Natios. faostat.fao.org/site/569/default.aspx#acor, Erişim tarihi: TUİK: Türkiye İstatistik Kurumu. Tarım ve Hayvacılık İstatistikleri. Erişim tarihi:

8 280 Türkiye de Farklı Bölgelerde Tekerli M, Güdoğa M: Effect of certai factors o productive ad reproductive efficiecy traits ad pheotypic relatioships amog these traitsm ad repeatabilities i West Aatolia Holsteis. Turk J Vet Aim Sci, 29, 17-22, Pelister B, Altıel A, Güeş H: Özel işletme koşullarıda yetiştirile değişik orjili siyah Alaca sığırları süt verimi özellikleri üzeride araştırmalar. İstabul Üiv Veterier Fak Derg, 26 (1): , Pelister B, Altıel A, Güeş H: Özel işletme koşullarıda yetiştirile değişik orijili Siyah Alaca sığırları döl ve süt verimi özellikleri üzeride bazı çevresel faktörleri etkileri. İstabul Üiv Veterier Fak Derg, 26 (2): , Duru S, Tucel E: Koçaş Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah-Alaca sığırları süt ve döl verimleri üzerie bir araştırma (1. Süt Verim Özellikleri). Turk J Vet Aimal Sci, 26, , Bilgiç N, Alıç D: Polatlı Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca ieklerde bazı süt verim özellikleri. SÜ Ziraat Fak Derg, 19 (36): , Akcay H, İlasla M, Koc A: Effects of calvig seaso o milk yield of Holstei cows raised at Dalama State Farm i Turkey. J Fac Agric ADU, 4, 59-61, Kaygısız A: Siyah Alaca sığırları Kahramamaraş Tarım İşletmesi şartlarıdaki verim özellikleri. Akara Üiversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 3 (2): 9-22, Akma N, Ulutaş Z, Efil H, Biçer S: Geleme Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca sürüsüde süt ve döl verimi özellikleri. Atatürk Üiv Ziraat Fak Derg, 32 (2): , Ulutaş Z, Akma N, Akbulut Ö: Siyah Alaca sığırları 305 gülük süt verimi ve buzağılama aralığıa ait geetik ve çevre varyaslarıı tahmii. Turk J Vet Aim Sci, 28, , Kumlu S, Akma N: Türkiye Damızlık Siyah-Alaca sürüleride süt ve döl verimi. Lalaha Hay Arast Est Derg, 36 (1): 1-15, Şekerde Ö: Siyah Alaca sığırlarda süt, yağ, protei, kuru madde verimleri, süt kompoetleri ile bazı döl verimi özellikleri arasıdaki ilişkiler. Atatürk Üiv Ziraat Fak Derg, 33 (3): , Bakır G, Çeti M: Reyhalı Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca sığırlarda süt ve döl verim özellikleri. Turk J Vet Aim Sci, 27, , Özçakır A, Bakır G: Tahirova Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca sığırları döl ve süt verim özellikleri. 1. Süt Verim Özellikleri. Atatürk Üiv Ziraat Fak Derg, 34 (3): , Sehar Ö, Özbeyaz C: Orta Aadoludaki bir işletmede Holştay Irkı sığırlarda bazı verim özellikleri. Lalaha Hay Araşt Est Derg, 45 (1): 9-19, Erdem H, Atasever S, Kul E: Gökhöyük Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca sığırları süt ve döl verim özellikleri 1. süt verim özellikleri. OMÜ Zir Fak Derg, 22 (1): 41-46, Özkök H, Uğur F: Türkiye de yetiştirile Esmer ve Siyah Alaca Sığırlarda süt verimi, ilk buzağılama yaşı ve servis periyodu. Atatürk Üiv Ziraat Fak Derg, 38 (2): , Toksoy M: Afyokarahisar koşullarıda yetiştirile Siyah Alaca sığırları bazı süt verim özellikleri. Yüksek Lisas Tezi, Afyo Kocatepe Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü, Duralı M: Koçaş Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca iekleri bazı verim özelliklerii feotipik ve geetik parametrelerii tahmii. Doktora Tezi, Selçuk Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Koçak S, Yüceer B, Uğurlu M, Özbeyaz C: Bala Tarım İşletmeside yetiştirile Holştay ieklerde bazı verim özellikleri. Lalaha Hay Araşt Est Derg, 47 (1): Akkaş Ö: Burdur damızlık sığır yetiştiricileri birliğie kayıtlı Holştay ırkı sığırlarda bazı verim özellikleri. Yüksek Lisas Tezi, Afyo Kocatepe Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü, Koçak S, Tekerli M, Özbeyaz C, Demirha İ: Lalaha Merkez Hayvacılık Araştırma Estitüsüde yetiştirile Holştay, Esmer ve Simetal sığırlarda bazı verim özellikleri. Lalaha Hay Araşt Est Derg, 48 (2), 51-57, Çilek S: Milk Yields traits of holstei cows raised at Polatlı State Farm i Turkey. J Aim Vet Advaces, 8 (1): 6-10, Şahi A, Ulutaş Z: Polatlı Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca ieklerde süt ve döl verim özellikleri. Aadolu Tarım Bilim Derg, 25 (3): , Parlak N: Afyokarahisar İlide yetiştirile Siyah Alaca iekleri süt ve döl verimleri üzerie farklı çevre faktörlerii etkisi. Yüksek Lisas Tezi, Afyo Kocatepe Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü, Bakır G, Kaygısız A, Çilek S: Milk yield traits of Holstei cattle reared at Tahirova State Farm i Balikesir provice i Turkey. J Aim Vet Advaces, 8 (11): , Bayril T, Yılmaz O: Kazova Vasfi Dire Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca sığırları döl verimi özellikleri. YYU Veterier Fakültesi Dergisi, 21 (3): , Evirge SE: Aydı İlide yapay tohumlamada yaygı olarak kullaıla Siyah Alaca boğaları değerledirilmesi. Yüksek Lisas Tezi, Ada Mederes Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Duru S, Tucel E: Koçaş Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah-Alaca sığırları süt ve döl verimleri üzerie bir araştırma (2. Döl verim özellikleri). Turk J Vet Aimal Sci, 26, , Özçakır A, Bakır G: Tahirova Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca sığırları döl ve süt verim özellikleri. 2. Döl Verim Özellikleri. Atatürk Üiv Ziraat Fak Derg, 34 (2): , Kopuzlu S, Emse H, Özlütürk A, Küçüközdemir A: Esmer ve Siyah Alaca ırkı sığırları Doğu Aadolu Tarımsal Araştırma Estitüsü şartlarıda döl verim özellikleri. Lalaha Hay Araşt Est Derg, 48 (1): 13-24, Erdem H, Atasever S, Kul E: Gökhöyük Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca sığırları süt ve döl verim özellikleri 2. döl verim özellikleri. OMÜ Zir Fak Derg, 22 (1): 47-54, Tua YT, Gürca EK, Savaş T: Sarımsaklı Tarım İşletmeside yetiştirile Siyah Alaca ırkı süt sığırlarıı döl verim özellikleri. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 4 (3): , Türkyılmaz MK: Reproductive characteristics of Holstei cattle reared i a private dairy cattle eterprise i Aydı. Turk J Aim Sci, 28: , Çilek S: Reproductive traits of Holstei cows raised at Polatlı State Farm i Turkey. J Aim Vet Advaces, 8 (1): 1-5, Miitab: Miitab for widows, Miitab Ic, State College, PA, Uğur F: Çaakkale Osekiz Mart Üiversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Çiftliğide yetiştirile Siyah Alaca sığırları bazı süt verim özellikleri. Atatürk Üiv Ziraat Fak Derg, 32 (3): , Özçelik M, Arpacık R: Siyah Alaca sığırlarda laktasyo sayısıı süt ve döl verimie etkisi. Turk J Vet Aimal Sci, 24, 39-44, Uğur F, Akkuş S, Erdaş Ö: Aşıma açık güler sayısıı Siyah Alaca sığırları süt verimie etkileri. Atatürk Üiv Ziraat Fak Derg, 37 (2): , 2006.