ARAŞTIRMA MAKALESİ. Askeri Veteriner Okulu ve Eğitim Merkezi Komutanlığı, Gemlik, Bursa,

Transkript

1 ARAŞTIRMA MAKALESİ Kokur atlarıda calı ağırlık, vücut ölçüleri, hastalık isidası, yaşama gücü ve döl verimii etkileye faktörler: II. Taylarda calı ağırlık ve vücut ölçüleri Deiz Taşkı 1, Serdar Koçak 1 Askeri Veterier Okulu ve Eğitim Merkezi Komutalığı, Gemlik, Bursa, Afyo Kocatepe Üiversitesi Veterier Fakültesi Zooteki Aabilim Dalı, Afyokarahisar, Türkiye Geliş:.., Kabul:.. Serkocak@yahoo.com Özet Taşkı D, Koçak S. Kokur atlarıda calı ağırlık, vücut ölçüleri, hastalık isidası, yaşama gücü ve döl verimii etkileye faktörler: II. Taylarda calı ağırlık ve vücut ölçüleri. Eurasia J Vet Sci,,, 1, Amaç: Bu araştırma Gemlik Askeri Veterier Okulu ve Eğitim Merkezi Komutalığı daki kokur ve Friesia taylarda calı ağırlık ve vücut ölçülerii belirlemek amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yötem: Araştırmaı materyalii kurumda 0 0 yılları arasıda bulua baş kokur ve Friesia tayı ölçüm ve kayıtları oluşturmuştur. Bulgular: Taylarda büyümei göstergesi ola calı ağırlık ve vücut ölçülerie ait hesaplamalarda yılı ve cisiyeti etkisi çeşitli döemlerde farklı düzeylerde öemli bulumuştur. Öeri: Taylarda büyüme performasıı iyi durumda olduğu söyleebilir. 0 0 yılları arasıda doğa taylarda calı ağırlık ve vücut ölçüleri daha yüksek buludu. Aahtar kelimeler: Spor atı, büyüme, calı ağırlık, vücut ölçüleri. Abstract Taski D, Kocak S. Factors effectig live weight, body measuremets, disease icidece, livability ad fertility of Sport horses: II. Live weight ad body measuremets i foals. Eurasia J Vet Sci,,, 1, Aim: Aim of this research was to determie factors effectig live weight ad body measuremets i sport ad friesia foals at Gemlik Military Veteriary School. Materials ad Methods: The material of this study icludes head sport ad Friesia foals i the years 00. Results: Values of live weight ad body measuremets of foals at differet levels of the year ad effect of geder was sigificat. Coclusio: Growth of foals maitaied at the istitutio could be said to be i good level. High live weight ad body measuremets were determied i bor foals betwee 0 ad 0 Keywords: Sport horse, growth, live weight, body measuremet.

2 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Giriş Hayvacılık işletmeleride devamlılığı sağlaabilmesi içi dölverimii yüksek ve yavruları büyüme gelişmelerii iyi düzeyde olması gerekir. ağırlığı, taylarda preatal büyümei iyi bir ölçüsü olup ormal doğum ağırlığıa sahip taylarda yaşama gücüü daha iyi olduğu bildirilmiştir (Arpacık 1). Taylarda doğum ağırlığıı ırk, kısrağı ve aygırı bede yapısı, tayı cisiyeti, kısrağı yaşı, gebelik süresi, kısrağı beslemesi doğum ayı ve yılı gibi faktörler etkilemektedir (Hitz ve ark 1, Arpacık 1). tayları dişilerde daha yüksek doğum ağırlığıa sahip oldukları (Elliott ve ark 0, Paga ve ark 0) ifade edilmektedir. Safka İgiliz taylarda doğum ağırlığı kg, erkeklerde , dişilerde kg aralığıda bildirilmektedir (Hitz ve ark 1, Rya ve ark 00, Kavazis ve Ott 0, Elliott ve ark 0, Paga ve ark 0). Küçük ve Altıel () tarafıda Safka Arap ve Hafliger atlarıda yapıla çalışmada doğum ağırlığı Safka Arap erkek ve dişi taylarda. ve. kg, Hafliger ırkıda.1 ve.5 kg olarak hesaplamıştır. Calı ağırlık, çiftlik hayvalarıı büyümesii takip etmek içi kullaıla yaygı bir parametre olup atları katara alımasıdaki zorluklar ve katarı olmadığı durumlarda vücut ölçüleri kullaılarak calı ağırlığı belirleebileceği bildirilmektedir (Özbeyaz ve Akçapıar 05). Safka İgilizlerde calı ağırlık ortalamaları 0.5. kg,.ay 5.. kg,.ay.11. kg,. ay.1. kg,. ay..5 kg,. ay.. kg, Safka İgiliz aygırlarda. kg ve Macar spor atlarıda. kg olarak bildirilmektedir (Kösema, Kavazis ve Ott 0, BrowDouglas ve Paga 0, Paga ve ark 0, Dermaovic ve ark ). Küçük ve Altıel () tarafıda Safka Arap ve Hafliger taylarda yapıla çalışmada. ve. aylar içi calı ağırlık değerleri Arap erkek taylarda. ve.; Arap dişi taylarda. ve 5.; Hafliger erkek taylarda. ve 1.; Hafliger dişi taylarda. ve. kg olarak tespit edilmiştir. Vücut ölçülerii, her ırkı belirli yaş (sütte kesim,.,.,.,. ay) döemlerie özgü ortalamalarıı, alt ve üst sıırlarıı buluduğu ve yaygı olarak cidago yüksekliği, göğüs çevresi, göğüs geişliği, vücut uzuluğu ve icik çevresi gibi ölçüleri kullaıldığı bildirilmektedir (Arıtürk, Arpacık 1). Cidago, atlarda ile 5. göğüs omurları arasıdaki bölüm olup, cidago yüksekliğii bir yaşıa kadar hızlı geliştiği soğukkalı atlarda ikici yaşta tamamladığı, sıcakkalı atlarda ise dört ve beşici yaşa kadar devam ettiği ifade edilmektedir (Arıtürk, Akçapıar ve Özbeyaz 1). Safka İgilizlerde cidago yüksekliği ortalamaları; doğum 0. cm, cm,.ay. 0. cm,.ay 5 cm,. ay 1..0 cm,. ay.. cm,. ay cm aralığıda belirlemiştir (Hitz ve ark 1, Kavazis ve Ott 0, BrowDouglas ve Paga 0, Paga ve ark 0). Gelişimii tamamlamış ola Safka İgiliz aygır ve kısraklarıda cidago yüksekliği 1010 cm aralığıda bildirilmektedir (Arpacık 1, Dermaovic ve ark ). Safka ve yarımka Arap atlarıda yapıla çalışmalarda cidago yüksekliği doğum 5.. cm,.ay. cm,. ay.5.cm,. ay.5. cm,. ay. cm,.ay.1.5 cm ve. ayda 1.. cm olarak tespit edilmiştir (Düzgüeş, Seviç ve Toprak, Akadır, Gücüyeer Haca ). Cidago yüksekliği Macar spor atlarıda 1.5 cm, KWPN de 10 cm, Sell Frace 510, İrlada atlarıda 1, Haover atıda 10, Holstei atıda 1., Friesia aygırlarda 10, ve kısraklarda. cm aralığıda bildirilmiştir (Kösema, Arpacık 1, Pretorius ve ark 0, Lewczuk 05, Aoim ). Sağrı yüksekliği Safka İgiliz atlarıda doğumda 5 cm,. ayda cm ve. ayda cm, Safka Arap atlarıda 1.,. ve. yaşta.,. ve. cm, yarımka Arap kısraklarda. cm olarak bulumuştur (Arıtürk, Kavazis ve Ott 0, Gücüyeer Haca ). Kösema () tarafıda Macar spor atlarıda sağrı yüksekliği 1, cm, Pretorius ve ark. (0) tarafıda Friesia atlarıda yapıla çalışmada ise aygırlarda, cm, kısraklarda. cm olarak bildirilmiştir. Göğüs çevresi, alt soluum sistemii gelişimii yasıta iyi bir kriter olup özellikle yarış ve spor atlarıda ormal sıırlar içeriside olmasıa dikkat edildiği bildirilmiştir (Akçapıar ve Özbeyaz 1, Arpacık 1). Göğüs çevresi Safka İgiliz atlarıda doğumda cm,. ayda cm,. ayda cm ve ergi aygırlarda.0 cm bildirilmiştir (Kavazis ve Ott 0, Dermaovic ve ark ). Safka Arap atlarıda yapıla çalışmalarda göğüs çevresi 1.,. ve. yaşta 1., 1. ve 1.5 cm (Gücüyeer Haca, ), yarımka Arap kısraklarda doğumda. cm,. ayda.1 cm,. ayda 5.5 cm,. ayda.0 cm,. ayda. cm,. ayda 1.0 cm olarak bulumuştur. (Seviç ve Toprak ). Kösema () tarafıda Macar spor atlarıda göğüs çevresi 5. cm olarak belirlemiştir. Lewczuk (05) tarafıda yapıla bir çalışmada aygırları ırkıa göre grupladırılmış taylarda göğüs çevresi Haover, KWPN, Sell Frace, Safka İgiliz ve Holstei grupları içi sırasıyla.5,.0,.,. ve 1.0 cm dir. İcik çevresi Safka İgiliz aygırlarda 1. cm, Safka Arap atlarıda. ay,.ay,.ay,.ay,.ay ve. aylarda sırasıyla.,.,.5, 1.5,., 1. ve 1. cm, yarımka Araplarda doğumda.,. ayda.5,. ayda 1.1,. ayda 1.,. ayda.1 ve. ayda.5 cm olarak bulumuştur (Seviç ve Toprak, Dermaovic ve ark, Gücüyeer Haca, Akadır ). İcik çevresi Macar spor atlarıda 1. cm, Haover, KWPN, Sell Frace, Safka İgiliz ve Holstei grupları içi sırasıyla.,.1,.,.1 ve.cm, Friesia aygırlarda. cm ve kısraklarda. cm olarak tespit edilmiştir (Kösema, Pretorius ve ark 0, Lewczuk 05). Askeri Veterier Okulu ve Eğitim Merkezi Komutalığı da yetiştirile kokur ve Friesia atlarıı doğum ağırlığı, calı

3 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Tablo 1. KWPN Taylarda doğum ağırlığıa ait e küçük kareler ortalamaları. Ağırlığı (kg) 5.±1. Cisiyet 5.±1. 5.1±. Aa yaşı.±.5 5.±1. Yaş ve üzeri 5.±. : Öemli değil (P>0.05) ağırlık, vücut ölçüleri, hastalık isidası, yaşama gücü, taylarda ilk doğum bilgileri ve kısraklarda bazı döl verimi özelliklerii belirlemek amacıyla yapılmış ola çalışmaı bu bölümüde taylarda doğum ağırlığı, calı ağırlık ve vücut ölçüleri ile buları etkileye faktörler icelemiştir. Gereç ve Yötem Bu araştırma Gemlik Askeri Veterier Okulu ve Eğitim Merkezi Komutalığı da kokur atı olarak yetiştirile KWPN ( baş), Belçika Sıcakkalısı ( baş), İgiliz ( baş), İrlada (1 baş), Sell Frace ( baş) ve gösteri amaçlı kullaıla Friesia ( baş) olmak üzere toplam baş kısrakta doğa baş tayı 00 yılları arasıda yapıla ölçümleri ve tutula kayıtları kullaılarak yapıldı. Taylar bireysel bölmeli kapalı tavlalarda barıdırıldı. 0 aylık taylar sadece aa sütü, aylık taylar tay yemi, aylık taylar çalışa at yemi ve kısraklar damızlık at yemi ile besledi. ağırlığı, doğumları takibe saat içide tayları tartılması ile buludu. Katarı 0 yılıda alıması edeiyle sadece baş KWPN tay ve baş Friesia ırkı tayı doğum ağırlığı tespit edilmiş olup KWPN grubu taylar değerledirmeye alıdı. Calı ağırlık, göğüs çevresi ölçüsü kullaılarak hesapladı. Bu hesaplamalarda,5 x Göğüs Çevresi0 formülü kullaıldı (Özbeyaz ve Akçapıar 05). Calı ağırlık, 1,,,,,, ve ay, cidago yüksekliği, sağrı yüksekliği, göğüs ve icik çevresi doğum, 1,,,,,, ve ay yaşlarda belirledi. İstatistiki aalizlerde geotip, yıl, aa yaşı ve cisiyet çevre faktörü olarak değerledirmeye alıdı. Taylar baba ırklarıa göre KWPN ve diğer (Sell Frace, Belçika Sıcakkalısı, İgiliz, Holstei, Haover) olarak grupladırıldı. ağırlığıda; cisiyet (erkek, dişi) ve aa yaşı (, ve ve üzeri), Calı ağırlık ve vücut ölçüleride; geotip [KWPN, Diğer (Sell Frace, Belçika Sıcakkalısı, İgiliz, Holstei, Haover)], cisiyet (erkek, dişi), yıl (005 ve 00) ve aa yaşı (, ve ve üzeri), Friesia taylarda calı ağırlık ve vücut ölçüleride cisiyet (erkek, dişi), yıl (005 ve 00) ve aa yaşı (, ve ve üzeri) faktörleri E küçük Kareler Yötemi ile iceledi. Çevre faktörlerii etkilerii öemliliği variyas aalizi, aralarıdaki farklılık öemli bulua ikide fazla grubu karşılaştırılması ise Duca testi ile yapıldı. İcelee verileri hesaplamasıda SPSS programıda yararlaıldı (Aoim, ). Bulgular KWPN tayları doğum ağırlığı değerleri Tablo 1 de verilmiştir. ağırlığı ortalaması kg olarak belirlemiş olup cisiyet ve aa yaşıı doğum ağırlığıa etkisi öemsiz bulumuştur. Kokur ve Friesia taylarda büyümei çeşitli döemlerideki calı ağırlıklara ilişki değerler Tablo ve te verildi. Kokur taylarda büyümei tüm döemleride calı ağırlık bakımıda yıllar arası farklılıklar istatistiki olarak yüksek düzeyde öemli (P<0.01, P<0.001), cisiyet grubuda. ve. aylarda calı ağırlıklar arasıdaki farklılıklar(p<0.05); geotip bakımıda. ve. aylarda calı ağırlıklar arasıdaki farklar (P<0.01); aa yaşı bakımıda sadece daki farklılıklar istatistiki olarak yüksek düzeyde öemli (P<0.01) buludu. Friesia taylarda cisiyeti. aydaki calı ağırlığa etkisi öemli (P<0.05); doğum yılıı ise.,.,. ve. aylardaki calı ağırlıklara etkisi öemli (P<0.05, P<0.01, P<0.001) buludu. Calı ağırlığa aa yaşıı etkisii ise öemsiz olduğu saptadı. Kokur ve Friesia taylarda çeşitli döemlerdeki cidago yüksekliği değerleri Tablo ve 5 te verildi. Kokur taylarda icelee döemlerde cidago yüksekliği bakımıda yıllar arası farklılıklar istatistiki olarak öemli (P<0.05, P<0.01, P<0.001) buludu. Cidago yüksekliğie cisiyeti etkisi.,.,. ve. aylarda öemli (P<0.05); geotipi etkisi doğum ve. aylarda öemli (P<0.05, P<0.01) tespit edildi. Cidago yüksekliği bakımıda aa yaşı grupları arasıdaki farklılıkları ise öemsiz olduğu belirledi. Friesia taylarda aa yaşı bakımıda. ve. aylarda cidago yüksekliği arasıdaki farklılıklar öemli (P<0.05, P<0.01), cisiyet ve yıl grupları arasıdaki farklılıkları ise istatistiki olarak öemsiz olduğu tespit edildi. Kokur ve Friesia taylarda sağrı yüksekliğie ait değerler Tablo ve de verildi. Kokur taylarda sağrı yüksekliğie cisiyeti etkisi doğum,. ve. aylarda öemli (P<0,05); yılı etkisi.,.,. ve. aylarda istatistiki olarak öemli (P<0.05, P<0.01, P<0.001) bulumuştur. Sağrı yüksekliği bakımıda geotip ve aa yaşı grupları arasıdaki farklılıkları ise öemsiz olduğu belirledi. Friesia taylarda aa yaşı grubuda. ve. aylardaki sağrı yükseklikleri arasıdaki farklılıklar istatistiki olarak öemli (P<0.05) bulumuştur. Sağrı yüksekliği bakımıda cisiyet ve yıl grupları arasıdaki farklılıkları ise istatistiki olarak öemsiz olduğu saptadı. Kokur ve Friesia taylarda göğüs çevresie ilişki bulgular Tablo ve da gösterildi. Kokur taylarda büyümei tüm döemleride göğüs çevresi bakımıda yıllar arası farklılıklar istatistiki 1

4 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak olarak öemli (P<0.05, P<0.01, P<0.001) buludu. Göğüs çevresie cisiyeti etkisi. ve. aylarda, geotipi etkisi. ayda, aa yaşıı etkisi ise 1. ve larda istatistiki açıda öemlidir (P<0.05). Friesia taylarda göğüs çevresie cisiyeti etkisi. ayda, yılı etkisi.,. ve. aylarda istatistiki olarak öemli (P<0.05, P<0.001) buludu. Göğüs çevresi bakımıda aa yaşı grupları arasıdaki farklılıkları ise istatistiki olarak öemsiz olduğu tespit edildi. Kokur ve Friesia tayları icelee döemlerdeki icik çevresi değerleri Tablo ve de verildi. Kokur taylarda icik çevresi bakımıda doğumda. aya kadar yıllar arası farklılıklar istatistiki olarak öemli (P<0.001) buludu. İcik çevresie aa yaşıı etkisi sadece da istatistiki olarak öemli (P<0.01) tespit edildi. İcik çevresi bakımıda geotip ve cisiyet gruplarıdaki farklılıkları istatistiki olarak öemsiz olduğu belirledi. Friesia taylarda icik çevresie cisiyeti etkisi.,. ve. aylarda öemli (P<0.05); yılı etkisi doğum,.,.,. ve. aylarda yüksek düzeyde öemli (P<0.01, P<0.001); aa yaşıı etkisi ise sadece. ayda istatistiki olarak öemli (P<0.05) buludu. Tartışma KWPN taylarda ortalama doğum ağırlığı 5.1 kg olarak tespit edildi. KWPN taylarda tespit edile doğum ağırlığı Safka İgiliz, Arap ve Hafliger taylar içi bildirile değerlerde daha yüksek bulumuştur (Hitz ve ark 1, Küçük ve Altıel, Rya ve ark 00, Kavazis ve Ott 0, Elliott ve ark 0, Paga ve ark 0). tayları dişilerde daha ağır doğduğu, yaşlı aalarda doğa taylarda doğum ağırlığıı e yüksek olduğu ve ortalamalar arası farklılıkları istatistiki olarak öemsiz olduğu belirlemiştir. KWPN ve diğer kokur taylarda calı ağırlık ortalamaları 1.,.,.,.,.,.,.,. ve. aylar içi sırasıyla., 5., 10.0,.1,.5,.0,. ve.1kg olarak tespit edilmiştir. Kokur tayları calı ağırlık değerleri Safka İgilizlerde bildirile ağırlık değerleri aralığıdadır. Ayrıca Kösema () tarafıda Macar atlarıda bildirile calı ağırlık değeride de yüksektir. Bu durum bakım, besleme ve ırk farklılığıa bağlaabilir. İki yaşıa kadar KWPN tayları daha düşük ağırlığa sahip olduğu iki yaşıda sora diğer kokur tayları geçtiği tespit edilmiştir. İcelee döemlerde erkek tayları dişi taylarda daha yüksek calı ağırlığa sahip olduğu saptamıştır. ve dişi taylar arasıda. ve. aylardaki ortalamalar arası farklılıklar istatistiki olarak öemlidir (P<0.05). Elde edile değerler calı ağırlığı cisiyet bakımıda değerledirildiği diğer çalışma bulgularıyla bezerdir (Hitz ve ark 1, Küçük ve Altıel, Paga ve ark 0). Büyümei tüm döemleride 00 yılları arasıda doğa tayları 005 yılları arasıda doğa taylara göre daha yüksek calı ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. yılı bakımıda büyümei tüm döemleride calı ağırlıklar arasıdaki farklılıklar istatistiki olarak yüksek düzeyde öemli (P<0.01) bulumuştur. Bu farklılık yıllar itibariyle kurumdaki bakım ve besleme şartlarıı iyileşmesi ve 0 yılıda sürüye yei damızlık kısrakları katılması ile doğa taylarda kayaklamış olabilir. Friesia taylarda ortalama calı ağırlık 1.,.,.,.,.,.,. ve. aylar içi sırasıyla.,.0,.0,.,.,.,. ve 5. kg olarak tespit edilmiştir. Friesia taylarda büyümei tüm döemleride erkek tayları dişi taylara orala daha yüksek calı ağırlığa sahip olduğu saptamıştır. ve dişi taylar arasıda calı ağırlık bakımıda. aydaki farklılık istatistiki olarak öemli (P<0.05) bulumuştur. Büyümei tüm döemleride 00 yılları arasıda doğa Friesia tayları 005 yılları arasıda doğa taylara göre daha yüksek calı ağırlığa sahip olduğu tespit edilmiştir. Friesia taylarda doğum yılı bakımıda.,. ve. aylar arasıdaki farklılıklar istatistiki olarak yüksek düzeyde öemli (P<0.01);. aydaki farklılık ise istatistiki olarak öemli (P<0.05) bulumuştur. Bu farklılık 00 yılları arasıda bakım ve besleme şartlarıı iyileştirilmesie bağlaabilir. Friesia taylarda. ay hariç büyümei tüm döemleride yaş grubudaki kısraklarda doğa tayları;. ayda ise yaş grubudaki kısraklarda doğa tayları e yüksek calı ağırlığa ulaştığı saptamıştır. Calı ağırlık bakımıda büyümei tüm döemleride aa yaşı grupları arasıdaki farklılıklar istatistiki olarak öemsiz bulumuştur. Cidago yüksekliği bakımıda KWPN ve diğer kokur taylarda tespit edile değerler Safka İgiliz ve Arap atlarıda yapıla çalışmalar ile karşılaştırıldığıda daha yüksek bulumuştur (Düzgüeş, Seviç ve Toprak, Akadır, Kavazis ve Ott 0, Gücüyeer Haca ). Bu durum ırk, bakım, yöetim ve besleme şartlarıı farklılığı ile açıklaabilir. Cidago yüksekliği değerleri ergi spor atları içi bildirile değerlerde ise düşüktür (Kösema, Lewczuk 05, Aoim ). Araştırmada kullaıla taylarda verile yaş cidago yüksekliklerii 11 cm civarıda olduğu göz öüe alıdığıda kurumdaki tayları ilerleye zamalarda diğer çalışma bulgularıda farklı spor atları içi bildirile ergi cidago yüksekliği değerlerie ulaşabileceği düşüülmektedir. KWPN tayları cidago yükseklikleri yaşıa kadar diğer kokur taylarda daha düşük ike ve yaşıda istatistiki olarak öemli olmaya bir yükselme tespit edilmiştir. Calı ağırlığa bezer şekilde KWPN tayları yaşıda sora diğer kokur taylarda daha yüksek cidagoya sahip oldukları belirlemiştir. tayları dişi taylara orala daha fazla cidago yüksekliğie sahip olduğu belirlemiş olup bazı çalışma bulguları ile uyumludur (Hitz ve ark 1, Paga ve ark 0, Gücüyeer Haca ). Cidago yüksekliği bakımıda büyümei tüm döemleride 00 yılları arasıda doğa taylar, 005 yılları arasıda doğa taylarda daha yüksek değerlere sahip olmuştur. Kurumdaki bakım ve besleme şartlarıı iyileşmesi ve 0 yılıda sürüye yei damızlık kısrakları katılması eticeside yıllar itibariyle büyümede ilerleme sağladığı düşüülmektedir.. ay hariç büyümei tüm döemleride yaş ve üzeri kısraklarda doğa tayları e düşük cidago yüksekliğie sahip olduğu saptamıştır. 1

5 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Tablo. Kokur taylarda büyümei çeşitli döemlerideki calı ağırlıklara ait e küçük kareler ortalamaları.. ay. ay. ay. ay. ay. ay Geotip KWPN Diğer Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş yaş ve üzeri ±. 5.5±..5±5. 1.±..00±.5 5.0±5.0 b.1±. a.±..±5.0.±. 5 5.±. 5 1.±. 10.±. 10.±. 1.±. 5.0±. b.±. a.±.1 a.5±5. ab.±.0 b 5 1.5±. 1.±. b.±. a 1.0±.0 b.5±. a 1.±. b.5±.1 a.±.5.±5..5±. 5.±.00.±5..±5.1.0±5..0±5.0.0±5.5 b 1.5±5.5 a 1.±5.5.±..5± ±.0.0±..±5.51.5±5..±5. 1.0±. b.±5. a.±.5.±.0.± ±5.5.5±.0.±..5±.0 1.±..±.5 b.±. a.±.1.±.0.±. 1.±.5.±5. b.0±. a.±.1.5±. 1.5±5. b 1.±. a.5±..±..5±..0±. 51.±. 1.±. 5.±. a.±. b.1±5.0 b 5.±.1 a 0.±.5 5.±. 5.±.0 : Öemli değil; P<0.05 : P<0.01; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). Friesia taylardaki cidago yüksekliği değerleri ergi Friesia aygır ve kısraklarda bildirile cidago yüksekliği değerleride düşüktür (Pretorius ve ark 0). Üç yaşlı erkek ( cm) ve dişi (5 cm) taylarda tespit edile cidago yükseklikleri icelediğide kurumdaki Friesia tayları Pretorius ve ark (0) tarafıda bildirile ergi cidago yüksekliği değerlerie ulaşabileceğii düşüdürmektedir. Kokur taylarda elde edile sağrı yüksekliği değerleri Safka İgilizlerde bildirile (Kavazis ve Ott 0) sağrı yükseklikleri ile karşılaştırıldığıda doğum, sütte kesim ve. ayda düşük,. ayda bezerdir. Safka Arap taylarla (Gücüyeer Haca ) kıyasladığıda ise daha yüksektir. Kösema () tarafıda Macar atları içi bildirile sağrı yüksekliğide düşük bulumuştur. Sağrı yüksekliği cisiyet bakımıda icelediğide büyümei tüm döemleride erkek tayları dişi taylara göre daha yüksek sağrıya sahip olduğu saptamıştır. istatistiki olarak öemli (P<0.05) bulumuştur. Göğüs çevresi bakımıda büyümei tüm döemleride 00 yılları arasıda doğa taylarda elde edile değerleri daha yüksek olması kurumda bakım ve besleme şartlarıı iyileşmesi ve 0 yılıda sürüye katıla damızlık kısraklarda doğa taylara bağlaabilir. Friesia taylarda göğüs çevresi ortalamaları doğum, 1.,.,.,.,.,.,.,. ve. aylar içi sırasıyla;.,.,.,., 1.1,., 1.5, 0. ve. cm tespit edilmiştir. Friesia taylarda büyümei tüm döemleride erkek tayları dişi taylara orala daha fazla göğüs çevresie sahip olduğu ve. aydaki farklılığı istatistiki olarak öemli (P<0.05) olduğu bulumuştur. Friesia taylarda doğum hariç tüm döemlerde 00 yılları arasıda doğa tayları; 005 yılları arasıda doğa taylarda daha fazla göğüs çevresi ortalamasıa sahip olduğu tespit edilmiştir. Friesia tayları sağrı yüksekliği değerleri Pretorius ve ark (0) tarafıda Friesia taylar içi bildirilede yüksek bulumuştur. Friesia erkek taylar dişi taylara orala daha yüksek sağrı yüksekliğie sahip olmuş ve farklılık istatistiki olarak öemsizdir. Friesia taylarda büyümei tüm döemleride yaş grubudaki kısraklarda doğa tayları, yaş grubu ile yaş ve üzeri grubudaki kısraklarda doğa taylara orala daha yüksek sağrıya sahip olduğu saptamıştır. Aa yaşı bakımıda. ve. aylarda sağrı yükseklikleri arasıdaki farklılıklar istatistiki olarak öemli (P<0.05) bulumuştur. Kokur tayları göğüs çevresi değerleri Safka İgilizlerde bildirile değerler ile karşılaştırıldığıda doğum,. ve. aylarda yüksek, sütte kesim döemide düşük bulumuştur (Kavazis ve Ott 0). Safka Arap ve Macar atlarıda bildirile değerler ile kıyasladığıda geel itibariyle yüksek bulumuştur (Seviç ve Toprak, Kösema, Gücüyeer Haca ). Göğüs çevresi, Lewczuk (05) tarafıda bildirile göğüs çevresi değerleride düşük olup bu durum yaş farklılığıda kayaklamış olabilir. taylar dişi taylara orala daha fazla göğüs çevresie sahip olmuş ve. ile. aylardaki farklılıklar Bu araştırmada belirlee kokur tayları icik çevresi değerleri Safka İgiliz, Arap ve Macar atlarıda bildirile değerlerde daha yüksek bulumuştur (Seviç ve Toprak, Akadır, Kösema, Dermaovic ve ark, Gücüyeer Haca ). Bu durum ırk farklılığıa bağlaabilir. Friesia taylarda tespit edile yaş icik çevresi değeri Pretorius ve ark. (0) tarafıda ayı ırkı aygır ve kısrakları içi bildirile değerlerle kıyasladığıda erkekleri düşük, dişileri ise yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu durum araştırmalarda kullaıla atları yaşları arasıdaki farklılık ile açıklaabilir. Öeriler Taylarda büyüme performasıı iyi durumda olduğu söyleebilir. İki yaşıda sora KWPN tayları diğer kokur taylarda ve 00 yılları arasıda doğaları diğerleride daha yüksek calı ağırlık ve vücut ölçülerie sahip oldukları belirlemiştir.

6 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Tablo. Friesia taylarda büyümei çeşitli döemlerideki calı ağırlıklara ait e küçük kareler ortalamaları.. ay. ay. ay. ay. ay. ay Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş yaş ve üzeri.±.5.±..±..1±. 0.±..51±..±..01±..0±5. 5.±.1.±.1 5.0±..±. 1.±.0.±5.1.0±..0±5..±.0.1±. 5.±..±..0±..51±5. 1.1±.5.±.5.±..5±. 5.±..±. 1.±.00.0±.00.0±1.5.±.0.±.5.5±.1 0.0±.5 b 5.±.51 a 5.55±..±. 1.0±..±5..±..0±.1 5.5±. b.±.5 a.5±..±..±..±.1.±.0.5±. b.±.0 a 1.0±..±. 1 5.±.0 55.±. a 51.±.1 b.1±. b 5.5±.1 a 5.1±. 5.5±.5 : Öemli değil; : P<0.05; :P< 0.01; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). Teşekkür Bu çalışma birici yazarı doktora tezii ikici bölümü olup yazarlar Askeri Veterier Okulu ve Eğitim Merkezi Komutalığıa teşekkür ederler. Kayaklar Akadır M,. Safka Arap tayları büyüme hızı üzerie bazı çevre faktörlerii etkileri. AÜ Vet Fak Derg, 0, 5. Akçapıar H, Özbeyaz C, 1. Hayva yetiştiriciliği temel bilgileri. Kariyer Matbaacılık, Türkiye. Aoim,. Statistical Package i Social Sciece for Widows, Chicago, USA. Aoim,. /breeds/horses /. Erişim Tarihi 0... Arıtürk E,. Türkiye Atçılığıı Bugükü Durumu, Meseleleri ve Yerli Atlarımızı Morfolojik Vasıfları Üstüe Araştırmalar. Yei Dese Matbaası, Akara, Türkiye. Arıtürk E,. Karacabey Yarımka Arap atlarıı bede ölçüleri ve formları üstüe araştırmalar. AÜ Vet Fak Der,, 5. Arpacık R, 1. At Yetiştiriciliği. Şahi Matbaası, Akara, Türkiye. BrowDouglas CG, Paga JD, 0. Body weight, wither height ad growth rates i Thoroughbreds raised i America, Eglad, Australia, New Zealad ad Idia. Advaces I Equie Nutritio IV. Nottigham Uiversity Press, UK, pp:. Dermaovic V, Mitrovic S, Dordjevic N, Novakovic M,. Some sigificat exterior ad reproductive properties of the eglish Thoroughbred horse populatio from the stud farm Ljubicevo Serbia. Biotechol Aim Husb,, 55. Düzgüeş O,. Türkiye Hayva Yetiştirme Müesseseleride Saf ve Yarımka Arap Atlarıı Yetiştirme, Vücut Yapılışı ve Verimleri ile Buları Birbirleri ile Mukayesesi. Doktora Tezi, Akara Üiversitesi Ziraat Fakültesi. Elliott C, Morto J, Chopi J, 0. Factors affectig foal birth weight i thoroughbred horses. Theriogeology, 1,. Hitz HF, Hitz RL, Va Vleck LD, 1. Growth rate of thouroughbreds. effects of age of dam, year ad moth of birth, ad sex of foal. J Aim Sci,, 0. Kavazis AN, Ott EA, 0. Growth rates thoroughbred horses Raised i Florida. J Equie Vet Sci,, 55. Kösema A,. Macarista da İthal Edile Atlarda Bazı Morfolojik Özellikler ve Ka Polimorfizmi. Yüksek Lisas Tezi, Akara Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü. Küçük H, Altıel A,. Karacabey Tarım İşletmeside yetiştirile Arap, Hafliger ve ArapxHafliger F1 Melezi atları bazı verim özellikleri üzeride araştırmalar: II. Büyüme ve calı Ağırlık. Lalaha Hay Araşt Est Derg,,. Lewczuk D, 05. The effect of sire s breed o three body measuremets ad body coformatio score i Polish halfbred horse at the begiigs ad o the presetday of the breed. Aim Sci Pap Rep,, 1. Özbeyaz C, Akçapıar H, 05. At yetiştiriciliği ders otları. AÜ Veterier Fakültesi Zooteki Aabilim Dalı, Akara, Türkiye. Paga JD, BrowDouglas CG, Caddel S, 0. Body weight ad coditio of ketucky Thoroughbred mares ad their foals as ıflueced by moth of foalig, seaso, ad geder. Advaces I Equie Nutritio IV. Nottigham Uiversity Press, UK, pp: 5. Pretorius SM, Va MarleKoster E, Mostert BE, 0. Descriptio of the Friesia horse populatio of South Africa ad Namibia. S Afr J Aim Sci,,. Rya PL, Jacob JY, Orourke G, Gerard PD, 00. Effect of age ad parity of dam o placetal ad foal birth weight ad subsequet racig performace of Thoroughbreds. The Society for the study of reproductio, submissio umber: RYA, Abstr. Number:. Seviç A, Toprak R,. Karacabey yarımka Arap atlarıı doğumda yedi yaşıa kadar alıa bazı bede ölçülerie bağlı gelişimleri üzerie araştırmalar. AÜ Vet Fak Der,, 51. Gücüyeer Haca Ö,. Farklı haralarda yetiştirile Safka Arap atlarıda bazı feotipik ve geetik parametreler. Doktora Tezi, Akara Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü. 1

7 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Geotip KWPN Diğer Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş yaş ve üzeri 5 1.±0. 0.±0.5 a.±0. b 0.±0.5.00±0..1±0.5 b 0.±0.5 a 0.1±0..±0.5.0± Tablo. Kokur taylarda büyümei çeşitli döemlerideki cidago yüksekliğie ait e küçük kareler ortalamaları..±0.5.5±0. 1.±0..±0. 1.± ±0. b.±0. a.±0.1.5±0.5 0.± ±0.5.0±0..0±0. 0.±0.5 a.5±0. b.1±0. b 1.5±0. a 0.±0..±0..± ay.±0.5.0±0. 5.0±0. 5.5±0.1 a.±0. b.±0. b.51±0. a 5.±0. 5.±0..0± ay 5.± ±0.0 5.±0. 5.±0..5±0.5.±0. b.±0. a 5.±0. 5.±0..5± ay 5.±0.5.±0. b.±0. a 5.1±0.0.5± ±0. b.±0. a 5.5±0..1±0..± ay.±0..0±0..±0..±0. a 1.5±0. b.±0.5 b 5.±0.1 a.0±0..±0..5±1.0 : Öemli değil; : P<0.05; :P< 0.01; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş ve üzeri.±0..±1..1±1..±1..±1..0±1..05± ±. Tablo 5. Friesia taylarda büyümei çeşitli döemlerideki cidago yüksekliğie ait e küçük kareler ortalamaları..1±1..±1..0±1.5.±1. 5.±1..0±.01.0± ±..±0..5±1..±1..5±1..±1. 5.0±1.5.0±1.0.0±.. ay.±0..±1.1 0.±..±1. 1.±1.1.±1.5.5±1.0.±.. ay.±0..5±0..1±0..1±1. 0.±0..0±1.0 a.±0.1 ab.±.0 b 1. ay 0.±1. 1.0±1.5.00±1..0±1..00±1..±1. a.±1. ab.00±.01 b. ay.±0.0.5±0..±1.00.± ±1..±1.1.±1.0 : Öemli değil; : P<0.05; :P< 0.01, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). 1. ay 5.±0.5.0±0. 5.±0..1±0. a.±0. b.5±0. b.±0.1 a.5±0. 5.5± ±1.0. ay 1.±0. 1.± ± ±1.0.±1..1±1. 1.±1. 1. ay 11.0±0. 11.±1. 10.± ±1. 10.±0..±0. b 1.0±1.5 a 11.±0. 1.± ±1.. ay.±1.00.±1. 5.5±1.0 5.±1..±1.1.±1..1±1.

8 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Geotip KWPN Diğer Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş yaş ve üzeri 0.±0. 1.±0.1.±1.0 1.±0. a.1±1.01 b.0±1. 1.±0. 1.5±1.0 1.±1.1.0±1. 1 Tablo. Kokur taylarda büyümei çeşitli döemlerideki sağrı yüksekliğie ait e küçük kareler ortalamaları.. ay. ay. ay. ay 5.±0.5 5.±0. 5.±1..± ±1. 5.1±1..±0..±1.0.±1..±1. 1.1±0..1±0..±1.01.5±0. a.0±0.5 b.±1..±0.5.5±0..0±1.0 1.±1. 0.0±0..0±0..0±1.0.0±0..±0..±1..±0..5±0.5.±1.0.±1..5±0..0±0..±0..±0..±0..0±1..0±0..±0. 0.1±1.0.± ±0.1.±0..1±0..0±0..51±0.5.0±0.5 b 1.±0. a.±0..0±1.0 5.±1.1.±0.51.±0..5± ±0.0 a.±0.1 b 1.±0. b.5±0. a.±0..±0.0.±1.05 : Öemli değil; : P<0.05; :P< 0.01; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş ve üzeri.±0..±1.1.±1..±1..±0..±.00.1±0. 0.±1. 1 Tablo. Friesia taylarda büyümei çeşitli döemlerideki sağrı yüksekliğie ait e küçük kareler ortalamaları.. ay. ay. ay. ay.±1..±.5 5.±.5 5.±..±1.5.±..5±1.5.±.51 1.±1..±1..1±1..±1.5.±1.05.±. a 5.±1. b.±1. b 1.0±1..±1.5.±1. 1.0±1.1.±1.0.1±. a 0.0±1. b 1.5±.0 ab.±1..±1..±1..±1..1±.01 5.±. 0.0±1..± ±1.1.±..±.0.5±.1.±1..±..±1. 1.0± ±1.1 1.±.0.±1. 1.5±1. 1.±1..±.0.5±1.0 : Öemli değil; : P<0.05, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). 1. ay.±0.5.±0.1.±0.0.±0. 5.±0. 5.1±0. b.±0. a.0±0..±1.0.±1.0. ay.±0..55±1..±1.0.±1.0.5±1.1.±1.0 1.±1.05. ay 11.±0. 11.± ±0. 11.±1. 11.±0.5.±0. b 1. ±1. a 11.5±0. 1.5±1..±1.. ay.±1..5±1..±1. 5.5±1.5.±.05.±1. 5.0±1.

9 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Geotip KWPN Diğer Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş yaş ve üzeri 5 1.±0..0±0. 5.1±0.5 5.±0..±0..±0. b.51±0. a.0±0. 5.5±1.0.0± ±0..0±0..51±1.1.±1. 5.±1.00.±1. b.±0. a Tablo. Kokur taylarda büyümei çeşitli döemlerideki göğüs çevresie ait e küçük kareler ortalamaları ±0.1.5±0..±1.0.5±1.01.±0..±1.0 b.±0. a 5 1.5±1. a.±1.0 a.±1. ab.±1.1 ab.5±1.5 b.5±1. b. ay 5.0±0.0.±0.0.0±1.0.±1.00.±0. 1.±1.0 b.±0.0 a.±1.0.±1.1.±1. 5. ay.±0..±1..0±1..±1.1 1.±1..1±1. b 5.±1. a.±1..0± ± ay.5±0..±1..0±1.00.5±1.05.±1.0.5±1. b 1.±1.00 a.±1..55±1..0± ay 1.±0. 1.±1. 1.±1. 1.±1. 1.±1..±1. b 1.±1. a 1.±1.1 1.± ±1.1 : Öemli değil; : P<0.05; :P< 0.01; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş ve üzeri.±1.5.± ±1..51±. 1.0±1..±.5.±1..±. Tablo. Friesia taylarda büyümei çeşitli döemlerideki göğüs çevresie ait e küçük kareler ortalamaları..±1.5.±.1.±..±..±. 5.±. 5.±1. 0.±..1±1.1.± ±1. 5.5±1..0±1..±1..5±1..55±.. ay.5±1..±1.5.±1.1.±1.0.5±1. 0.0±1..0±1..±.. ay 1.5±1.5.5±1.1 0.±1. 0.5±..1± ±.0.±1..5±. 1. ay.±1.51.±1..±1. 1.±.0 b 1.51±1. a 10.1±1.5.±1.1.±.. ay 1.5±1. 1.± ±1. 1.±1. b 1.1±. a 1.±. 1.0±1.5 : Öemli değil; : P<0.05; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). 1. ay 1.±0..5±1.05 a 0.0±1. b.±1. a 1.5±1. b 1.±0. b 5.±1. a 0.0±1..1±1..±1.55. ay 0.±1..05± ±.05.±1. b 5.±.5 a 1.0±. 0.5±. 1. ay 10.±1..±.01.±1.5.±1.5 a.±1. b.±1.0 b.5±. a.± ± ±.. ay.5±1. 1.±. a.±. b.5±1..5±..±. 11.±.

10 Kokur ve Friesia taylarda büyüme Taşkı ve Koçak Geotip KWPN Diğer Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş yaş ve üzeri 5 1.1±0.0.0±0..±0..±0..5±0..0±0. b.5±0. a.0±0..±0..± ±0..±0..±0..±0..±0.1.±0.1 b.±0. a.5±0.1.±0..05±0. Tablo. Kokur taylarda büyümei çeşitli döemlerideki icik çevresie ait e küçük kareler ortalamaları.. ay. ay. ay. ay ±0..±0..±0.1.±0..±0..±0. b.±0. a.±0. a.1±0.1 ab.±0. b ±0. 1.1±0. 1.±0. 1.5±0. 1.0±0..±0. b 1.±0. a 1.±0. 1.0± ± ±0. 1.±0. 1.±0.1 1.± ± ±0.1 b.1±0.1 a 1.±0. 1.±0. 1.± ±0. 1.±0.1.±0. 1.0± ±0.1.0±0.1 b.1±0. a 1.±0. 1.±0. 1.± ±0.1.0±0..±0..±0. 1.±0. 1.5±0..±0..±0..±0. 1.±0. : Öemli değil; :P< 0.01; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). Cisiyet Aa Yaşı yaş yaş ve üzeri.±0..0±0..±0..±0. b.±0. a.±0.1.5±0..0±0..5±0. Tablo. Friesia taylarda büyümei çeşitli döemlerideki icik çevresie ait e küçük kareler ortalamaları.. ay. ay. ay. ay.5±0..±0..±0. b.5±0. a.±0.5.5±0..±0..±0..±0.1.±0..5±0. b 1.±0.1 a.0±0..1±0..± ±0. 1.5±0. 1.±0..±0. b 1.0±0. a 1.5±0.5 a 1.±0. ab.±0. b.5± ±0. a.05±0. b.±0.5.±0. 1.±0..0±0..±0. 1.±0.0.±0. a.±0. b 1.0±0.1 b.±0. a.0±0.1.±0..±0..±0..0±0..0±0..5±0. b.±0. a.±0..1±0.0 : Öemli değil; : P<0.05; :P< 0.01; :P< 0.001, a, b : Her alt grupta ayı sütuda farklı harfleri taşıya ortalamalar arası farklılıklar öemlidir (P<0.05). 1. ay.±0..±0.1.±0..±0..±0.1.±0..5±0..±0..5±0..±0.. ay.±0..±0.1.5±0.0.±0.0.5±0..0±0..±0. 1. ay.0±0.1.±0..±0..±0..±0..01±0..05±0..0±0.1.0±0..±0.. ay.00±0..0±0. a.0±0. b.5±0..±0.0.±0..±0.