Çanakkale İli Belediye Sınırları İçerisindeki Peyzaj Alanlarında Sulama Sistemlerinin Projelenmesi ve İşletilmesindeki Hatalar

Transkript

1 Atatürk Üiv. Ziraat Fak. Derg. 37 (1), 81-90, 2006 ISSN Çaakkale İli Belediye Sıırları İçerisideki Peyzaj Alalarıda Sulama Sistemlerii Projelemesi ve İşletilmesideki Hatalar Kürşad DEMİREL Murat YILDIRIM Gökha ÇAMOĞLU Çaakkale Osekiz Mart Üiversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, 17020, Çaakkale Geliş Tarihi : ÖZET : Sulama, peyzaj çalışmalarıdaki temel alt yapı sistemleride biridir. Bu çalışmada, Çaakkale İli Belediye sıırları içeriside bulua 141 adet peyzaj alaıdaki sulama sistemleri görsel olarak icelemiştir. Ayrıca, bu peyzaj alaları içeriside e büyük 2. alaa sahip ola Halk Bahçesi deki 362 m 2 lik parselde yağmurlama sulama sistemi projesi gerçekleştirilip, mevcut yötemle karşılaştırılmıştır. Proje kapsamıda klasik döer tip yağmurlama başlığı yerie pop-up püskürtücü ayarlaabilir açılı başlıklar kullaılarak yei bir sulama programı oluşturulmuştur. Görsel olarak icelee alalarda, uygulaa yötemdeki hatalar soucuda etki bir sulama yapılmadığı gözlemiştir. Gerçekleştirile proje kapsamıda ise, mevcut koşulda 693 m 3 ola toplam mevsimlik sulama suyu miktarıı, projeleme soucuda 355 m 3 e düştüğü saptamıştır. Souç olarak, bu alada sulama sistemii belirli kurallara göre projelemesi ve uygulaması yaklaşık % 50 ye vara su tasarrufu sağlamış olup, estetik açıda da daha iyi bir görütüü oluşması sağlamıştır. Aahtar Kelimeler: Çaakkale, Peyzaj, Sulama, Yağmurlama, Pop-up The False Applicatios I The Irrigatio Desig Ad Maagemet Of Ladscape Areas I The Muicipilaty Of Çaakkale ABSTRACT : Irrigatio is the fudametal system of ladscape architectures. I this study, irrigatio systems of 141 ladscape areas foud i the muicipality of Çaakkale were examied visually. Amog these areas, the oe called Halk Bahçesi which is the secod largest ladscape area i Çaakkale was take as a sample ad a ew sprikler irrigatio system was desiged for the size of 362 m 2 parcel of it ad its efficiecy were compared with the previous system used i this ladscape area. I spite of usig classical rotor sprikler heads, pop-up spray heads with a adjustable agle used ad a ew irrigatio program was applied. For ladscape areas examied visually, it was see that there were o proper ad efficiet irrigatio because of some wrog applicatios. As a result of ew irrigatio system applied for trial area foud i Halk Bahçesi, the total amout of irrigatio water requiremet dropped to 355 m 3 which was 693 m 3 i the previous system. As a cosequece, the desig ad the applicatio of proper irrigatio system has both early 50 % dropped the total amout of irrigatio water requiremet ad made the view of the ladscape area more attractive. Key Words: Çaakkale, Ladscape, Irrigatio, Sprikler, Pop-up GİRİŞ Ülkemizde, Doğu Karadeiz bölgesideki küçük bir kesim emli iklim kuşağıda yer almakta ve düşe yağışlar bitkii ormal gelişimii sağlayabilmesi içi yeterli olmaktadır. Diğer bölgelerimizde peyzaj alalarıdaki vejetasyou calılığıı sürdürebilmesi içi sulama zorulu olmaktadır. Bugü, sulamaya moder üretimi ve peyzaj uygulamalarıı ayrılmaz bir parçası ve e öemli girdilerde biri gözüyle bakılmaktadır (Özde, 1993; Altukasa, 1998). So zamalarda, suyu peyzaj alalarıa iletilmesi ve bu alalarda kullaılması giderek arta bir ihtiyaç halie gelmiştir. Bu, ihtiyaç çevremizi güzelleştirmek içi kulladığımız suyu, optimum düzeyde ekoomik olarak kullaılması, bu alalardaki sulama sistemlerii projeleme aşamalarıda ve sistemi araziye uygulaması sırasıda belirli kurallara uyulması ve bu işi ehliyetli isalara yaptırılması zorululuğuu ortaya çıkarmıştır (Yıldırım, 2003). Çim alalarıı sulaması tarla ve bahçe bitkilerie orala daha karmaşıktır. Çim alalar içeriside değişik kök deriliğie ve farklı su ihtiyacıa sahip ağaç, çalı, yer örtücü bitkiler, çiçekler v.b. bitkileri buluması, geellikle eğimli ve dalgalı arazii söz kousu olması ve ala içeriside sulamayacak bölgeleri buluması sayılabilir. Tüm usurlar yeterli düzeyde eş su dağılımı sağlamak içi farklı özellikte yağmurlama başlıklarıı kullaılması ve farklı biçimde işletile alt birimleri oluşturulmasıı zorulu kılmaktadır (Yıldırım, 1994). Bu çalışmada, Çaakkale ili belediye sıırları içerside bulua peyzaj alalarıda uygulaa mevcut sulama yötemleri tespit edilerek, uygulamada yapıla hatalar belirlemiş ve buralarda yapıla sulamaları stadart kurallara ola uyguluğu icelemiştir. 141 adet peyzaj alaı içeriside seçile Halk Bahçesi, Çaakkale ili belediye sıırları içerisideki Hastae Bayırı Şehitliği de sora e büyük peyzaj alaıa sahip olup, halkı geellikle serbest zamalarıı geçirdiği e öemli yerdir. Halk bahçeside yapıla ifiltrasyo testii soucua göre uygu yağmurlama başlığı seçilmiş ve örek olarak alıa 362 m 2 lik ala içerisie başlıkları yerleştirilmesi

2 yapılarak mevcut durum ile stadart koşullarda olması gereke durum karşılaştırmalı olarak değerledirilmiştir. Ayrıca, diğer peyzaj alalarıdaki mevcut koşullar görsel olarak irdelemiştir. MATERYAL Çaakkale İlii Koumu ve İklim Özellikleri Çaakkale, Türkiye i kuzeybatı yöüe düşe Balka Yarımadası ı Doğu Trakya topraklarıa bir kıstasla bağlamış Gelibolu Yarımadası ile Aadolu u batı uzatısı ola Biga Yarımadası üzeride toprakları bulumaktadır. Çaakkale ili, 23 o 35 ve 27 o 45 doğu boylamları ile 39 o 50 ve 40 o 45 kuzey elemleri arasıda 9737 km 2 lik bir alaı kaplamaktadır. Çaakkale de Akdeiz ve Karadeiz iklimlerii geçiş iklimi hüküm sürmektedir. Kıyılarda Akdeiz iklimi sürerse de yaz sezouda e yüksek 38 o ve e düşük 20 o olmaktadır. Kış aylarıda ise Balka Yarımadası üzeride gele soğuk hava bu kıyıları etkiler ve sıcaklık sıfırı altıa düşer. İç kısımlardaki yüksek alalardaki yazlar daha seri, kışlar daha soğuk geçer. Yağışlar geellikle bahar ve kış aylarıda olmaktadır. Yağışlar Kaz Dağı ı yüksek kesimleride yılda 1000 mm yi geçerse de kıyılarda mm arasıdadır. Ortalama ispi em oraı % 73 tür. Yıl boyuca Çaakkale ilide hakim rüzgar güey-batı olup, ortalama yıllık rüzgar hızı 4.4 m/s dir (Kelkit, 2002). Çaakkale İli Peyzaj Alaları Çaakkale Belediye sıırları içeriside bulua park, rekreasyo, çocuk oyu alaları vb. toplam dış mekalarıı alaları ve buları oraları Tablo 1 de verilmiştir. Tablode de görüldüğü gibi Çaakkale ilide yaklaşık 482 ha toplam yeşil ala görülmektedir (Şekil 1). Çaakkale Belediye sıırları içeriside bulua toplam 141 adet peyzaj alaıda, kapladığı ala olarak e büyük 9 adedi örek olarak alımış ve bu peyzaj alalarıda kullaıla sulama yötemleri Tablo 2 de verilmiştir. Ayrıca, örek olarak seçile Halk Bahçesi de yağmurlama sulama yötemii uyguladığı 362 m 2 lik bir alada mevcut sulama sistemi de Şekil 2 de gösterilmiştir. Tablo 1. Çaakkale Ketideki Açık-Yeşil Ala Kullaımı (Aoim, 2005) Açık Yeşil Ala Tipi Toplam Ala (m²) Oraı (%) Park ve Rekreasyo Alaları ,4 Çocuk Oyu Alaları ,6 Spor Alaları ,0 Ağaçladırma Alaları ,3 Kıyı Düzelemeleri ,2 Mezarlık ve Şehitlikler ,1 Refüj ve Kavşaklar ,6 Meydalar ,5 Yol ve Otoparklar ,3 Diğer Açık ve Yeşil Alalar ,0 TOPLAM Tablo 2. Çaakkale İli Belediye Sıırları İçeriside Bulua Bazı Peyzaj Alaları ve Uygulaa Sulama Yötemleri (Aoim, 2005) Peyzaj Alaıı İsmi Foksiyo Ala (m 2 ) Sulama Yötemi Hastae Bayırı Şehitliği Çevre Düzelemesi+Şehitlik Elle 500 Yıl Parkı Yeşil Ala + Çocuk Parkı Elle+ Yağmurlama Halı Saha Parkı Çocuk Parkı + Futbol Sahası Elle+ Yağmurlama Halk Bahçesi Rekreasyo Alaı + Çocuk Oyu Alaı Elle+ (Tes) * Yağmurlama Arıtma Tesisi Düzelemeleri Çocuk Parkı + Yeşil Ala + Kreş (Tes) * Yağmurlama YSE Kavşağı Kavşak Düzelemesi (Tes) * Yağmurlama Dardael Spor Atrema Sahası Çevre Düzelemesi + Futbol Sahası (Tes) * Yağmurlama Osa Brück Çocuk Parkı + Yürüyüş Alaı Elle+ (Tes) * Yağmurlama SarıÇay Düzelemeleri Yeşil Ala + Refüj + Otopark (Tes) * Yağmurlama Tes * Yağmurlama sulama sistemi tesisatı bulumaktadır. 82

3 K.Demirel, M.Yıldırım, G.Çamoğlu HALK BAHÇESİ LEJAND Ket Yeşil Alaları Ölçek: Yö: K m Şekil 1. Çaakkale Keti Yeşil Alaları ve Halk Bahçesi i Koumu (Ak, 2005 da geliştirilmiştir) 83

4 Şekil 2. Halk Bahçeside Örek Alıa Parseldeki Mevcut Sulama Sistemi ve Islatma Desei YÖNTEM Yağmurlama Başlığıı Seçimi ve Yerleştirilmesi Yağmurlama başlığıı seçimide; sulaacak alaıı büyüklüğü, şekli, egelleri sayısı ve tipi, toprak tipi ve maksimum yağmurlama hızı gibi usurlar dikkate alımalıdır (Smith, 1997; Seçki, 1998). Sistemde kullaılacak yağmurlama başlıklarıı, işletme giderlerii azaltmak amacıyla, düşük bir işletme basıcı ve belirli tertip aralıklarıda üiform bir su dağılımı sağlayacak özellikte olması ögörülmektedir (Yıldırım, 1996). Demirel (2005) yapmış olduğu çalışmada, peyzaj alalarıda kullaıla yağmurlama başlıklarıda, püskürtücü (sprey) yağmurlama başlıklarıı döer (rotor) yağmurlama başlıklarıa göre üiform bir su dağılımı gösterdiğii belirtmiştir. Başlıkları seçimi Beami ve Dıskı (1965), Christiase ve Davis (1967), Aoymous (1973), Gügör ve Ark., (1996) da verile ilkelere göre yapılmıştır. Bua göre, yağmurlama hızıı toprağı ifiltrasyo hızıda küçük olması ilkeside yararlaılmış ve Eşitlik 1 kullaılarak uygu yağmurlama başlığı seçilmiştir q I y = (1) S xs 1 2 Eşitlikte; I y : Yağmurlama hızı, mm/h q: Başlık debisi, m 3 /h S 1 xs 2 : Başlık tertip aralıkları, m (Gügör ve ark., 1996). Seçile yağmurlama başlığıa ait tekik özellikler Tablo 3 de verilmiştir. Ayrıca, açıları ve başlık atış mesafesi ayarlaabilir özellikte olduğu içi alaı büyüklüğüe bağlı olarak atış mesafeleri ve yol kearlarıda açı ayarlamaları yapılmıştır. 84

5 K.Demirel, M.Yıldırım, G.Çamoğlu Tablo 3. Seçile Yağmurlama Başlığıa Ait Tekik Özellikler Başlık Adı Cisi Basıç (atm) Tertip aralığı (m) Q(l/h) Yağmurlama hızı(mm/h) Pop-up Yağmurlama başlığı Sprey (püskürtücü) x Toprağı ifiltrasyo hızı da Şekil 3 de gösterile çift silidirli ifiltrometre aletide yararlaılarak ölçülmüş, toprağı ifiltrasyo hızı 15 mm/h bulumuştur. Seçile yağmurlama başlığıı yağmurlama hızı toprağı ifiltrasyo hızıda küçük olduğu içi uygu görülmüş ve bu yağmurlama başlıklarıı araziye yerleştirilmesi Şekil 4 de gösterilmiştir. Sistemi su dağıtım ağı, yağmurlama başlıkları arazii e uzu kearıda başlayarak tüm alaı örtecek şekilde yerleştirilmiştir. Şekil 3. İfiltrasyo Testi Şekil 4. Halk Bahçeside Örek Alıa Parselde Projeledirme Sorası Yağmurlama Başlıklarıı Koumu ve Islatma Deseleri 85

6 Toprağı Kullaılabilir Su Tutma Kapasitesi Toprağı kullaılabilir su tutma kapasitesii belirlemesi amacıyla, halk bahçesi içeriside farklı oktalarda bozulmuş toprak öreği alımış ve laboratuarda büye aalizi yapılmıştır. Aaliz soucuda toprak öreğii killi-tılı büyeye sahip olduğu bulumuştur. Yıldırım ve Korukçu (1999) u değişik büyeli topraklar içi verdikleri kullaılabilir su tutma kapasitesi değerleride killitı büye içi ortalama 175 mm/m olarak alımıştır. Her Sulamada Verilecek Su Miktarı Her sulamada uygulaacak et sulama suyuu belirlemeside aşağıdaki eşitliklerde yararlaılmıştır (Gügör ve ark., 1996). d = d. D. R (2) k y Eşitlikte; d : Her sulamada uygulaacak et sulama suyu miktarı, mm d : Toprağı kullaılabilir su tutma kapasitesi, k mm/m D : Islatılacak toprak deriliği, m R y : Kullaılabilir su tutma kapasitesii tüketilmesie izi verile kısmı Çim bitkisii sulamasıda toprak emii solma oktasıa yaklaşması istemez. Bu edele kullaılabilir su tutma kapasitesii %30 u tüketildiğide sulamaya başlaması uygudur. Ayrıca çim bitkisi içi ıslatılacak toprak deriliği 30 cm alıması öerilmektedir (Gügör ve ark., 1996). Bu projelemede çim bitkisi içi her sulamada mevcut emi tarla kapasitesie kadar yükseltilmesi ögörülmektedir. Tasarımda, söz kousu verilere göre Eşitlik 2 kullaılarak uygulaması gerekli et sulama suyu mm bulumuştur. Her sulamada uygulaacak toplam sulama suyu miktarıı bulumasıda Eşitlik 3 de yararlaılmıştır (Gügör ve ark., 1996). d d t = (3) Ea d : Her sulamada uygulaacak et sulama suyu miktarı, mm d : Her sulamada uygulaacak toplam sulama t suyu miktarı, mm E : Su uygulama radımaı, % a Su uygulama radımaı (Ea); rüzgar hızı, her sulamada uygulaa su deriliği (mm) ve gülük e fazla su gereksiimi (mm/gü) göz öüe alıarak % 80 alımıştır (Şahiler ve Yazga, 1997). Bua göre, uygulaması gerekli toplam sulama suyu 19.6 mm olarak elde edilmiştir. Sulama Aralığıı Belirlemesi Her sulamada uygulaacak et sulama suyu miktarı ve bitki su tüketimi değerleride yararlaarak sulama aralığı aşağıdaki eşitlikte hesaplamıştır (Gügör ve ark., 1996). SA d = (4) ET Eşitlikte; d : Her sulamada uygulaacak et sulama suyu miktarı, mm SA: Sulama aralığı, gü ET : Bitki su tüketimi, mm/gü Çim bitkileri içi çeşide ve iklim özelliklerie bağlı olarak gülük su tüketimi değeri mm/gü arasıda değişmektedir. Ortalama olarak 7 mm/gü alıabilmektedir (Yıldırım, 2003). Şahiler ve Yazga (1997) uzu yıllık iklim verileride yararlaılarak CROPWAT bilgisayar paket programıyla aylık referas bitki su tüketimlerii hesaplamışlar ve bu değerlerde yararlaarak çim bitkisi içi su tüketimii Mayıs 110 mm, Hazira 146 mm, Temmuz 170 mm, Ağustos 157 mm, Eylül Ayı içi 109 mm bulmuştur. Bu da çim bitkisii Mayıs- Eylül ayları arasıdaki bitki su tüketimii 4 6 mm arasıda değiştiğii göstermektedir. Çaakkale ilie ait uzu yıllar ( ) ortalamasıa göre aylık buharlaşma, sıcaklık ve yağış değerleri Tablo 4 de verilmiştir. Eşitlikte; Tablo 4. Çaakkale İlie Ait Uzu Yıllar Ortalamasıa Göre Aylık Buharlaşma, Sıcaklık ve Yağış Değerleri (Aoim, 2001) Yılları Ortalama İklim Değerleri Hazira Temmuz Ağustos Eylül Buharlaşma(mm) Sıcaklık 0 C

7 Yağış (mm) Tablo 4 de görüldüğü gibi, sulama suyu gereksiimii e fazla olduğu döemler Temmuz ve Ağustos aylarıda olmaktadır. Çaakkale ilie ait uzu yıllar ortalamasıa göre buharlaşma değerleride yararlaılarak çim bitkisi bitki su tüketimi değerleri ortalama olarak Hazira ayı içi 7 mm, Temmuz ve Ağustos ayı içi 8 mm ve Eylül ayı içi 5 mm bulumuştur. Bu değerlerde yararlaarak sulama aralıkları Hazira, Temmuz ve Ağustos ayları içi 2 gü, Eylül ayı içi 3 gü bulumuştur. Bua göre, sulamaı başladığı Hazira, Temmuz ve Ağustos aylarıda her bir ay içi yapılacak 15 sulamada 294 mm, Eylül ayıda yapılacak 5 sulamada 98 mm ve toplamda da 980 mm sulama suyu verilmesi gerekmektedir. Sulama Süresii Belirlemesi Sulama süresii belirlemeside aşağıdaki eşitlik kullaılmıştır (Gügör ve ark., 1996). d t Ta = (5) Iy Eşitlikte; Ta : Sulama süresi, h d : Her sulamada uygulaacak toplam sulama t suyu miktarı, mm Iy : Toprağı su alma hızı, mm/h Bua göre, bir sulamada uygulaması gerekli toplam sulama suyu 19.6 mm ve toprağı ifiltrasyo hızı 15 mm/h olduğuda sulama süresi 1 saat 20 dakika olmalıdır. BULGULAR VE TARTIŞMA Çaakkale Belediyesi sıırları içeriside toplam 141 adet peyzaj alaı bulumaktadır. Bu peyzaj alalarıı 9 uda yağmurlama sulama yapılmakta, bu da toplam alaı % 3.5 ii oluşturmaktadır. Ayrıca, 5 adet peyzaj alaıı bir kısmı elle bir kısmı da yağmurlama ile sulamakta olup, oraı % 6.4 tür. 51 adet peyzaj alaı da elle sulamakta olup oraı %36.2 dir, 76 adet peyzaj alaıda sulama yapılamamakta ve bu da % 53.9 gibi büyük bir oraı oluşturmaktadır (Aoim, 2005). Bu peyzaj alaları içeriside bulua halk bahçesi, şehri merkezide 36.5 da lık alaı kaplamaktadır. Şehir içeriside trafik ve iklim faktörlerii isalar üzeride oluşturduğu stresi atmak ve doğaya ola özlemii sui olarak gidermek içi yoğu bir şekilde ziyaret ettiği bu peyzaj alaıı yeşil olması gerekmektedir. Bu sebeple, yağmurlama ve elle sulamaı yapıldığı, Şekil 2 de gösterile halk bahçeside, 362 m 2 lik bir alada mevcut yağmurlama sulama sistemii stadart kurallara uyguluğu irdelemiş, yağmurlama başlığıı seçimide ve yerleştirilmeside yapıla hatalar belirtilmiş ve bua alteratif olabilecek yağmurlama başlığı ve buları arazi yüzeyie yerleştirilmesi Şekil 4 de gösterilmiştir. Sulamaı yapıldığı alada kullaıla yağmurlama başlığı klasik döer tip, 1.5 atm basıçta çalışa ve 10 m ıslatma çapıa sahip olup arazi yüzeyie gelişigüzel bir şekilde yerleştirilmiştir (Şekil 2). Arazii kear ve köşelerie yerleştirile başlıklar döer tipte olup yaya yoluu da ıslatmaktadır. Bu başlıkları bazıları yüksek basıçta çalışırke bazılarıı so derece düşük basıçta çalıştığı, buu soucuda da üiform olmaya bir su dağılımıı oluştuğu gözlemiştir (Şekil 5). Ayrıca, belediyeye ait peyzaj alaı sulamalarıı belirli bir programa göre yapılmadığı yetkililer tarafıda belirtilmektedir. Bu alaları, bakımıda sorumlu yetkili kişilerle yapıla karşılıklı görüşmede, halk bahçeside ortalama 2 gü aralıklarla 4-5 saatlik bir sulamaı yapıldığı belirtilmiştir. Bu verilere göre, bu alada kullaıla başlıkları özelliklerie göre sulamaı yapıldığı Hazira, Temmuz, Ağustos ve Eylül-15 ie kadar harcaa sulama suyu miktarı şu şekilde hesaplamıştır. Halk bahçeside kullaıla yağmurlama başlıkları 5x5 tertip aralığıda ortalama 300 l/h debiye sahip başlıklardır. Yapıla sulama 4 saat kabul edildiğide, güde1200 l/h su harcadığı ve sulama aralığı her ay içi ortalama 2 gü kabul edildiğide, bir başlık ayda l = 18 m 3 suyu toprak yüzeyie uygulamaktadır. Sulamaı yapıldığı 362 m 2 lik alada 11 başlık olduğuda 18x11=198 m 3 /ay su harcadığı bulumaktadır. Söz kousu parselde Hazira, Temmuz, Ağustos ayı içi 198m 3, Eylül ayı içi 99 m 3 su uygulamaktadır. Bu durumda mevcut koşulda uygulaa toplam mevsimlik sulama suyu 693 m 3 tür. Projeleme soucu ise 980 mm sulama suyu uyguladığıda toplam mevsimlik sulama suyu 355 m 3 tür. Halk bahçesi ve diğer peyzaj alalarıda sulama suyu şehir şebekeside çekilmektedir. Belediyei bugü koutlara verdiği suyu 1m 3 ü ücreti 1,927 YTL dir (2005 yılı içi). Bua göre mevcut koşulda harcaa sadece suyu ücreti 693x1.927=1335 YTL, projeli koşulda ise 355x1.927=684 YTL dir. Bu souçlar açık bir şekilde göstermektedir ki, projeli koşulda hem daha estetik bir görütü oluşturacak hem de yaklaşık % 50 su tasarrufu sağlaacaktır. Ayrıca, suyu alamsız bir şekilde toprak içie sızarak uzaklaşması egelleecek, toprak ve su kayaklarımız koruacak, suyu gerekli ola diğer alalara iletimi sağlaacaktır. Oysa, mevcut alada yapıla sulama gelişi güzel bir şekilde yapılarak suyu boş yere harcadığı görülmektedir. Öreği Şekil 5/a da gösterile başlığı yalış seçimi 2

8 soucu, yaya yolu ıslatılarak suyu boşa harcadığı ve estetik olarak hoş olmaya bir görütü oluşturduğu görülmektedir. Şekil 2 de şematik olarak bak altıa yerleştirilmiş 1 o lu başlık Şekil 5b de gösterilmiştir. Burada da görüldüğü gibi 1 o lu başlığı sulama yapıldıkta sora bakı altıda küçük bir su birikitisi oluşturduğu ve daha sora bakı kullaımıı egellediği görülmektedir. (a) (b) (c) Şekil 5. Halk Bahçeside Bulua Mevcut Sulama Sistemleri Şekil 5/c de, başlıklar çalıştığıda sistem basıcıı düşük olması edeiyle uygu olmaya bir ıslatma deseii oluştuğu, suyu bir tarafta göllediği ve yüzey akışıa geçerek suyu boşa harcadığıı görülmektedir. Diğer park alalarıda yapıla sulama şekilleri bu yötemde daha basit bir şekilde yapılmakta, bu da çim alalarıda eş su dağılımıı sağlaamamasıa yol açmaktadır. Öreği Şekil 6/a da hortuma bağlı başlıklar birbirie so derece yakı yerleştirilerek, ayı alaa gereksiz yere fazla sulama suyu uygulamaktadır. Bu da şehir şebekeside gereksiz yere fazla sulama suyuu çekilmesi demektir. Çaakkale ili içeriside farklı peyzaj alaları ve refüj alalarıda yapıla sulamalar Şekil 6/b-c-d de gösterilmiştir. Şekil 6/b de yapıla sulamada, yalış bir yağmurlama başlığıı seçilmesi veya gereğide daha fazla sulamaı yapılması soucu, sulama suyuu yüzey akışıa geçtiği ve karayoluu ıslattığı ve burada trafik açısıda öemli bir tehdit oluşturduğu görülmektedir. Şekil 6/c de yağmurlama başlıklarıı düzesiz yerleştirilmesi soucu belli bir ala kuru kalmakta, ayı zamada yüzey sulamaı da uygulaması soucu suyu kedie yol açarak karık sulamaya bezer bir sulama şeklii oluştuğu görülmektedir. Şekil 6/d de bir belediye görevlisii hortumla yaptığı sulama soucu su bir tarafa fazla, bir tarafa az verilerek eş olmaya bir sulama uygulamaktadır. Maalesef, ülkemizde peyzaj alalarıda yapıla sulamalarda bua bezer hatalar yapılmakta ve bua rağme bu alalardaki sulama sistemleri kouu uzmaı olmaya kişilere yaptırılmaktadır. 88

9

10 Atatürk Üiv. Ziraat Fak. Derg. 37 (1), 81-90, 2006 ISSN (a) (b) (c) (d) Şekil 6. Çaakkale İli İçeriside Farklı Peyzaj ve Refüj Alalarıda Yapıla Mevcut Sulama SONUÇ VE ÖNERİLER Çaakkale peyzaj alalarıı birçoğuda sulama sistemleri, kousuda uzma olmaya kişiler tarafıda yapılmıştır. Buu soucuda da yalış seçile yağmurlama başlıkları ve buları araziye düzesiz bir şekilde yerleştirilmesi eticeside hem üiform olmaya bir su dağılımı meydaa gelmiş, hem de aşırı su uygulaarak yüzey akışıı oluşmasıa sebep olmuştur. Bu gibi durumlar hem estetik bir görütü oluşturmamakta, hem de özellikle refüj sulamalarıda suyu karayolua akması edeiyle trafik açısıda tehlikeli bir durum oluşturmaktadır. Bu da gösteriyor ki, ülkemizde sulama hala toprağı ıslatılması olarak düşüülmekte, toprağı ve bitkii su istekleri göz öüde buludurulmamaktadır. Sulama sistemlerii projelemeside gerekli tekik özelliklere uyulmada yapıla sulama estetik bir görütü oluşturmadığı gibi suyu boş yere harcamasıa ede olmaktadır. Halbuki bu suyu Çaakkale de % 53.9 gibi yüksek bir orada sulamaya peyzaj alalarıa iletilmesi sağlaabilir. Yağmurlama ile sulaa alaları tümüde yarı sabit sistemler kullaıldığı belirlemiştir. Bu da çeşitli yollarla yağmurlama başlıklarıı zarar görmesie yol açmaktadır. Buu ölemesi amacıyla tüm çim alalarıı sulamasıda toprak altıa gömülü ve basıçla birlikte yerde belli bir yüksekliğe çıkarak sulama yapa pop-up tipi yağmurlama başlıklarıı kullaılması öerilebilir. Büyüye ketlerimizde yeşil ala oraıı yetersiz olduğu bilimektedir. Şehirlerimizde mevcut ola peyzaj alalarıdaki yeşil vejetasyou calılığıı sürdürülebilmesi içi de sulama sistemii projelemesi ve bu projelemede yüksek performası elde edilmesi, peyzaj alalarıda eş su dağılımıı sağlamasıa, daha iyi bir sulama programıı yapılmasıa, sulama sistemlerii projelemede belli kriterlere uyulmasıa ve bu kriterleri yerie getirecek kişileri de kousuda uzma ola peyzaj mimarı ve sulama uzmalarıı olmasıa bağlıdır. Özellikle yeşil ala sulamasıda,

11 sulama sistemii projeleyecek sulama uzmaıı toprak-bitki-su arasıdaki ilişkileri iyi bile, bular ve sulama sistemide kullaılacak elemalar arasıdaki kombiasyou e iyi sağlayabilecek bilgi birikimie sahip olması gerekir. KAYNAKLAR Ak, T., Ketsel Dış Mekalar Bağlamıda Çaakkale Saat Kulesi ve Çevresie Yöelik Bir Görsel Aaliz Çalışması. Çaakkale Osekiz Mart Üiv. Fe Bil. Est. Yüksek Lisas Tezi, Çaakkale. s, 94. Altukasa, M.F., Peyzaj Mühedisliği. Çukurova Üiv. Ziraat Fak Yayıları No:123, Adaa. s, 207. Aoim, Miimum Requiremets For the Desig, Istallatio ad Performace of Irrigatio Equipmet ASAE Stadard. ASAE R264.1, ASAE Yearbook, St Joseph, Mıchiga USA. p, Aoim, Devlet Meteoroloji İşleri Geel Müdürlüğü Arşivide, Yıllarıa Ait İklim Verileri. Aoim, Çaakkale Belediyesi Park Bahçe Müdürlüğü Dökümaları, Çaakkale. Beami, A., Dıskı, M.H., Desig of Sprikler Irrigatio Techio-Israil Istitute of Techology, Haifa-ISRAEL. p,178. Christiase, E, J., Davis, J.R., Sprikler Irrigatio Systems Irrigatio of Agricultural Lads. Ed. America Society of Agroomy, Wiskosi, USA. p, Demirel, K., Peyzaj Projeleride Kullaıla Farklı Yağmurlama Sulama Başlıklarıı Performaslarıı Belirlemesi Üzeride Bir Araştırma, Çaakkale Osekiz Mart Üiv. Fe Bil. Est. Yüksek Lisas Tezi, Çaakkale. s, 64. Gügör, Y., Erözel, A.Z., Yıldırım, O., Sulama. Akara Üiv. Ziraat. Fak. Ders Kitabı: 424,Yayı No:1443, Akara. Kelkit, A., Çaakkale İli Süs Bitkileri Fidacılığıı Durumu. Türk-Koop Eki Dergisi, Akara. s, Özde, M.A., Peyzaj Çalışmalarıda Farklı Sulama Tekiklerii Uygulaabilirliği Üzerie Bir Araştırma, Akara Üiv. Fe Bil.Est. Yüksek Lisas Tezi, Akara. s,2. Seçki, Ö.B., Peyzaj Uygulama Tekiği. İstabul Üiv. Yayı No:4105, İstabul. s, Smith, W.S., Ladscape Irrigatio Desig ad Maagemet, Joh Wiley& Sos, Ic, New York. p Şahiler, Ç., Yazga, S., Peyzaj Sulama Tasarımı ve Bursa Büyükşehir Belediyesi Soğalı Ket Parkı Uygulaması.6. Ulusal Kültürtekik Kogresi. 5 8 Hazira Uludağ Üiversitesi Ziraat Fak. ve Kültürtekik Dereği. s, Yıldırım, O., Çim Alalarıı Sulaması. Çağdaş Yaşamda Çim Alalar Sempozyumu II ve III. Akara Üiv. Ziraat Fak. Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayıları No:2. s, Yıldırım, O., Sulama Sistemleri 2 Kitabı. Akara Üiv. Ziraat Fak Yayıları No:1449, Akara. s Yıldırım, O., Korukçu, A., Damla Sulama Sistemlerii Projelemesi. Akara Üiv. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Ders Notları (Basılmamış), Akara. s,17. Yıldırım, M., Rekreasyo Alaı Sulama Sistemleride Uyulması Gerekli Kurallar. 2. Ulusal Sulama Kogresi, Bildiriler Kitabı, Ekim Pie Bay Holiday Resort, Kuşadası-Aydı, Kültürtekik Dereği. s,