YENİDEN DÜZENLENMİŞTİR.

Transkript

1 10. Sınıf KİMYA KONU KİTABI Hakan SÖYLEMEZ T.C MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı KİMYA Öğretim programında yaptığı son güncelleme doğrultusunda YENİDEN DÜZENLENMİŞTİR. PALME YAYINCILIK Ankara, 2014 I

2 PALME YAYINLARI: Sınıf Kimya / Hakan SÖYLEMEZ Yayına Hazırlama : PALME Dizgi-Grafik Tasarım Birimi PALME Yayın Editörü YAYINLARI: 799 : Cemil AYAN 9. Sınıf Palme Kimya Yayıncılık / Hakan 2014 PALME YAYINLARI: 709 SÖYLEMEZ PALME Yayına Yayıncı YAYINLARI: Hazırlama Sertifika 709 No : PALME : 14142Dizgi-Grafik Tasarım Birimi Fizik 9. Fizik Yayın ISBN 9. Editörü : Cemil : AYAN : 2013: : Yayıncı Baskı Sertifika No : : : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş. : Basımevi Sertifika No ISBN : : : : Baskı : Tuna : Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş. Basımevi Sertifika No : : : : : PALME YAYINCILIK a aitti PALME YAYINCILIK a aitti II GENEL DAĞITIM GENEL DAĞITIM YAZIT Yayın-Dağıtım Sağlık YAZIT Sokak Yayın-Dağıtım 17/30 Sıhhiye-ANKARA Soru Tel Sağlık Sokak /30 56 Sıhhiye-ANKARA 65 Faks Tel Faks

3 Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR M. Kemal ATATÜRK III

4 EDİTÖR DEN EDİTÖR DEN Son yıllarda ilk ve ortaöğretimde uygulanmaya başlanan öğretim programlarının ana felsefesi, yaşam temelli Son yıllarda ilk ve ortaöğretimde uygulanmaya başlanan öğretim programlarının ana felsefesi, yaşam temelli yaklaşımı esas almasıdır. Bu yaklaşımla, soyut gibi algılanan birçok fen kavramı gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş, somut yaklaşımı esas almasıdır. Bu yaklaşımla, soyut gibi algılanan birçok fen kavramı gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş, somut hale getirilmiştir. Bu yaklaşım okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim hale getirilmiştir. Bu yaklaşım okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir kafa gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle yetişen genç insanlar, ezberden uzak kalacak, sağlıklı iletişim kurabilme yetileri gelişecek; kendini iyi toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir kafa gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle yetişen genç insanlar, ezberden uzak kalacak, sağlıklı iletişim kurabilme yetileri gelişecek; kendini iyi tanıyan, çevresiyle barışık bireyler olacaktır. tanıyan, çevresiyle barışık bireyler olacaktır. Palme yayıncılığın hazırladığı bu kitap serisinin içeriği yukarıda belirtilen bakış açısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitaplar değişen yeni sınav sistemine (YGS LYS) uygun bir niteliğe sahiptir. Üniversite sınavlarında soru- Palme yayıncılığın hazırladığı bu kitap serisinin içeriği yukarıda belirtilen bakış açısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitaplar değişen yeni sınav sistemine (YGS LYS) uygun bir niteliğe sahiptir. Üniversite sınavlarında sorulacak soruların kapsamı ve ağırlık düzeyine uygun bir konu akışı sağlanmıştır. lacak soruların kapsamı ve ağırlık düzeyine uygun bir konu akışı sağlanmıştır. Bu kitapların hazırlanmasında büyük bir özveriyle bana destek veren 'ın genel müdürü sayın Bu kitapların hazırlanmasında büyük bir özveriyle bana destek veren 'ın genel müdürü sayın İlhan Budak'a teşekkür ederim. İlhan Budak'a teşekkür ederim. 'tan çıkan bu kitap serisinin tüm öğrencilere yararlı olması ve onların gelişimine bir katkı sağlaması dileğiyle... 'tan çıkan bu kitap serisinin tüm öğrencilere yararlı olması ve onların gelişimine bir katkı sağlaması dileğiyle... Cemil AYAN Cemil AYAN Ağustos 2014 Ağustos 2013 Ankara Ankara ÖNSÖZ ÖNSÖZ Sevgili Öğrenciler, Üniversite hazırlığı, planlı, disiplinli ve düzenli çalışma gerektiren bir süreçtir. Plansız bir çalışma, rotasız bir gemiye benzer. Planlı çalışma sürecinizde size kılavuzluk yapacak bu kitap, yeni sistem değerlendirilerek kaleme alındı. Konular, öğrencinin bu dersi sevmesini, gerekli bilgileri kolaylıkla öğrenmesini sağlayacak şekilde, öğrencinin günlük yaşantısından ve yakın çevresinden yola çıkarak sade ve anlaşılır bir dille işlendi. Hem okul derslerinizde hem de üniversite sınavı hazırlığında size yardımcı olması amacıyla: Konu anlatımı ve özel durumların açıklaması Örnek soru çözümleri Açık uçlu sorular Ünite sonu testleri Etkinlikler hazırlanmıştır. Bu kaynaktan yeterince verim alabilmeniz için; Konu anlatımını özümseyerek kalıcı bilgilere dönüştürmelisiniz. Bilgi birikiminizi değerlendirebilmek için konu testlerinin tamamını çözmelisiniz. Konuların ana hatlarının tekrar hatırlanması için hazırlanan etkinlikleri düzenli bir şekilde çözmelisiniz. Kitabın hazırlık aşamasında emeğini esirgemeyen Kimya Öğretmeni Yaşar Bayramlı ya takdir ve teşekkürlerimi sunarım. Başarı dileklerimle... Hakan Hakan SÖYLEMEZ SÖYLEMEZ (0532) (0532) IV 4 Soru Soru

5 ÜNİTE 1 ÜNİTE 2 ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM...8 Asitlerin ve Bazların Özellikleri...8 Asitlerin ve Bazların Yapıları...10 ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ...19 Nötrleşme Tepkimelerinin Nicel Olarak İncelenmesi...21 ph ve poh Kavramları...24 Asit Baz İndikatörleri...26 HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR...37 Asitlerin Metallerle Etkileşimi...37 Bazların Metallerle Etkileşimi...38 Bazı Asitlerin Özellikleri ve Kullanım Alanları...41 Bazı Bazların Özellikleri ve Kullanım Alanları...44 Asit ve Bazların Sağlık, Endüstri ve Çevre Açısından Değerlendirilmesi...46 Asit Yağmurları...48 Kimyasal Maddelerin Etiketleri Üzerindeki Bazı Uyarı İşaretleri...48 Bazı Maddelerin Sindirim Sistemine Etkileri ve Sindirim Sırasında Üretilen Asidik ve Bazik Salgılar Temizlik Malzemesi Kullanmanın Sağlık, Çevre ve Tesisat Açısından Önemi...52 TUZLAR...62 Tuzların Genel Özellikleri...62 KARIŞIMLAR İÇİNDEKİLER ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Karışımlar...72 Çözeltilerin Özellikleri...72 Çözünme Olayı...75 Çözeltilerin Derişimleri...78 Kütlece Yüzde Derişim...78 Hacimce Yüzde Derişim...83 PPM ve PPB...84 Çözeltilerin Derişime Bağlı Özellikleri...86 Donma Noktası Düşmesi...86 Kaynama Noktası Yükselmesi...88 Ozmotik Basınç...90 HETEROJEN KARIŞIMLAR KARIŞIMLARIN AYRILMASI Tanecik Boyutu Farkından Yararlanarak Geliştirilen Ayırma Yöntemleri Yoğunluk Farkından Yararlanarak Ayırma Yöntemleri Çözünürlük Farkından Yararlanılarak Kullanılan Ayırma Yöntemleri Kaynama Sıcaklıkları Farkından Yararlanılarak Uygulanan Ayırma Yöntemleri Su Arıtımında Koagülasyon Yöntemi Sert Suların Yumuşatılması V

6 ÜNİTE 3 ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ FOSİL YAKITLAR Organik ve Anorganik Bileşikler Kömür Kömürün Yakıt Özelliği Petrol Petrol Oluşumu Petrolün Rafinasyonu Petrolün Bileşenleri HİDROKARBONLAR Alkanlar Alkenler Alkinler Aromatik Bileşikler Yaygın Organik Bileşikler Hidrokarbonlardan Enerji Üretimi TEMİZ ENERJİ KAYNAKLARI Bitkisel Enerji Kaynakları Diğer Temiz Enerji Kaynakları CANLILARDA ENERJİ Fotosentez ve Solunum Sindirim KİMYA HER YERDE ÜNİTE 4 SU VE HAYAT Su Döngüsü Sularda Sertlik Su Arıtımı Deniz Suyundan İçme Suyu Eldesi HAZIR GIDALAR Gıda Katkı Maddeleri TEMİZLİK MALZEMELERİ Sabun Deterjanlar Çamaşır Sodası Çamaşır Suyu POLİMERLER, KOZMETİKLER, İLAÇLAR, OKULDA KİMYA Polimerler Polimerlerin Geri Dönüşümlerinin Önemi Kozmetik Malzemeler İlaçlar Okulda Kimya SANAYİDE KİMYA Gübreler Sönmemiş ve Sönmüş Kireç Cam ve Bileşenleri Seramik Porselen Boyalar ve Bileşenleri ÇEVRE KİMYASI Çevre Kirliliği Hava Kirliliği Su Kirliliği Toprak Kirliliği Geri Dönüşüm VI Soru

7 Ünite 1 Asitler, Bazlar ve Tuzlar ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM 8 ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ 19 HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR 37 TUZLAR 62

8 ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM Madde İçerdiği Asit Asitlerin ve Bazların Özellikleri Elma Limon Yoğurt Çilek Üzüm Turşu Reçel Gazoz Kolalı içecekler Sirke Karınca Kezzap Malik asit Sitrik asit Laktik asit Folik asit Tartarik asit Benzoik asit Sorbik asit Karbonik asit Fosforik asit Asetik asit Formik Asit Nitrik asit Asit ve baz kavramları ile ilgili günlük yaşamımızda oldukça sık karşılaşırız. Asitlerin ve bazların sahip oldukları farklı özellikleri duyu organlarımızla algılarız ve böylece maddeleri birbirinden ayırırız. Genellikle aşındırıcı ve tahriş edici olarak bilinen, aynı zamanda da yiyecek ve içeceklerimizin pek çoğunun yapısında bulunan ve asit özelliği gösteren maddeler de tatlarının ekşi olmasından anlaşılır. Yani asit özelliğine sahip maddelerin tatları ekşidir ve turnusol kağıdını kırmızı renge dönüştürürler. Limon suyunda bulunan sitrik asit limona ekşi tadı veren bileşiktir. Aynı şekilde sirke diye kullandığımız sıvı, asetik asitin (CH 3 COOH) sulu çözeltisidir. Tüm asitlerin ve bazların tadına bakmak mümkün değildir. Çünkü bazı asitler çok tehlikelidir. Ayrıca asitlerin aşındırma özelliği vardır. Bu nedenle asitler daha çok cam veya plastik kaplarda muhafaza edilir. Asitlerin yakıcı ve tahriş edici özellikleri de vardır. Karınca ısırdığında yakıcı bir acı hissetmemizin nedeni, karıncanın salgısındaki formik asittir. Isırgan otuna dokunduğumuzda hissettiğimiz acının nedeni de formik asittir. Limon suyu asidik özellik gösterdiği için tadı ekşidir. Salatalara katılan sirke asidik özellik gösterir. Öte yandan diş macunu, kabartma tozu, kireç suyu, mermer, yemek sodası, sabun, çamaşır sodası ve amonyaklı su gibi temizlik malzemeleri, kostik ve kireç gibi endüstride kullanılan bazı maddeler ise baz olma özelliği taşır. Baz özelliği gösteren maddelerin tatları acıdır. Ayrıca ele kayganlık hissi verirler ve turnusol kağıdını mavi renge dönüştürürler. Asit ve bazların yaygınlığı bu kadarla sınırlı değildir. Bitkilerin çiçeklerinin renklerinde bitkinin yetiştiği toprağın asitliği ya da bazlığı önemlidir. Asitli topraklarda sadece mavi ortanca, nötr veya bazik topraklarda ise sadece pembe ortanca yetişmesi, bitkilerin rengini belirleyen bileşiklerin asit ve bazlara duyarlı olduğunu gösterir. Hergün diş fırçalama sırasında kullandığımız diş macunu bazik özelliktedir. Aynı şekilde lahana, çay ve üzüm yaprakları da bitkilerin yetiştiği toprağın asit/baz özelliğine göre renk değişikliğine uğrar. İçinde bulunduğu çözeltinin asitlik ya da bazlık durumuna göre renk değiştiren maddelere indikatör (belirteç) denir. İndikatörler çözeltilerin belli bir ph değerinde renk değiştiren zayıf organik asitler ve bazlardır. Örneğin, metil oranj, turnusol, fenolftalein, bromtimol mavisi, metil kırmızısı, alizarin sarısı v.b. Asit Baz Turnusol kağıdı Kırmızı Mavi Metil oranj Kırmızı Sarı Fenolftalein Renksiz Pembe 8 SORU I. Asitlerin tatları ekşidir. II. Bazlar, kırmızı turnusolü mavi renge çevirirler. III. Bitkilerin çiçeklerinin renklerinde bitkinin yetiştiği toprağın asitliği ya da bazlığı önemlidir. Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Asitlerin tatları ekşidir. Bazlar kırmızı turnusolü maviye çevirir. Asitli topraklarda sadece mavi ortanca bitkisinin yetişmesi, nötr veya bazik topraklarda ise sadece pembe ortanca bitkisinin yetişmesi, bitkilerin rengini belirleyen bileşiklerin asit ve bazlara duyarlı olduğunu gösterir. Soru Yanıt E

9 I. Tadının ekşi olması II. Yakıcı olması III. Elektrik akımını iletmesi Yukarıdaki özelliklerden hangileri limon suyunun asit olduğunu kesinlikle belirler? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III Temizlik malzemesi olan sabun ile ilgili; I. Tadı acıdır. II. Bazik özellik gösterir. III. Ele kayganlık hissi verir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Asitlerin tadı ekşidir. Yakıcı olmak ve sulu çözeltisinin elektrik akımını iletmesi asit ve bazların ortak özelliğidir. Yanıt A Sabun tadıldığında acı olduğu, temas edilirse kaygan olduğu, kırmızı turnusol kâğıdı değdirilirse renginin mavileştiği görülür. Yani sabun baziktir. Yanıt E 20 ml X(suda) 20 ml Y(suda) 10 ml Y(suda) 10 ml Z(suda) I. II. A indikatörü asidik ortamda sarıya, bazik ortamda maviye dönüşmektedir. Asit ya da baz oldukları bilinen eşit derişimdeki X, Y ve Z çözeltileri şekildeki gibi karıştırılıp A indikatörü daldırıldığında birinci kaptaki çözelti mavi, ikinci kaptaki çözelti sarı renk vermektedir. Buna göre X, Y ve Z çözeltileri ile ilgili aşağıdaki sınıflamalardan hangisi doğrudur? (X, Y ve Z'nin tesir değerliği aynıdır.) X Y Z A) Asit Baz Asit B) Baz Baz Asit C) Asit Asit Baz D) Baz Asit Baz E) Asit Baz Baz Yanıt D 9

10 ASİTLERDE TESİR DEĞERİ Bir maddenin karşısındakini etkileyebilme gücüne tesir değeri denir. (z) ile gösterilir. Bir asit molekülünün suda çözündüğünde suya verebileceği maksimum H + iyonu sayısı, o asidin tesir değerini belirler. Asit Tesir değeri (z) HCI 1 H 2 2 H 3 PO 4 3 CH 3 COOH 1 ASİTLERİN VE BAZLARIN YAPILARI Asit ve bazları, suda çözündüğünde oluşturdukları iyonlar üzerinden tanıyabiliriz. Sulu çözeltilerine hidrojen iyonu (H + ) verebilen bileşiklere asit denir. Suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Bu nedenle sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Bazı asitlerin sulu çözeltilerine verdikleri iyonlar aşağıda verilmiştir. H 2 O HCI(g) H + (suda) + CI - (suda) Hidroklorik asit H 2 (suda) 2H + 2 (suda) + (suda) Sülfürik asit CH 3 COOH(suda) H + (suda) + CH 3 COO - (suda) Asetik asit H 3 PO 4 (suda) 3H + (suda) + PO 3-4 (suda) Fosforik asit Yapısında hidrojen (H) elementi bulunmamasına rağmen genellikle ametallerin oksijenle yaptıkları bileşiklerin (ametal oksitlerin) sulu çözeltileri asidik özellik gösterir. Adı Formülü Kuvveti İyonlaşma denklemi Hidroklorik asit HCl Kuvvetli HCl S H + + Cl Sülfürik asit H 2 Kuvvetli H 2 S 2H Nitrik asit HNO 3 Kuvvetli HNO 3 S H + + NO 3 Asetik asit CH 3 COOH Zayıf CH 3 COOH S CH 3 COO + H + Karbonik asit H 2 CO 3 Zayıf H 2 CO 3 S 2H + + CO 3 2 CO 2 (g) + H 2 O(s) 2H + (suda) + CO 2-3 (suda) + ısı Karbondioksit H 2 CO 3 (karbonik asit) tepkimesinde görüldüğü gibi CO 2 gazının yapısında H + iyonu olmamasına rağmen suda çözündüğünde H + iyonu oluşturduğu için CO 2 gazı asit karakterlidir. CO 2, SO 2, SO 3, NO 2, N 2 O 3, N 2 O 5, P 2 O 5, CI 2 O 7 bileşikleri asidik özellik gösteren maddelerdir. Oksijence zengin olan bu oksitler bu nedenle asit oksit veya anhidroasit olarak bilinirler. SO 2 + H 2 O H + + HSO 3 N 2 O 5 + H 2 O 2H + + 2NO 3 SORU Aşağıdaki asitlerden hangisinin suda iyonlaşma denklemi yanlış verilmiştir? A) HBr(suda) H + (suda) + Br - (suda) B) H 2 (suda) 2H + (suda) + SO 2-4 (suda) Asitler suda çözündüğünde H + iyonu oluşturmalıdır. HCOOH(suda) H + (suda) + HCOO (suda) C) SO 3 (g) + H 2 O(s) SO 2-4 (suda) + 2H + (suda) D) CO 2 (g) + H 2 O(s) 2H + (suda) + CO 2-3 (suda) E) HCOOH(suda) HCO + (suda) + OH (suda) Yanıt E 10 Soru

11 Sulu çözeltilerine hidroksit iyonu (OH - ) verebilen bileşiklere baz denir. Bazlar da asitler gibi suda iyonlarına ayrışarak çözünür. Bu nedenle sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Bazı bazların sulu çözeltilerine verdikleri iyonlar aşağıda verilmiştir. H 2 O NaOH(k) Na + (suda) + OH (suda) Sodyum hidroksit KOH(suda) K + (suda) + OH (suda) Potasyum hidroksit Ca(OH 2 )(suda) Ca 2+ (suda) + 2OH (suda) Kalsiyum hidroksit Yapısında hidrojen (H) elementi bulunan her madde asit değildir. Örneğin CH 4 ve NH 3 yapısında hidrojen elementi içermelerine rağmen asit değildir. CH 4 nötr, NH 3 ise baziktir. NH 3 (g) + H 2 O(s) NH 4 + (suda) + OH - (suda) + ısı Amonyak tepkimesinden anlaşılacağı üzere NH 3 ün yapısında OH - iyonu olmamasına rağmen suda çözündüğünde OH - iyonu oluşturduğundan bazik özellik gösterir. Ayrıca metallerin oksijenle yaptıkları bileşikler (metal oksitler) su ile reaksiyona girerek bazik çözeltiler oluşturur. Bu nedenle bazik oksit veya anhidrobaz olarak bilinirler. Na 2 O, K 2 O, CaO, MgO, Li 2 O bileşikleri birer bazik oksittir. Na 2 O(k) + H 2 O(s) 2NaOH CaO(k) + H 2 O(s) Ca(OH) 2 (2Na + (suda) + 2OH - (suda)) (Ca 2+ (suda) + 2OH - (suda)) K 2 O(k) + H 2 O(s) 2KOH MgO(k) + H 2 O(s) Mg(OH) 2 (2K + (suda) + 2OH - (suda)) (Mg 2+ (suda) + 2OH - (suda)) UYARI Metil alkol (CH 3 OH), metan gazı (CH 4 ) ve etil alkol (C 2 H 5 OH) asit ya da baz özellik göstermeyen nötr maddelerdir. SORU Ca(OH) 2 çözeltisi I N 2 O 5 çözeltisi II H 2 çözeltisi Yukarıdaki sulu çözeltilere mavi turnusol kâğıtları batırıldığında turnusol kâğıtlarının alacağı renkler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I II III A) Kırmızı Mavi Mavi B) Mavi Kırmızı Mavi III I. Ca(OH) 2 Ca 2+ (suda) + 2OH - (suda) verilen çözeltide OH - iyonu bulunduğundan baziktir ve turnusol kağıdını mavi yapar. II. N 2 O 5 + H 2 O 2H + + 2NO 3 verilen çözeltide H + iyonu bulunduğundan asidiktir ve turnusol kağıdını kırmızıya çevirir. III. H 2 2H + + SO 2-4 verilen çözeltide H + iyonu bulunduğundan asidiktir ve turnusol kağıdını kırmızı yapar. BAZLARDA TESİR DEĞERİ Bir bazın suda çözündüğünde suya verebileceği maksimum OH - iyonu sayısı, o bazın tesir değerini belirler. Baz Tesir Değeri (z) NaOH 1 Mg(OH) 2 2 AI(OH) 3 3 NH 3 1 Amonyak NH 3 Zayıf NH 3 + H 2 O S NH OH Kalsiyum hidroksit Ca(OH) 2 Zayıf Ca(OH) 2 S Ca OH Potasyum hidroksit KOH Kuvvetli KOH S K + + OH Sodyum hidroksit NaOH Kuvvetli NaOH S Na + + OH Adı Formülü Kuvveti İyonlaşma denklemi C) Mavi Kırmızı Kırmızı D) Kırmızı Mavi Kırmızı E) Mavi Mavi Kırmızı Yanıt C 11

12 PH 3 (g) + H 2 O(s) S PH + 4 (suda) + OH (suda) tepkimesine göre; I. PH 3 bazik bir maddedir. II. PH 3 'ün sulu çözeltisi elektrik akımını iletir. III. Ürün karışımında OH - iyonları sayısı H + iyonları sayısından fazladır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III D) I ve II E) I, II ve III PH 3 sulu çözeltisinde OH iyonu oluşturduğu için baziktir. PH 3 sulu çözeltide iyonlar oluşturduğundan elektrik akımını iletir. Bazik çözeltilerde OH - iyonları sayısı, H + iyonları sayısından fazladır. Yanıt E Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözeltisi mavi turnusolu kırmızıya boyar? A) KOH B) CaO C) SO 2 D) NH 3 E) Na 2 O SO 2 'de oksijen sayısı ametal sayısından fazla olduğundan sulu çözeltisi asidiktir ve mavi turnusolu kırmızıya boyar. SO 2 + H 2 O H + + HSO 3 Yanıt C İçerisinde su bulunan kaplardan birincisine NH 3, ikincisine H 2 S ve üçüncüsüne de NO 2 gazları gönderilerek çözülüyor. Buna göre, oluşan çözeltilerin turnusol kâğıdını dönüştürdüğü renkler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I II III A) Kırmızı Mavi Kırmızı B) Kırmızı Mavi Mavi C) Mavi Kırmızı Kırmızı D) Mavi Kırmızı Mavi E) Kırmızı Kırmızı Mavi Yanıt C X + 2HNO 3 S Mg(NO 3 ) 2 + H 2 O denkleminde yer alan X bileşiği ile ilgili, I. X'in formülü MgO'dur. II. Sulu çözeltisi bazik özellik gösterir. III. Sulu çözeltisi ele kayganlık hissi verir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Yanıt E 12 Soru

13 1. Asitler, sulu çözeltilerine H +, bazlar ise OH - iyonu verirler. Buna göre; I. HCN II. HCOOH III. C 2 H 5 OH IV. NaOH V. NH 3 bileşiklerinden kaç tanesinin asit kaç tanesinin baz olduğu aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Asit Baz A) 2 3 B) 2 2 C) 3 2 D) 2 1 E) 1 4 ÇÖZÜMLÜ SORULAR 4. CO 2 CaO Na 2 O SO 2 SO 3 Yukarıdaki oksitlerden kaç tanesinin sulu çözeltisi mavi turnusolu kırmızıya boyar? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 NO 5. Maddelerin asidik veya bazik özellikte olduğunu birbirinden ayırt etmek için bazı belirteçler kullanılır. Turnusol kağıdı bu belirteçlerden biridir. 2. Ca(OH) 2 ve CH 3 COOH bileşikleri ile ilgili; I. Sulu çözeltisindeki OH - iyonu sayısının H + iyonu sayısından fazla olması II. Acımsı bir tada sahip olması III. Sulu çözeltisinin elektrik akımını iletmesi özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Asit Baz Turnusol kağıdı Kırmızı Mavi Buna göre, aşağıdaki maddelerden hangisi mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir? A) Limon B) Diş macunu C) Sabun D) Şampuan E) Çikolata 3. I. Tahriş etme II. Yakıcı olma III. Sulu çözeltilerinde elektrik akımını iletme Yukarıda verilenlerden hangileri asit ve bazların ortak özelliklerindendir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 6. Bir miktar suya yeterince KOH katısı ilave edildiğinde; I. Kırmızı turnusol kağıdı batırıldığında rengi mavi olur. II. KOH(k) + su K + (suda) + OH (suda) şeklinde çözünür. III. Sulu çözeltide H + iyonları sayısı, OH iyonları sayısından fazla olur. yukarıdakilerden hangileri doğru olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve II E) II ve III 13

14 1. I. HCN H + + CN - (asit) II. HCOOH HCOO + H + (asit) III. C 2 H 5 OH, suda moleküler çözünür. İyonlarına ayrışmaz. IV. NaOH Na + + OH - (baz) V. NH 3 + H 2 O NH OH - (baz) Yanıt B ÇÖZÜMLER 4. Mavi turnusolu kırmızıya boyayan maddeler asidiktir. CO 2 + H 2 O H + + HCO 3 (asidik) CaO + H 2 O Ca OH - (bazik) Na 2 O + H 2 O 2Na + + 2OH - (bazik) SO 2 + H 2 O HSO H + (asidik) SO 3 + H 2 O H - + H + (asidik) NO + H 2 O tepkime yok Yanıt B 2. Ca(OH) 2 Ca OH - Bazik olduğundan sulu çözeltisinde OH - iyonu sayısı H + iyonu sayısından fazladır. Acımsı bir tada sahiptir ve sulu çözeltisi elektrik akımını iletir. CH 3 COOH CH 3 COO + H + Asidik olduğundan sulu çözeltisinde H + iyonu sayısı OH iyonu sayısından fazladır. Ekşimsi bir tada sahiptir ve sulu çözeltisi elektrik akımını iletir. Yanıt C 5. Limon suyu asidik olduğundan mavi turnusol kağıdını kırmızıya boyar. Diğerleri baziktir. Yanıt A 3. Tahriş etme, yakıcı olma ve sulu çözeltilerinde elektrik akımını iletme asit ve bazların ortak özelliklerindendir. Yanıt E 6. KOH(k) + su K + (suda) + OH - (suda) bazik çözelti oluşur. Kırmızı turnusol kağıdı batırıldığında rengi mavi olur. Ayrıca bazik çözeltilerde OH - iyonları sayısı H + iyonları sayısından fazla olur. Yanıt D 14 Soru

15 1. Aşındırma etkisi asit ve bazların ortak özelliğidir. 2. Bütün indikatörler asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda mavi olurlar. 3. Asitler yakıcı ve tahriş edicidir. 1. Asidik ya da bazik ortamda renk değiştiren maddelere denir. 2. Asitlerin tadları... bazların tatları... dır. 3. Sulu çözeltisinde H + iyonu oluşturan maddelere denir. 4. Sabunlar ve deterjanlar bazik maddelerdir. 4. Sulu çözeltisinde OH - iyonu oluşturan maddelere... denir. 5. CH 3 OH(metil alkol) sıvısının sulu çözeltisi baziktir. 5. Asitler, mavi turnusol kağıdını... çevirirler. 6. Sulu çözeltilerinin elektrik iletkenliği asit ve bazların ortak özelliğidir. 6. Bazların sulu çözeltileri elektriği Asit çözeltilerinde yalnızca H + iyonu bulunur. 7. MgCO 3 (k) X + CO 2 (g) denklemine göre oluşan X maddesinin sulu çözeltisi tir. 8. Yapısında OH bulunduran her madde baziktir. 8. HNO 3 asidinin sulu çözeltisinde... iyonları sayısı... iyonları sayısından fazladır. 9. Bazlar mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler. 9. Na 2 O, CaO, Li 2 O gibi metal oksitlerinin sulu çözeltisi... tir. 10. CO 2, N 2 O 3, SO 3 gibi oksijeni ametal sayısından fazla olan bileşiklerin sulu çözeltisi baziktir. 10. PH 3 (g) + H 2 O(s) PH + 4 (suda) + OH - (suda) denkleminde olduğu gibi suda çözündüklerinde suya... iyonu veren maddeler baziktir. 1. D 2. Y 3. D 4. D 5. Y 6. D 7. Y 8. Y 9. Y 10. Y 1. indikatör 2. ekşi, acı 3. asit 4. baz 5. kırmızıya 6. iletir 7. bazik 8. H +, OH 9. bazik 10. OH 15

16 1. Madde Türü I. HNO 3 Asit II. H 2 Asit III. NH 3 Asit IV. CH 3 COOH Baz V. Mg(OH) 2 Baz Yukarıdaki maddelerden kaç tanesinin karşılarında yazılan türleri yanlış verilmiştir? AÇIK UÇLU SORULAR 4. CaO(k) + H 2 O(s) Ca 2+ (suda) + 2OH - (suda) Na 2 O(k) + H 2 O(s) 2Na + (suda) + 2OH - (suda) CO 2 (g) + H 2 O(s) H + (suda) + HCO 3 (suda) Yukarıda verilen tepkimelere göre; I. Metal oksitlerinin sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. II. Ametal oksitlerinin sulu çözeltileri asidik özellik gösterir. III. CO 2 gazının suda çözünmesi kimyasaldır. yargılarından kaç tanesine ulaşılabilir? I. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler. II. Suda çözündüklerinde suya H + iyonu verirler. III. Temas ettikleri bir çok malzemeyi aşındırırlar. IV. Ele kayganlık hissi verirler. V. Acımsı tada sahiptirler. Yukarıda verilen özelliklerden kaç tanesi asitlere aittir? 5. İndikatör, asitlerle ve bazlarla belirli renk veren boyar maddelerdir. Aşağıdaki tabloda bir indikatör olan metil oranjın asidik ve bazik ortamdaki renkleri verilmiştir. 3 Asidik ortam Kırmızı Bazik ortam Sarı Buna göre, sabun, sirke ve kabartma tozunun metil oranj indikatörü eşliğinde verdiği renkler nasıldır? 3. Aşağıda bazı asit ve bazların iyonlaşma denklemleri verilmiştir. H 2 (suda) xh + (suda) + 2- (suda) AI(OH) 3 (suda) AI 3+ (suda) + yoh - (suda) NH 3 (suda) + H 2 O(s) NH 4 + (suda) + zoh - (suda) Buna göre, (x + y + z) toplamı kaçtır? 6 Sabun: Sarı Sirke: Kırmızı Kabartma tozu: Sarı 16 Soru

17 1. Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözeltisi asit özelliği göstermez? A) CO 2 B) NaOH C) HCOOH D) H 3 PO 4 E) H 2 CO 3 TEST 1 4. Aşağıdaki asidik ve bazik madde örneklerinden hangisi yanlış verilmiştir? Asidik Bazik A) N 2 O 5 KOH B) K 2 O N 2 O 5 C) CI 2 O 7 NaOH D) H 3 PO 4 NH 3 E) HCI CaO 2. I. ( ) Turnusol kağıdını maviye boyarlar. II. ( ) Tadları ekşidir. III. ( ) Çözeltileri ele kayganlık hissi verir. IV. ( ) Tümünün yapısında oksijen atomu bulunur. V. ( ) Sulu çözeltileri hidroksit iyonu (OH - ) içerir. Bazlar ile ilgili yukarıda verilen yargılardan kaç tanesi doğrudur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 5. X= P 2 O 5 Y= N 2 O 5 Z= K 2 O Yukarıda verilen X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Her üçünün de sulu çözeltisi elektriği iletir. B) Y'nin sulu çözeltisi tahriş edicidir. C) Z nin sulu çözeltisinin tadı acıdır. D) X maddesinin sulu çözeltisi asidiktir. E) Z nin sulu çözeltisi mavi turnusolu kırmızıya boyar. 3. Belirteç Asit Baz Metil oranj Kırmızı Sarı Fenolftalein Renksiz Pembe Asidik ve bazik maddeleri birbirinden ayıran belirteçlerden bazıları yukarıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; I. Limona fenolftalein damlatılırsa pembe renk oluşur. II. Sirkeye metil oranj damlatılırsa kırmızı renk oluşur. III. Diş macununa fenolftalein damlatılırsa renksiz olur. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 6. CH 3 OH(s) CH 3 OH(suda) I NaOH(k) Na + (suda) + OH - (suda) II Na 2 O(k) + H 2 O 2Na + (suda) + 2OH - (suda) III Yukarıda verilen tepkimeler göz önüne alındığında altı çizili maddelerden hangileri ele kayganlık hissi verir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I ve III E) I, II ve III 1. B 2. C 3. D 4. B 5. E 6. C 17

18 7. X: H 2 2H Y: NH 3 + H 2 O NH OH - Z: Li 2 O + H 2 O 2Li + + 2OH - Yukarıda bazı maddelerin sulu çözeltilerindeki iyonlaşmaları verilmiştir. Buna göre, X, Y ve Z'de iyonlaşmaları verilen maddelerden hangilerinin tadı ekşidir? A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y D) X ve Z E) Y ve Z 10. Aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisi elektrik akımını iletmez? A) HNO 3 B) CH 3 OH C) SO 3 D) KOH E) MgO 8. Sirke asidi (CH 3 COOH) suda çözündüğünde; I. Çözünme denklemi CH 3 COOH(s) + H 2 O(s) CH 3 CO + (suda) + OH - (suda) şeklindedir. II. Sulu çözeltisinde OH - iyonları sayısı, H + iyonları sayısından büyük olur. III. Çözeltide CH 3 COO - ve H + iyonları bulunur. yargılarından hangileri doğrudur? 11. Bir miktar suya yeterince NH 3 gazı ilave edildiğinde; I. Oluşan çözeltiye mavi turnusol kağıdı batırıldığında rengi kırmızı olur. II. NH 3 (g) + H 2 O(s) NH + 4 (suda) + OH - (suda) tepkimesi gerçekleşir. III. Sulu çözeltisinin elektrik iletkenliği yoktur. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 12. XOH bileşiği ile ilgili; 1. XOH(k) H + (suda) + XO - (suda) 2. XOH(k) X + (suda) + OH - (suda) suda çözünme tepkimeleri öneriliyor. 9. Aşağıdaki reaksiyonlar tamamlandığında hangisinde kırmızı turnusol kağıdı maviye boyanır? 18 A) H 3 PO 4 (k) + H 2 O(s) B) NO 2 (g) + H 2 O(s) C) CO 2 (g) + H 2 O(s) D) Na 2 O(k) + H 2 O(s) E) HCOOH(s) + H 2 O(s) 7. A 8. C 9. D 10. B 11. D 12. E Buna göre; I. XOH bileşiği birinci tepkimedeki gibi çözünürse asit özelliği gösterir. II. XOH bileşiği ikinci tepkimedeki gibi çözünürse baz özelliği gösterir. III. XOH bileşiği birinci tepkimedeki gibi çözünürse sudaki H + iyonu sayısı OH iyonu sayısından fazla olur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Soru

19 ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ Asitler ile bazlar aynı kapta karıştırıldığında aralarında kimyasal reaksiyon gerçekleşir. Bu reaksiyon sonunda ürün olarak tuz ve ısı açığa çıkar. Asit ve bazın yapısına bağlı olarakta su oluşabilir. 1. Nötrleşme tepkimesinde bir asit ve baz tepkimeye girer, su ve iyonik bir bileşik olan tuzun sulu çözeltisi meydana gelir. Bir behere bir miktar sönmüş kireç (Ca(OH) 2 ) katısı koyalım ve üzerini yeterince su ilave edip sulandırılmış kireç hazırlayalım. Daha sonra yüzümüzü koruyacak şekilde önlem aldıktan sonra hazırladığımız bu sıvı üzerine yavaş yavaş sülfürik asit (H 2 ) ilave edelim ve beherdeki değişimi dikkatlice izleyelim. Ca(OH) 2 (suda) + H 2 (suda) Ca (suda) + 2H 2 O(s) + ısı Sönmüş kireç Sülfürik asit Kalsiyum sülfat Ca 2+ (suda) + 2OH (suda) + 2H + (suda) + 2 (suda) Ca 2+ (suda) + 2 (suda) + H 2 O(s) baz asit tuz su Reaksiyon denklemi dikkatli incelenecek olursa bazın katyonu (Ca 2+ ) ile asit anyonu ( 2- ) birleşerek Ca tuzunu oluşturmuştur. Not Bir tepkimenin nötrleşme tepkimesi olarak adlandırılabilmesi için tepkime sonucunda su oluşması gereklidir. Bu nedenle bir baz olan NH 3 gazı ile bir asit olan HCl gazı arasında gerçekleşen, NH 3 + HCl NH 4 Cl tepkimesi bir nötrleşme olayı değildir. Nötrleşme tepkimesi temelde asitten gelen H + iyonları ile bazdan gelen OH - iyonlarının birleşerek su oluşturması esasına dayanır. H + (suda) + OH - (suda) H 2 O(s) Mg(OH) 2 bileşiği sulu çözeltisinde OH - iyonu içerdiğinden bazdır. Bu bazın HCI asidi ile nötrleşme tepkimesi; Mg(OH) 2 (suda) + 2HCI(suda) MgCI 2 (suda) + 2H 2 O(s) şeklindedir. 2. Kireç taşında ve mermerde bulunan kalsiyum karbonat asitlerde çözünebilen bir katıdır. CaCO 3 (k) + 2HCI(suda) CaCl 2 (suda) + CO 2 (g) + H 2 O(s) CaCO 3 ile bir asidin tepkimesi bir asit-baz tepkimesidir. Bu tepkimede CO 3 2- baz gibi davranmaktadır. 3. NH 3 yapısında OH - taşımadığı halde bazik özellik gösterir. Susuz baz olarak bilinen NH 3 'ün asitlerle tepkimesinden yalnız tuz oluşur. NH 3 (g) + HBr(g) NH 4 Br(k) 2NH 3 (g) + H 2 (k) (NH 4 ) 2 (k) 4. Asit oksitlerin bazlarla reaksiyonundan tuz ve su oluşur. SO 3 (g) + 2NaOH(suda) Na 2 (suda) + H 2 O(s) CO 2 (g) + 2KOH(suda) K 2 CO 3 (suda) + H 2 O(s) 5. Bazik oksitlerin asitlerle reaksiyonundan tuz ve su oluşur. K 2 O(k) + 2HCI(suda) 2KCI(suda) + H 2 O(s) CaO(k) + H 2 (suda) Ca (suda) + H 2 O(s) 6. Asit oksitlerin bazik oksitlerle reaksiyonundan yalnız tuz oluşur. CO 2 (g) + MgO(k) MgCO 3 (k) SO 3 (g) + CaO(k) Ca (k) Nötrleşme tepkimeleri sonucunda tuz ve su oluşur. 19

20 Aşağıdaki tepkimelerden hangisi bir asit-baz tepkimesi değildir? A) CH 3 COOH + KOH CH 3 COOK + H 2 O B) Na 2 O + 2HBr 2NaBr + H 2 O C) N 2 O 5 + CaO Ca(NO 3 ) 2 D) SO 2 + 1/2O 2 SO 3 E) BaCO 3 + 2HCI BaCI 2 + CO 2 + H 2 O A) Asit + Baz Tuz + Su B) Bazik oksit + Asit Tuz + Su C) Asidik oksit + Bazik oksit Tuz D) Asidik oksidin yanma tepkimesidir. E) Karbonat (CO 3 2- ) tuzları bazik özellik gösterir. Asitlerle tepkimelerinden tuz, CO 2 gazı ve su oluşur. Yanıt D HF(s) + NH 3 (g) tepkimesi ile ilgili; I. Asit baz tepkimesidir. II. Tuz ve su oluşur. III. NH 3 gazı baz olarak görev yapmıştır. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III Yanıt B Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözeltisi CH 3 COOH ile nötrleşme tepkimesi verir? A) NaOH B) CO 2 C) SO 2 D) HCI E) HNO 3 Yanıt A CO 2 SO 2 NO X KOH çözeltisi Şekildeki sistemde CO 2, SO 2, NO gazlarından oluşan bir karışım KOH çözeltisinden geçiriliyor. Buna göre, tepkimeye girmeden çıkan X gazı, aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Yalnız CO 2 B) Yalnız SO 2 C) Yalnız NO D) SO 2 ve NO E) SO 2 ve CO 2 Yanıt C 20 Soru