GÖRÜŞ UZUNLUKLARI (Sight Distances)

Transkript

1 GÖRÜŞ UZUNLUKLARI (Sight Ditance) Göüş uzunuğu üücünün iei doğutuda göebidiği yo uzunuğudu. Yo Emniyeti ( güveniği ) ve Youn Kapaitei ( hız düşee youn kapaitei de düşecekti ) açıından önemi bi uzunuktu Göüşü kııtayan i, pu, toz buunmaı; yağmu ve ka yağışı, vb. atmoe şataı dışında da, yodaki göüşün yetei deecede uzun omaı, özeike itenen bi huutu: Yo geçkiinin tepe noktaaında ( tepe tipi düşey kubaada ) ve dee tipi düşey kubaaın ütgeçit köpüü buunduan haeinde, Yatay kubaada kuba içeiinde ( kuba mekezi buunan yönde ) bina, yükek şev ve/veya bitki büyümei ( vejetayon ) haeinde. Bu gibi yeede noma oaak oama ie geçiş yaakanmış omaka beabe üücüein kendi şeitei üzeinde, bekenmeyen bi engee çapmadan duabimeei için beii bi göme açıkığının ağanmaı geeki.. Duuş Göüş Uzunuğu (Sight Stopping Ditance), e Duuş göüş uzunuğu ( en emniyet meaei veya kıaca duuş uzunuğu da deni ), taşıtın kendi şeidinde haeket edeken ani oaak kaşıaşabieceği bi engee çapmadan duabimei için geeken en küçük uzunuktu. Bunun için engein ak edimei geeki. Bu ie yetei göüş uzunuğunun yoa veimeini geektimektedi. Đki kıımdan ouşu: Đntika-Reakiyon Uzunuğu ve Fen Uzunuğu a) Đntika- Reakiyon Uzunuğu, Yodaki engein akedimei ( intika )ve tepki ( eakiyon ) veimei şekinde iki aşamaıdı. Bu aşamaaın topamının biikte anıdığı Đntika-Reakiyon Süei ie değeendiii. Çeşiti ükeede üücüein yaşı, dikkat deeceei, vb. niteikeine göe akı değeede aınmaktadı. Ükemizde n; Ameika'da,5 n aınmaktadı. Dünyada 0,75~,5 n aaında değişen değeei kuanımaktadı. Bu üenin büyüküğü, bu üe zaında aacın ieemei ie katediecek youn uzun omaını doayııya yoa veiecek göüş uzunuğu geomeik tandadının daha uzun omaını geektiecekti. Bu ie üke ekonomiei ie igiidi. Aşağıdaki bağıntı ie bu üe zaında katediecek yo buunu:. t Hızı km/a biiminden m/n biimine çeviiek ( /3,6 ie denkemin çapımaı geeki) bağıntı aşağıdaki şeke gei.. 3,6 t

2 0,78.. t Taşıt hızı (km/a) t Đntika-eakiyon üei ( peception-eaction time ), n Đntika-eakiyon uzunuğu, m b) Fen Uzunuğu, Yükek hızada engee çapmamak için üücüece öngöüen tedbi genede en uyguamaktı. Eki aaçada eneme ie tekeeke kiiteni ( boke ou ) ve aaç duuncaya kada yo üzeinde kaya. Set, kuu yo yüzeyeinde genede atik izi ie bei ou. Iak, kaı, buzu yoada ie bu izin öçümü ounudu. Bu meae Fen Uzunuğu oaak niteendiii. Öte yandan günümüz aaçaının çoğunda ABS ( Antiock Baking Sytem ) Fen Sitemi ( Kiitenmeiz Fen Sitemi ) buunmaktadı. Buada amaç tekeeğin kiitenmeini önemekti. Tekeek bandajı ( atik ) ie yo yüzeyi aaındaki ütünme katayıının iki değei vadı. Đki tekeeğin boke omadan önceki ütünmedi. Statik Sütünme Katayıı adını aı, değei daha büyüktü. Đkincii boke oan tekeeğin kaymaya başadığı andaki ütünmedi. Kinetik Sütünme Katayıı adını aı, değei düşüktü. Đşte, ABS Fen Sitemiye tekeek bandajı ie yo yüzeyi aaındaki ütünme değei tatik ütünme katayıı düzeyinde tutumaya çaışıı. Bu daha kıa en meaeinin ede edimei demekti. Doayııya youn geomeik taaım öçüteinden oan duuş göüş uzunuğunun bu ikinci kımı ( en uzunuğu ) daha uzun ( doayııya güveni ) değe veecek oan Tekeek Kiitenmei Duuma göe yapıagemektedi. Fen uzunuğu, taşıtın ahip oduğu hız doayııya enejinin kounumu ie buunu. Taşıtın kinetik enejii aşağıdaki bağıntı ie iade edii. Ek m. E k Taşıt kinetik enejii, kg.m /n N.mJ ( joue ) m Taşıtın kütei, kg Taşıt hızı, m/n Öte yandan bu eneji ütünme ie ıı enejiine dönüşecekti. Buna kıaca ütünme enejii deek, bu da aşağıdaki bağıntı ie iade ediebii. E F. X E Q.. E Sütünme enejii ( Iı oaak açığa çıkan eneji ), N.m Q Sütünmede yüzeye dik oan kuvvet ( yüzey nomai doğutuundaki kuvvet), genede ağıık kuvveti, N Sütünme katayıı, boyutuz Fen uzunuğu ( ütünme meaei ), m

3 Diğe taatan youn eğimi omaı duumunda kinetik enejinin bi kımı potaniye eneji oaak kounacaktı. E p m. g. h h h (%) tgα h. ve Q m. g Beitien dönüşüme yapıdıktan ona iade aşağıdaki şekini aı. E Q.. E p Potaniye eneji, N.m Q Taşıt ağıık kuvveti, N Yüzde oaak yo boyuna eğimi, boyutuz Fen uzunuğu, m Denkemein on haei ie Enejinin Kounumu Đkeini yazaak; k p E E + E Çeşiti dönüşüme ie denkemedeki teime ye değiştiiip adeeştiiie m Q g Q.. + Q.. Q.. + Q.. ( + ) g Düzeneek duuş göüş uzunuğunun ikinci kımını ouştuan Fen Uzunuğu aşağıdaki hai ie ede edimiş ou. g ± Denkemde taşıt hızaını km/a biimindeki değei ie yazabimek için yine m/n biimine dönüşüm katayıını getimek geeki. Denkem /3,6 ie çapıı ve ye çekimi ivmeinin değei 9,8 m/n oaak yeine yazııa iade aşağıdaki şekini aı. p 3,6.9,8 ± Fen uzunuğu, m 0,00394 ± 3

4 Yo boyuna eğimi, boyutuzdu. % oaak yazıı ( Öneğin % 5 eğim, denkeme 0,05 oaak yazıacaktı. Sütünme katayıı, boyutuz. Kuu aat yo yüzeyi ie tekeek aaında 0,50~0,60 değeeinde, ıak aat yo yüzeyi ie tekeek aaındaki temata ie 0,0~0,30 değeeinde aınabii. Duuş göüş uzunuğunun ( en emniyet meaei, topping ight ditance ) denkemi intika-eakiyon ve en uzunukaının bieştiimei ie aşağıdaki şekiye ükemizde uyguanmaktadı. 0,78.. t 0,00394 e ± + e Duuş göüş uzunuğu ( en emniyet uzunuğu, emniyeti duuş uzakığı, duuş uzunuğu, topping ight ditance ), m Taşıt hızı ( deign peed o oad ), km/a t Đntika-eakiyon üei ( peception-eaction time ), n Yo boyuna eğimi ( ongitudina gade o oad ), boyutuzdu Sütünme katayıı ( ongitudina iction coeicient ), boyutuz. Geçiş Göüş Uzunuğu ( Paing Sight Ditance), Đki yada üç şeiti böünmemiş yoada, yavaş giden aaçaın yo kapaiteini düşümemei için hızı aaçaa oama ( geçme ) imkanının ağanmaı geeki. Bu imkanın ağanmaı temede iki ayda ağayacaktı. Yoada bibiini takip eden aaç ayıı ( aaç kuyuğu ) azaacak doayııya düşük hızaın kapaiteyi azatmaı engeenecekti. Hızı aaç üücüeinin abıızca davanıp hataı oamaı ve bundan kaynakanacak aik güveniği oununun önüne geçimiş oacaktı. Geçiş göüş uzunuğu veya kıaca oama uzunuğu, yavaş giden taşıtın güvene geçimeine yetecek meae oaak tanımanabii. Đki yönü iki şeiti yoada ( x yo ), geçiş göüş uzunuğunun heapanmaında iki akı duum öz konuu oabii. a) Kaşı Yönden Aaç Gememei Duumu A B B' A' d.t d.t 4

5 Hızı oan bi taşıtın hızı oan ağı eyeden bi taşıtı geçmek itemei ve kaşıdan aaç gememei hainde geeki oan oama meaeinin heabı için yukaıdaki şeki ea aını. Soama uzunuğu, ik aacın oama üeinde aacağı yo kadadı. Bu meae şekiden aynı zamanda;. t d + +. t d kadadı. Bu iki meaenin bibiine eşit oacağı bigiinden oama üei aşağıdaki şekide buunu. t d+. t +. d. d t d+. t +. d t. t d+ t ( d + d ) t d+ d Buada, hızının hızından büyük oduğu ve d meaeinin d meaeine eşit oduğu öze duum için bağıntı aşağıdaki hai aı. t d O hade geçiş ( oama ) üei kuanıaak geçiş göüş uzunuğu aşağıdaki gibi buunabiecekti.. t d ( ) t Soama ( geçiş ) üei, n d Takip meaei ( headway ), m Hızı aacın üati, m/n Yavaş eyeden aacın üati, m/n Geçiş göüş uzunuğu ( oama meaei, paing ight ditance ) Bağıntıda uzunuğun mee, üenin n ve hızaın m/n oaak konumaı geektiği biinmeidi. Takip meaei ( headway, oowing ditance), bibiini izeyen iki aaçtan öndeki aacın bi ebepe ani en yapmaı hainde akadan geen taşıtın öndekine çapmamaı için geeken emniyete duuş meaeidi. Heabı için biçok ampiik bağıntı öneimektedi. Heapamaada aşağıdaki hai kuanıabii. 5

6 d 8+0,. d Takip meaei (takip aaığı, headway ), m Takip eden taşıtın hızı, km/a oaak aınacaktı. b) Kaşı Yönden Aaç Gemei Duumu C' 3 C A B B' A' d.t d 3 3.t L Kaşıdan aaç gemei hainde ie hızı taşıt önünde eyeden yavaş taşıtı geçeken kaşıdan geen aaçta aynı üede bi yo amış oacaktı. Bu duumdaki oama meaeinde bu aacın adığı yoda dahi edii. L L + 3 d. d + 3. d L ( + 3 ) 6

7 HAREKETE KARŞI DĐRENÇLER ( DĐRENĐMLER ) Bi taşıtın yoda haeketi ıaında haeketi yavaşatmaya veya dudumaya yöneik ouşan çeşiti diençei aşağıdaki gibi ıaamak mümkündü. Diençein biimi kg()'di. Yuvaanma dienci ( oing eitance ), Hava dienci ( ai eitance ), Eğim ( meyi ) dienci ( gade eitance ), Ataet ( eyemizik ) dienci ( inetia eitance ), Kuba ( dönemeç ) dienci ( cuve eitance ).. Yuvaanma Dienci ( Roing Reitance ) Taşıt atikeinin yo ie temaındaki şeki değiştimeeden ve yo yüzey dokuundan kaynakanı. Taşıt hızı ve atik şişme baıncı ie değişi. D µ Q y. D y Yuvaanma diencini, kg() µ Yuvaanma dienci katayıı 0,00~0,060 aaında değee aı. Kg/kg veya kg/ton oaak tabo değeei çeşiti yo yüzeyei için veimişti. Aaığın ik değei ince dokuu aat veya beton yo kapamaaı için, on değei gevşek kum, topak veya çamuu yo yüzeyi için veien değeedi. Q Taşıtın ağıığı ( ağıık kuvveti ), kg() Taşıt hızı, 50 km/a değeini aşaa katayıda aşağıdaki bağıntı kuanıaak düzetme yapıı. µ [ 0,0( 50)] µ o µ o Yuvaanma diencinin 50 km/a'ik üati aşmayan ( hızdan bağımız ) taşıt hızaı için değei Bu bağıntı kuanıaak bütün yo yüzeyei için 50 km/a hızda yuvaanma diencinin etkiinin omadığı göüebii.. Hava Dienci ( Ai Reitance ) Taşıtın haeketi ıaında içeiinden geçien havanın taşıt yüzeyeine ütünmei ie ouştuduğu diençti. Hava içeiinden geçiiken Taşıt ön yüzeyinde baınç kuvveti ( peue ) Taşıt yanaı ie üt ve at yüzeyede ütünme kuvveti ( iction ) Taşıtın aka yüzeyinde emme kuvveti ( uction ) ouşacaktı. Hava diencinin değei 7

8 D h K. F. bağıntıı ie buunu. Eğe taşıt hızını km/a cininde denkeme koymak iteek denkem /3,6,963 ie çapıı. K. F. D h 3 D h Hava dienci, kg() Taşıtın hızı, km/a K Hava dienç katayıını, kg.n /m 4 F Taşıt enkeit aanı, m Hava dienç katayıı için aşağıdaki bağıntı kuanıı. K c.ρ c Katayı: Taşıt şeki, yüzeyinin püüzüüğüne bağı oaak değişi. ρ Havanın deniz eviyeinde ve 5 antigat deecedeki özgü kütei, 3,5 kg/ m 4 ρ 0,5 kg. n / m 9,8 m/ n Taşıtın yüzey aanı ie mee cininden yükekik ve genişik çapımının bi oanıdı. F (0,8~0,9). b. h ( meekae ) 3. Eğim Dienci ( Gade Reitance ) Youn boyuna eğimi keimeinde yeçekimi kuvvetinin yo doğutuundaki bieşenidi. Haeketi koayaştııcı (+) veya -bi dienç oaak- haeketi zoaştııcı (-) oabii. Q.Sinα α α Q Q.Coα Dienim ağıık kuvvetinin yo boyunca oan bieşeni oduğundan igonomeiden Q.inα D e şekinde heapanı. Yo eğimei çok küçüktü. Bu duumda açının inüü yeine tanjantı kuanıabii. D e Q. tgα tgα ie aynı zamanda eğim oduğundan bağıntı haiye kuanıı. Q. D e 00 8

9 D e Eğim dienci, kg() S Youn boyuna eğimi, % oaak ( Öneğin % 5 eğimi yo için bağıntıya 5 değei konuacaktı. ) Q Taşıtın ağıığı, kg() 4. Ataet Dienci ( Inetia Reitance ) Taşıt hızaının değiştiimeinde ouşu. Hız değişimei ivme ouştuacaktı. Bu ie Newton ikeince F m. a değeindedi. Đvme yeine tanımından geen iadeyi, küte yeine de ağıık ve yeçekimi ivmeine iişkin iadeyi yazaak Q dv D a g dt şekindeki bağıntı ede edii. Yeçekimi ivmeini baiteştimek için g0 m/n aıp ivmeyi de γ ie göteiek, kuanıacağı haiye bağıntı aşağıdaki gibi oacaktı. Q.γ D a 0 D a Ataet ( eyemizik ) dienci, kg() γ Süat değişim hızı, değişim ivmei, m/n Q Taşıtın ağıığı, kg() 5. Kuba Dienci ( Cuve Reitance) Kubaada taşıtaın özeike ön tekeekeine etkiyen, doğutu değiştimeinden kaynakanan kuvvetti. Yo yüzey tipiye igiidi. Taşıt hızı () ve kuba eğiiği (/R) attıkça değei azaaşı. Geekie değei veii. MOTORLU TAŞITLARDA GÜÇ-ÇEKĐM KUETĐ-HAREKET ĐLĐŞKĐSĐ Bi motou taşıtın güç iadei aşağıdaki gibi veii. Gm Z. G m Taşıtın moto gücü, kg.m/n Z Taşıtın tahiki tekeekeindeki ( active axe, whee) çekim kuvveti, kg Taşıt hızı, m/n Hızı km/a oaak, gücü de buha beygii, BB, (buha gücü, BG; hoe powe, HP) oaak denkeme koyaak bağıntımız BB(HP) 75 kg.m/n ( km/ a) ( m/ n) 3,6 9

10 Z. G m 70 şekine gei. Tekeekedeki çekim kuvvetini ede etmek iteek Gm.70 Z iadei buunu. Moto ve aktama oganaındaki ütünmee ebebiye güçten doğan çekim kuvveti bi mikta azaacaktı, bu ita çapanı ie denkeme gie. Gm.70 Z η G m Taşıtın moto gücü, Buha Beygii, BB (hoe powe, HP) Z Taşıtın tahiki tekeekeindeki ( active axe, whee) çekim kuvveti, kg Taşıt hızı, km/a η(ita) eim katayıı, η<,0 Öte yandan, aaç atik tekeeke ie yo yüzeyi aaındaki ütünme ayeinde haeket edecekti. Sütünme( adean ) kuvveti ie aaç ağıığından kaynakanı bu ağıık adean ağıığı adını aı. Ağı taşıta için bu değe ağıığın /3'ü kadadı. Sütünme (adean) Kuvveti Q. /3.Q. Motou taşıtın haeket edebimei için D D + D + D + D + D omaıdı. Z y h e a k D Q. D omak üzee Motou taşıtaın haeketi ie igii; çekim kuvveti (Z ), diençe (ΣD) ve adean kuvveti iişkieinden 4 akı tü duum öz konuu oabii. Z Q µ Q Haeket yok!... Z Q.. Q Z Q µ Noma haeket ouşu! Q µ. Patinajı ieeme! Q. Q. µ Z Oduğu yede patinaj, ieeme yok! Açıa hız ( ω, ad/n), dönme yaıçapı (, m ) ie dönme yaıçapı yüzeyindeki çizgie hız (, m/n ) oacaktı. ω. 0