ERZURUM ÝLÝNDE TARIM MAKÝNELERÝNE SAHÝP OLAN VE OLMAYAN ÝÞLETMELERDE * PATATES, ÞEKER PANCARI VE AYÇÝÇEÐÝ'NÝN ÜRETÝM MALÝYETÝ

Transkript

1 ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 2010; 7(2) : ERZURUM ÝLÝNDE TARIM MAKÝNELERÝNE SAHÝP OLAN VE OLMAYAN ÝÞLETMELERDE * PATATES, ÞEKER PANCARI VE AYÇÝÇEÐÝ'NÝN ÜRETÝM MALÝYETÝ 1 2 Hediye KUMBASAROÐLU, Vedat DAÐDEMÝR ÖZET Bu çalýþma, 2006 üretim döneminde Erzurum'da tarým makinelerine sahip olan ve olmayan iþletmelerde patates, þeker pancarý ve ayçiçeðinin maliyetlerini hesaplayarak makine sahibi olmanýn mý yoksa kiralamanýn mý daha kârlý olduðunu belirlemek amacý ile yapýlmýþtýr. Çalýþmada materyal olarak, Erzurum ili; Merkez ilçe, Ilýca, Aþkale, Pasinler, Köprüköy ve Horasan ilçelerine baðlý 30 köyde faaliyette bulunan çiftçilerle yapýlan toplam 200 adet anket verileri kullanýlmýþtýr. Ýþletmeler makine sahibi olan ve olmayan þeklinde 2 gruba ayrýlarak analize tabi tutulmuþtur. Çalýþmada yapýlan analiz sonuçlarýna göre tarým makinelerine sahip olmanýn, makine kiralamadan daha avantajlý olduðu belirlenmiþtir. Maliyet hesabý sonucunda tarým makinelerine sahip olan ve olmayan iþletmelerin elde ettikleri gelir ile üretim masraflarýnýn hepsini karþýladýðý ve kâr elde ettikleri belirlenmiþtir Anahtar Kelimeler: Üretim maliyeti, hububat, brüt marj, tarýmsal ürün destekleri, Erzurum. Production Cost Of Potato, Sugar Beet and Sunflower in Farms Owning Agricultural Machinery and Renting Machinery in Erzurum Province ABSTRACT This research is conducted to determine whether owning or renting agricultural machinery and equipment is more profitable in the farms; by calculating potatoes, sugarbeet and sunflower production costs in farms in Erzurum, in A total of 200 questionnaires were conducted on farmers in 30 villages in Erzurum Central District, Ilýca, Aþkale, Pasinler, Köprüköy and Horasan districts to obtain primary data for the study. Secondary data was obtained from literatures related to the topic, information from web pages and publications of some organizations. Collected data is divided into two groups as machinery owner and machinery renters and analyzed accordingly. According to the results of analysis, it is determined that owning machinery was more advantageous than renting machinery. Cost calculations were made for three products. It is determined that the farms with their own equipments and renting agricultural machinery have met all of the production costs and gained profits for all three products. Keywords: Production cost, industrial plants, gross margin, support of agricultural products, Erzurum. GÝRÝÞ zor bir duruma düþürmektedir. Tarýmsal üretimde girdi olarak kullanýlan Tarým, ekonominin en önemli alt sektörlerinden tarýmsal mekanizasyon araçlarý; tarýmsal üretimde biridir. Tarým sektörünün kalkýnmasý, verim artýrýcý iþgücü verimliliðini artýran, maliyetleri düþüren, tekniklerin uygulanmasý yanýnda, sýnýrlý mevcut modern üretim teknolojilerinin kullanýlmasýný ve kaynaklardan en etkin bir þekilde yararlanmayý iþlemlerin zamanýnda, isteklere uygun þekilde saðlayacak üretim planlarý ile gerçekleþir. Bir tarým yapýlmasýný saðlayan, ürün kalitesini ve verimini iþletmesinde ise üretim planý yapabilmek için maliyet artýran önemli bir girdidir (Anonim 2006). bilgilerine gereksinim vardýr (Kýzýloðlu 1994). Ýþletmelerde birden fazla faaliyete yer verilecek Tarýmsal üretimde maliyet hesaplanmasýnda en etkin ise iþletme planlamasýna yardýmcý olmada, taban yaklaþým, maliyet muhasebesi tekniklerinin fiyatlarýnýn belirlenmesinde, satýþ fiyatlarýnýn kullanýlmasýdýr. Ancak Türkiye'deki tarým iþletmeleri tahmininde, maliyeti yükselten sebeplerin ortaya küçük ölçekli iþletmeler olduðu için muhasebe kaydý çýkarýlmasýnda tarýmsal ürünlerin maliyetlerinin yapýlmamakta gerekli olan veriler ancak anket yoluyla tespiti fayda saðlamaktadýr (Ayyýldýz ve Yavuz 1988). toplanmaktadýr. Tarým iþletmelerinin sahip olduðu aletmakine Tarým iþletmelerinde üretim masraflarýnýn ve sermayesinin büyük bir kýsmýný traktör maliyetlerin hesaplanmasý güç ve dikkat gerektiren bir oluþturmaktadýr. Makine çeki gücü masraflarý uðraþtýr. Üretimde aile iþgücünden geniþ ölçüde içerisinde traktör için yapýlan masraflarýn önemli bir yararlanýlmasýnýn yanýnda çok fazla sayýda girdi yer almaktadýr (Nalbant ve Rehber 1987). Tarým kullanýmý ve doðal þartlarýn üretim üzerindeki etkisi, iþletmelerinin çoðu sahip olmadýklarý aletmakineleri maliyet çalýþmalarýný karýþýk ve hesaplanmasý daha da diðer iþletmelerden kiralama yoluyla ya da ücretsiz * Bu Çalýþma, Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri Destekleme Fonu tarafýndan desteklenen Doktora Tezinden çýkarýlmýþtýr 1 DSÝ VIII. Bölge Müdürlüðü Ýþletme Bakým Þube Müdürlüðü Erzurum (hediyek@dsi.gov) 2 Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarým Ekonomisi Bölümü Erzurum 15

2 olarak temin edip kullanmaktadýrlar. Traktör ve sayýlarý eþit olacak þekilde anket yapýlmasý uygun ekipmanlarýn kiralama yoluyla kullanýmý küçük tarým görüldüðünden tarým makinelerine sahip olan ve iþletmelerinde daha yoðundur (Kasap vd 1991). olmayan iþletmelerle 100'er anket yapýlacak þekilde Tarýmsal ürünlerin üretim maliyeti üzerine 200 çiftçi ile anket yapýlmýþtýr. Her çiftçinin bu üç mekanizasyon kullanýmý daha etkilidir. Tarým ürünü de ekmesi beklenmediðinden; tarým makineleri kullanýlarak yapýlan üretim faaliyetinde makinelerine sahip olan iþletmelerde 12 patates maliyette %47.97 daha fazla tasarruf saðlamaktadýr üretimi yapan, 26 þeker pancarý üretimi yapan ve 18 (Eker ve Kasap 1996). Tarým ürünlerinin maliyet ayçiçeði üretimi yapan iþletmelerle; tarým hesabý ve maliyette önemli bir yer tutan mekanizasyon makinelerine sahip olmayan iþletmelerde 13 patates masraflarý ile ilgili birçok çalýþma bulunmaktadýr. üretimi yapan, 15 þeker pancarý üretimi yapan ve 27 Bunlardan bazýlarý: Güneþ vd. (1990), Kýzýloðlu ayçiçeði üretimi yapan iþletmelerle anket yapýlmýþtýr. (1995), Demircan (2002), Küçük (2003), Yýlmaz vd. Ýþletmeler makineye sahip olanlar (1. grup) ve (2006), Kýzýloðlu ve Kaya (2008), Tuvanç ve olmayanlar (2. grup) olarak iki gruba ayrýlmýþtýr. Bu Daðdemir (2009)'dir. gruplarda iþgücünden yararlanma durumu, ürün Bu çalýþmada, Erzurum ilindeki tarým maliyetleri, brüt marj, gayrisafi üretim deðeri ve net iþletmeleri örnek alýnarak, makine sahibi olan ve gelir hesaplarý yapýlmýþtýr. Araþtýrma bölgesinde olmayan iþletmelerde patates, þeker pancarý ve patates, þeker pancarý ve ayçiçeðinin maliyetleri hem ayçiçeðinin maliyetlerini hesaplayarak tarým makinesi makineye sahip olan hem de sahip olmayan gruplar sahibi olan iþletmelerin mi yoksa makine kiralayan için hesaplanmýþtýr. iþletmelerin mi kârlý olduðunu belirlemek amacýyla Üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin net kârlar ve brüt marjlar hesaplanmýþtýr. gayrisafi üretim deðerlerinin hesaplanmasýnda, çiftçi eline geçen ana ve yan ürünlerin satýþ fiyatlarý ile MATERYAL VE YÖNTEM üretim miktarlarý çarpýlmýþ ve bulunan deðere ilgili üretim dalýnda yýl içerisinde meydana gelen prodüktif Bu çalýþmanýn ana materyalini, 2006 yýlý üretim kýymet artýþlarý (iþletmenin bir üretim döneminde döneminde Erzurum ili Merkez Ýlçe, Aþkale, Ilýca üretim faaliyeti sonucunda sermaye kýsmýnda (Aziziye), Pasinler, Köprüköy ve Horasan Ýlçelerinde meydana gelen artýþ) eklenmiþtir (Karagölge 2001). çiftçilerle yapýlan anketler oluþturmuþtur. Ayrýca, Çalýþmada brüt marj deðeri, ilgili üretim dalýnýn Erzurum Tarým Ýl Müdürlüðü, Aþkale, Ilýca, Pasinler, gayrisafi üretim deðerinden o üretim dalýna ait deðiþen Köprüköy ve Horasan Tarým Ýlçe Müdürlükleri ve masraflarýn çýkarýlmasýyla elde edilmiþtir (Karagölge konu ile ilgili literatür bilgileri araþtýrmanýn diðer veri 1996). Net kâr, tek yýlýk bitkilerde prodüktif kýymet kaynaklarýný oluþturmuþtur. artýþý olmadýðý için gayrisafi üretim deðeri, üretim Basit tesadüfi örnekleme yöntemine göre örnek deðeri olarak kabul edilmiþ ve gayrisafi üretim sayýsý hesaplanmýþtýr (Çiçek ve Erkan 1988). deðerinden üretim masraflarýnýn çýkarýlmasýyla tespit n = N*S / (N1)*D +S edilmiþtir (Ýnan 1998; Kýral vd 1999; Gündoðmuþ 1996). Araþtýrmada maliyet analizindeki veriler 1 Formülde; dekar alan için üretim girdilerini gösterecek þekilde n : Örnek büyüklüðü düzenlenmiþtir. Araþtýrmada yer alan deðerler aðýrlýklý ortalamalarý göstermektedir. Üretim masraflarý; N : Anakitle deðiþken (tohum, gübre tarýmsal mücadele ilacý, iþçi ücretleri, akaryakýt, yað, tamirbakým gibi makineye S : Ýþletme arazisi geniþliklerinin gösterdiði ait deðiþen masraflar, makine kirasý, su ücreti ve döner varyansý sermaye faizi) ve sabit (genel idare giderleri, sabit D:d 2 /z 2 : d: Hata terimi, z: Kabul edilen hata sermaye faizi, sabit sermayenin amortismaný ve arazi payýna göre standart normal daðýlýmýn kirasý) olmak üzer iki kýsýmda incelenmiþtir. tablo deðeridir (%10). ARAÞTIRMA BULGULARI n = N*S / (N1)*D +S = * / * = 133 Patates, Þeker Pancarý ve Ayçiçeði Üretim Maliyeti Anketlerde eksikliklerin veya yanlýþlýklarýn olabileceði göz önünde bulundurularak ve anket Patates yapýlacak iþletmelerin her birinin maliyeti I. ve II. grup iþletmeler için yapýlan maliyet hesaplanacak üç ürünün tamamýný da üretmesi analizleri Çizelge 1'de verilmiþtir. I. ve II. grup beklenmediðinden minimum anket sayýsýnýn %50'si iþletmelerde sýrasýyla 1 kg patates maliyeti ve kadar ilave anket yapýlmasý uygun bulunmuþtur. Bu TL olarak hesaplanmýþtýr. I. ve II. grup durumda 133 olan anket sayýsý 200'e çýkmýþtýr. iþletmelerde sýrasýyla üretim masrafýnýn %87.38 ve Çalýþmaya 30 köy dahil edilmiþ ve tarým %89.85'ini deðiþen masraflar, %12.62 ve %10.15'ini makinesi sahibi olanlarýn ve olmayanlarýn anket sabit masraflar oluþturmaktadýr. I. grup iþletmelerde 16

3 üretim masraflarý içerisinde yakýt masrafý %7.23'lük etmiþlerdir. pay alýrken II. grup iþletmelerde üretim masraflarý Patates üretimi yapan iþletmelerde brüt marjýn içerisinde %16.82 ile makine çeki gücü masraflarý en hesaplanmasý, patates üreticisinin bu faaliyetten elde yüksek payý almaktadýr (Çizelge 1). Patates üretimin ettiði gelirin belirlenmesi ve alternatif ürünlerle de çiftçi eline geçen ürün fiyatý ortalama karþýlaþtýrýlmasý yönünden önem taþýmaktadýr. I. ve II. TL/kg'dýr. Ýþletmeler çiftçi eline geçen ortalama grup iþletmelerde sýrasýyla bir dekar patates fiyatlar ile maliyet fiyatlarý arasýnda patates üretiminden elde edilen gayrisafi üretim deðeri üretiminde kilogram baþýna I. ve II. grup iþletmelerde ve TL, dekara yapýlan deðiþken masraflar sýrasýyla ve TL'lik kar elde etmiþler ve bu ve TL olup brüt marj ve karýn satýþ fiyatýna oraný %31.14 ve %28.00'dir. TL olarak tespit edilmiþtir. Patates üretiminde Erzurum'da I. ve II. grup iþletmelerin patates üretim dekardan elde edilen net kar/zarar, I. ve II. grup faaliyetinden kar ettikleri tespit edilmiþtir. iþletmelerde sýrasýyla ve TL olarak Devlet desteði aldýktan sonra patates maliyeti I. belirlenmiþtir (Çizelge 3). ve II. grup iþletmelerde sýrasýyla ve TL Devlet desteði alýndýktan sonra I. ve II. grup olarak deðiþmektedir (Çizelge 2). Bu durumda patates iþletmelerde sýrasýyla bir dekar patates üretiminden üretiminde çiftçi eline geçen ürün fiyatý ortalama elde edilen gayrisafi üretim deðeri ve 651, TL/kg olduðundan, çiftçi eline geçen ortalama TL, brüt marj ve TL ve net kar fiyatlar ile maliyet fiyatlarý arasýnda kg baþýna I. ve II. ve TL'dir. Her iki grupta da pozitif brüt marj grup iþletmelerde ve TL'lik kar elde elde edilmiþ ve üretim faaliyetinin deðiþen masraflarý edilmekte ve bu karlarýn satýþ fiyatýna oraný %50.00 ve karþýladýðý belirlenmiþtir. I. ve II. grup iþletmelerde %46.57 olarak hesaplanmaktadýr yýlýnda devlet pozitif net kar ile toplam masraflarýn karþýlandýðý desteði alan I. ve II. grup iþletmeler kar elde belirlenmiþtir (Çizelge 3). Çizelge 1. I. ve II. Grup iþletmelerdepatates üretimi maliyet hesabý Ýnsan ve Makine Çeki Gücü Talebi Kullanýlan Materyal I.Grup II. Grup Ýnsan Ýþgücü Makine Çeki Gücü Üretim Ýþlemleri I.Grup II. Grup I.Grup II. Grup I.Grup II. Grup Top. % Top. Cinsi Mik. Mik. (Kg) (Kg) % I. Toprak Hazýrlýðý a) 1. Sürüm b) 2. Sürüm c) Çizi Açma d) Gübreleme Ç.G e) Dikim Toh II. Bakým a) Gübreleme DAP b) Çapalama (2) c) Boðaz Doldurma d) Ýlaçlama Ýlaç e) Sulama (3) Su III. HasatHarman a) Hasat (Söküm) b) Toplama ve Ayýklama c) Çuvallama Çuval d) YüklemeBoþaltma e) Pazara Taþýma f) Yakýt Masrafý g) TamirBakým Masrafý Toplam (I+II+III) j) Dön. Ser. Faizi (%6.565) A. Deðiþken Masraflar Top a) Genel Ýda. Gid (A*%3) b) Tarla Kirasý c) AletMakine Amort d) AletMakine Serm. Faizi B. Sabit Masraflar Top C. Üretim Masrafý (A+B) D. Patates Üretimi (kg/da) E. 1 Kg Patates Mal. (C/D)

4 Çizelge 2. Devlet desteði çýkarýldýktan sonra üretim masraflarýnýn masraf gruplarýna göre daðýlýmý ve 1 kg patatesin maliyeti (TL/da) Masraf Kalemleri I. Grup II. Grup 1 Toplam (Toprak Hazýrlama, Bakým, HasatHarman ve Materyal Masrafý) Devletin Girdilere Verdiði Destek Miktarý Tohum Desteði Kimyevi Gübre Desteði Mazot Desteði Toplam (12) * Döner Sermaye Faizi (%6.565) A. Deðiþken Masraflar Toplamý Genel Ýdare Gideri (A*%3) Diðer Sabit Masraflar Toplamý B. Sabit Masraflar Toplamý C. Üretim Masraflarý (A+B) D Yan Ürün Geliri Devlet Tarafýndan Verilen Doðrudan Gelir Desteði** E. Patates Üretimi (kg/da) F. Desteklemeden Sonraki 1 kg Patatesin Maliyeti [(C D)/E] * Tohum, Mazot ve Kimyevi Gübre destekleri (28.40 TL/da) deðiþen masraflardan düþülmüþtür. ** Doðrudan Gelir Desteði 10 TL. 18 Çizelge 3. Devlet desteði alýnmadan ve alýndýktan sonra patates üretiminde dekara brüt ve net karlar (TL/da) Devlet Desteði Alýnmadan* Devlet Desteði Alýn dýktan Sonra** Masraf ve Gelir Unsurlarý I. Grup II. Grup I. Grup II. Grup 1 Deðiþen Masraflar Sabit Masraflar Üretim Masraflarý (1+2) Satýþ Fiyatý (TL/kg) Gayrisafi Üretim Deðeri Patates Geliri (TL/da) Devlet Desteði Ürün Maliyeti (TL/kg) Brüt marj (51) Net kar (53) Verim (kg/da) * I. Grup; Patates Geliri = 1841 kg x 0.35 TL/kg = TL II. Grup; Patates Geliri = 1833 kg x 0.35 TL/kg = TL ** Çizelge 2 den faydalanýlarak hesaplamalar yapýlmýþtýr. Þeker Pancarý karýn satýþ fiyatýna oraný %20.83 ve %10.83'tür. I. ve II. grup iþletmelerin þeker pancarý üretim faaliyetinden I. ve II. grup iþletmeler için yapýlan maliyet kar ettikleri tespit edilmiþtir. analizleri çizelge 4'de verilmiþtir. I. ve II. grup Devlet desteði alýndýktan sonra þeker pancarý iþletmelerde 1 kg þeker pancarý maliyeti ve maliyeti I. ve II. grup iþletmelerde sýrasýyla ve TL olarak hesaplanmýþtýr. I. ve II. grup TL olarak deðiþmektedir (Çizelge 5). Bu iþletmelerde sýrasýyla üretim masrafýnýn %81.55 ve durumda þeker pancarý üretiminde çiftçi eline geçen %86.68'ini deðiþen masraflar, %18.45 ve %13.32'ini ürün fiyatý ortalama TL/kg olduðundan, çiftçi sabit masraflar oluþturmaktadýr. I. grup iþletmelerde eline geçen ortalama fiyatlar ile maliyet fiyatlarý üretim masraflarý içerisinde yakýt masrafý %10.58'lik arasýnda kg baþýna I. ve II. grup iþletmelerde ve bir pay alýrken II. grup iþletmelerde üretim masraflarý TL'lik kar bulunmakta olup bu karlarýn satýþ içerisinde makine çeki gücü masraflarý %30.07'lik bir fiyatýna oraný %25.83 ve %13.67'dir. Bu durumda pay almaktadýr (Çizelge 4). Þeker pancarý üretimin de Erzurum'da 2006 yýlýnda devlet desteði alan I. ve II. çiftçi eline geçen ürün fiyatý ortalama TL/kg grup iþletmeler kar elde etmiþlerdir. olarak tespit edilmiþtir. Çiftçi eline geçen ortalama Þeker pancarý üretimi yapan I. ve II. grup fiyatlar ile maliyet fiyatlarý arasýnda þeker pancarý iþletmelerde sýrasýyla bir dekar þeker pancarý üretiminde kilogram baþýna I. ve II. grup iþletmelerde üretiminden elde edilen gayrisafi üretim deðeri sýrasýyla ve TL'lik kar elde etmiþler ve bu ve TL, dekara yapýlan deðiþken masraflar

5 ve TL olup brüt marj ve ve TL, brüt marj ve TL ve net TL olarak tespit edilmiþtir. I. ve II. grup iþletmelerde kar ve TL'dir. Her iki grupta da pozitif brüt dekara net kar sýrasýyla TL ve TL olarak marj ve net kar elde edilmiþ ve üretim faaliyetinin belirlenmiþtir. Devlet desteði alýndýktan sonra I. ve II. deðiþen ile toplam masraflarý karþýladýðý belirlenmiþtir grup iþletmelerde sýrasýyla bir dekar þeker pancarý (Çizelge 6). üretiminden elde edilen gayrisafi üretim deðeri Çizelge 4. I. ve II. Grup iþletmelerde þeker pancarý üretimi maliyet hesabý Üretim Ýþlemleri Ýnsan ve Makine Çeki Gücü Talebi Kullanýlan Materyal I.Grup II. Grup Ýnsan Ýþgücü Makine Çeki Gücü I.Grup II. Grup I.Grup II. Grup I.Grup II. Grup Cinsi Mik. (Kg) I. Toprak Hazýrlýðý a) 1. Sürüm b) 2. Sürüm c) Ekim+ Gübreleme Fos d) Kapama Tohum II. Bakým a) Gübreleme A. Sül b) Gübreleme A. Nit c) Sulama (4) Su d) Çapa (2) e) Ýlaçlama Ýlaç III. HasatHarman a) Hasat b) Yükleme Boþaltma c) Nakliye d) Yakýt Masrafý e) TamirBakým Masrafý Toplam e) Döner Sermaye Faizi (%6.565) A. Deðiþken Masraflar Toplamý a) Genel Ýdare Gideri (A*%3) b) Tarla Kirasý c) AletMakine Amortismaný d) AletMakine Sermaye Faizi B. Sabit Masraflar Toplamý C. Üretim Masraflarý (A+B) D. Yan Ürün Geliri E. Þeker Pancarý Üretimi (kg/da) F. 1 Kg Þ. Pancarý Maliyeti (C/E) Mik. (Kg) Top. % Top %

6 Çizelge 5. Devlet desteði çýkarýldýktan sonra üretim masraflarýnýn masraf gruplarýna göre daðýlýmý ve 1 kg þeker pancarýnýn maliyeti (TL/da) Masraf Kalemleri I. Grup II. Grup 1 Toplam (Toprak Hazýrlama, Bakým, Hasat Harman ve Materyal Masrafý) Devletin Girdilere Verdiði Destek Miktarý Kimyevi Gübre Desteði Mazot Desteði Toplam (12) * Döner Sermaye Faizi (%6.565) A. Deðiþken Masraflar Toplamý Genel Ýdare Gideri (A*%3) Diðer Sabit Masraflar Toplamý B. Sabit Masraflar Toplamý C. Üretim Masraflarý (A+B) D Yan Ürün Geliri Devlet Tarafýndan Verilen Doðrudan Gelir Desteði** E. Þeker Pancarý Üretimi (kg/da) F. Desteklemeden Sonraki 1 kg Þeker Pancarýnýn Maliyeti [(C D)/E] * Mazot ve Kimyevi Gübre destekleri (8.40 TL/da) deðiþen masraflardan düþülmüþtür. ** Doðrudan Gelir Desteði 10 TL. Çizelge 6. Devlet desteði alýnmadan ve alýndýktan sonra þeker pancarý üretiminde dekara brüt ve net karlar (TL/da) Devlet Desteði Alýnmadan* Devlet Desteði Alýndýktan Sonra** Masraf ve Gelir Unsurlarý I. Grup II. Grup I. Grup II. Grup 1 Deðiþen Masraflar Sabit Masraflar Üretim Masraflarý (1+2) Satýþ Fiyatý (TL/kg) Gayrisafi Üretim Deðeri Þeker Pancarý Geliri Devlet Desteði Ürün Maliyeti (TL/kg) Brüt marj (51) Net kar (53) Verim (kg/da) * I. Grup; Þeker Pancarý Geliri = 3077kg x 0.12 TL/kg = TL, II. Grup; Þeker Pancarý Geliri = 3064kg x 0.12 TL/kg = TL **Çizelge 5 den faydalanýlarak hesaplamalar yapýlmýþtýr. Ayçiçeði %16.53'dür. Erzurum'da I. ve II. grup iþletmeler I. ve II. grup iþletmeler için yapýlan maliyet ayçiçeði üretim faaliyetinden kar elde etmiþlerdir. analizleri çizelge 7'de verilmiþtir. I. ve II. grup Devlet desteði alýndýktan sonra ayçiçeði iþletmelerde sýrasýyla 1 kg ayçiçeði maliyeti ve maliyeti I. ve II. grup iþletmelerde sýrasýyla ve TL olarak hesaplanmýþtýr. I. ve II. grup TL olarak deðiþmektedir (Çizelge 8). Bu iþletmelerde sýrasýyla üretim masrafýnýn %79.39 ve durumda Erzurum ilinde ayçiçeði üretiminde çiftçi %83.83'ünü deðiþen masraflar, %20.61 ve eline geçen ürün fiyatý ortalama TL/kg %16.17'sini sabit masraflar oluþturmaktadýr. I. grup olduðundan, çiftçi eline geçen ortalama fiyatlar ile iþletmelerde üretim masraflarý içerisinde yakýt masrafý maliyet fiyatlarý arasýnda kg baþýna I. ve II. grup %11.77'lik bir paya sahipken II. grup iþletmelerde iþletmelerde ve TL'lik kar bulunmakta ve üretim masraflarý içerisinde makine çeki gücü bu karlarýn satýþ fiyatýna oraný %24.33 ve %22.87'dir. masraflarý %29.17'lik bir pay almaktadýr (Çizelge 7) yýlýnda devlet desteði alan I. ve II. grup Ayçiçeði üretiminde çiftçi eline geçen ürün fiyatý iþletmeler kar elde etmiþlerdir. ortalama TL/kg olarak tespit edilmiþtir. Çiftçi Ayçiçeði üretimi yapan iþletmelerde brüt marjýn eline geçen ortalama fiyatlar ile maliyet fiyatlarý hesaplanmasý, ayçiçeði üreticisinin bu faaliyetten elde arasýnda ayçiçeði üretiminde kilogram baþýna I. ve II. ettiði gelirin belirlenmesi ve alternatif ürünlerle grup iþletmelerde sýrasýyla ve TL'lik kar karþýlaþtýrýlmasý yönünden önem taþýmaktadýr. I. ve II. elde etmiþler ve karýn satýþ fiyatýna oraný %17.87 ve grup iþletmelerde sýrasýyla bir dekar ayçiçeði 20

7 üretiminden elde edilen gayrisafi üretim deðeri deðiþen masraflarý ve toplam masraflarý karþýladýðý ve TL, dekara yapýlan deðiþken masraflar belirlenmiþtir (Çizelge 9) ve TL olup brüt marj ve Patates, þeker pancarý ve ayçiçeði için yapýlan t TL olarak tespit edilmiþtir. I. ve II. grup iþletmelerde testi sonucunda tüm ürünlerde makine sahibi olan ve net kar sýrasýyla ve TL olarak olmayan iþletmelerde hesaplanan ürün maliyetleri belirlenmiþtir. Devlet desteði alýndýktan sonra I. ve II. arasýnda maliyet farký olduðu tespit edilmiþtir. Ttesti grup iþletmelerde sýrasýyla bir dekar ayçiçeði sonucunda þeker pancarý ve ayçiçeðinde makine üretiminden elde edilen gayrisafi üretim deðeri sahibi olmanýn avantajlý ve istatistiki açýdan önemli ve TL, brüt marj ve TL ve net kar olduðu bulunmuþtur. Patateste ise iki grup arasýnda ve TL'dir. Her iki grupta da pozitif brüt maliyet farký olduðu ancak bu farkýn istatistiki açýdan marj ve net kar elde edilmiþ ve üretim faaliyetinin önemli olmadýðý tespit edilmiþtir (Çizelge 10). Çizelge 7. Üretim Ýþlemleri I. ve II. grup iþletmelerde ayçiçeði üretimi maliyet hesabý Ýnsan ve Makine Çeki Gücü Talebi Kullanýlan Materyal I.Grup Ýnsan Ýþgücü Makine Çeki Gücü I.Grup II. Grup I.Grup II. Grup I.Grup II. Grup Top. % Cinsi I. Toprak Hazýrlýðý a) 1. Sürüm b) 2. Sürüm c) Ekim Tohum Mik. (Kg) Mik. (Kg) II. Bakým a) Gübreleme DAP b) Gübreleme A. Nit c) Çapalama (2) d) Sulama (2) Su e) Ýlaçlama III. HasatHarman a) Baþkesme b) Dövme c) Kurutma d) Savurma e) Toplama f) Nakliye g) Yakýt Masrafý h) TamirBakým Masrafý 2.06 Toplam h) Döner Sermaye Faizi (%6.565) A. Deðiþken Masraflar Toplamý a) Genel Ýdare Gideri (A*%3) 6.07 b) Tarla Kirasý c) AletMakine Amortismaný 9.38 d) AletMakine Sermaye Faizi 2.10 B. Sabit Masraflar Toplamý C. Üretim Masraflarý ( A+B) D. Yan Ürün Geliri E. Ayçiçeði Üretimi (kg/ da) F. 1 Kg Ayçiçeði Maliyeti (C/E) II. Grup Top. %

8 Çizelge 8. Devlet desteði çýkarýldýktan sonra üretim masraflarýnýn masraf gruplarýna göre daðýlýmý ve 1 kg ayçiçeðinin maliyeti (TL/da) Masraf Kalemleri I. Grup II. Grup 1 Toplam (Toprak Hazýrlama, Bakým, Hasat Harman ve Materyal Masrafý) Devletin Girdilere Verdiði Destek Miktarý Kimyevi Gübre Desteði Mazot Desteði Toplam (12) * Döner Sermaye Faizi (%6.565) A. Deðiþken Masraflar Toplamý Genel Ýdare Gideri (A*%3) Diðer Sabit Masraflar Toplamý B. Sabit Masraflar Toplamý C. Üretim Masraflarý (A+B) D Yan Ürün Geliri Devlet Tarafýndan Verilen Doðrudan Gelir Desteði** E. Ayçiçeði Üretimi ( kg/da) F. Desteklemeden Sonraki 1 kg Ayçiçeðinin Maliyeti [(C D)/E] Toplam (Toprak Hazýrlama, Bakým, Hasat Harman ve Materyal Masrafý) * Mazot ve Kimyevi Gübre destekleri (5.01 TL/da) deðiþen masraflardan düþülmüþtür. ** Doðrudan Gelir Desteði 10 TL Çizelge 9. Devlet desteði alýnmadan ve alýndýktan sonra ayçiçeði üretiminde dekara brüt ve net karlar (TL/da) Devlet Desteði Alýnmadan* Devlet Desteði Alýndýktan Sonra** Masraf ve Gelir Unsurlarý I. Grup II. Grup I. Grup II. Grup 1 Deðiþen Masraflar Sabit Masraflar Üretim Masraflarý (1+2) Satýþ Fiyatý (TL/kg) Gayrisafi Üretim Deðeri Ayçiçeði Geliri Devlet Desteði Ürün Maliyeti (TL/kg) Brüt marj (51) Net kar (53) Verim (kg/da) * I. Grup; Ayçiçeði Geliri = 207 kg x 1.50 TL/kg = TL, II. Grup; Ayçiçeði Geliri = 205 kg x 1.50 TL/kg = TL ** Çizelge 8 den faydalanýlarak hesaplamalar yapýlmýþtýr. Çizelge 10. t testi 22 Ürünler Makine N Ortalama Standart Serbestlik P Deðeri t (Eþit Sahipliði Hata Derecesi Varyans) Var Patates Yok Þeker Pancarý Ayçiçeði Var Yok Var Yok

9 SONUÇLAR VE ÖNERÝLER KAYNAKLAR Araþtýrmada 1 kg ürün maliyeti hesabýnda, Anonim, Türkiye'de Tarým. T.C. Tarým ve Köy Ýþleri toplam üretim masraflarý dekardan alýnan ürün Bakanlýðý, Strateji Geliþtirme Baþkanlýðý, Ankara. A n o n i m, h t t p : / / w w w. e r z u r u m (ayçiçeði, þeker pancarý, patates) miktarýna tarim.gov.tr/haber/2009/mak_des/mak_des.htm bölünmüþtür. Buna göre 2006 üretim döneminde 1 kg ( ). patatesin maliyeti I. grup iþletmelerde 0.241, II. grup Ayyýldýz, T., F. Yavuz, Atatürk Üniversitesi Ziraat iþletmelerde TL; 1 kg þeker pancarýnýn maliyeti Ýþletmesinde Ýnek Sütü Maliyetleri. Doða Dergisi, Cilt: sýrasýyla ve TL; 1 kg ayçiçeðinin maliyeti 12, (3), Ankara. sýrasýyla ve TL olarak bulunmuþtur. Çiçek, A., O. Erkan, Tarým Ekonomisinde Araþtýrma Araþtýrma bölgesinde zirai mücadele ve ve Örnekleme Yöntemleri. Gaziosmanpaþa ilaçlama konularýnda çiftçilerin yeterli bilgiye sahip Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayýnlarý No: 12, Ders olmadýklarý, bu nedenle mücadelenin çok az Notlarý Serisi No: 6, Tokat. Demircan, V., Ceyhan Ýlçesi Tarým Ýþletmelerinin yapýldýðýný, üç üründe de masraf unsurlarý içerisindeki Genel Özellikleri ve Mekanizasyon Masraflarý. Tarým payýnýn diðer kalemlere göre düþük seviyede Ekonomisi Dergisi, Sayý: 7 s: 4053, Ýzmir. olmasýndan anlaþýlmaktadýr. Çiftçilerin ilaçlama Eker, M., A. Kasap, Ayçiçeði Üretim Maliyetine Farklý konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. Mekanizasyon Derecelerinin Etkisi. 6.Uluslararasý Araþtýrma ile ortaya konulan en önemli Tarýmsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi ( 2 6 Eylül sonuçlardan biri, makine çeki gücü giderlerinin ) Bildiri Kitabý. Sayfa: , Ankara. toplam üretim maliyeti içerisinde yakýt giderinin Gündoðmuþ, E., Ankara Ýli Akyurt Ýlçesi Tarým hemen hemen iki katý kadar fazla olmasýdýr. Araþtýrma Ýþletmelerinde Ekmeklik Buðday Üretiminin sonucunda, I. ve II. grup iþletmelerde bütün ürünlere Fonksiyonel Analizi ve Üretim Maliyetinin Hesaplanmasý. (Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi), ait deðerler incelendiðinde üretim sonucu elde edilen Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarým Ekonomisi toplam gelirin, üretim için yapýlan deðiþken masraflarý Bölümü, Ankara. karþýladýðý, I. ve II. grup iþletmelerde bütün ürünlerin Güneþ, T., T. Kýral, M. Bülbül, H. Vural, F.F. Tatlýdil, A. üretim sonucu elde edilen toplam gelirin üretim Turan, M. Albayrak, Albayrak, H. Fidan, B. Çetin, masraflarýný karþýladýðý görülmektedir. Bunun Baþlýca Tarým Ürünleri Maliyetleri Araþtýrma sonucunda üç ürünün üretiminde kâr eþiði aþýlmýþtýr. Projesi II, TMO Aklasan Matbaasý, Ankara. Araþtýrma sonucunda devletten destek Ýnan, Ý. H., Tarým Ekonomisi ve Ýþletmeciliði, 4. Baský, alýndýktan sonra I. ve II. grup iþletmelerde bütün Tekirdað. ürünler için deðerler incelendiðinde üretim sonucu Karagölge, C., Tarýmsal ÝþletmecilikTarým Ýþletmelerinin Analizi ve Planlanmasý. Atatürk elde edilen toplam gelirin, üretim için yapýlan Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayýnlarý No: 153, deðiþken masraflarý ve üretim masraflarýný karþýladýðý Erzurum. görülmektedir. Her iki grupta da üretim ve kar eþiðinin Karagölge, C., Tarýmsal ÝþletmecilikTarým aþýldýðý gözükmektedir. Devlet desteði alýndýktan Ýþletmelerinin Analizi ve Planlanmasý. Atatürk sonrada toplam gelirin deðiþken ve üretim Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayýnlarý No: 326, masraflarýný karþýlama oraný I. grup iþletmelerde daha Erzurum. fazladýr. Yine I. grup iþletmeler daha karlýdýr. Ttesti Kasap, A., G. Erden, G. Ergüneþ, Tokat Ýli Merkez ve sonucunda makine sahibi olan ve olmayan Ýlçeye Baðlý Tarým Ýþletmelerinin Yapýsal Özellikleri ve iþletmelerde tespit edilen ürün maliyetleri arasýnda Alet Makine Kullaným Durumlarý. 13. Ulusal Tarýmsal Mekanizasyon Kongresi ( Eylül ) Bildiri Kitabý. fark olduðu makine sahibi olmanýn avantajlý ve patates Sayfa: , Konya. dýþýnda iki üründe istatistiki açýdan önemli olduðu Kýral, T., H. Kasnakoðlu, F.F. Tatlýdil, H. Fidan, E. tespit edilmiþtir. Gündoðmuþ, Tarýmsal Ürünler Ýçin Maliyet Devlet desteði sonucunda elde edilen net gelir Hesaplama Metodolojisi ve Veri Tabaný Rehberi. Tarým artmaktadýr. Þeker pancarýna uygulanan kota Ekonomisi Araþtýrma Enstitüsü Proje Raporu, 1999 kaldýrýlýrsa þeker pancarý üretimi artýrýlabilir. Bitkisel 13, Ankara. üretimde kullanýlan tarým makinelerini kiralama Kýzýloðlu, S., Erzurum Ýlinde Ayçiçeði, Arpa, Patates, yerine makine sahibi olmanýn daha karlý olduðu Ayçiçeði, Þeker Pancarý ve Fiðin Üretim Maliyeti ve çalýþmanýn sonucunda ortaya konulmuþtur. Makine Arz Fonksiyonlarýnýn Ekonometrik Analizi. (Yayýnlanmamýþ Doçentlik Tezi), TÜBÝTAK Projesi, sahibi olmanýn iþletmeciye yüklediði masraflar (alet Proje No: TOAG1035, Erzurum. makine amortismaný, sermaye faizi, tamir bakým Kýzýloðlu, S., Erzurum Ýlinde Çok Yýllýk Yem masrafý ve yakýt) vardýr. Bu aletmakine ile ilgili Bitkilerinin (Yonca ve Korunga) Üretim Maliyeti ve masraflarýn dekara düþen miktarý, kira ücretlerinin Maliyet Fonksiyonlarýnýn Ekonomik Analizi. II. dekara düþen masrafýndan daha düþüktür. Ekonometri ve Ýstatistik Sempozyumu, 12 Haziran Bu konuda iþletmecileri bilgilendirecek eðitim 1995, Ýzmir. faaliyetleri düzenlenmeli ve devletin aletmakine alan Kýzýloðlu, S., T. Erem Kaya, Erzurum Ýlinde Çerezlik iþletmeciye, belirli bir süre için aletmakinenin hibe ve Yaðlýk Ayçiçeðinin Üretim Maliyeti; Pasinler Ýlçesi desteði ile %50.00'sini karþýladýðý konusunda bilgi Örneði. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 39(2), , 2008, Erzurum. verilmelidir (Anonim 2009). Küçük, N., Erzurum Ýlinde Yem Bitkilerinin Üretim 23

10 Sistemi Ýçerisindeki Ekonomik Rekabet Gücünün Belirlenmesi üzerine Bir Araþtýrma. (Basýlmamýþ Yüksek Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. Nalbant, M., E. Rehber, Samsun Ýli Merkez Ýlçesi Tarým Ýþletmelerinde Mekanizasyon Düzeyi ve Traktör Tamir Bakým Masraflarý Üzerine Bir Araþtýrma. Ondokuzmayýs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 2 (1), s.7786 Samsun. Tuvanç, Ý. A., V. Daðdemir, Erzurum Ýli Pasinler Ýlçesinde Silajlýk Mýsýr Üretim Maliyetinin Tespiti Üzerine Bir Araþtýrma. Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 40 (1), s.6169 Erzurum. Yýlmaz, H., V. Demircan, G. Erer, Bazý Önemli Patates Üreticisi Ýllerde Patates Üretim Maliyeti ve Gelirinin Karþýlaþtýrýlmalý Olarak Ýncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1 (1): 22 32, Isparta. Geliþ Tarihi : Kabul Tarihi :

11 Copyright of Journal of Adnan Menderes University, Agricultural Faculty is the property of Adnan Menderes University and its content may not be copied or ed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or articles for individual use.