T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı İLKÖĞRETİM HALK KÜLTÜRÜ (6. SINIF) DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI VE KILAVUZU

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı İLKÖĞRETİM HALK KÜLTÜRÜ (6. SINIF) DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI VE KILAVUZU ANKARA-2006

2 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI İLKÖĞRETİM HALK KÜLTÜRÜ (6. SINIF) DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI VE KILAVUZU ANKARA 2006

3 HALK KÜLTÜRÜ PROGRAM GELİŞTİRME ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU İLGİLİ KURUL ÜYESİ M. Latif ÇİÇEK Kurul Üyesi PROGRAM DANIŞMANLARI 1. Prof. Dr. Gürbüz ERGİNER AÜ DTCF Öğretim Üyesi 2. Prof. Dr. M. Öcal OĞUZ GÜ Fen Ed. Fak. Öğretim Üyesi 3. Doç. Dr. Muhtar KUTLU AÜ DTCF Öğretim Üyesi 4. Yrd. Doç. Dr. Ali YAKICI GÜ Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi 5. Mehmet ÖZBEK Kültür ve Turizm Bakanlığı Halk Müziği Korosu Şefi KOMİSYON ÜYELERİ 1. Dr. Vahap ÖZPOLAT Eğit. Öğr. ve Prog. Dairesi Başkanı 2. Selma UYSAL Halk Bilimi Uzmanı 3. Rahime DEMİR Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni 4. Şükriye DOMBAYCI Felsefe Grubu Öğretmeni 5. Mehmet Akif SÜTCÜ Program Geliştirme Uzmanı ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Çetin TORAMAN Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı 2

4 İÇİNDEKİLER SAYFA NO TÜRK MİLLİ EĞİTİMİNİN TEMEL AMAÇLARI... 3 GİRİŞ HALK BİLİMİNİN TANIMI VE AMACI NEDEN HALK KÜLTÜRÜ DERSİ?... 5 PROGRAMIN TEMEL YAKLAŞIMI... 7 PROGRAMIN YAPISI... 8 BECERİ NEDİR?... 8 DEĞER NEDİR?... 9 GENEL AMAÇLAR ÖĞRENME ALANLARI HALK BİLİMİ TOPLUMSAL UYGULAMALAR HALK SANATLARI SÖZLÜ ANLATIMLAR HALK BİLGİSİ MÜZİK, OYUN EĞLENCE KÜRESELLEŞME VE HALK KÜLTÜRÜ HALK KÜLTÜRÜ DERSİ ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELERİ SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ.. 15 HALK KÜLTÜRÜ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI NDA KULLANILAN SEMBOLLER PROGRAM IN UYGULANMASI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME HALK KÜLTÜRÜ DERSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEKLERİ ÜNİTELER, KAZANIMLAR, ETKİNLİK ÖRNEKLERİ, AÇIKLAMALAR SINIF ETKİNLİKLERİ KÜLTÜRÜM KÜLTÜR DAĞARCIĞIMIZ 41 GÖBEK BAĞIM NEREDE? KIRKLAMA. 51 HERKESİN BİR ADI VAR. 53 DARISI DAMATLIĞINA 55 EN BÜYÜK ASKER BİZİM ASKER.. 58 ONLAR ERMİŞ MURADINA 60 ÖLÜM ALLAH IN EMRİ 62 GİYSİLERİN DEĞİŞİMİ 65 RENKLERİN DİLİ.. 68 FARKLI OLANI BUL. 71 BİR BİLMECEM VAR 75 BANA BİR MASAL ANLAT.. 76 HAYDİ TARTIŞALIM 78

5 ZENGİN MUTFAĞIM 80 BİR KAŞIKTA KIRK TANE.. 86 ANNEMİN HAZIRLIKLARI.. 88 SOFRADAKİ DEĞİŞİM.. 90 TATLI YİYELİM, TATLI KONUŞALIM HAYDİ OYNAYALIM 97 ONLAR NELER OYNAMIŞ, BEN NE OYNUYORUM? OYUN BAHÇEM 106 SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS 108 ETKİLİYORUZ, ETKİLENİYORUZ SORUMLUYUM SÖZLEŞMESİ 113 YARARLANILAN KAYNAKLAR. 119 YARARLANILAN İNTERNET ADRESLERİNİN BAZILARI HALK KÜLTÜRÜ DERSİNDE YARARLANILABİLECEK TEMEL KAYNAKLAR. 122 YARARLANILABİLECEK SÜRELİ YAYINLARIN BAZILARI. 126

6 TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu na göre Türk millî eğitiminin genel amaçları I. Genel Amaçlar Madde 2. Türk millî eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini; 1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasa da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasa nın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek, 2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip; insan haklarına saygılı; kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek, 3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranış ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak; Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır. 3

7 GİRİŞ

8

9 gibi çocuğun kendi kültürü ile buluşması, onu anlaması, kavraması ve tüketmesi, bu kültürün örgün eğitim süreçlerinin bir parçası olmasına bağlıdır. Halk kültürü, çağdaş bilim yaklaşımı içinde bir kültüre ait olmanın sözel ve geleneksel bütün yönlerini içerdiği gibi aynı zamanda bir toplumun kentsel alanlarda kazandığı yeni sözel ve geleneksel değerleri, davranışları ve yaşayışları da kapsamaktadır. Yüzyıllar boyunca kuşaktan kuşağa geleneksel yollarla sözlü kültür ortamında aktarılan kültürel ürünlerin ana dili öğretiminde olduğu gibi aktarılma yolları, kentleşmeye dayalı olgular nedeniyle gün geçtikçe tıkanmaktadır. Bu nedenledir ki kültür eğitimi günümüz insanı için kaçınılmaz hâle gelmiştir. Dünyanın kentsel alanlarda halk kültürü eğitimi ni ihmal etmesi, insanlığın kültürel zenginliğinin ve çeşitliliğinin ortadan kalkması olasılığını doğurmuştur. Özellikle kültür endüstrisine egemen olan sınırlı sayıdaki çok uluslu şirketin dayattığı tek tip kültürün etkinleşmesi, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü UNESCO yu harekete geçirmiş ve 2003 yılında, Türkiye nin de aktif destek verdiği ve iç hukukunun bir parçası hâline getirdiği Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ni ortaya çıkarmıştır. Bu sözleşme; halk edebiyatı, halk müziği, halk tiyatrosu, halk gelenek ve inançları, halk el sanatları gibi kültür alanlarının yok olmasının insanlık için büyük bir kayıp olacağını belirtmekte ve bu yönde önlemler geliştirmektedir. Geliştirilmesi tasarlanan en önemli önlem, bu mirasın korunması, yaşatılması ve kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlamaktır. Burada bütün sorumluluk eğitim kurumlarına düşmektedir. Sözleşme, ilk olarak her düzeydeki eğitim kurumunda somut olmayan kültürel miras ın ders olarak okutulmasını istemekte, ardından kitle iletişim araçları ile bu mirasın yaygınlaşması ve yaşatılması yönünde çaba harcanmasını önermektedir. Gerek kendi kültürünü gelecek kuşaklarla örgün eğitim alanlarında buluşturma çabası gerekse kültürel sorunları uluslararası alanda büyük bir ciddiyet ve sorumlulukla paylaşan UNESCO gibi saygın bir kültür kurumunun öngörüleri, bu dersin eğitim kurumlarında okutulması gereğini açıkça ortaya koymaktadır. Halk biliminin durağan nitelikteki anlayıştan canlı ve üretken bir anlayışa geçebilmesinde bu disiplinin temel amaçları ve yaklaşımlarıyla hazırlanan halk kültürü dersi, Türk millî eğitiminin amaçları doğrultusunda nitelikli insan yetiştirilmesine önemli katkılar sağlayacaktır. Öğretim programının, toplumsal ve siyasal yapıdan ekonomik örgütlenmeye, sözlü gelenek, değerler sistemi ve inançlardan yiyecek, giyecek, mimari, sanat, müzik, oyun, eğlence ve kültür ürünlerine kadar kültürel yaşamın bütününü konu edinen bir temel yaklaşımı içermesi amaçlanmıştır. Kültürün sürekliliğini olduğu kadar değişkenliğini de fark ettirmek ve bu değişkenliğe neden olan etmenleri çözümlemek dersin temel amaçlarındandır. Bu nedenle halk kültürü dersi geleneksel olan kadar, modern ve güncel olan pek çok kültürel öge üzerine de ilgisini yöneltmiştir. Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı nda verilen öğrenme alanları ve ünitelerle öğrencilere insan, kültür ve toplum üzerine değerlendirme yaparken daha geniş, karşılaştırmalı bir perspektif ve çok yönlü bakış açısı kazandırılması hedeflenmiştir. 6

10 Halk kültürü ürünlerinden çağdaş yaratmalar aşamasına varabilmek için temel çizgileriyle halkın sezgisine, beğenisine, becerisine ve yaratma gücüne dayandırılan bu Program, öğrenciye kültürel değerlerin yozlaşıp yok olmasını önleme, onları koruyup arıtarak yerelliklerine ve ulusallıklarına çağdaş boyutlar katma bilincini kazandıracaktır. Halk kültüründen beslenecek çağdaş yaratmalar hem ülkemize ve insanımıza saygınlık kazandıracak hem de insanlığın ortak kültürüne katkıda bulunacaktır. Bunun gerçekleşmesinde halk kültürü dersinin de önemli katkıları olacaktır. Halk kültürü dersi, halk arasında tarihî dönemlerde, çeşitli sebeplerle ortaya çıkmış davranış ve geleneklerin tamamını olumlamak ve bunların tamamının gelecek kuşaklar tarafından uygulanmasını sağlamak gibi bir amaç taşımamaktadır. Öğrencilerin, kültürüne karşı irdeleyici ve çeşitli kültür gruplarının davranışlarını çözümleyici bir bakış açısı kazanmaları dersin temel amaçlarından biridir. Öte yandan örgün eğitim içinde yerini bulmayan; ancak bir toplum için sosyal ve kültürel anlamda kullanımı son derece gerekli olan sosyal normların(kuralların) öğrencilere aktarılması gerekmektedir. Bu aktarımlar, kültürel kimliğin veya bir kültüre mensup olmanın asgari ölçütleri olacaktır. Bunlar ortak kültür kodlarını oluşturacaktır. Dünya gün geçtikçe yemek kültüründen giyim kültürüne, yapım tekniklerinden sanat anlayışlarına kadar tek tip bir kültüre doğru gitmektedir. 19. yüzyılda milletleri ve kültürleri birbirinden ayırmak için kullanılan giyim, mimari, sanat gibi birçok özgünlük giderek yok olmaktadır. İnsanlığı kültürel fakirliğe götüren bu yok oluş, yerel kültürlerin önem kazanmasını sağlamaktadır. Oysa Türk halk kültürü hâlâ özgünlüğünü, zenginliğini ve çeşitliliğini korumaktadır. Bu niteliklerini sürdürebilmesi genç kuşaklara aktarılabilmesine bağlıdır. Halk kültürü dersi de Türk halk kültürünün genç kuşaklara aktarılmasına büyük katkı sağlayacaktır. PROGRAMIN TEMEL YAKLAŞIMI Bilgi, insanlık tarihinin her döneminde önemli olmakla beraber, iletişim olanaklarının küçülttüğü dünyamızda en önemli konu durumuna gelmiştir. Çağımızda tartışılmaz üstünlük, bilgiyi üreten ve bilgiyi kullananlarındır. Bilginin kazanılmasında, kullanılmasında ve donanımlı insan gücünün yetiştirilmesinde en önemli görev eğitim sistemimize düşmektedir. Kalkınma planları ve millî eğitim şûralarında sıklıkla öğrencilerin bilgiye ulaşma yollarını öğrenmelerine, sorun çözme ve karar verme becerilerini geliştirmelerine olanak sağlayacak şekilde öğretim programlarının yeniden düzenlenmesine ihtiyaç duyulduğu dile getirilmektedir. Tüm bu ihtiyaçlar doğrultusunda dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak öğretim programlarında yeni yaklaşımlar dikkat çeker duruma gelmiştir. Bu nedenlerle Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı bilginin taşıdığı değeri ve bireyin var olan deneyimlerini dikkate alan bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Böylelikle etkinlik merkezli, bilgi ve beceriyi dengeleyen, öğrencinin kendi yaşantısını ve bireysel farklılıklarını dikkate alan, çevresiyle etkileşimine olanak sağlayan yeni bir anlayış yaşama geçirilmeye çalışılmaktadır. 7

11 Bu anlayış doğrultusunda Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı; 1. Öğrencilerin bilgi, beceri ve değerlerinin gelişmesini sağlayarak öğrenmeyi öğrenmenin gerçekleşmesini ön planda tutar. 2. Öğrencileri gözlem, araştırma ve derleme yapmaya özendirir. 3. Öğrencilerin fiziksel ve duygusal açıdan sağlıklı ve mutlu bireyler olarak yetişmesini amaçlar. 4. Millî kimliği merkeze alarak evrensel değerlerin benimsenmesine ve öğrencinin kendi kültürünü diğer kültürler içinde konumlandırmasına yardımcı olur. 5. Öğrencilerin sahip oldukları kültürel zenginliği görmesini sağlar. 6. Öğrencilerin öğrenme sürecinde deneyimlerini kullanmasına ve çevreyle etkileşim kurmasına olanak sağlar. 7. Her öğrenciye ulaşabilmek için öğrenme, öğretme yöntem ve tekniklerindeki çeşitliliği dikkate alır. 8. Oluşturulacak öğrenci çalışma dosyalarıyla öğrenme ve öğretme süreçlerinde öğrencinin değerlendirilmesine olanak sağlar. PROGRAMIN YAPISI Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı yapısal olarak yapılandırmacı (inşacı) yaklaşımla hazırlanmıştır. Bu yaklaşıma göre öğrenciler, uzak ya da yakın geçmişte çevresini gözlemleyerek bilgiye dönüştürdüğü verilerle bu derste edindiklerini ilişkilendirecek, böylelikle yeni bazı beceri ve değerlere ulaşacaktır. Programda, kazanımların ve genel amaçların yanı sıra bazı temel beceri ve değerlerin verilmesi, öğrencilerin kazanımlar yoluyla bu beceri ve değerleri elde etmeleri amaçlanmıştır. BECERİ NEDİR? Beceri, öğrencilerde öğrenme süreci içerisinde kazanılması, geliştirilmesi ve yaşama aktarılması tasarlanan kabiliyetlerdir. Şimdiye kadar bilgi edinimi, yaşam ve okulun temel amacı olarak görülmüştür. Günümüzde ise bilgiye bakış değişmiştir. Bilgi; olguları, kavramları, ilkeleri ve süreçleri ezberlemek olarak görülmemektedir. Bilgiyi kullanma, bilgiyi edinmekten daha fazla vurgulanmaktadır. Bilgiyi öğrenmenin önemi göz ardı edilmemeli, öğrenciler bilgiyi problem çözmede, eleştirel ve yaratıcı düşünmede kullanmalıdır. Beceri ise bilgi gerektiren ve performans içeren karmaşık bir eylemdir. Hem bilgi hem beceri kısa zamanda kolayca öğretilebilir ve öğrenilebilir. Fakat yetenek daha geç gelişir ve daha karmaşıktır. Bilgi ve becerilerin birleşmesi ile yetenek ortaya çıkmaktadır. Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı, ilköğretim 4 8. sınıflar düzeyindeki diğer derslerde öğrencilere kazandırılması tasarlanan ilk 8 becerinin yanında, kendine özgü 4 beceriyi de kazandırmayı amaçlamaktadır. 8

12 Bu becerileri şöyle sıralayabiliriz: 1. Eleştirel düşünme becerisi 2. Yaratıcı düşünme becerisi 3. İletişim becerisi 4. Araştırma becerisi 5. Problem çözme becerisi 6. Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi 7. Girişimcilik becerisi 8. Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma becerisi 9. Gözlem becerisi 10. Derleme becerisi 11. Değişim ve sürekliliği algılama becerisi 12. Sosyal ve kültürel katılım becerisi DEĞER NEDİR? Değer, bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ya da inançlardır. Değerin özellikleri şöyle sıralanabilir: 1. Toplum ya da bireyler tarafından benimsenen birleştirici olgulardır. 2. Toplumun sosyal ihtiyaçlarını karşıladığına ve bireylerin iyiliği için olduğuna inanılan ölçütlerdir. 3. Sadece bilinci değil, duygu ve heyecanları da ilgilendiren yargılardır. 4. Bireyin bilincinde yer alan ve davranışı yönlendiren güdülerdir. 5. Değer, normu içerir. Değerlerin normlardan farkı, normlardan daha genel ve soyut bir nitelik taşımasıdır. Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı ile öğrencilere kazandırılmak istenen değerler şunlardır: 1. Dayanışma 2. Estetik 3. Hoşgörü 4. Misafirperverlik 5. Farklılıklara saygı duyma 6. Sorumluluk 7. Yardımseverlik 8. Kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık

13

14 ÖĞRENME ALANLARI Öğrenme alanı, birbiri ile ilişkili beceri, kavram ve değerlerin bir bütün olarak görülebildiği, öğrenmeyi organize eden yapıdır. Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı yedi öğrenme alanı çerçevesinde yapılandırılmıştır. Öğrenme alanları, 6. sınıftan 8. sınıfa kadar devam etmektedir. Bir öğrenme alanı, bir ya da birden fazla ünite içerebilir. Örneğin; 6. sınıfta 7 öğrenme alanına karşılık, 7 ünite vardır. 7. sınıfta aynı sayıda öğrenme alanı olmasına karşın 9 ünite, 8. sınıfta ise 10 ünite vardır. HALK KÜLTÜRÜ DERSİ ÖĞRENME ALANLARI Halk Bilimi Toplumsal Uygulamalar Küreselleşme ve Halk Kültürü Öğrenme Alanları Halk Sanatları Müzik Oyun Eğlence Halk Bilgisi Sözlü Anlatımlar 11

15 1. HALK BİLİMİ Bu öğrenme alanıyla öğrenciler halk biliminin, halk kültürü ürünlerini ve yaşama biçimlerini konu edinen, bunları kendine özgü yöntemlerle derleyen, sınıflandıran, çözümleyen, yorumlayan ve son aşamada da bir bireşime vardırmayı amaçlayan bir bilim dalı olduğunu kavrar. Halk biliminin yazılı, sözlü ve görsel kaynaklarının halk kültürünü aktarmadaki önemini kavrayarak halk bilimi ürünlerini derlemenin önemini fark eder. 2. TOPLUMSAL UYGULAMALAR Bu öğrenme alanıyla öğrenciler; geçiş dönemlerini (doğum, askerlik, evlenme, ölüm vb.), bunlarla ilgili bir dizi kural, gelenek, tören ve uygulamaları, bu uygulamalar sırasında ortaya çıkan toplumsal yardımlaşma ve dayanışmayı fark eder. Bunun yanı sıra bayram, kutlama, şenlik ve özel gün çeşitlerini, bu günlerde gerçekleştirilen komşu, dost, akraba ziyareti ve uygulamalar ile birlikte bunların geleneğin aktarılmasındaki önemini, sosyal ve kültürel ilişkilerin oluşmasına katkısını kavrar. Halk inançlarının oluşma nedenleriyle birlikte üyesi olduğu kültürün, etkileşim içinde bulunduğu kültürler ve inançlardan izler taşıdığının farkına varır. 3. HALK SANATLARI

16 5. HALK BİLGİSİ Bu öğrenme alanıyla öğrenciler; Türk mutfağının çeşitliliğini, yiyecek ve içeceklerin hazırlanması, saklanması ile ilgili uygulamaları, ikram geleneğini vb. fark ederek yeme alışkanlıklarındaki değişimi tartışır. Halk hekimliğinin oluşma nedenlerini kavrar. Halk hukukunun, halk kültürünün geleneksel kurallarından oluştuğunun farkına varır. Uzun süreli deneyim ve bilgi birikimlerinin ürünü olan halk takvimini belirleyen ögeleri tanıyarak halk takviminin günümüzdeki uygulamalarını fark eder. 6. MÜZİK, OYUN, EĞLENCE Bu öğrenme alanıyla öğrenciler; geleneksel çocuk oyunlarını tanır ve bu oyunları kendi oyunlarıyla karşılaştırarak oyunlardaki ve oyun alanlarındaki değişimi sorgular. Halk müziği ve oyunlarının ortaya çıkış nedenlerini, yörelere göre çeşitlilik gösterdiğini, yaratıcılarını ve bunlara eşlik eden çalgıları tanır. Geleneksel tiyatronun halk kültürü içindeki yerini, geleneksel tiyatro örneklerinden hareketle fark eder. 7. KÜRESELLEŞME VE HALK KÜLTÜRÜ Bu öğrenme alanıyla öğrenciler; kültürel küreselleşmenin önüne geçmek amacıyla ortaya konan Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi ni tanır. Kültür turizminde halk kültüründen yararlanma yollarını öğrenerek kültürel değerlerin yaşatılması, toplanması, korunması ve müzeleştirilmesinin önemini kavrar. 13

17 HALK KÜLTÜRÜ DERSİ ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELERİ ÖĞRENME ALANI 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIF ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE 1. HALK BİLİMİ Halk ve Kültür Halk Biliminin Kaynakları Gelenek ve Değişme 2. TOPLUMSAL UYGULAMALAR Geçiş Dönemleri Bayramlar, Kutlamalar Halk İnançları 3. HALK SANATLARI Giyim Kuşam ve Süslenme Geleneksel El Sanatları Halk Mimarisi 4. SÖZLÜ ANLATIMLAR Bilmece, Tekerleme, Masal 1) Halk Şiiri 2) Fıkra 5. HALK BİLGİSİ Halk Mutfağı Halk Hekimliği 1)Atasözleri, Deyimler 2)Mit, Efsane (Söylen, Söylence) 3)Destan, Halk Hikâyesi 1) Halk Hukuku 2) Halk Takvimi 6. MÜZİK, OYUN, EĞLENCE Çocuk Oyun ve Oyuncakları 1) Halk Müziği 2) Halk Oyunları Halk Tiyatrosu 7. KÜRESELLEŞME VE HALK KÜLTÜRÜ Kültürel Mirası Koruma Bilinci Kültür Turizmi Müze ve Halk Bilimi Müzeciliği

18 İLKÖĞRETİM HALK KÜLTÜRÜ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI 6. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ ÖĞRENME ALANI ÜNİTELER KAZANIM SAYILARI ORANI (%) SÜRE DERS SAATİ Halk Bilimi Halk ve Kültür Toplumsal Uygulamalar Geçiş Dönemleri Halk Sanatları Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlü Anlatımlar Bilmece, Tekerleme, Masal Halk Bilgisi Halk Mutfağı Müzik, Oyun, Eğlence Küreselleşme ve Halk Kültürü Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kültürel Mirası Koruma Bilinci Toplam

19 ÖĞRENME ALANI: Birbiri ile ilişkili beceri, tema ve kavramların bir bütün olarak görülebildiği, öğrenmeyi sınıflandıran bir yapıdır. BECERİ: Öğrencilerde, öğrenme süreci içerisinde kazanılması, geliştirilmesi ve hayata aktarılması tasarlanan kabiliyetlerdir. DÜZEY SEMBOLLER KAZANIM: Öğrenme süreci içerisinde, planlanmış ve düzenlenmiş yaşantılar yoluyla öğrencinin kazanması beklenen bilgi, beceri AÇIKLAMALAR: Kazanım ve etkinlikleri, üniteler ve diğer dersler arasındaki ilişkilendirmeyi; beceri, değer ve değerlendirmeyi açıklayıcı ifadeler içermektedir. ÖRNEK ETKİNLİKLER: Bu etkinlikler size yol göstermek amacıyla oluşturulmuştur. Okulunuzun bulunduğu çevreye ve imkânlarınıza göre örnek etkinliklerden seçebilirsiniz. Etkinliğin özelliğine göre bir ya da iki hafta önceden gerekli hazırlık yapılmalıdır. ÖNERİLEN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ DEĞER: Bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık, birlik işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ya da inançlardır. 16

20 HALK KÜLTÜRÜ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI NDA KULLANILAN SEMBOLLER Sınıf-okul içi etkinlik Okul dışı etkinlik [!] Uyarı Bu sembol, ilgili etkinliklerin (çalışma kâğıdı doldurma, film izleme, görsel materyal okuma, grup çalışması, mektup yazma, sanal alan gezisi, yaratıcı drama vb.) sınıf içinde yapılacağını gösterir. Bu sembol, ilgili etkinliklerin tümünün, bir kısmının ya da bazı aşamalarının ev, kütüphane, konuyla ilgili kurum ve kuruluşlarda yapılabileceğini, kaynak kişilerle yapılacak görüşmeleri kapsar. Bu sembol, ilgili ünitede verilecek beceri ve değer ifadelerini, işlenecek konuların sınırlarını, kullanılması önerilen araç ve gereçlerle dikkat edilmesi gereken noktaları ifade eder. Ders içi ilişkilendirme Bu sembol, ilgili üniteyle ilişkilendirilebilecek diğer halk kültürü ünitelerinin adını, ilgili kazanımlarını ve konularını gösterir. Gezi Ölçme ve değerlendirme Bu sembol, ilgili kazanımın etkinliği sırasında yapılacak gezileri gösterir. Bu sembol, eğitim öğretim sürecinde yapılabilecek değerlendirme etkinliklerini göstermektedir. Burada yazılan değerlendirme etkinliği bir öneridir. Öğrencilerin başarısını en iyi ölçebileceği düşünülen başka etkinlik ve yöntemler de uygulanabilir. Diğer derslerle ilişkilendirme Bu sembol, ilgili üniteyle ilişkilendirilebilecek diğer dersleri gösterir.

21 PROGRAM IN UYGULANMASI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR Halk Kültürü Dersi Öğretim Programı 6 8. sınıflarda her sınıf için haftada bir ders saati olmak üzere toplam 36 saatlik bir süre öngörülerek hazırlanmıştır. Bu dersin eğitim ve öğretiminde; 1. Öğretmen, okulun bulunduğu çevreye göre Program daki etkinlik örneklerini seçmeli ya da kendisi etkinlik hazırlayarak aktif öğrenme etkinliklerini uygulamalıdır. Etkinlikler tasarlanırken yörenin yerel kültürünün özelliklerinin yanı sıra dersin genel amaçları, ünite kazanımlarıyla farklı zekâ türlerine sahip öğrencilerin öğrenme stilleri, ilgi ve ihtiyaçları da göz önüne alınmalıdır. Öğretmen bilgi sunmak yerine öğrencileri öğrenme stilleri gözlem, araştırma ve derleme yapmalarına, bulguları arasında anlam kurmalarına yardımcı olmalıdır. 2. Halk kültürü dersi öğrenme alanları ve bu alanların üniteleri sosyal bilgiler, Türkçe, müzik, din kültürü ve ahlak bilgisi, beden eğitimi ve spor etkinlikleri gibi derslerle de ilişkilendirilerek çok yönlü olarak işlenmelidir. 3. Üniteler işlenirken sekiz temel becerinin yanı sıra öğrencilerin gözlem, derleme, değişim ve sürekliliği algılama, sosyal ve kültürel katılım gibi becerileri kazanmaları üzerinde önemle durulmalıdır. 4. Programdaki değerler, üniteye konu olan halk kültürü ürünleri/uygulamaları etrafında ortaya çıkan uygulamalardan hareketle verilmelidir. 5. Millî ve dinî bayramlar, mahalli kurtuluş ve kutlama günleri gibi önemli olaylar, belirli gün ve haftalardan yararlanılarak öğrencilerin sosyal ve kültürel katılım becerisi geliştirilmelidir. 6. Öğretmen, halk kültürü ürünlerinin sergilendiği müze, fuar, sergi vb. yerlere düzenlenecek inceleme gezilerine önem vermelidir. Gezilerin her aşaması planlanmalı, öğrenciler için çalışma kâğıtları hazırlanmalı ve değerlendirilmelidir. 7. Öğretmen fotoğraf, film, CD-ROM, benzeşim (simülasyon) programlarını, çoklu ortam (multimedia) araçlarını, telekomünikasyon hizmetlerini (internet gibi) dersin bir parçası olarak kabul etmeli ve imkânları ölçüsünde uygulamalı; gezi düzenlenemeyen mekânlara, sanal alan gezileri yaptırmalıdır. 8. Değerlendirme, öğrenmenin ayrılmaz bir parçasıdır. Öğretmen tarafından ünitenin yapısına uygun olan değerlendirme araç ve yöntemleri seçilmeli, seçilen araç ve yöntemler, sadece öğrenme ürününü değil, öğrenme sürecini de değerlendirmelidir. Bu ders kapsamında kullanılabilecek değerlendirme yöntemleri; gözlem, görüşme, sözlü sunum, öz değerlendirme ve performans değerlendirmedir. 18

22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme ve değerlendirme; öğrenme, öğretme sürecinde öğrencilerin başarılarını saptamak, eksikliklerini belirlemek, süreç içerisindeki gelişimine ilişkin geri bildirim sağlamak amacıyla yapılır. Bu programda değerlendirme, öğrenme sürecine önem vererek öğrencinin gelişimini izlemeyi amaçlar. HALK KÜLTÜRÜ DERSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Halk kültürü dersi, ilköğretim okulları haftalık ders çizelgesinde 6, 7 ve 8. sınıflarda haftada bir saat okutulacak seçmeli dersler arasında yer almıştır. Ders notla değerlendirilmeyecek, karnede öğrencinin bu dersi aldığı belirtilecektir. Aşağıda Halk Kültürü Dersinde kullanılabilecek bazı ölçme araçları ve yöntemleri ile ilgili kısa bilgiler verilmiştir: Görüşme (Mülakat): Öğrencilerle yapılan görüşmeler, öğrencilerin konuları nasıl anladıklarının, anlama düzeylerinin ve çalışmalarının değerlendirilmesine yardım eder. Gözlem: Öğrenciler hakkında doğru ve çabuk bilgi sağlar. Çıktılarının görülebildiği bazı alanlarda bu yöntem oldukça önemlidir. Örnek gözlem formu Ek 1 de verilmiştir. Sözlü sunum: Konuşma, dil eğitimi, dil sanatları gibi birçok alanda kullanılabilir. Sözlü sunumlar öğrencilerin hatırlama, kavrama ve hitap düzeyleri hakkında bilgi edinmek için uygun araçlardır. Öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme becerileri de bu yöntemle ölçülebilir. Öz değerlendirme ölçeği ile değerlendirme yapılabilir. 1 Performans değerlendirme: Öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak onların bilgi ve becerilerini eyleme dönüştürmelerini, gerçek yaşama aktarmalarını sağlayacak durum ve ödevler aracılığıyla değerlendirme yapmak biçiminde tanımlanabilir. Performans değerlendirme gözlenebilen bir performans veya somut bir ürünle sonuçlanmaktadır. Öğretmenler performans değerlendirmeyi, karmaşık bilişsel öğrenmeyi gözlemlemek için kullanabileceği gibi akademik alanlardaki (fen bilimleri, matematik, sosyal bilimler gibi) tutumları ve sosyal becerileri gözlemlemek için de kullanabilirler. Öğretmenler performans değerlendirmede oluşturacakları durumlar/verecekleri görevler ile öğrencilerin yaptıkları deney ve analizleri, verdikleri kararları, problem çözmelerini, arkadaşları ile iş birliği içinde çalışmalarını, sözel sunumlarını ve bir ürünü oluşturmalarını doğrudan gözlemleyebilir ve onlara not verebilirler. 2 Halk kültürü dersi kapsamında performansı değerlendirmek amacıyla proje kullanılacaktır. Proje: Öğrencilerin grup hâlinde veya bireysel olarak istedikleri bir alanda/konuda inceleme, araştırma ve yorum yapmak, görüş geliştirmek, yeni bilgilere ulaşmak, özgün 1 T.M. Haladyna, Writing Test İtems To Evaluate Higher Order Thinking. Allyn and Bacon: Boston, T. Kubiszyn, G Borich). Educational Testing And Measurement: Classroom Application And Practice,

23 düşünce üretmek ve çıkarımlarda bulunmak amacıyla ders öğretmeni rehberliğinde yapacakları çalışmalardır. Projeler, öğrencilerin bireysel olarak ya da grup içinde önemli görevlerde bulunmalarına fırsatlar sunar. Proje hazırlamak için rehber işlevi görebilecek bir yapılandırma formu Ek 2 de verilmiştir. Öz değerlendirme: Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine denir. Bireyin kendi yeteneklerini kendilerinin keşfetmesine yardımcı bir yaklaşımdır. Kendini değerlendirme, öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarına yardım eder. Kendini değerlendirme ile öğrenci sürecin bir parçası olduğunu hisseder. Öğrencilerin kendilerine dışardan bakma yetisi gelişir. Bu tür değerlendirmenin olumsuz yönleri de vardır. Genellikle kendi performanslarını değerlendirirken yanlılığın varlığı göz ardı edilmemelidir. Başlangıçta kendini değerlendirme, öğrencilerin deneyimsizliği nedeniyle yanılgılara neden olabilir. Öğrenciler deneyim kazandıkça aldıkları kararlar daha doğru olacaktır. Öz değerlendirme form örneği Ek 4 te verilmiştir. 20

24 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEKLERİ 21

25 Ek 1 ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU Ünite adı: Adı ve soyadı : Nu. : Sınıfı : AÇIKLAMA: Bu form, etkinlik süresince öğrencilerin, yapılan çalışmalara katılma düzeylerini gözlemeniz amacıyla hazırlanmıştır. BECERİLER I. DERSE HAZIRLIK 1. Bilgi kaynaklarına nasıl ulaşacağını bilir. 2. Ulaştığı kaynaklardan etkin bir biçimde yararlanır. 3. Derse değişik yardımcı kaynaklarla gelir. 4. Derse hazırlıklı gelir. Toplam II. ETKİNLİKLERE KATILMA 2. Görüşü sorulduğunda söyler. 3. Yeni ve özgün sorular sorar. 4. Belirttiği görüşler ve verdiği örnekler özgündür. 5. Dersi iyi dinlediği izlenimi veren sorular sorar. Toplam III. İNCELEME, ARAŞTIRMA, GÖZLEM 1. Bilgi toplamak için çeşitli kaynaklara başvurur. 2. Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip başka kaynaklar araştırır. 3. İnceleme ve araştırma ödevlerini özenerek yapar. 4. Gözlemlerini dikkatli bir şekilde yapar. 5. Gözlemleri sonucunda mantıksal çıkarımlarda bulunur. 6. Araştırma ve inceleme sonucunda genellemeler yapar. Toplam IV. BİLİMSEL YÖNTEM 1. Bilinenlerden bilinmeyeni kestirir. 2. Verileri çizelgelere ve grafiklere dönüştürür. 3. Yönteme uygun deney yapar. 4. Deney sonuçlarını doğru yorumlar. 5. Deneye uygun rapor yazar. 6. Deneyin sonucunu sunar. 7. Araştırma, inceleme ve deney sonuçlarından genellemelere ulaşır. Toplam GENEL TOPLAM DERECELER Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sıklıkla Her zaman

26 Ek 2 PROJE ÇALIŞMASI Seçilebilecek konular 1. Fast food tarzı beslenme alışkanlığının hayatımıza yansımaları 2. Geleneksel çocuk oyun ve oyuncaklarının kentsel yaşamda oynanabilmesi için alınabilecek önlemler Not: Bu konular dışında ilgi duyduğunuz bir konuyu da belirleyebilirsiniz. Süre: İki ay Çalışma içeriğinde yer alması gereken konu başlıkları 1. Projenin adı (1 15 sözcük arası olmalıdır.) 2. Projenin konusu (Konu açık ve net bir biçimde ifade edilmiş olmalıdır.) 3. Proje çalışması içinde belirlenen durumun ya da sorunun ayrıntılı biçimde tanımlanması (Bu kısımda projenin amacı belirtilmekle birlikte durum ya da sorun net biçimde açıklanmalı ve açıklama 2, 3 sayfayı geçmemelidir.) 4. Geliştirme sürecinin açıklanması (Bu aşamada toplanan bilgilerden yola çıkılarak bir ürün ortaya koymaya yönelik ya da öneriler geliştirmeye dönük yapılanlar 2, 3 sayfayı geçmeyecek şekilde anlatılmalıdır.) 5. Sonuç ve öneriler 6. Kaynakça Proje hazırlanırken izlenecek basamaklar 1. basamak: Bu aşamada, seçmeyi düşündüğünüz konuyu araştırıp araştıramayacağınıza, konuyla ilgili kaynaklara ne düzeyde ulaşacağınıza ilişkin inceleme yaparak konu seçimine hazırlık yapınız. Öğretmeniniz ile araştırmayı düşündüğünüz konuyu paylaşarak konu belirlemede ondan yardım alınız. 2. basamak: Bir önceki basamakta yaptığınız incelemeler sonucunda belirlediğiniz konunun önemini, neden bu konuyu seçtiğinizi, hazırlayacağınız proje sonucunda neye ulaşmak istediğinizi belirleyiniz. 3. basamak: Seçtiğiniz konu ile ilgili yeterli bilgiye ulaşmak amacıyla gerekli kaynaklara ulaşınız. Bu kaynaklar; kütüphane, internet, TV, radyo ve konuyla ilgili kaynak kişiler olabilir. 4. basamak: Bir önceki basamakta ulaştığınız tüm kaynaklardan elde ettiğiniz bilgilerden faydalanarak oluşturduğunuz bilgileri metne dönüştürünüz (Oluşturacağınız metin 2, 3 sayfayı geçmeyecek biçimde olmalıdır.). 5. basamak: Ulaştığınız kaynaklardan elde ettiğiniz bilgileri değerlendirerek çözüm önerileri üretiniz. Bu çözüm önerilerini belirleme nedenlerinizi ortaya koyunuz. 6. basamak: Çalışmalarınızı rapor hâline dönüştürünüz. 7. basamak: Raporu resim, gazete haberi, tablo, grafik, istatistik ve çizimlerinizle destekleyerek poster hâline dönüştürünüz. 8. basamak: Çalışmalarınızın sunumunu yapınız. 23

27 Ek 3 ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Adı ve soyadı: Nu. : Sınıfı : AÇIKLAMA: Aşağıdaki tabloda çalışmalarınızı en iyi şekilde ifade eden seçeneğin altına (X) işareti koyunuz. DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE DAVRANIŞLAR 1. Planlı çalışmaya özen gösterdim. 2. Çalışmalarım sırasında planıma uygun hareket ettim. 3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandım. 4. Öğretmenimin önerilerini dinledim. 5. Çalışmalarım sırasında değişik materyallerden yararlandım. 6. Sorumluluklarımı tam anlamıyla yerine getirdim. Her zaman DERECELER Bazen Hiçbir zaman Bu etkinlik sırasında en iyi yaptığım şeyler ve yorumlarım:.. 24

28 GRUP DEĞERLENDİRME FORMU Ek 4 AÇIKLAMA: Aşağıdaki form, gruptaki her bir öğrencinin değerlendirilmesi içindir. Grupta, birlikte çalıştığınız her bir arkadaşınız için ifadeleri okuyarak değerlendirme yapınız. Eğer grup arkadaşınız okuduğunuz ifadedeki davranışı gerçekleştirdi ise o ifadenin altına (X) işareti koyunuz. ÖĞRENCİNİN Nu. Adı ve soyadı Çalışmaya hazır oluş Başkalarını dinleme Sorumlulukları paylaşma Grup arkadaşlarını destekleme Tartışmalara katılma Görüşlerini gerekçeleri ile ortaya koyma Farklı görüşlere saygı duyma Görev almaya istekli oluş Zamanı verimli kullanma Ödevleri tamamlama Ödevlerini saklama YORUMLAR 25

29 ÜNİTELER KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 26

30 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ÖĞRENME ALANI: HALK BİLİMİ 6.SINIF ÜNİTE I KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Bu ünitenin sonunda öğrenciler; [!] Bu ünitede verilecek beceriler Kültürüm Gözlem, araştırma, değişim ve Halk kültürü ürünlerinin sözel ifadeleri öğrencilere sürekliliği algılama 1.Kültür içinde halk kültürünün yerini fark eder. gösterilerek üzerinde konuşulur (1.kazanım). HALK VE KÜLTÜR 2. Bilimsel bir disiplin olan halk biliminin inceleme, araştırma alanlarını tanır. 3.Halk bilimi ürünlerinin derlenmesinin önemini kavrar. Kültür Dağarcığımız Öğrencilere halk kültürünün inceleme alanları ile ilgili örnekler çeşitli etkinliklerle verilir. Öğrencilerin bu etkinliklerde geçen halk kültürü ürünlerinin/uygulamalarının halk kültürünün hangi alanı ile ilgili olduğunu bulmaları sağlanır (2 ve 3. kazanım). [!] Bu ünitede verilecek değerler Kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık [!] Öğrencinin günlük yaşamında gözlediği yakın çevresindeki halk kültürü ürünlerinden hareket edilir. [!] 2 ve 3. kazanımın etkinliği sırasında öğretmen tarafından öğrencilerin ilgisini çekecek ve eğitsel değeri olan başka örnekler de kullanılabilir. Bu ünitede sözlü sunum, gözlem ve öz değerlendirme formları kullanılarak değerlendirme yapılabilir. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 27

31 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ÖĞRENME ALANI: TOPLUMSAL UYGULAMALAR 6. SINIF ÜNİTE II KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR GEÇİŞ DÖNEMLERİ Bu ünitenin sonunda öğrenciler; 1. Kendi doğumundan hareketle doğumla birlikte gerçekleştirilen uygulamaları ailesinden araştırarak anlamlandırır. 2. Adının veriliş öyküsünü büyüklerinden öğrenerek ad verilirken belirleyici olan etmenleri analiz eder. 3. Sünnet ve sünnet geleneği ile ilgili uygulamaları fark ederek bunlara çevresinden örnek verir. 4. Asker uğurlama uygulamalarını araştırarak askerliğin kültür içindeki yerini fark eder. Göbek Bağım Nerede? Öğrencilerden kendi göbek bağlarına hangi amaçla, ne gibi uygulamalar yapıldığını araştırmaları istenir (1.kazanım). Kırklama Doğumu takip eden günlerde yapılan kırklama uygulamasıyla ilgili araştırma yaptırılır (1.kazanım). Herkesin Bir Adı Var Adlarla adların veriliş nedenleri arasında eşleştirme çalışması yaptırılır (2.kazanım). Darısı Damatlığına Öğrencilerin kendi yaşamları ve yakın çevrelerindeki gözlemlerinden hareketle sünnet uygulamaları ile ilgili eşleştirme çalışmasını yapmaları sağlanır (3.kazanım). + En Büyük Asker Bizim Asker Öğrencilerden çevrelerindeki asker uğurlama uygulamalarını araştırmaları ve bunlara örnek vermeleri istenir (4.kazanım). [!] Bu ünitede verilecek beceriler Gözlem, araştırma, eleştirel düşünme, iletişim, derleme, değişim ve sürekliliği algılama [!] Bu ünitede verilecek değerler Farklılıklara saygı duyma, dayanışma, kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık [!] Kırklama nın doğumu takip eden ilk kırk gün içinde yeni doğan çocuğun ve annenin sağlığını korumak amacıyla alınmış bir önlem olduğu; ancak bu önlemden çocuğun ve annesinin bu süre içinde hiçbir şekilde dışarı çıkmaması gerektiğinin anlaşılmayacağı belirtilmelidir. [!]Adların verilme nedenlerinin çalışma kâğıdında verilenlerle sınırlı olmadığı, ad vermede başka etkenlerin de bulunduğu, örneğin toplumumuzda yaygın olarak aile büyüklerinin adlarının verildiği de vurgulanmalıdır. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 28

32 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı 5. Evlenme biçimlerini, aşamalarını ve ilgili uygulamaları çevresinden derleyerek tanır. 6. Ölümle ilgili uygulamaları ve bu uygulamalar sırasında ortaya çıkan toplumsal dayanışmayı fark eder. + Onlar Ermiş Muradına Evlenme biçimleri ve uygulamalarıyla ilgili derleme çalışması yaptırılır (5. kazanım). Ölüm Allah ın Emri Orhan Veli nin Kitabe-i Seng-i Mezar adlı şiirinde söz edilen ölümle ilgili uygulamalar üzerinde durulur (6. kazanım). [!]Adların verilme nedenlerinin anlaşılmasından sonra öğretmen tarafından hiç kimsenin adı ve soyadı ile alay edilmemesi gerektiği vurgulanmalıdır. [!] Günümüzde asker uğurlamaları sırasında rastlanan taşkınlıkların yol açtığı olumsuzluklara önemle değinilmelidir. [!] 6. kazanım sırasında ölenin gömülmesi, ölü evine yemek getirilmesi ve başsağlığı uygulamalarında ayrıntıya girilmemeli, öğrenci pedagojisi göz ardı edilmemelidir. Sosyal bilgiler, din kültürü ve ahlâk bilgisi Bu ünitede gözlem ve öz değerlendirme formları kullanılarak değerlendirme yapılabilir. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 29

33 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ÖĞRENME ALANI: HALK SANATLARI 6. SINIF ÜNİTE III KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Bu ünitenin sonunda öğrenciler; + Giysilerin Değişimi Öğrencilerin geçmişte ve günümüzdeki giysi, süs ve takıları karşılaştırmaları, bunlardaki değişimi sorgulamaları sağlanır (1. kazanım). GİYİM KUŞAM VE SÜSLENME 1. Halkın giyim kuşamını belirleyen etmenleri araştırarak geçmişten günümüze giyim kuşam ve süslenmedeki değişimi sorgular. 2.Halkın giyim kuşamında kullanılan süs ögelerinin, motiflerin ve renklerin anlamlarını araştırır. 3. Çevresinin günlük giyim kuşamı ile törensel giyim kuşamını karşılaştırır. + Renklerin Dili Öğrencilere giyim kuşam ve süslenmede kullanılan renklerin anlamı ile ilgili araştırma yaptırılır, araştırma sonuçları sınıfla paylaşılarak pano oluşturulur (2. kazanım). Farklı Olanı Bul Öğrencilerin çevresinin günlük ve törensel giyim kuşam örneklerini sınıfa getirmeleri, bunları geleneksel giyim kuşam örnekleri ile karşılaştırmaları sağlanır (3. kazanım). [!] Bu ünitede verilecek beceriler Araştırma, gözlem, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, değişim ve sürekliliği algılama [!] Bu ünitede verilecek değerler Estetik, farklılıklara saygı duyma, kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık Bu ünitede gözlem, öz değerlendirme ve grup değerlendirme formları kullanılabilir. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 30

34 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ÖĞRENME ALANI: SÖZLÜ ANLATIMLAR 6. SINIF ÜNİTE IV KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Bu ünitenin sonunda öğrenciler; Bir Bilmecem Var Öğrenciler tarafından bilmece ve tekerlemeler derlenerek bunlarla ilgili sınıfta yarışma düzenlenir (1.kazanım). 1. Çevresindeki bilmece ve tekerlemeleri derleyerek bunların kültür içindeki yerini fark eder. [!] Bu ünitede verilecek beceriler Araştırma, derleme, eleştirel düşünme, iletişim, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, sosyal ve kültürel katılım BİLMECE, TEKERLEME, MASAL 2.Derlediği/dinlediği/öğrendiği bir masalı anlatarak masal anlatma geleneğini tanır. 3. İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerindeki etkisini tartışır. Bana Bir Masal Anlat Öğrencilerden masal anlatma geleneğini araştırarak dinledikleri masallar ve bu masalların anlatıcıları ile ilgili değerlendirme yapmaları sağlanır (2. kazanım). Haydi Tartışalım İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerindeki etkileri düzenlenen bir münazarada tartışılır (3. kazanım). [!] Bu ünitede verilecek değerler Hoşgörü, sorumluluk, kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık 6. ünitenin 1 ve 2. kazanımları [!] Bilmece, tekerleme ve masal örneklerinin eğitsel değer taşımasına; kişileri, kurumları yıpratıcı nitelikte olmamasına dikkat edilmelidir. Türkçe [!] Öğretmen münazara kurallarını hatırlatmalıdır. Bu ünitede gözlem, öz değerlendirme, grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirme yapılabilir. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 31

35 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ÖĞRENME ALANI: HALK BİLGİSİ 6. SINIF ÜNİTE V KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Bu ünitenin sonunda öğrenciler; Zengin Mutfağım Türk mutfağının yaygın örnekleri resimlerle verilir. Öğrencilerden verilen yiyecekleri tanımaları ve yiyeceklerle ilgili bilmeceleri yanıtlamaları istenir (1. kazanım). HALK MUTFAĞI 1.Dünyanın sayılı mutfaklarından biri olarak değerlendirilen Türk mutfağından yaygın örnekleri tanır. 2.Yaşadığı çevrenin mutfağından seçkin örnekleri tanıtır. 3. Ailesinde ve çevresinde yiyeceklerin elde edilmesi, hazırlanması ve saklanması ile ilgili uygulamaları fark eder. 4.Sofra adabı ve yemek yeme alışkanlıklarının dünü ve bugününü tartışır. 5.Özel gün yemeklerini ve ikram geleneğini tanır. Bir Kaşıkta Kırk Tane Yöresel bir yiyecek tanıtılır. Öğrenciler gruplara ayrılır. Grupların yaşadıkları çevrenin mutfağının seçkin örnekleriyle ilgili derleme yapmaları, yemek kitapçığı/afiş/broşür ve pano hazırlamaları sağlanır (2. kazanım). Annemin Hazırlıkları Öğrencilerden çevrelerindeki yiyeceklerin elde edilmesi, hazırlanması ve saklanması ile ilgili yaptıkları araştırma sonuçlarını sınıfa aktarmaları sağlanır (3. kazanım). Sofradaki Değişim Sofra adabı ve yeme alışkanlıklarının dünü ve bugününü anlatan metinlerle ilgili sorular yanıtlanır ve sofradaki değişim tartışılır (4. kazanım). Tatlı Yiyelim, Tatlı Konuşalım Öğrencilerin özel gün yemekleri ve ikram geleneği ile ilgili araştırmalar sınıfa sunulur (5.kazanım). [!]Bu ünitede verilecek beceriler Gözlem, araştırma, bilgi teknolojilerini kullanma, girişimcilik, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, değişim ve sürekliliği algılama [!]Yaşanılan çevrenin, yemek kültürünü belirleyen etmenlerden biri olduğu ve yiyeceklerin aynı bölgede bile varyantlarının (farklı türlerinin) olduğu öğretmen tarafından vurgulanmalıdır. [!] Bu ünitede verilecek değerler Farklılıklara saygı duyma, kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık 7.ünitenin 2. kazanımı [!]Öğretmen diş kirası hakkında öğrencilere bilgi verir. Bu ünitede gözlem, öz değerlendirme, grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirme yapılabilir. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 32

36 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ÖĞRENME ALANI: MÜZİK, OYUN, EĞLENCE 6. SINIF ÜNİTE VI KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR ÇOCUK OYUN VE OYUNCAKLARI Bu ünitenin sonunda öğrenciler; 1. Oyunun işlevlerini ve kendi yaşamındaki yerini fark eder. 2. Geleneksel çocuk oyun ve oyuncaklarını kendi oyun ve oyuncakları ile karşılaştırır. Haydi Oynayalım Bilinen dakikalık bir çocuk oyunu oynanarak oyunun işlevleri fark ettirilir (1. kazanım). Onlar Neler Oynamış, Ben Ne Oynuyorum? Öğrencilerden büyüklerin oyun ve oyuncaklarını araştırarak bunları, kendi oyun ve oyuncaklarıyla karşılaştırmaları istenir (2. kazanım). 3. Oyun alanları ile çağdaş kent ilişkisini sorgular. Oyun Bahçem Öğrencilerin çevrelerindeki oyun alanlarını ve özelliklerini araştırarak sınıfla paylaşmaları sağlanır (3. kazanım.). [!]Bu ünitede verilecek beceriler Araştırma, eleştirel düşünme, iletişim, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, sosyal ve kültürel katılım [!] Bu ünitede verilecek değerler Sorumluluk, kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık Öğrenciler, oyuncak müzelerinin olduğu yerlerde bu müzelere götürülebilir. Bu ünitede gözlem, öz değerlendirme, grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirme yapılabilir. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 33

37 Halk Kültürü Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ÖĞRENME ALANI: KÜRESELLEŞME VE HALK KÜLTÜRÜ 6.SINIF ÜNİTE VII KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR KÜLTÜREL MİRASI KORUMA BİLİNCİ Bu ünitenin sonunda öğrenciler; 1.Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi ni tanır. 2.Yerel, kültürel zenginliklerin küreselleşme sürecindeki yerini fark eder. 3.Kültürel mirası benimseme ve koruma konusunda duyarlı olur. Somut Olmayan Kültürel Miras Öğrencilerin Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi ile halk biliminin inceleme alanına giren ürünlerini tanımaları sağlanır (1. kazanım). Etkiliyoruz, Etkileniyoruz Gazete haberlerinden hareketle öğrencilerden de bu konuda araştırma yapmaları ve araştırma sonuçlarıyla ilgili bir pano hazırlamaları istenir (2. kazanım). Sorumluyum Sözleşmesi Kültürel miras örnekleri gösterilerek öğrencilerin kültürel miras ürünlerini korumalarına yönelik sözleşme imzalamaları sağlanır (3. kazanım). [!]Bu ünitede verilecek beceriler Araştırma, gözlem, iletişim, bilgi teknolojilerini kullanma, girişimcilik, değişim ve sürekliliği algılama, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma [!] Bu ünitede verilecek değerler Sorumluluk, kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık 5. ünitenin 1, 2 ve 5. kazanımları [!] Koruma sözcüğünden olumlu ya da olumsuz her kültür ögesinin kaçınılmaz bir biçimde muhafazası anlaşılmamalıdır. Söz konusu koruma ile toplumun ve çağdaş yaşamın onay ve kabulüne uygun olan kültür ögelerinin sürdürülmesine izin verilmesi kastedilmektedir. Bu ünitede gözlem, öz değerlendirme, grup değerlendirme formları kullanılarak değerlendirme yapılabilir. Sınıf-Okul İçi Etkinlik Okul Dışı Etkinlik Gezi [!] Uyarı Ders İçi İlişkilendirme Diğer Derslerle İlişkilendirme Ölçme ve Değerlendirme 34

38 İLKÖĞRETİM HALK KÜLTÜRÜ (6. SINIF) DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KILAVUZU 6. SINIF ETKİNLİKLERİ 35

39 İlköğretim Halk Kültürü (6. Sınıf) Dersi Öğretim Programı Kılavuzu nun hazırlanmasında; Prof. Dr. Gürbüz ERGİNER, Prof. Dr. M. Öcal OĞUZ, Doç. Dr. Muhtar KUTLU, Yrd. Doç. Dr. Ali YAKICI, Halk Bilimi Uzmanı Selma UYSAL, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni Rahime DEMİR, Felsefe Grubu Öğretmeni Şükriye DOMBAYCI, Program Geliştirme Uzmanı Mehmet Akif SÜTCÜ, Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Çetin TORAMAN görev almışlardır. UYARI: Bu bölümde yer alan etkinlik örnekleri öğretmenlere öneri niteliğindedir. Dersin öğretmeni verilen etkinlik örneklerini aynen kullanabileceği gibi okulun donanımı, fiziki durumu, öğrencilerin ve yörenin özelliklerine göre ilgili kazanımı gerçekleştirmek koşuluyla farklı etkinlikler düzenleyip uygulayabilir.

40 KÜLTÜRÜM DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Halk Bilimi ÜNİTE : Halk ve Kültür TEMEL BECERİLER : Gözlem, değişim ve sürekliliği algılama, sosyal ve kültürel katılım KAZANIM : Kültür içinde halk kültürünün yerini fark eder (1. kazanım). MATERYALLER : Tepegöz KAYNAKLAR : (1) İlhan Başgöz, Folklor Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul, SÜREÇ A. Aşağıdaki halk kültürü ürünlerinin sözel ifadeleri tek tek tahtaya yazılır/yansıtılır. Bunların hangi durumlarda, ne amaçla söylendiği/ne olduğu ve nerelerde kullanıldığı öğrencilere sorulur. Her madde ile ilgili öğrencilerin görüşleri alınır, öğrenci yanıtları tahtada ilgili maddenin karşısına yazılır. 1. Allah analı babalı büyütsün. 2. Allah mürüvvetini göstersin. 3. Kırk bir kere maşallah. 4. Adın Yaşar olsun Beşik bağın berk olsun Arkanda küçük Önünde büyük kardeşlerin olsun Beşik bağın kopmasın Arka eteklerini davar, at sürüleri bassın Ön eteklerini çocuklar bassın Benim gibi ak sakallı, sarı dişli ol Ak dişlerin sararsın Kara saçların ağarsın. Bu ad bu yiğide kutlu olsun. Adı kendine kutlu olsun. 5. El öpenlerin çok olsun. 6. Çok bayramlar göresin. 7. Bir yastıkta kocayın. 8. Allah geride kalanlara ömür versin. 9. Başın sağ olsun. 10. Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır. 37

41 11. Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. 12. Limonlu nane ya da limonlu ıhlamur kaynatılarak çay gibi içilir. 13. Yeşil ördek gibi daldım göllere Sen düşürdün beni dilden dillere Başım alıp gidem gurbet ellere Ne sen beni unut ne de ben seni 14. Yürü mektubum yürü Haberini al da gel Bir iken iki olduk 1 Üç olduk mu sor da geltp 15. Baş göz etmek Bir ayağı çukurda olmak Ağzında bakla ıslanmamak İlhan Başgöz, Folklor Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul, 1986, s

42 B. Ekte verilen çalışma kâğıdı öğrencilere dağıtılır, öğrencilerin bildikleri benzer örnekleri ve bunların hangi durumlarda kullanıldığını yazmaları istenir. 39

43 ÇALIŞMA KÂĞIDI SÖZEL İFADE KULLANILDIĞI DURUM/YER KİMDEN DUYDUM? NEREDE GÖRDÜM? 40

44 KÜLTÜR DAĞARCIĞIMIZ DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Halk Bilimi ÜNİTE : Halk ve Kültür TEMEL BECERİLER : Gözlem, değişim ve sürekliliği algılama, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma KAZANIMLAR : Bilimsel bir disiplin olan halk biliminin inceleme, araştırma alanlarını tanır (2. kazanım). Halk bilimi ürünlerinin derlenmesinin önemini kavrar (3. kazanım). MATERYALLER KAYNAKLAR : Tepegöz : (1) İlhan Başgöz, Andreas Tietze, Türk Halkının Bilmeceleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, (2) Prof. Dr. Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, İstanbul, (3) Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2, Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, (4) Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1, Atasözleri Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, (5) Türk Dil Kurumu, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), Cilt LVII, Sayı , Ocak-Haziran, (6) M. Tekin Koçkar, Erkan Erdemir, I. Halkbilim Sempozyumu Halkbilimi nde Çocuk Bildiriler Kitabı, Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir, (7) Mustafa Özçelik, Nasreddin Hoca, Odunpazarı Belediyesi Yayınları, (8) Seyit Kemal Karaalioğlu, Resimli Motifli Türk Edebiyatı Tarihi 1.Cilt, İnkılap ve Aka Basımevi, İstanbul, SÜREÇ 1. Öğrencilere Ek 1 de verilen fotoğraflar tepegöz yardımı ile gösterilir, gördükleri fotoğrafların ne ile ilgili olduğu konusunda öğrencilerin görüşleri alınır. 2. Ek 2 de verilen tekerleme, bilmece, deyim, atasözü ve mâni örnekleri tahtaya yazılarak/yansıtılarak öğrencilerin bunlar üzerinde konuşmaları sağlanır. 3. Ek 3 teki masal sınıfa sunulur. 4. Ek 4 te verilen efsane öğrencilere tepegöz eşliğinde gösterilir. Ardından Ek 4 teki fıkra verilir. Birkaç öğrenciden fıkra anlatmaları istenir. 5. Ek 5 çalışma kâğıdı öğrencilere dağıtılarak öğrencilerin halk kültürü ürünleri ile ilgili duygu ve düşüncelerini yazmaları istenir. 41

45 Ek 1 42

46 43

47 44

48 BİLMECE Ek 2 Dağı var, taşı yok Köyü var, adamı yok Irmağı var, suyu yok. * 1 TEKERLEME 2 Şu köşe kış köşesi, şu köşe yaz köşesi, şu şişe su şişesip DEYİMLER Kılı kırk yarmak Kırkı çıkmak Kısmeti çıkmak P 3 ATASÖZÜ Harman yel ile, düğün el ile. Dost acı söyler. 4 MÂNİ Çadırıma dolu düştü Çok ağladım gözüm şişti Kınamasın eşler dostlar Güzel idi, gönlüm düştü. 5 * Harita. 1 İlhan Başgöz, Andreas Tietze, Türk Halkının Bilmeceleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1999, s Prof. Dr. Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1988, s Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2, Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, 1988, s Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1, Atasözleri Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, 1988, s.303, s Türk Dil Kurumu, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), Cilt LVII, Sayı , Ocak-Haziran, 1989, s

49 Ek 3 MASAL DÜNYANIN EN DEĞERLİ ŞEYİ MASALI Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir kral ve üç oğlu mutluluk içinde saraylarında yaşarlarmış. Çocukları büyüdükleri zaman kral, oğullarının bilgi ve becerilerini öğrenmek için onlara görev vermiş. Dünyanın her yerini dolaşarak en değerli şeyi bulup getirmelerini istemiş. Oğulları yola koyulmuşlar. Her biri ayrı yöne gitmişler. Dünyanın en değerli şeyini aramaya başlamışlar. Yıllar sonra oğullar görevlerini tamamlayarak ülkelerine geri dönmüşler. Büyük oğlu pırlanta getirmiş. Babası, büyük oğlunu alnından öpmüş ve kutlamış. Ortanca oğlu altın getirmiş. Babası onu da alnından öpmüş ve kutlamış. Küçük oğlu ise bir çuval getirmiş. Babası içindekini sormuş. Oğlu Bunun içinde tuz var. demiş. Kral dudak bükmüş. Bula bula bunu mu getirdin? demiş. Bu sözler küçük oğlunun zoruna gitmiş. Sarayı terk ederek bir köye yerleşmiş. Sıradan bir hayat sürmeye başlamış. Yıllar geçmiş. Kral oğlunu özlemiş ve onu ziyarete gitmiş. Küçük oğlu bunu fırsat bilerek babasının önüne tuzsuz bir çorba koymuş. Kral çorbadan bir kaşık alıp içmiş ve çorbanın tuzsuz olduğunu anlayınca hata yaptığını fark etmiş. Oğlundan özür dilemiş. Oğlu ise dünyada bulunan her şeyin bir değerinin olduğunu ve bunların kıymetini bilmenin çok önemli olduğunu söylemiş. Kral, küçük oğlunu da yanına alarak saraya gitmiş ve hep beraber mutlu bir hayat sürmüşler. Gökten üç elma düşmüş. Biri bu masalı anlatanın başına, biri bu masalı dinleyenin başına, biri de bu masalı dinleyen çocuğun annesinin başına. 6 6 M. Tekin Koçkar, Erkan Erdemir, I. Halkbilim Sempozyumu Halkbilimi nde Çocuk Bildiriler Kitabı, Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir, 2005, s.129, 130.P 46

50 EFSANE İki yoksul kardeş, bir ağanın koyunlarını yayarlarken günün birinde biri beyaz, biri de kara iki koç kaybetmişler. Ağa, bu iki mini mini çobanları kovmaya karar verince çocuklar Tanrı ya Ulu Tanrı m bizi birer kuş yap da uçalım! diye yalvarmışlar. O günden beri yusufçuk kuşu dediğimiz ve akşamları birbirlerine karşı öten kuşlar, işte bu iki çobandır. Ötüşleriyle birbirlerine şöyle sorarlarmış: Yusuf! Kara koçu buldun mu? Bulamadım, bulamadım anlamında Cık!... Cık!... 7 Ek 4 FIKRA KİMİN İÇİ YANIYOR? Bir bayram günü Nasrettin Hoca komşusuna ziyarete gidince komşusu her misafire olduğu gibi Hoca ya da bal ikram ediyor. Bir tepsi içinde gelen koca bir petek baldan her gelen misafir, bir iki kaşık alır, çekilirmiş. Komşusu bakar ki Hoca kaşığı daldırdıkça daldırıyor. Peteğin yarısına gelmiş daha duracağa da benzemiyor. Dayanamayıp: Aman Hoca fazla yeme, yoksa için yanar, deyince Hoca cevabı yapıştırır: Kimin içinin yandığını Allah bilir. 8 7 Mustafa Özçelik, Nasreddin Hoca, Odunpazarı Belediyesi Yayınları, 2005, s Seyit Kemal Karaalioğlu, Resimli Motifli Türk Edebiyatı Tarihi 1. Cilt, İnkılap ve Aka Basımevi, İstanbul, 1980, s

51 DÜŞÜNCELERİNİ YAZ Ek 5 1. Halk kültürü ürünlerinin günlük yaşantınızdaki durumunu (yaşamınızın hangi alanında, hangi sıklıkla kullandığınızı vb.) örneklerle özetleyiniz. 2. Halk kültürü ürünlerinin yok olmasının yaşamınıza etkilerini belirtiniz. 3. Halk kültürü ürünlerinin günümüze ulaşmasında derlemenin önemi konusundaki düşüncelerinizi yazınız. 48

52 GÖBEK BAĞIM NEREDE? DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Toplumsal Uygulamalar ÜNİTE : Geçiş Dönemleri TEMEL BECERİLER : Araştırma, eleştirel düşünme, değişim ve sürekliliği algılama KAZANIM MATERYALLER KAYNAKLAR : Kendi doğumundan hareketle doğumla birlikte gerçekleştirilen uygulamaları ailesinden araştırarak anlamlandırır (1. kazanım). : Tepegöz : (1) Sedat Veyis Örnek, Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, SÜREÇ ÖĞRETMENE NOT Çocukla göbek bağı arasında bir yazgı bağı var olduğuna ilişkin inanç nedeniyle çocuğun göbeği gelişigüzel atılmaz. Genellikle camiye, okula, suya ya da ahıra gömülür/atılır. Bu uygulamaların her birinin özel anlamları vardır. Örneğin çocuğun göbeği; Cami avlusuna gömülür (dindar olsun diye). Okul bahçesine gömülür (okusun, eğitimli olsun diye). Ahıra gömülür (hayvancılıkla uğraşsın diye). Suya atılır (kısmetini dışarıda arasın diye). Göbekle ilgili görenek ve inanmalar günümüzde de yaygınlığını sürdürmektedir. ÖN HAZIRLIK Bir ders öncesinde öğrencilerin, aile büyüklerinden çocuğun göbek bağının düşmesi ve düşen göbek bağına ilişkin uygulamaları araştırarak öğrenmeleri istenir. 1. Yeni doğan çocuğun göbek bağının doğumu izleyen birkaç gün içinde düştüğü; fakat halkımız tarafından bunun sıradan bir işlem gibi düşünülmediği ve bu konu ile ilgili birtakım uygulamaların yerine getirildiği vurgulanır. 2. Aşağıdaki tümce tahtaya yazılır, öğrencilerin tümceyi yorumlamaları istenir. Çocuğun geleceğini, ilerideki uğraşısını ve işini etkileyeceği inancıyla göbek gelişigüzel atılmaz. 1TP 3. Ekte verilen çalışma kâğıdı dağıtılarak öğrencilerden doldurmaları istenir. 1 Sedat Veyis Örnek, Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, s

53 ÇALIŞMA KÂĞIDI A.ÇOCUĞUN GÖBEK BAĞI CAMİ AVLUSUNA GÖMÜLÜR. Bu uygulamanın amacı, OKUL BAHÇESİNE GÖMÜLÜR. Bu uygulamanın amacı, EVİN İÇİNDE BİR YERDE SAKLANIR. Bu uygulamanın amacı, AHIRIN İÇİNDE BİR YERE GÖMÜLÜR. Bu uygulamanın amacı, SUYA ATILIR. Bu uygulamanın amacı, B.KENDİ DURUMUNUZA UYGUN KUTUCUĞU İŞARETLEYİNİZ. AİLEM BENİM GÖBEK BAĞIMI; CAMİ AVLUSUNA GÖMMÜŞ. OKUL BAHÇESİNE GÖMMÜŞ. EVİN İÇİNDE BİR YERE SAKLAMIŞ. AHIRIN İÇİNDE BİR YERE GÖMMÜŞ. SUYA ATMIŞ. AİLEM BUNLARIN DIŞINDA BAŞKA BİR UYGULAMA YAPMIŞ ( NE YAPMIŞ?...). BÖYLE BİR GELENEKTEN AİLEMİN HABERİ YOK. 50

54 KIRKLAMA DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Toplumsal Uygulamalar ÜNİTE : Geçiş Dönemleri TEMEL BECERİLER : Araştırma, değişim ve sürekliliği algılama KAZANIM : Kendi doğumundan hareketle doğumla birlikte gerçekleştirilen uygulamaları ailesinden araştırarak anlamlandırır (1. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Bir ders öncesinde öğrencilerin, ailelerinden yapacakları araştırma ile kırklama işleminin nasıl yapıldığı konusunda bilgi sahibi olmaları istenir. 1. Gönüllü öğrencilerin araştırma sonuçlarını sınıfa aktarmaları istenir. Öğrencilerin aktardığı uygulamalar tahtaya yazılır. 2. Önceden hazırlanan ek çalışma kâğıdı dağıtılarak öğrencilerin sırasıyla A ve B deki boşlukları doldurmaları istenir. Doldurma işlemi için öğretmen tarafından yeterli süre tanınır. 3. C de ise öğrencilerin kendi doğumlarından sonra yapılan kırklama uygulamasını yazmaları istenir. 51

55 ÇALIŞMA KÂĞIDI A. KIRKLAMADAKİ B. KIRKLAMADAKİ BENZER UYGULAMALAR FARKLI UYGULAMALAR C. YAPTIĞINIZ ARAŞTIRMAYA GÖRE (EĞER YAPILMIŞSA) DOĞUMUNUZDAN SONRA GERÇEKLEŞTİRİLEN KIRKLAMA İŞLEMİNİN NASIL UYGULANDIĞINI YAZINIZ

56 HERKESİN BİR ADI VAR DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Toplumsal Uygulamalar ÜNİTE : Geçiş Dönemleri TEMEL BECERİLER : Araştırma, değişim ve sürekliliği algılama becerisi KAZANIM : Adının veriliş öyküsünü büyüklerinden öğrenerek ad verilirken belirleyici etmenleri analiz eder (2. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : Sedat Veyis Örnek, Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen, bir önceki derste öğrencilerin adlarının veriliş öyküsünü ailelerinden öğrenmelerini ister. 1. Öğretmen, öğrencilerden adlarını sırayla tahtaya yazmalarını ister. 2. Adını tahtaya yazan her öğrenci adının anlamını ve bu adı kendisine kimin verdiğini söyleyerek yerine oturur. 3. Öğretmen, öğrencilerle birlikte adlar ve adların verilme nedenlerini verilen örneklerden hareketle gruplandırır. 4. Ekteki çalışma kâğıdını (üzerindeki okları kaldırarak) yeterli sayıda çoğaltır, öğrencilere dağıtır ve üzerinde eşleştirme yapmalarını sağlar. 53

57 ÇALIŞMA KÂĞIDI Adlar Cumhur, Kurtuluş, Kadir, Cuma, Ramazan, Bayram, İlkay, Bahar Adların verilme nedenleri Hayvanlar, madenler, bitkilerle ilgili adlar Muhammed, Mehmet, Ali, Ömer, Hüseyin, Fatma, Zeynep Coğrafi ögelerle ilgili adlar Atilla, Yavuz, Fatih, Kemal, İsmet, Namık, Adnan, Ecevit Tarihî kahraman ve siyasi liderlerle ilgili adlar Şahin, Doğan, Elmas, İnci, Yaprak, Çiğdem, Kiraz, Fındık, Kaya Fırat, Tuna, Pınar, Deniz, Dicle Çocuğun yaşamasına, cinsiyetine ve başka çocuk istememe dileğine ilişkin (inançlarla) verilen adlar Çocuğun doğduğu gün, ay ve mevsimle ilgili adlar Yaşar, Yaşagül, Duran, Dursun, Durdane, Satı, Satılmış, Ömür, Döndü, Döne, Yeter, Songül Tanrı nın sıfatları, peygamberler ve peygamber yakınlarıyla ilgili adlar Sedat Veyis Örnek, Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, s

58 DARISI DAMATLIĞINA DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Toplumsal Uygulamalar ÜNİTE : Geçiş Dönemleri TEMEL BECERİLER : Gözlem, değişim ve sürekliliği algılama KAZANIM : Sünnet ve sünnet geleneği ile ilgili uygulamaları fark ederek bunlara çevresinden örnek verir (3. kazanım). MATERYALLER : Tepegöz KAYNAKLAR : SÜREÇ 1. Ek 1 çalışma kâğıdı öğrencilere dağıtılır. 2. Çalışma kâğıdında yer alan fotoğrafların içeriklerini, öğrencilerden her fotoğrafın altındaki kutucuğa yazmaları istenir. Bunun için öğrencilere yeterli süre verilir (Mümkünse aynı fotoğrafları öğretmen tepegöz ile yansıtır.). 3. Öğrencilerin gözlemlerinden hareketle çalışma kâğıdı üzerinde bulunan her fotoğraftaki uygulamanın ne olduğu, niçin gerçekleştirildiği ve nasıl yapıldığı ile ilgili konuşmaları sağlanır. 4. Daha sonra Ek 2 çalışma kâğıdı dağıtılır ve sünnete ilişkin uygulamaları öğrencilerin sıraya koymaları istenir. 55

59 Ek 1 A. Aşağıdaki fotoğrafların anlattığını altlarında bulunan kutucuklara yazınız. a b c ç d e f g index-old6.htm H 56

60 Ek 2 B. Fotoğraflarda sünnetle ilgili uygulamaları oluş sırasına koyarak ilgili boşluğa fotoğrafın harfini yazınız. a b c ç d e f g

61 EN BÜYÜK ASKER BİZİM ASKER DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Toplumsal Uygulamalar ÜNİTE : Geçiş Dönemleri TEMEL BECERİLER : Araştırma, gözlem, sosyal ve kültürel katılım, eleştirel düşünme KAZANIM : Asker uğurlama uygulamalarını araştırarak askerliğin kültür içindeki yerini fark eder (4. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Bir hafta önceden öğrencilerden asker uğurlamayla ilgili uygulamaları askere gitmiş büyüklerinden (dede, baba, ağabey, ) öğrenmeleri, bu uygulamalarla ilgili şiir, türkü ve mânileri araştırmaları istenir. 1. Öğrencilerin yaptıkları araştırmaların sözlü olarak sınıfa aktarımı sağlanır. 2. Sınıfa sunulan asker uğurlama uygulamalarından biri seçilir. 3. Öğrencilerden bir grup oluşturulur ve seçilen uygulama sınıfta canlandırılır. 4. Öğrencilerin uygulama sırasında şiir, türkü ve mânilerle canlandırmaya katılmaları sağlanır. 5. Daha sonra öğrencilere Askerliğin kültürümüzdeki yeri nedir? sorusu yöneltilerek öğrencilerin görüşleri alınır. 6. Asker uğurlamayla ilgili olumsuzlukları anlatan ekteki gazete haberleri ile ilgili sınıfça değerlendirme yapılır. 58

62 Ek 1 Asker uğurlama: Küçük kız öldü KÜTAHYA - Asker uğurlarken bir çocuğu vurdular. Tavşanlı ilçesine bağlı Tepecik beldesinde asker uğurlama eğlencesinde pompalı tüfeklerle havaya ateş açılınca, kafasına saçma isabet eden 12 yaşındaki Hazel Dolma hayatını kaybetti, 23 yaşındaki Fatma Gedik yaralandı. Tepecik meydanında önceki akşam, askere gidecek olan gençlerin eğlencesinde pompalı tüfeklerle havaya ateş açıldı. Çıkan saçmalar, eğlenceleri izleyen Tepecik İlköğretim Okulu altıncı sınıf öğrencisi Hazel Dolma ile Fatma Gedik'e isabet etti. Ağır yaralanan Hazel Dolma, Kütahya Devlet Hastanesi'ne kaldırılırken yolda yaşamını yitirdi. Hafif yaralanan Fatma Gedik ise Tavşanlı SSK Hastanesi'ne yatırıldı. Olaydan sonra çok sayıda kişiyi gözaltına alan jandarma, pompalı tüfekle kimin ateş ettiğini araştırıyor. 1 Asker uğurlama kurşunu can aldı Sakarya Hendek'te 40 yaşındaki Rasim Birinci yeğeninin asker uğurlama eğlencesinde serseri kurşunla can verdi. Olay Köprübaşı Mahallesi'nde meydana geldi. Askere uğurlanan genç için düzenlenen eğlencede silahlar çekildi. Silah atışı sürerken Birinci birden yere yığıldı. Yakınlarının fenalaştığını sandığı Birinci'nin sırtından vurulduğu anlaşıldı tarihli Radikal gazetesi tarihli Sabah gazetesi 59

63 ONLAR ERMİŞ MURADINA DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Toplumsal Uygulamalar ÜNİTE : Geçiş Dönemleri TEMEL BECERİLER : Derleme, değişim ve sürekliliği algılama KAZANIM MATERYALLER : KAYNAKLAR : Veliler : Evlenme biçimlerini, aşamalarını ve ilgili uygulamaları çevresinden derleyerek tanır (5. kazanım). SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Bir hafta öncesinden ekte verilen derleme soruları kâğıdı dağıtılır ve öğrencilerin derleme yapmaları istenir. 1. İstekli öğrencilerden başlamak üzere yapılan derlemeler sınıfa aktarılır. 2. Derlenenler aşağıdaki başlıklar dikkate alınarak sınıflandırılır. Öğrencilerin yakın çevrelerindeki evlilik biçimleri ve düğün uygulamaları üzerinde durulur. Evlenme biçimleri Düğün öncesi yapılan uygulamalar Düğün sırasında yapılan uygulamalar Düğün sonrasında yapılan uygulamalar 3. Öğretmen tarafından, yapılan derleme çalışmaları sonunda ortaya çıkan evlenme biçimleri ve uygulamalarının, ülkemizde görülen evlenme biçimi ve uygulamalarının bir bölümünü oluşturduğu, bunların dışında da farklı yörelerimizde farklı evlenme biçimi ve uygulamalarının mevcut olduğunun unutulmaması gerektiği belirtilerek etkinlik tamamlanır. 60

64 DERLEME SORULARI KÂĞIDI 1. Evlenme biçiminiz nasıldı (görücü usulü, anlaşarak vb.)? 2. Evlilik kararında ailelerinizin etkisi oldu mu? Olduysa ne zaman bir araya geldiler ve bu sırada ne gibi uygulamalar yapıldı (kız isteme, söz kesme, kahve ve tatlı ikramı vb.)? 3. Söz kesiminden düğüne kadar olan süreçte ne gibi uygulamalar yapıldı (bayram, düğün ve özel günlerde ziyaret, hediye vb.)? 4. Nişan yaptınız mı? U4. SORUYA YANITINIZ EVET İSE 5. SORUDAN, HAYIR İSE 11. SORUDAN DEVAM EDİNİZ. 5. Nişan töreninizi nerede yaptınız? 6. Nişanınızda ne giydiniz? 7. Nişan töreninizin davetlileri kimlerdi? 8. Nişanınızda hangi takılar takıldı? 9. Nişan töreninizde misafirlere neler ikram edildi? 10. Ne kadar süre nişanlı kaldınız? 11. Kına gecesi yaptınız mı? U11. SORUYA CEVABINIZ EVET İSE 12. SORUDAN, HAYIR İSE 17. SORUDAN DEVAM EDİNİZ. 12. Kına gecenizi nerede yaptınız? 13. Kına gecenizde ne giydiniz? 14. Kına gecenizin davetlileri kimlerdi? 15. Kına yakılırken hangi uygulamalar yapıldı? 16. Kına gecesinde misafirlerinize neler ikram edildi? 17. Evlenme öncesinde evinizde kullanmak üzere neler hazırladınız (çeyiz ve çeyizle ilgili uygulamalar)? 18. Düğününüze/ nikâhınıza katılacak kimseleri nasıl davet ettiniz? 19. Gelin almaya kimler katıldı? 20. Gelin alma olayı nasıl gerçekleşti? 21. Gelin alma sırasında ne gibi uygulamalar yapıldı (kuşak bağlama, kapı kilitleme, sandık yolu vb. )? 22. Nikâhınız düğününüzle birlikte mi, düğününüzden ayrı mı yapıldı? Nedenini belirtiniz. 23. Düğününüz nerede ve nasıl yapıldı (evde, salonda, meydanda vb.)? 24. Düğününüzde takı takıldı mı? Takıldıysa bunlar nelerdir? 25. Düğününüzde neler ikram edildi? 26. Düğününüzü kaydettiniz mi (videokaset, kamera, CD vb.), düğün fotoğraflarınız var mı? 27. Düğünden sonra yapılan uygulamalar var mı (duvak açma, gelin mevlidi vb.)? 61

65 ÖLÜM ALLAH IN EMRİ DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Toplumsal Uygulamalar ÜNİTE : Geçiş Dönemleri TEMEL BECERİLER : Araştırma, değişim ve sürekliliği algılama becerisi KAZANIM : Ölümle ilgili uygulamaları ve bu uygulamalar sırasında ortaya çıkan toplumsal dayanışmayı fark eder (6. kazanım). MATERYALLER : Tepegöz KAYNAKLAR : (1) Orhan Veli, Bütün Şiirleri, Adam Yayınları, İstanbul, SÜREÇ 1. Öğrenci sayısı kadar çoğaltılan aşağıdaki metin öğrencilere dağıtılır/tepegözle yansıtılır. KİTABE-İ SENG-İ MEZAR* Yazık oldu Süleyman Efendi ye Bir akşam uyudu; Uyanmayıverdi. Aldılar, götürdüler. Yıkandı, namazı kılındı, gömüldü. Duyarlarsa öldüğünü alacaklılar Haklarını helal ederler elbet. Alacağına gelince, Alacağı yoktu zaten rahmetlinin. Tüfeğini depoya koydular, Esvabını** başkasına verdiler. Artık ne torbasında ekmek kırıntısı, Ne matarasında dudaklarının izi; Öyle bir rüzgâr ki, Kendi gitti, İsmi bile kalmadı yadigâr. Yalnız şu beyit*** kaldı, Kahve ocağında, el yazısıyla: Ölüm Allah ın emri, Ayrılık olmasaydı. 1 Orhan Veli * kitabe-i seng-i mezar: Mezar taşı yazısı. ** esvap: Giysiler. *** beyit: Anlam bakımından birbirine bağlı iki dizeden oluşmuş şiir parçası. 1 Orhan Veli, Bütün Şiirleri, Adam Yayınları, İstanbul, 1989, s. 46,

66 2. Öğrencilerin metni okumaları ve aşağıdaki soruları yanıtlamaları istenir: a. Okuduğunuz bu şiirde, insan hayatının hangi dönemi anlatılmaktadır? b. Şiirde geçen, bu dönem ile ilgili uygulamaların neler olduğunu sırasıyla belirtiniz. c. Şiirde geçen hakkını helal etmek sözünden ne anlıyorsunuz? Sizce bu söz neden söyleniyor olabilir? ç. Tüfeğini depoya koydular, Esvabını başkasına verdiler. dizeleriyle anlatılmak istenen uygulamayı yorumlayınız. d. Ölüm sonrası yapılan, bildiğiniz başka uygulamalar varsa belirtiniz. 3. Ölüm sonrasında yapılan uygulamaların aynı zamanda bir dayanışma örneği olduğu söylenebilir mi, öyleyse neden? sorusu yöneltilerek öğrencilerin bu konudaki görüşleri alınır. 4. Ölüm sonrası uygulamalarla ortaya çıkan dayanışmanın ölenin yakınlarının yaşadığı acının paylaşılarak azaltılmasına yardımcı olduğu vurgulanır. 63

67 PROJE Ders Sınıf düzeyi Ünite adı Beklenen performans Süre Halk Kültürü 6. sınıf Halk ve Kültür Araştırma, yaratıcılık 5 ay Proje Konusu Sizden, aşağıda sıralanan halk kültürü ürünlerini tanıtan bir dergi hazırlamanız beklenmektedir. Hazırlayacağınız bu çalışmada; Bilmece, tekerleme, masal, Geçiş dönemine ilişkin uygulamalar (doğum, sünnet, evlenme vb.), Halk mutfağı, Çocuk oyun ve oyuncaklarını konu alan bölümlere yer vermelisiniz. Not: Bu konunun dışında bir konu üzerinde çalışmak isterseniz, belirlediğiniz konuyu dersin öğretmeni ile paylaşabilirsiniz. Proje Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 1. Bu dergiyi hazırlamak için sınıfınızdan grup hâlinde çalışabileceğiniz arkadaşlar belirlemelisiniz. 2. Dergiyi zamanında tamamlayacak şekilde bir plan oluşturmalısınız. 3. Grup üyeleri kendi aralarında derginin hazırlanma sürecinde üstleneceği sorumlulukları belirlemelidir. 4. Dergide yer vereceğiniz konular için aile büyükleri ve çevrenizdeki diğer bireylerden, kitap, dergi, internet vb. kaynaklardan yararlanabilirsiniz. 5. Hazırlayacağınız dergi 15(on beş) sayfadan az olmamalıdır. 6. Dergide açık ve anlaşılır bir dil kullanmaya özen göstermelisiniz. 7. Ayrıca hazırladığınız dergiyi, sunu hâlinde grup üyeleriyle birlikte sınıfa 15 dakikalık bir sürede sunmalısınız. 8. Yapılacak sunumda her grup üyesi derginin en az bir bölümünü sunmalıdır. 9. Dergi ve sunu hazırlıklarınızı en geç / /20 tarihine kadar bitirmelisiniz. NOT: Program ın ölçme ve değerlendirme bölümünde belirtildiği gibi halk kültürü dersinde öğrencilerin performansını değerlendirmek amacıyla proje kullanılması önerilmiştir. Kılavuzda verilen proje örnekleri öğretmene öneri niteliğindedir, tüm proje örneklerinin yapılması zorunlu değildir. Öğretmen, öğrencilerin performansını, bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurarak öğrencileri ödevlendirir. 64

68 GİYSİLERİN DEĞİŞİMİ DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Halk Sanatları ÜNİTE : Giyim Kuşam ve Süslenme TEMEL BECERİLER : Gözlem, araştırma, değişim ve sürekliliği algılama,eleştirel düşünme KAZANIM : Halkın giyim kuşamını belirleyen etmenleri araştırarak geçmişten günümüze giyim, kuşam ve süslenmedeki değişimi sorgular (1. kazanım). MATERYALLER : Tepegöz KAYNAKLAR : (1) Dr. Attila Erden, Anadolu Giysileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, (2) Skylife, Turkish Airlines, Haziran, SÜREÇ ÖĞRETMENE NOT Giysi, insanoğlunun yaşamında yiyecek ve üreme gereksinimlerinden sonra en fazla yer alan zengin içerikli kültürel bir olgudur. Başlangıcında çeşitli doğaüstü güç ve doğal etkenlerden korunma aracı olarak kullanılan giysi, zamanla iklim farklılıkları, teknolojik gelişmeler, toplumların kültürel ve ekonomik yapılarındaki değişimler nedeniyle farklı niteliklere kavuşmuş, kullanım biçimlerinde geniş kapsamlı yeni boyutlar kazanmıştır. Öyle ki giysiler koruma fonksiyonlarının dışında, kişilik ve statü belirlemede, süslenme, çevreye ve topluma uyabilmede daha ilk bakışta önemli ipuçları veren semboller kompleksine dönüşmüşlerdir. Bu oluşum giysiyi, kişinin belli boyutlarda dünya görüşünü, yaşam felsefesini, düşünce ve değer yargılarını yansıtan bir obje niteliğine ulaştırmıştır. Dolayısıyla bireylerden oluşan toplumların da en canlı yansıtıcılarından birisi kendi giysileri olmuştur. Bu yönleriyle önemli birer kültür unsuru olan giysiler bir yandan da çok önemli kültür taşıyıcıları durumuna gelmişlerdir. Bu oluşum ve değişim sürecinde farklı statülerin, gelenek ve törenlerin sembolleri hâline gelmeleri; renk, biçim, kullanılan malzeme ile farklı estetik nitelikler kazanıp belli mesajlar taşımaya başlamaları, onlara ayrıca sanatsal bir boyut kazandırmıştır. Bu nedenle giysiler, insanoğlunun doğal çevreye ve içinde bulunduğu kültürel yapıya uyumlarının ve bu çevre/yapı içinde kendilerini ifade edebilmelerinin en somut ve çarpıcı araçlarından biridir. Dolayısıyla bir toplumun giysi kültürünü tanıyabilmek için o toplumun kültürel yapısını da tanımak, bilmek gerekir. 1 ÖN HAZIRLIK Bir hafta önceden öğrencilerden farklı giysi örnekleri getirmeleri istenir. 1. Getirilen giysi örneklerinin ne zaman, hangi durumlarda, neden vb. kullanıldığına ilişkin sorular yöneltilerek giysiler tanıtılır. 1 Dr. Attila Erden, Anadolu Giysileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,

69 2. Daha sonra aşağıdaki efsane verilir: Bir Bahar Hatun varmış. Onun çocukları doğar doğmaz ölürmüş. Üzüntülü genç kadın, çocukları olan ve uğurlu olduklarına inandığı yedi aileden kumaş parçaları toplamış. Bunlardan çeşit çeşit giysiler hazırlamış. Bahar Hatun, sonunda nur topu gibi bir kız, hemen arkasından bir erkek çocuk dünyaya getirmiş.her iki çocuğunu da parçalı giysilerle büyütmüş. Ninniler söylemiş onlara: Uyusun da büyüsün ninni Tıpış tıpış yürüsün ninni Uyu yavrum kollarım seni hasretle sarsın Ümit dolu yolların üzerinde sen varsın Güzel mi güzel bir genç kızla, güçlü kuvvetli bir delikanlı oluvermiş bebeleri Bahar Hatun un. Ama o delikanlının mintanını, yeleğini, takkesini hep yedi ayrı parçadan yapmış; ta ki damat oluncaya kadar Kızını da gelin gelin edinceye kadar aynı şekilde rengârenk bez parçalarıyla donatmış Hastalıkları şaşırtmak için!bu tür parçalı giysilere halk arasında hastalık şaşırtması da denir.köy pazarlarında parçalı giyimli bir genç görürseniz, anlayın ki bu, bir inancı dile getiriyor Öğrencilere efsanede giyim kuşamı belirleyen etmenlerden hangisine değinildiği üzerinde durulur. 4. Efsanede belirtilen nedenin dışında giyim kuşamı belirleyen diğer etmenlerin neler olabileceği sınıfça tartışılarak bulunur. 5. Öğrencilerin giyim kuşamı belirleyen etmenleri çalışma kâğıdına (giysilerle ilgili sorulara verilen yanıtlar, efsane ve çalışma kâğıdındaki fotoğraflardan da yararlanarak) yazmaları istenir. 6. Çalışma kâğıdı doldurulduktan sonra giyim kuşam ve süslenmedeki değişimin nedenleri tartışılır. 2 Skylife, Turkish Airlines, Haziran, 2005, s

70 ÇALIŞMA KÂĞIDI 1 * * 5 6 A. Giyim kuşamı belirleyen etmenler * Dr. Attila Erden, Anadolu Giysileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,

71 RENKLERİN DİLİ DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Halk Sanatları ÜNİTE : Giyim Kuşam ve Süslenme TEMEL BECERİLER : Araştırma, gözlem, değişim ve sürekliliği algılama becerisi KAZANIMLAR : Halkın giyim kuşamında kullanılan süs ögelerinin, motiflerin ve renklerin anlamlarını araştırır (2. kazanım). MATERYALLER : Tepegöz, boya kalemleri, afiş, pano KAYNAKLAR : Nevzat Gözaydın, Folklor Dünyasından, Yargı Yayınları, Ankara, SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen, bir ders önceden öğrencilerin giyim kuşam ve süslenmede kullanılan renklerin anlamlarını araştırmalarını ve etkinlikte kullanmak üzere boya kalemlerini getirmelerini ister. 1. Öğretmen, öğrencilerin yaptıkları araştırmalardan da yararlanarak Ek 1 çalışma kâğıdındaki şemada yer alan, renk adlarının bulunduğu şekilleri, üzerinde yazılı renkle boyamalarını ister. Daha sonra öğrenciler renklerle anlamlarını eşleştirirler. 2. Öğretmen, yapılan eşleştirmeden sonra öğrencilerin giyim kuşam ve süslenmede kullanılan diğer renklerin anlamları ile ilgili araştırmalarını sınıfla paylaşmalarını sağlar. 3. Öğretmen, Süslenme ögelerinden biri olan baş süslemelerindeki malzemelerin de bir anlamı olduğunu biliyor muydunuz? sorusunu sınıfa yöneltir. Ek 2 de verilen cümleleri tepegözle yansıtarak veya panoya asarak öğrencilerin ifadeler üzerinde konuşmalarını sağlar. 68

72 Ek 1 1. Aşağıda renk adlarının bulunduğu şekilleri üzerindeki renge boyayınız. 2. Şemadaki renklerle renklerin anlamlarını yaptığınız araştırmaya dayanarak eşleştiriniz. RENKLER ANLAMLARI yeşil Yeni evliliğin, hamileliğin, gelin olmanın kara (siyah) Ümit ve niyet bildiren, kutsallık, bereket kırmızı Ölüm, yas Nevzat Gözaydın, Folklor Dünyasından, Yargı Yayınları, Ankara, 1991, s

73 H T Ek 2 BAŞ SÜSLEMESİNDE IŞILTILI PULLAR KULLANAN KADIN HÂLÂ ÇOCUK DOĞURABİLDİĞİNİ BİLDİRMEKTEDİR.T BAŞINA İKİ DİZİ ALTIN TAKAN KADIN, AİLESİNİN MADDİ DURUMUNUN İYİ OLDUĞUNU İFADE ETMEYE ÇALIŞMAKTADIR. MAVİ BONCUK VEYA MERCAN TAKAN KADIN NAZARA GELECEK KADAR GÜZEL OLDUĞUNU SÖYLEMEKTEDİR. BAŞINA SİM TAKAN KADIN ÇEVRESİNE BEN TAZE GELİNİM. İŞARETİ VERMEKTEDİR. BAŞINDAKİ ÖRTÜYE KAYNANADİLİ ÇİÇEĞİNDEN BİR MOTİF İŞLEYEN GELİN KAYNANASI İLE ARASININ AÇIK OLDUĞUNU İFADE ETMEKTEDİR. ÂŞIK GENÇ KIZ BAŞINA SÜMBÜL ÇİÇEĞİ TAKARAK SEVDASINI ANLATIR. MOR SÜMBÜL AŞKI, PEMBE SÜMBÜL NİŞANLILIĞI İFADE EDER. GENÇ HAMİLE KADININ BAŞ BAĞLAMASINDA MÜJDE OYASI VARDIR. 70

74 FARKLI OLANI BUL DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Halk Sanatları ÜNİTE : Giyim Kuşam ve Süslenme TEMEL BECERİLER : Gözlem, araştırma, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, değişim ve sürekliliği algılama becerisi KAZANIM MATERYALLER KAYNAKLAR : Çevresinin günlük giyim kuşamı ile törensel giyim kuşamını karşılaştırır (3. kazanım). : Tepegöz : Dr. Attila Erden, Anadolu Giysileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen önceden görevlendirdiği istekli öğrencilerden çevresindeki günlük giyim kuşam ile törensel giyim kuşam örneklerinden bulabildiklerini getirmelerini ister (Fotoğraf da getirilebilir.). 1. Öğretmen, öğrencilere günlük kullanılan geleneksel giysilere ait fotoğraflar gösterir (Ek 1). 2. Öğrencilerden getirmiş oldukları örneklerle, sınıfta gösterilen fotoğrafları Ek 2 çalışma kâğıdının A maddesinde verilenlere göre karşılaştırmalarını ister. 3. Öğretmen, öğrencilere çeşitli tören ve bayramlarda giyilen giysilere ait fotoğrafları gösterir (Ek 3). 4. Öğrencilerden getirmiş oldukları örneklerle, sınıfta gösterilen fotoğrafları Ek 2 çalışma kâğıdının B maddesinde verilenlere göre karşılaştırmalarını ister. 5. Öğretmen, öğrencilerden Ek 1 ve Ek 3 te fotoğrafları verilen günlük ve törensel giysi örneklerini kendisinin ve çevresinin giysileriyle karşılaştırmalarını ister. 71

75 GÜNLÜK KULLANILAN GELENEKSEL GİYSİLER Ek Pazarda otantik giysileriyle bayanlar. Uzun entari, öncek, arkalık, kuşak, yelek (kolsuz cepken)-kastamonu 2. Uşak, Eşme pazarında otantik giysileriyle bir anne ve çocukları-uşak 3. Ayder Yaylası-Doğu Karadeniz 4. Hakkâri 5. Diyarbakır 6. Almus 7. Kazdağı-Balıkesir Dr. Attila Erden, Anadolu Giysileri (Güncel Kullanılan Geleneksel Giysilerimiz), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,

76 Ek 2 A. Ek 1 de gördüğünüz, günlük geleneksel giysilerle sınıfa getirdiğiniz giysi veya giysi fotoğrafları arasındaki benzerlik ve farklılıkları aşağıdaki tabloya yazınız. başlık entari şalvar GİYSİLER BENZERLİKLER FARKLILIKLAR cepken (hırka, yelek) çarşaf kaftan, ferace önlük ellik çorap ayakkabı diğerleri B. Ek 3 te gördüğünüz, çeşitli tören ve bayramlarda giyilen giysilerle sınıfa getirdiğiniz tören ve bayram giysileri arasındaki benzerlik ve farklılıkları aşağıdaki tabloya yazınız. başlık entari şalvar GİYSİLER BENZERLİKLER FARKLILIKLAR cepken (hırka, yelek) çarşaf kaftan, ferace önlük ellik çorap ayakkabı diğerleri 73

77 ÇEŞİTLİ TÖREN VE BAYRAMLARDA GİYİLEN GİYSİLER Ek Otantik giysileriyle gelin-karaman 2. Düğün giysileriyle genç bayanlar-afyon 3. Kazdağı Türkmenlerinde arkadan baş ve ve üç eteklerin bütün görünüşü-kazdağı 4. Gelin ve genç bayan giysisi. Üç etek, öncek, cepken, uzun gömlek, başlık- Bursa 5. Geleneksel damat giysisi-sivas 6. Edremit Dr. Attila Erden, Anadolu Giysileri (Güncel Kullanılan Geleneksel Giysilerimiz/Çocuklarda Yaşatılan Geleneksel Giysiler), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,

78 BİR BİLMECEM VAR DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Sözlü Anlatımlar ÜNİTE : Bilmece, Tekerleme, Masal TEMEL BECERİLER : Araştırma, derleme, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma, sosyal ve kültürel katılım becerisi KAZANIM : Çevresindeki bilmece ve tekerlemeleri derleyerek bunların kültür içindeki yerini fark eder (1. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : SÜREÇ ÖĞRETMENE NOT Bilmece ve tekerlemeler sosyal ilişkiler içinde bireylerin bilgi birikimini, zekâ düzeyini, yeteneklerini, kavrama ve ifade güçlerini sınama amacıyla kullanılmıştır. Herhangi bir şeyi elde etme adına yapılan yarışmalarda, bir niyeti ya da dileği örtülü biçimde karşı tarafa aktarmada, iş gücünü artırmada ve işe canlılık katmada kültür içinde kullanılır. ÖN HAZIRLIK Öğretmen bir hafta önceden sınıfı iki gruba ayırır (Gruplar isterlerse kendilerine farklı bir ad verebilirler, biz bu gruplara bilmece ve tekerleme grubu diyeceğiz.) ve gruplardan birinin bilmece, diğerinin ise tekerleme derlemelerini ister. Öğretmen, ayrıca bilmece derleyen öğrencilerin yanıtlarını resimlemelerini ister. 1. Bilmece grubunun öğrencileri derledikleri bilmeceleri sırayla tekerleme grubuna yöneltir. 2. Tekerleme grubu, bilmecenin yanıtını bilemediğinde, bilmecenin yanıtı olan ve daha önceden hazırlanan resmi sınıfa gösterir ve tahtaya asar. Tahtaya asılan her resim tekerleme grubu için eksi puandır. 3. Ardından tekerleme grubunun öğrencileri sırayla tekerlemelerini yanlışsız bir şekilde söylemeye çalışırlar. Her yanlışsız söylenen tekerlemeye karşılık tahtadan bir resim alırlar. Tekerleme grubu tahtadaki resimlerin hepsini aldığında gruplar berabere kalmış olur. 4. Etkinliğin sonunda her iki grup derledikleri bilmece ve tekerlemelerden oluşan birer pano hazırlar. 75

79 BANA BİR MASAL ANLAT DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Sözlü Anlatımlar ÜNİTE : Bilmece, Tekerleme, Masal TEMEL BECERİLER : Araştırma, eleştirel düşünme, iletişim KAZANIM MATERYALLER : KAYNAKLAR : : Derlediği / dinlediği / öğrendiği bir masalı anlatarak masal anlatma geleneğini tanır (2. kazanım). SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen öğrencilerden büyüklerine anlatılan masalların hangi ortamlarda, kimler tarafından, nasıl anlatıldığını araştırmalarını ve onlardan dinledikleri bir masalı öğrenerek gelmelerini ister. 1. Öğretmen öğrencilerden masal anlatma geleneği ile ilgili araştırma sonuçlarını sınıfla paylaşmalarını ister. Etkinliğin bundan sonraki kısmında masal dinleyeceklerini ve masal anlatıcılarını dikkatle dinlemelerini belirtir. Masal anlatıcılarını değerlendirmek üzere ekte verilen çalışma kâğıdını dağıtır. 2. Öğretmen gönüllü iki öğrenciden büyüklerinden öğrendikleri masalları anlatmalarını ister. 3. Öğretmen de bir masal anlatır veya masal kaseti dinletir. 4. Daha sonra öğrencilerden çalışma kâğıdındaki masal anlatıcılarına yönelik soruları yanıtlamalarını ister. 76

80 ÇALIŞMA KÂĞIDI 1. MASAL ANLATICISI 2. MASAL ANLATICISI 3. MASAL ANLATICISI (ÖĞRETMEN VEYA KASETTEKİ ANLATICI) Masalı anlatan kişi masala nasıl başladı? Masal anlatıcısı masalı anlatırken başta, aralarda ve sonda kalıp sözler kullandı mı? Kullandıysa bunlara örnek verir misiniz? Masal anlatıcısı, masalını nasıl bitirdi?masal sizi etkiledi mi? Neden? Hangi masal anlatıcısını dinlemekten hoşlandınız? Niçin? Sizce herkes masal anlatabilir mi? Neden? 77

81 HAYDİ TARTIŞALIM DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Sözlü Anlatımlar ÜNİTE : Bilmece, Tekerleme, Masal TEMEL BECERİLER : Araştırma, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma becerisi KAZANIM : İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerindeki etkisini tartışır (3.kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen tarafından bir hafta önceden sınıfta beşer kişilik iki grup oluşturulur. Gruplardan birine İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerine olumlu etkisi vardır., diğerine ise İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerinde olumsuz etkisi vardır. konuları verilir. Grupların hazırlanmaları istenir. 1. Tartışma için gerekli hazırlıklar gruplar tarafından yapılır ve hazırlıklar doğrultusunda tartışılır. 2. Tartışmanın sonunda öğretmen tarafından genel bir değerlendirme yapılır. 78

82 PROJE Ders Sınıf düzeyi Ünite adı Beklenen performans Süre Halk Kültürü 6. sınıf Sözlü Anlatımlar Araştırma 3 ay Proje Konusu Sizden, iletişim araçlarının masal anlatma geleneğine etkisini araştırmanız beklenmektedir. Hazırlayacağınız bu çalışmada; İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerindeki olumlu etkilerine, İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerindeki olumsuz etkilerine, İletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için neler yapılması gerektiğine ilişkin önerilere yer vermelisiniz. Not: Bu konudan başka bir konu üzerinde çalışmak isterseniz, belirlediğiniz konuyu dersin öğretmeni ile paylaşabilirsiniz. Proje Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 1. Bu araştırmayı yapmak için sınıfınızdan grup hâlinde çalışabileceğiniz arkadaşlar belirlemelisiniz. 2. Grup üyeleri kendi aralarında araştırmanın hazırlanma sürecinde üstleneceği sorumlulukları belirlemelidir. 3. Araştırmanızı zamanında tamamlayacak şekilde bir plan oluşturmalısınız. 4. Araştırmanızda kitap, dergi, internet vb. kaynaklardan yararlanabilirsiniz. 5. Araştırmanızda iletişim araçlarının masal anlatma geleneği üzerindeki olumlu, olumsuz etkileri ve bu olumsuz etkileri azaltmaya yönelik önerilere odaklanmalısınız. 6. Araştırmalarınızı rapora aktarmalısınız. 7. Hazırlayacağınız rapor 10 (on) sayfadan fazla olmamalıdır. 8. Raporda açık ve anlaşılır bir dil kullanmaya özen göstermelisiniz. 9. Ayrıca araştırmalarınızı grup üyeleriyle birlikte sınıfa 15 dakikalık bir sürede sunmalısınız. 10. Yapılacak sunumda her grup üyesi iletişim araçlarından en az bir tanesini ele alarak sunmalıdır. 11. Raporunuzu en geç / /20 tarihine kadar bitirmelisiniz. NOT: Program ın ölçme ve değerlendirme bölümünde belirtildiği gibi halk kültürü dersinde öğrencilerin performansını değerlendirmek amacıyla proje kullanılması önerilmiştir. Kılavuzda verilen proje örnekleri öğretmene öneri niteliğindedir, tüm proje örneklerinin yapılması zorunlu değildir. Öğretmen, öğrencilerin performansını, bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurarak öğrencileri ödevlendirir. 79

83 ZENGİN MUTFAĞIM DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Halk Bilgisi ÜNİTE : Halk Mutfağı TEMEL BECERİLER : Gözlem, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, değişim ve sürekliliği algılama KAZANIM : Dünyanın sayılı mutfaklarından biri olarak değerlendirilen Türk mutfağından yaygın örnekleri tanır (1. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : (1-7) İlhan Başgöz, Andreas Tietze, Türk Halkının Bilmeceleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, SÜREÇ 1. Ek 1 de verilen bulmaca öğretmen tarafından tahtaya çizilir/yansıtılır. 2. Önceden yeterli sayıda çoğaltılan Ek 2 çalışma kâğıdı öğrencilere dağıtılır.öğrencilerin fotoğrafları verilen yiyeceklerin adlarını, yanlarında boş bırakılan yerlere yazmaları istenir. 3. Öğrencilerden adını buldukları her yiyeceği kısaca tanıtmaları istenir. 4. Bulunan yiyecek adlarının ilk harfleri bulmacaya yazılarak bulmaca tamamlanır. 5. Bulmaca tamamlandıktan sonra Ek 3 te verilen, öğretmen tarafından örnekleri çoğaltılabilir bilmeceler öğrencilere yöneltilir.yanıtlar alındıktan sonra bulmaca ve bilmecelerdeki yiyeceklerin Türk mutfağının yaygın örneklerinden olduğu vurgulanır. 80

84 BULMACA Ek Ü F Ğ I N A N I N Ö N NOT: Aşağıda (Ek 2) fotoğrafları verilen yiyeceklerin adlarını noktalı yerlere yazınız. Bu yiyecek adlarının ilk harflerini bulmacadaki numaralı yerlere yerleştiriniz (Her yiyeceğin bir numarası vardır. Tekrar eden numaralarda aynı harfi kullanınız. Aynı harfle başlayan birkaç yiyecek adı olabilir. Onlara da aynı numara verilmiştir.). Bulmacanın yanıtları:1.tarhana çorbası, 3.Revani, 4.Karnıyarık/ Kadayıf, 5.Mantı, 6.Un helvası, 8. Aşure / Adana kebap, 12. Döner kebap, 13. Yoğurt / Yaprak sarması, 14. Güllaç, 16. Erişte, 17. Lahmacun. 81

85 Ek

86 HH

87

88 Ek 3 1. Yüzü gözü buruşuk, beyler ile barışık Sıra sıra çamlar, yağları damlar Bir fidan ektim, dalsız budaksız; onu da ben yedim, dilsiz damaksız Seçilmez kömürden Sapı vardır demirden, Yemişi yenir lakin, Ayırmak şart demirden İçinde türlü aş var, Ateşini yavaş ver, Fasulye, nohut, ceviz Midelerde savaş var Çuk çuk çukurda mısın? Ak pak yumurta mısın? Hanımlar seyre gitti, Sen daha burda mısın? 6 7. Kul yapar yapısını, Kemik açar kapısını İlhan Başgöz, Andreas Tietze, Türk Halkının Bilmeceleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1999, s.653, 259, 468, 600, 127, 258, 431. Bulmacanın yanıtları: 1. Yoğurt, 2. Döner kebap, 3. Lokum, 4. Şiş kebap, 5.Aşure, 6. Dondurma, 7. İçli köfte. 85

89 BİR KAŞIKTA KIRK TANE DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Halk Bilgisi ÜNİTE : Halk Mutfağı TEMEL BECERİLER : Araştırma, bilgi teknolojilerini kullanma, girişimcilik KAZANIM : Yaşadığı çevrenin mutfağından seçkin örnekleri tanıtır (2. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : (1-3) M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan (yay. hzl.), Kentler ve İmgeler, Başak Matbaacılık, Ankara, SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen bir hafta önceden öğrencileri gruplara ayırır. Grupların aşağıdaki konulardan birini seçmelerini ve bir sonraki derse hazırlanarak gelmelerini ister. Konular; 1. Yaşadığı çevrenin mutfağının seçkin örneklerini tanıtan bir sınıf panosunun hazırlanması, 2. Çevre mutfağı ile ilgili sözlü anlatımların(efsane, atasözü,şiir vb.) derlenmesi, 3. Bir yemek broşür, afiş veya kitapçığının hazırlanmasıdır. İklimle insanların yemek alışkanlıkları doğrudan birbiriyle ilgilidir. Bundan dolayı, Ege Bölgesi nin yemek kültürü, zeytinyağlı sebze yemeklerine, Doğu Anadolu nun yemek kültürü hayvansal ürünlere dayanır. İç Anadolu Bölgesi nin yemek kültürünü ise ağırlıklı olarak hamur işleri oluşturur Öğretmen yukarıdaki paragrafla ilgili öğrencilerin düşüncelerini alır. 2. Daha sonra aşağıdaki metni dağıtır ve metinle ilgili verilen soruları öğrencilere yöneltir: Türk mutfağının en ünlü hamur işlerinden biridir mantı. Tüm Anadolu ya Kayseri den yayıldığı söylenir. Çok eskiden, Kayseri de anneler oğullarına kız beğenirken mantıyı nasıl yaptığına bakarlarmış. Gelin adayı kaşığın içine ne kadar mantı tanesi sığdırırsa o kadar marifetli sayılırmış. Bu sayı genellikle kırk tane mantının bir kaşığa sığdırılmasından dolayı kırk olarak belirlenir. Gelin, reyhansız mantı yaptıysa acemi olarak değerlendirilirmiş. Çünkü toplanan reyhan çiçeğinin yapraklarını özel olarak kurutup sumak ve naneyle birlikte üzerine serpmek âdettenmiş. 2 a. Mantının nereden Anadolu ya yayıldığı söylenmektedir? b. Anneler, oğullarına kız beğenirken neye dikkat edermiş? c. Mantının üzerine hangi baharatların serpilmesi âdettenmiş? 3. Öğretmen mantı üzerine söylenmiş dörtlüklerden örnekler de vererek bu yiyeceğin yapımındaki önemli noktalara dikkat çeker. 1, 2 M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan (yay. hzl.), Kentler ve İmgeler, Başak Matbaacılık, Ankara, 2004, s.113,

90 ... Bezişme çevirerek basılır İnce nazik yufka gibi yassılır Hazırlanır köşe köşe kesilir Etli kıyma ile dolarsın mantı Tahtayla köşeye konarsın mantı Kıyma ile macun olur soğanı En makbulü ufak ufak olanı Kırk tanesi bir kaşığa dolanı Duvakla örtülü gelinsin mantı Kimselerin değil benimsin mantı Örtünün altında beklen bucakta Suyun kaynar kazanınan ocakta Körpe bebek bağırıyor kucakta Kınalı parmakla dolarsın mantı Pişmeden beklersen solarsın mantı Öğretmen, öğrencilere mantı ile ilgili yukarıda verilenlerin dışında eklemek istediklerinin (kullanılan malzeme, yapımı, sunuluşu vb.) olup olmadığını sorarak onların da bildiklerini arkadaşlarıyla paylaşmalarını ister. 5. Daha sonra öğretmen Hatay yemeklerini anlatan aşağıdaki şiiri tahtaya yazar/yansıtır ve şiirin okunmasını sağlar. ŞİİRLE HATAY YEMEKLERİ Adana Maraş la Antep komşusu, Meşhurdur Hatay ın biber turşusu. Kurutulmuş biber, evler dolusu, Acılı yemeği çoktur Hatay ın. Oruk, ekşi aşı, çiğ köftesiyle, Biberli ekmeği, bol sebzesiyle, Acılı salçalı et tepsisiyle Lezzetli yemeği çoktur Hatay ın. Hatay künefesi meşhur dünyada. Külçeleri tepsisiyle sırada. Piknik yerlerinde, hem de seyranda, Kâğıt kebapları çoktur Hatay ın Ondan fazla ekmek çeşidi vardır. Bazlama, halebi, somunu vardır. Tandır ekmekleri herkese yârdır. Yufkası açığı çoktur Hatay ın. Arafat Sipahioğlu nun Hatay şiirinden 6. Öğretmen, şiir okunduktan sonra her yörenin kendine özgü yemekleri olduğunu vurgular. 7. Daha sonra gruplar yaptıkları çalışmaları sırasıyla sınıfa sunarlar. 3 M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan (yay. hzl.), Kentler ve İmgeler, Başak Matbaacılık, Ankara, 2004, s

91 ANNEMİN HAZIRLIKLARI DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Halk Bilgisi ÜNİTE : Halk Mutfağı TEMEL BECERİLER : Araştırma, gözlem, girişimcilik KAZANIM : Ailesinde ve çevresinde yiyeceklerin elde edilmesi, hazırlanması ve saklanması ile SÜREÇ ilgili uygulamaları fark eder (3. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : (1) Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, Türk İşçi Çocukları İçin Türk Kültüründen Derlemeler. SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen bir hafta önceden öğrencilerin aile ve yakın çevrelerinden yiyeceklerin elde edilmesi, hazırlanması ve saklanması ile ilgili uygulamaları araştırmalarını ve bir yiyeceğin kış için hazırlanış aşamaları hakkında bilgi edinerek derse gelmelerini ister. BAĞBOZUMU... Bağbozumu, besmele ve bereket dualarıyla başlar Sıra üzümlerin toplanmasına geldiği zaman bağbozumu şenlikleri de tam kıvamını bulmuştur. Salkımlar kesilip küfelere doldurulurken pekmezlikler, hevenklikler, sirkelikler ayrılır. Bütün bu işler yapılırken komşuların birbirinin işini kolaylaştırması bir gelenektir. Pekmezlik üzümlerin ezilmesi, şırahanede bekletilip demlenmesi de bir âlem olur. Bu iş günlerinde, her yemekte taze şıra içmekten çocukların başı döner. Pekmez ocaklarına kocaman bakır tavalar konur. Sonra ocağın etrafındaki ağaçlara, dibine beyaz pekmez toprağı konan kıl torbalar asılır, bu, günün geceye kavuştuğu bir akşamüstü yapılır. Kıl torbalara konan şıralar, o torbalarda bütün bir gece, sırrına akıl erdiremediğimiz macerasını yaşadıktan sonra, ertesi sabah erkenden hazır bekleyen tavalara kaynatmak için konacaktır. Akşam iyiden iyiye bastırınca fenerler yakılır, pekmez ocağına yakın dallara asılır. Eve girip çıkanların gölgeleri fenerlerin solgun ışığında büyüyüp küçülerek toprağa düşer Tam bu sırada afacanın biri arkadaşlarını ayağa kaldırır: Yağ satarım, bal satarım, oynayalım. Büyüklerin çok telaşlı olduğu bu anda, ışığa yakın olsun diye ayaklarının dibinde halka yapıp çığlık çığlığa oyuna başlandığı zaman evin yaşlılarından biri usul usul halkanın başına gelir ve parmağını dudaklarına götürerek masal dünyalarından gelen bir sesle Şişşştt! der. Bu gece gürültü yok! Bakın, bu gece pekmez uyuyor. Gürültü ederseniz uyanır, kendini salıverir, torbalarından akar, ziyan olur. Haydi bakalım çeşme başına herkes sırasıyla yıkansın, sonra da sofraya! Pekmez uyuyor! Oralarda bu, çok şaşılacak bir şey değildir. Hem uyuyan sadece pekmez değildir ki Mayasını tutup kabarıncaya kadar ekmek hamuru da üstü kalın örtülerle sarılan teknesinde uyuyor. Hafif dumanla karışık bir koku, insanın genzini dolduruverir. Bu, pekmez tavasını kaynatan asma çubuklarının kokusudur. Sonradan buna, kaynadıkça kendini gösteren şıranın nefis kokusu da ilave olur. 88

92 Pekmez tavasının üstü yavaş yavaş pembe bir köpük tutmaya başlar. Günün hangi saati olursa olsun, aç da olsanız, tok da olsanız tabağa alınıp biraz soğuyunca kıvamlanan bu pekmez köpüğünü yemekten kendinizi alamazsınız. 1 A. Yukarıdaki metin çoğaltılarak öğrencilere dağıtılır ve öğrencilerin metni okumaları sağlanır. B. Öğrencilerden metinle ilgili aşağıdaki soruları yanıtlamaları istenir : 1. Metinde hangi yiyeceğin hazırlanışı anlatılmaktadır? 2. Üzümden ne tür yiyecekler elde edilir? Metinde bu yiyeceklerin hangilerinden bahsediliyor? 3. Okuduğunuz metinden hareketle üzümün pekmez hâline gelinceye kadar geçirdiği aşamaları aşağıdaki boşluklara sırasıyla yazınız. a b c.. ç. d e f g ğ C. Kış için hazırlanan, saklanan yiyeceklere aşağıdaki örnekler verilir. Öğrencilerden boş bırakılan yerlere yaptıkları araştırmaya göre çevresinden örnekler yazmaları istenir. Undan elde edilenler tarhana Sebzelerden elde edilenler konserve Hayvansal ürünlerden elde edilenler peynir Meyvelerden elde edilenler reçel... 1 Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, Türk İşçi Çocukları İçin Türk Kültüründen Derlemeler, s

93 DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Halk Bilgisi ÜNİTE : Halk Mutfağı TEMEL BECERİLER : Gözlem, eleştirel düşünme, değişim ve sürekliliği algılama KAZANIM MATERYALLER KAYNAKLAR SOFRADAKİ DEĞİŞİM : Sofra adabı ve yemek yeme alışkanlıklarının dünü ve bugününü tartışır (4. kazanım). : Tepegöz : (1, 2) Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, (3) HUwww.kultur.gov.trUH SÜREÇ A. 11. yy.da Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig den alınan aşağıdaki paragraflar çoğaltılarak öğrencilere dağıtılır. Öğrencilerin paragraflarla ilgili soruları yanıtlamaları istenir. Evin barkın, sofran ve tabakların temiz olsun. Odan minderlerle döşenmiş, yiyecek ve içeceklerin de seçkin olsun. Yine gelen misafirlerin arzu ile yiyebilmeleri için, yiyecek ve içecekler temiz ve lezzetli olmalıdır. Yemekte, yenilecek ve içilecek şeyler birbirine denk ve bol olmalıdır. Misafirin içeceği asla eksik tutulmamalı ve biri biter bitmez, diğeri hemen hazır bulundurulmalıdır. Çeşitli içeceklerden, ister gül balı (reçel) istersen gül şerbeti ikram et. Yemek ve içecek faslı bittikten sonra çerez ve meyve ver 1 1.Yukarıdaki paragrafta sofra hazırlıkları ile ilgili nelerden söz edilmektedir? Maddeler hâlinde yazınız. 1 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1982, s

94 yy.da sofra hazırlığının günümüzden farklı olduğunu söyleyebilir miyiz? Bunlardan evinizde bugün hangilerini uygulayıp hangilerini uygulamadığınızı belirtiniz. Uyguladıklarınız Uygulamadıklarınız Senden büyükler başlamadan yemeğe başlama Başkasının önündeki lokmalara dokunma, kendi önünden ye Çok obur olma Fakat ne kadar tok olursan ol, ikram olunan yemeğe haz ve arzu ile elini uzatıp ye ki o yemekleri hazırlayan memnun olsun. Böylece zahmet edip sana yemek hazırlayanların bu zahmetini de boşa çıkarma. Ağzına aldığını ısır ve ufak ufak çiğne Yemeği ölçü ile ye, zira insan her vakit az yiyip az içmelidir. 2 1.Yukarıdaki paragrafta 11. yüzyıldaki sofra adabından söz edilmektedir. Bunları maddeler hâlinde yazınız Bunlardan bugün hangilerini uyguluyorsunuz? Yazınız. 2 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1982, s

95 3.Bunlardan uygulamadıklarınız varsa niçin uygulamadığınızı yazınız. 4. Daha sonra aşağıdaki paragraf okunur. Günümüzdeki kent hayatı, hızlı yaşayış, zamanın yeterli olmayışı ve sanayih toplumu olma yolundaki çabalara bağlı kentlere göç olayı kadınlarımızı da hızlı bir biçimde etkilemiştir. Onlar da bu karmaşık ve hızlı yaşayışları içinde erkeklerin hemen yanı başında çalışma hayatına girmişler, kendi evlerine ayıracak zamanı mecburen kısıtlamışlardır. Anneleri ve hatta nineleri gibi yemek hazırlamaya uzun zaman ayıracak durumda değildirler. Başka bir deyişle, zaman yokluğu veya içinde bulundukları zamanı en iyi biçimde değerlendirme düşüncesi, onu ve ailesinin bireylerini geleneksel sofra biçimlerinden uzağa itmektedir. Anlayış, tutum ve davranış biçimleri de değiştiği için ve ev içindeki öncelikler de değişmekte olduğundan, yaşayış içindeki en büyük darbe geleneksel sofra düzenine inmektedir. Birlikte yemek yemek, bu yemekten zevk alma, mutluluğu paylaşma, karşılıklı şükran duyma yerini artık hızla, çabuk bir biçimde karın doyurmaya, hatta ayaküstü bir şeyler atıştırmaya bırakmaktadır. Eskilerin deyimiyle ağız tadı ile yenen ve vücuda yararlılığı kanıtlanmış birçok öge, yerini yasak savma türünden abur cubura terk ettiğinden, beslenme geleneğimiz önemli ölçülerde zarara ve kayba uğramıştır. Bir yandan geleneksel sofra düzeni, buna ilişkin kurallar, gelenekler ve görenekler unutulup giderken; diğer yandan bireyleri aile içinde ve bir sofra başında bir arada tutan yemekler de yapılmaya yapılmaya zihinlerden silinmekte, değil tatları, kokuları, adları bile unutulup gitmektedir Paragrafta söz edilenlerden ve öğrencilerin yaşamlarından da hareketle yemek yeme alışkanlıklarındaki değişim tartışılır. 3 H Uwww.kultur.gov.trU 92

96 TATLI YİYELİM, TATLI KONUŞALIM DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Halk Bilgisi ÜNİTE : Halk Mutfağı TEMEL BECERİLER : Araştırma, gözlem, sosyal ve kültürel katılım KAZANIM : Özel gün yemeklerini ve ikram geleneğini tanır (5. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : (1, 2) Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen bir ders öncesinden öğrencilerin aile ve çevrelerindeki özel gün yemeklerini araştırarak sınıfa gelmelerini ister. 1. Öğretmen aşağıdaki özel günleri tahtaya yazar. Çevrelerinde bunlardan başka özel günler de olabileceğini belirtir. Öğrencilerin bildikleri başka özel günler varsa bunları eklemelerini ister. DİNÎ BAYRAM VE ÖZEL GÜNLER MEVSİMLİK BAYRAM VE ÖZEL GÜNLER EVLENME SÜNNET Ramazan Bayramı Hıdrellez Söz kesme Kurban Bayramı Nevruz Nişan Muharrem ayı (Aşure ayı ya da günü) Kandiller Nikâh Gelin hamamı Kına gecesi Düğün 93

97 2. Öğretmen özel günlerdeki geleneksel ikramlara aşağıdaki örnekleri verir: Ramazan (Şeker) Bayramı: Misafire mutlaka şeker ve tatlı ikram edilmektedir. Kahve, bulunduğu zaman yaygın bir ikram içeceğidir. Misafire ikram etmek ve evde yenmek üzere çeşitli tatlılar yapılmaktadır. Aydın ve Muğla da kalburabastı, ki bazı yörelerimizde hurma tatlısı olarak bilinir, baklava, kadayıf, un kurabiyesi Şeker Bayramı nda yapılan tatlı türlerindendir. Bunların dışında bayram süresince yenmek üzere her gün yapılmayan ağır yemekler de şunlardır: tavuk ya da hindi dolması suyuna çorba ve pilav, güveç, etli nohut, buğday, et fasulye karışımı yapılan keşkek, çeşitli börekler. 1 Söz Kesme: Söz kesildiğinde ilk düşünce iki aile arasında tatlılık olması, ikinci düşünce ise bu hayırlı işin ağız tadıyla sonlandırılmasıdır. Bu nedenle şerbet içilmesi yaygın bir gelenektir. Tatlı, kahve, şeker, lokum da ikram edilmektedir. Denizli de bu tatlılık isteğini güçlendirmek için sıcak şerbet ikram edilmekte, araya soğukluk girmemesi arzu edilmektedir. İzmir de gül şerbeti ikram edilir ki evlenecek çift gülsün, mutlu olsunlar. Eskişehir de söz kesildiğini ilan etmek üzere kahvelerde halkalı şeker ve sigara ikram edilir. Bazı yörelerimizde de söz pilavı, yumurta yemeği, kadayıf, meyve gibi yöresel bazı yemekler de yenmektedir Öğretmen, öğrencilerin aile ve çevrelerinden yaptıkları araştırmaya dayanarak ekteki çalışma kâğıdını doldurmalarını ister. 1, 2 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1982, s.1. 94

98 ÇALIŞMA KÂĞIDI... NIN ÖZEL GÜN VE YEMEKLERİ VE İKRAMLARI Hacı uğurlama : çorba + pilav + et Doğum : şerbet + çikolata/tatlı

99 PROJE Ders Sınıf düzeyi Ünite adı Beklenen performans Süre Halk Kültürü 6. sınıf Halk Mutfağı Araştırma, yaratıcılık 2 ay Proje Konusu Sizden, Türk mutfağının yaygın örneklerini araştırmanız ve araştırmalarınız sonunda Türk mutfağının yaygın örneklerini turizmde tanıtmaya yönelik bir broşür hazırlamanız beklenmektedir. Not: Bu konudan başka bir konu üzerinde çalışmak isterseniz, belirlediğiniz konuyu dersin öğretmeni ile paylaşabilirsiniz. Proje Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 1. Türk mutfağının yaygın örneklerini araştırmalısınız. 2. Araştırmanızda aile büyükleri ve çevrenizdeki bireylerden, kitap, dergi, internet vb. kaynaklardan yararlanabilirsiniz. 3. Araştırmalarınız sonucunda bu örneklerden hangilerini broşürünüzde tanıtacağınıza karar vermelisiniz. 4. Tanıtmayı düşündüğünüz Türk mutfağı örneklerinin fotoğrafların da yer vermelisiniz. 5. Yapacağınız tanıtım için uygun bir broşür tasarlayınız. 6. Broşürde tanıtım için açık ve anlaşılır bir dil kullanmaya özen göstermelisiniz. 7. Broşürünüzü sınıf ve okul panolarında arkadaşlarınıza tanıtmalısınız. 8. Broşürünüzü en geç / /20 tarihine kadar tamamlamalısınız. NOT: Program ın ölçme ve değerlendirme bölümünde belirtildiği gibi halk kültürü dersinde öğrencilerin performansını değerlendirmek amacıyla proje kullanılması önerilmiştir. Kılavuzda verilen proje örnekleri öğretmene öneri niteliğindedir, tüm proje örneklerinin yapılması zorunlu değildir. Öğretmen, öğrencilerin performansını, bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurarak öğrencileri ödevlendirir. 96

100 HAYDİ OYNAYALIM DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Müzik, Oyun, Eğlence ÜNİTE : Çocuk Oyun ve Oyuncakları TEMEL BECERİLER : Girişimcilik, sosyal ve kültürel katılım, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma KAZANIM : Oyunun işlevlerini ve kendi yaşamındaki yerini fark eder (1. kazanım). MATERYALLER : Tepegöz KAYNAKLAR : SÜREÇ 1. Bilinen dakikalık bir oyun öğrencilerle birlikte oynanır. 2. Ek 1 deki çalışma kâğıdı dağıtılarak öğrencilerden oyunun işlevleri ni boş çiçek yapraklarının üzerine yazmaları istenir. 3. Öğrencilerin verdikleri her bir farklı ifade tahtaya yazılır ve bu ifadelerden hareketle oyunun yaşamlarındaki yerini sorgulamaları istenir. 4. Daha sonra öğrencilere Ek 2 çalışma kâğıdı dağıtılır. Ek 1 de belirttikleri düşüncelerle Ek 2 deki düşünceleri karşılaştırmaları istenir. 97

101 Oyun oynuyorum. Çünkü oyun... Ek 1 98

102 Oyun Ek 2 Zihni ve bedeni geliştirir. Dayanışmayı ve yardımlaşmayı pekiştiririr. Paylaşmayı, kendine ve başkalarına saygıyı öğretir. Sosyal bağları kuvvetlendirerek grup iletişimini güçlendirir. Eğlence ortamı yaratır. Gerçek yaşamı örnek alır ve çocuğu yetişkinler dünyasına taşır. 99

103 ONLAR NELER OYNAMIŞ, BEN NE OYNUYORUM? DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : ÖĞRENME ALANI : Müzik, Oyun, Eğlence ÜNİTE : Çocuk Oyun ve Oyuncakları TEMEL BECERİLER : Sosyal ve kültürel katılım, araştırma, değişim ve sürekliliği algılama KAZANIM : Geleneksel çocuk oyun ve oyuncaklarını, kendi oyun ve oyuncakları ile karşılaştırır (2.kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : (1) Gültekin Samanoğlu (hzl..), 1000 Temel Eser, Cahit Sıtkı Tarancı, Seçmeler, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğrencilerden anne babaları ile büyük anne ve büyük babalarının oyun ve oyuncaklarını araştırmaları, kendi oyuncakları ile bulabilirlerse büyüklerinin oyuncaklarını sınıfa getirmeleri istenir. 1. Aşağıdaki şiir tahtaya yazılarak öğrencilerin okumaları sağlanır. ÇOCUKLUK Affan Dede ye para saydım, Sattı bana çocukluğumu. Artık ne yaşım var ne adım; Bilmiyorum kim olduğumu. Hiçbir şey sorulmasın benden; Haberim yok olan bitenden. Bu bahar havası,bu bahçe; Havuzda su şırıl şırıldır. Uçurtmam bulutlardan yüce, Zıpzıplarım pırıl pırıldır. Ne güzel dönüyor çemberim; Hiç bitmese horoz şekerim! 1 CAHİT SITKI TARANCI 1 Gültekin Samanoğlu (hzl.), 1000 Temel Eser, Cahit Sıtkı Tarancı, Seçmeler, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971, s

104 2. Öğrencilere Şiirde söz edilen oyuncaklar nelerdir? Bu oyuncaklara sahip misiniz? Bu oyuncaklarla ilgili neler biliyorsunuz? soruları yöneltilerek öğrencilerin yanıtları alınır. 3. Öğrencilerden getirdikleri oyuncaklar içinde şiirde sözü edilen oyuncaklar varsa bunlarla nasıl oynandığını göstermeleri istenir. 4. Ders öncesinde yaptıkları araştırmalara dayalı olarak öğrencilerin ekteki çalışma kâğıdını doldurmaları istenir. 101

105 Bu etkinlikte geleneksel oyun ve oyuncaklar ile kendi oyun ve oyuncaklarınızı karşılaştıracaksınız. Şemada numaralandırılmış yerlere oyun adlarını ve oyunla ilgili bilgileri, aşağıdaki maddeleri de dikkate alarak yazınız (Oyunla ilgili aşağıda belirtilenlerin dışında da bilgiler verebilirsiniz, bunlar sadece size örnek oluşturmak için verilmiştir.). a) Oyuncu sayısı (tek başına / iki ya da daha fazla kişiyle) b) Oynanma biçimi (herhangi bir araç veya oyuncakla, koşarak vb.) c) Oyunun oynanma yeri (evde, sokakta, okulda vb.) ç) Oyunun oynanma zamanı (yazın, kışın, bayramda, her gün vb.) Ek 1 Büyük annemin / Büyük babamın Oyunları ve oyunları ile ilgili bilgiler Oyuncakları

106 Annemin / Babamın Oyunları ve oyunları ile ilgili bilgiler Oyuncakları Benim Oyunlarım ve oyunlarım ile ilgili bilgiler Oyuncaklarım

107 Ek 2 Çalışma kâğıdı dağıtılarak/tepegöz ile yansıtılarak öğrencilerin aşağıdaki eşleştirmeleri yapmaları istenir. a. Holihop b.uçurtma uçurma 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum c.ip atlama 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum ç. Topaç çevirme 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum d.bilgisayar oyunları 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum e. Top oyunları (voleybol, yakan top, dalya vb.) 104

108 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum f. Sapan 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum g. Aşık oyunu ğ. Çember çevirme 1.Büyük annemin / büyükbabamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum h.misket ı.saklambaç ve türleri 1.Büyük annemin / büyük babamın oyunu 2.Annemin / babamın oyunu 3.Benim oyunum NOT:Verilenlerin dışında eklemek istediğiniz oyunlar varsa bunları da ekleyebilirsiniz. 105

109 OYUN BAHÇEM DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Müzik, Oyun, Eğlence ÜNİTE : Çocuk Oyun ve Oyuncakları TEMEL BECERİLER : Araştırma, iletişim, problem çözme, sosyal ve kültürel katılım KAZANIM : Oyun alanları ile çağdaş kent ilişkisini sorgular (3. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : SÜREÇ ÖN HAZIRLIK Öğretmen, bir ders öncesinde öğrencilerin çevrelerindeki oyun alanlarını ve bunların özelliklerini araştırmalarını ister. 1. Öğretmen öğrencilerden araştırma sonuçlarını sınıfa aktarmalarını ister. 2. Aşağıdaki soruları öğrencilere yönelterek oyun alanları ile çağdaş kent ilişkisini sorgulamalarını sağlar: a. Çevrenizdeki oyun alanlarını yeterli buluyor musunuz? Neden? b. Bu oyun alanları her oyunu oynamanız için uygun mu? c. Sizce şehirleşmenin oyun alanlarına etkisi var mıdır? Varsa bunlar nelerdir? 3. Daha sonra öğretmen öğrencilerden aşağıda verilen tümceyi tamamlamalarını ister. Ben olsaydım oyun alanlarının;.. 106

110 PROJE Ders Sınıf düzeyi Ünite adı Beklenen performans Süre Halk Kültürü 6. sınıf Çocuk Oyun ve Oyuncakları Araştırma 3 ay Proje Konusu Sizden, geleneksel çocuk oyuncaklarını araştırmanız, araştırmanız sonucunda rapor ve poster hazırlamanız beklenmektedir. Not: Bu konunun dışında bir konu üzerinde çalışmak isterseniz, belirlediğiniz konuyu dersin öğretmeni ile paylaşabilirsiniz. Proje Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler Noktalar 1. Araştırmanızı zamanında tamamlayacak şekilde bir plan oluşturmalısınız. 2. Araştırmanızda aile büyükleri ve çevrenizdeki bireylerden, kitap, dergi, internet vb. kaynaklardan yararlanabilirsiniz. 3. Araştırmanızı rapora aktarmalısınız. 4. Hazırlayacağınız rapor 10(on) sayfadan fazla olmamalıdır. 5. Raporda açık ve anlaşılır bir dil kullanmaya özen göstermelisiniz. 6. Araştırmanızı sınıfa 15 dakikalık bir sürede sunmalısınız. 7. Raporunuza aktardığınız bilgilerden bir poster oluşturmalısınız. 8. Posterinizi resim, fotoğraf vb. ile zenginleştirmelisiniz. 9. Raporunuzu ve posterinizi en geç / /20 tarihine kadar bitirmelisiniz. NOT: Program ın ölçme ve değerlendirme bölümünde belirtildiği gibi halk kültürü dersinde öğrencilerin performansını değerlendirmek amacıyla proje kullanılması önerilmiştir. Kılavuzda verilen proje örnekleri öğretmene öneri niteliğindedir, tüm proje örneklerinin yapılması zorunlu değildir. Öğretmen, öğrencilerin performansını, bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurarak öğrencileri ödevlendirir. 107

111 SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Küreselleşme ve Halk Kültürü ÜNİTE : Kültürel Mirası Koruma Bilinci TEMEL BECERİLER : Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma becerisi, eleştirel düşünme becerisi KAZANIM : Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi ni tanır (1. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : (1) A. Aşağıdaki metin tahtaya yansıtılır / yazılır. Birleşmiş Milletler in eğitim, bilim ve kültür örgütü olan UNESCO, 1972 yılında kabul ettiği Kültürel Miras Sözleşmesi ile insanlığın somut kültür mirasının korunması yönünde önemli kazanımlar elde etmiştir. O tarihten bugüne, somut olmayan kültürel mirasın da korunmasını sağlayacak bir sözleşmenin hazırlanması düşüncesi sürekli gündemde kalmış, nihayet uzun çalışma ve toplantıların sonunda 32. UNESCO Genel Kurulu nda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kabul edilmiştir. Somut olmayan kültürel miras; toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar anlamına gelir. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu somut olmayan kültürel miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur. Anılan sözleşmenin, Somut Olmayan Kültürel Miras başlığı altında, halk biliminin inceleme alanına giren ürünler; a. Dilin, somut olmayan kültürel miras ın aktarılmasında bir araç işlevi gördüğü sözlü anlatımlar ve sözlü gelenekler, b. Gösteri sanatları, c. Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve festivaller, ç. Halk bilgisi, evren ve doğa ile ilgili uygulamalar, ç. El sanatları geleneği şeklinde sınıflandırılmaktadır. 1 SÜREÇ 1 Hwww.fef.gazi.edu.trH 108

112 B. Metin okunduktan sonra öğrencilere aşağıdaki sorular yöneltilir: 1. Somut olmayan kültürel miras kavramından ne anlıyorsunuz? 2. Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi nin amacı nedir? 3. Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi nde halk biliminin inceleme alanına giren ürünler nelerdir? 4. Sizce böyle bir sözleşmenin önemi ne olabilir? C. Dersin sonunda sözleşmede yer alan ve halk biliminin inceleme alanına giren ürünler renkli kartonlara yazılarak sınıf panosuna asılır. 109

113 T 2. ETKİLİYORUZ, ETKİLENİYORUZ DERS : HALK KÜLTÜRÜ SINIF : 6 YAKLAŞIK SÜRE : 45 ÖĞRENME ALANI : Küreselleşme ve Halk Kültürü ÜNİTE : Kültürel Mirası Koruma Bilinci TEMEL BECERİLER : Gözlem, araştırma, değişim ve sürekliliği algılama, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma KAZANIM : Yerel, kültürel zenginliklerin küreselleşme sürecindeki yerini fark eder (2. kazanım). MATERYALLER : KAYNAKLAR : (1) tarihli Milliyet gazetesi (2) tarihli Sabah gazetesi (3) (4) SÜREÇ P 1. Öğrencilere aşağıdaki sorular yöneltilir: a. Hangi kültür ürünlerimiz, diğer ülkelerce tanınıp kullanılmaktadır? b. Başka ülkelere ait hangi kültür ürünleri ülkemizde bilinmekte, tanınmaktadır? c. Niçin çeşitli ülkeler diğer ülkelerin kültür ürünlerini alıyor, kullanıyor? Ek 1 ve Ek 2 deki gazete haberleri dağıtılarak öğrencilerin yorumlamaları istenir. 3. Dünyanın herhangi bir ülkesindeki yerel, kültürel zenginliklerin diğer ülkelerce benimsenmesinin küreselleşmenin bir sonucu olduğu vurgulanır. 4. Daha sonra öğrencilerden benzer haberlerden oluşan bir sınıf panosu oluşturmaları istenir. 110

114 Ek 1 Lokum, İngiltere'de Noel tatlısı oldu LONDRA / Anka Fantastik edebiyatın önemli yapıtlarından 'Narnia Günlükleri' filminde temel karakterlerden Beyaz Cadı'nın sunduğu lokum, Noel alışverişiyle birlikte İngiltere'de âdeta bir çılgınlık hâline geldi. Daily Telegraph gazetesine göre filmin ardından İngiltere'de lokum satışları yüzde 42 artarken çikolata satışları yüzde 12 düştü. Turkish Delight! Bu arada, Turkish Delight (Türk Tatlısı) olarak bilinen lokumun, İngiliz basınında tarifi de veriliyor. Lokumun jelatin ve şekerden yapıldığını, limon, gül suyu gibi pek çok farklı tatlarda olduğunu, bazılarının Antep fıstıklı çeşitlerinin bulunduğu belirtiliyor. İngiliz basınına göre lokumun tercih nedeni olmasının bir nedeni de yüzde 92 oranında yağsız olması. Filmde lokum ikramı İngiltere'de lokuma olan ilginin artmasının ana nedeni olan J.R.R. Tolkien'in arkadaşı C.S.Lewis'in kaleme aldığı, fantastik edebiyat yapıtı 'Narnia Günlükleri' isimli filmde, temel karakterlerden Beyaz Cadı misafirlerine lokum ikram ediyor. Film, İngiltere'de ilk haftada en çok hasılat yapan Disney filmi olmuştu. Türkiye'de yüzyıllardır tüketilen ve Narnia Günlükleri filmi ile de dünyadaki popülaritesi artan lokuma aslında Avrupa pek de yabancı değil. Osmanlı dönemlerinde önce Balkanlara oradan da Avrupa'nın diğer bölümlerine ulaşan lokum, Winston Churchill ve Napolyon gibi bazı dünya liderlerinin de en sevdiği yiyecekler arasındaydı. 1 Türk baklavası dünya markası Geleneksel Türk tatlısı baklava, ABD'yi fethetti. Zeynel Abidin Uzun tarafından Washington da açılan Kazan Restaurant, Amerikalıları Türk yemekleriyle tanıştırırken fast food beslenme alışkanlığının ağır bastığı ülkeye, baklava kültürünü getirdi. Kazan'ın yöneticileri "Özellikle portakallı baklava çok satıyor. Sırf bu baklavayı yemek için restoranımıza gelenler bile var." diyor tarihli Milliyet gazetesi tarihli Sabah gazetesi 111

115 H TÜRK DÖNERİ MC DONALDS'A KARŞI... MCDONALD'S, TÜRK DÖNERİNE GÖSTERİLEN İLGİ NEDENİYLE AVRUPA'DA YÜZDE 5'LİK PAZAR PAYINI KAYBETTİ Ek 2 Mc Donald's, TÜRK DÖNERİNE GÖSTERİLEN İLGİ NEDENİYLE AVRUPA'DA YÜZDE 5'LİK PAZAR PAYINI KAYBETTİ... Almanya ve İngiltere'de, ABD'nin en büyük restoranlar zinciri Mc Donald's'ın Türk dönerine gösterilen ilgi nedeniyle yüzde 5 pazar payını kaybettiği bildirildi. Sadece Berlin'de bin 500 dönerci bulunduğu kaydedilirken, bu rakamın tüm Almanya'daki Mc Donald's restoran sayısından ve İstanbul'daki dönercilerden bile fazla olduğu vurgulandı. 70'li yıllarda küçük büfeler şeklinde başlayan döner fırtınası, kendi ekonomik alanını kurdu. Yeni bir sektör olmasına rağmen dönercilik, Almanya'da 1.69 milyar euro ciroya ulaştı. 80'lilerin başlarında belirginleşmeye başlayan başarı, 90'lı yıllardaki girişimci patlamasıyla fethe dönüştü. Ülkede şu anda kârının büyük kısmını döner satışlarından elde eden 11 bin 300 işletme var. Kendi işini kuran her 5 Türk'ten 1'i, döner dükkânı açmayı tercih ediyor. 42 bin kişi geçimini döner sektöründe çalışarak sağlıyor. Döner in Almanya'da bir marka olduğu belirtiliyor. 3 Belçika'da dönerin sultanlığı ilan edildi Türk döneri müthiş baş döndüren hızla, dünyanın önde gelen marka kuruluşlarına kafa tutmaya başladı. Başta Almanya olmak üzere diğer AB ülkelerinde büyük bir pazar bulan Türk döneri rakip tanımıyor. Daha düne kadar birçok alanda başka ülkelerin tekelinde olan dönere Türkler sahip çıkınca pazar payı da yükseldi. Belçika da da çeşitli markalara rakip olan Türk döneri ayakta karın doyurmada en tercih edilen gıda ürünleri sıralamasında büyük bir hızla ilerliyor. Türk döneri aynı zamanda Belçika friti(kızarmış patates) ve Fransız sosu ile farklı bir kültür imajı da ortaya koyuyor. Başkent Brüksel de sultanlığını ilan eden Türk dönerini pazarlayan Tülay Çolak ile Emine Yılmaz; "Dönere büyük ilgi var. İlk defa yiyenler bir daha gelip yiyorlar. Döner aynı zamanda ayran satışlarını artırdı. Daha düne kadar ayranı tanımayanlar, dönerin yanında kola yerine ayranı tercih eder hâle geldiler. Türk döneri sınır tanımıyor. Brüksel de sadece bir döner şirketi haftada 10 ton döner satar hâle geldi. Diğer döner firmalarının satışları ile bu rakamın arttığını söylemek için kâhin olmaya gerek yok. Ama bu işi iyi ve temiz yapmalıyız. Bu işin albenisi iyi ortaya konmalı ve sunum çok önemli. diyorlar. Elbette Türk dönerinin tadı başka!