ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M. I Prof. Dr. Vasfi HAFTACI. İşlem Muhasebesi

Transkript

1 I Prof. Dr. Vasfi HAFTACI İşlem Muhasebesi

2 II ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M Yay n No : 1669 E itim Dizisi : Bas A ustos STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. :Yaz n Matbaac l k Bayrampafla/ stanbul (0-212) : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

3 III 01. ÖNSÖZ Bu, Türkiye deki Üniversitelerin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerinde, Yüksekokul ve Meslek Yüksekokullarının muhasebe ve işletme programlarında muhasebe, finansal muhasebe, genel muhasebe gibi adlarla okutulan derslerin ana konularını kapsayan ve işlem muhasebesi adıyla sunulan bir kitaptır. Bu kitabın amacı, işletme ve iktisat bilimleri üzerine öğrenim yapan geleceğin işletmeci, iktisatçı ve muhasebecisi olan öğrencilere işlem muhasebesi kapsamına giren konularda toplu ve uygulamalı bilgiler vermektir. Bu çalışmada işlem muhasebesi öğelerinden belgelerin düzenlenmesi ve hesapların tutulmasına ağırlık verilmiş, sonuç çıkarma yani envanter ve değerleme işlemlerine az ölçüde değinilmiş, öğrencilerin özellikle, çiftyanlı işleme yöntemi ve hesap kuramları konusunda sağlam ve derinlemesine bilgi edinmelerinin sağlanması hedeflenmiştir. Bu çalışma sunuş ve sonuç bölümleri dışında iç yapı olarak beş bölümden oluşmuştur. Çalışmanın kodlanmasında 1. Bölüm, 10. Kesim, 100. Ayrım ve üç basamak sonrası ayrıntı olarak düşünülmüş, yapı düzenlemesi buna göre yapılmıştır. Türkiye de işlem muhasebesi alanında yayınlanan çalışmalarda yöntem ve kuramlardan çok uygulamaya ağırlık verilir. Bunun da nedeni, muhasebenin uygulama ağırlıklı bir bilim dalı olarak algılanmasıdır. Bu düşünce yanlış olmamakla birlikte belli bir konu üzerinde derin bilgi edinebilmek ve görüş ileri sürebilmek, o konuya ilişkin kuram, yöntem ve diğer bilimöğelerinin çok iyi bilinmesine bağlıdır. Bu nedenle bu kitapta özellikle çiftyanlı işleme yöntemi ve hesap kuramları üzerinde durulmuş sırasıyla birinci bölümde muhasebe terimleri, ikinci bölümde muhasebe belgeleri, üçüncü bölümde hesaplar ve çiftyanlı işleme, dördüncü bölümde defterler ve çiftyanlı işleme, beşinci bölümde hesap düzeni ve çiftyanlı işleme ele alınmıştır. Altıncı bölümde sonuçla birlikte özetleme yapılmış, sonsöz söylenmiş, işlem muhasebesi terimlerini gösteren İngilizce bir sözlük, Türkçe ve İngilizce Tekdüzen Hesap Planı, yararlanılan yayınlar ve yazarın özgeçmişi ile çalışma sonlandırılmıştır. Bu kitabın oluşumu ve ortaya çıkmasına birçok kişi çeşitli yönlerden değişik katkılar sağladı. Öncelikle kitabın çeşitli bölümlerinin bilgisayarda yazımını gerçekleştiren Arş.Gör.A.Cemkut BADEM, Arş.Gör.Ferah YILDIZ, Öğr.Gör.Ahmet YANIK a, kitabı mevzuat yönünden gözden geçirerek, kimi önerilerde bulunan Ticaret Lisesi nden muhasebe öğretmenim Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavir Fikret GÖKMEN e çok teşekkür ederim.

4 IV ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M Kova burcu olmamı her zaman gözönünde tutarak bilimsel çalışmalarımı özgür ve rahat bir ortamda gerçekleştirmemi sağlayan eşim Neslihan HAFTACI aynı tutum ve davranışını bu kitabın oluşumu sırasında da göstererek en önemli katkılardan birini sağladı. Ayrıca, kuramlara ağırlık veren bir işlem muhasebesi kitabı yazma düşüncemden söz ettiğimde çok iyi olur diyerek beni gönüllendiren değerli hocam Prof.Dr. Mehmet YAZICI nın bu çalışmamda da derin izleri ve etkileri olduğunu özellikle belirtmek isterim. Son olarak kitabın yazım ve basımını gerçekleştiren Beta Basım, Yayım ve Dağıtım A.Ş. çalışanlarına en içten teşekkürlerimi sunar, kitaptaki tüm hata ve eksikliklerin sorumluluğunu üstlenerek, konuya ilgi duyanlara, öğrencilere ve muhasebe meslek mensuplarına yararlı olmasını dilerim. İzmit, 2006 Prof. Dr. Vasfi HAFTACI

5 V İÇİNDEKİLER 00. SUNUŞ...I-XV 01. ÖNSÖZ...III 02. KISALTMALAR...XV 1. MUHASEBE TERİMLERİ MUHASEBE VE İŞLEM MUHASEBESİ Muhasebe İşlem Muhasebesi KURUM VE İŞLETME Kurum İşletme VARLIK VE KAYNAK Varlık Kaynak GİDER VE HASILAT Gider Hasılat SÜRÜM VE KALAN Sürüm Kalan İŞOLGUSU VE BELGE İşolgusu Belge BİLANÇO VE GELİR TABLOSU Bilanço Gelir Tablosu...16

6 VI ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M 2. MUHASEBE BELGELERİ GENEL BAKIŞ BELGE DÜZENİ VUK NA GÖRE DÜZENLENEN BELGELER Genel Açıklama Fatura Sevk İrsaliyesi İrsaliyeli Fatura Perakende Satış Belgeleri Açıklama Perakende Satış Fişleri Satış Fişleri ve Makineli Kasaların Kayıt Ruloları Giriş ve Yolcu Taşıma Biletleri Gider Pusulası Müstahsil Makbuzu Serbest Meslek Makbuzu Taşıma ve Otel işletmelerine Ait Belgeler Açıklama Taşıma İrsaliyeleri Ambar Tesellüm Fişi Yolcu Listeleri Günlük Müşteri Listesi TTK NA GÖRE DÜZENLENEN BELGELER Genel Açıklama Bono (Emre Muharrer Senet) Poliçe Çek Tahviller Makbuz Senedi ve Varant Taşıma Senedi Hisse Senetleri ÜCRET BORDROSU VE BORDRO YERİNE GEÇEN BELGELER BEYANNAMELER Genel Açıklama Gelir Vergisi Yıllık Beyanname...43

7 VII 252. Gelir Vergisi Muhtasar Beyanname Gelir Vergisi Münferit Beyanname Kurumlar Vergisi Yıllık Beyanname Kurumlar Vergisi Muhtasar Beyanname Kurumlar Vergisi Özel Beyanname Geçici Vergi Beyannamesi Diğer Beyannameler BAŞKA DOĞAL BELGELER Genel Açıklama Haberleşme Belgeleri Döviz Alım ve Satım Belgeleri Dekont ve Sigorta Poliçeleri Adisyon Reçeteler YAPAY BELGELER Genel Açıklama Kasa Tahsil Fişi Kasa Ödeme Fişi Mahsup Fişi Sağlamalar HESAPLAR VE ÇİFTYANLI İŞLEME HESAP KAVRAMI Genel Açıklama Varlık Hesapları Kaynak Hesapları Gider Hesapları Hasılat Hesapları Açılış Bilançosu Hesabı Kâr ve Zarar Hesabı Kapanış Bilançosu Hesabı ÇİFTYANLI İŞLEME YÖNTEMİ Genel Açıklama Varlık Hesaplarının İşleyişi Kaynak Hesaplarının İşleyişi Varlık Kaynak Hesaplarının İşleyişi...74

8 VIII ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M 314. Başarı Hesaplarının İşleyişi Açılış Bilançosu Hesabının İşleyişi Kâr ve Zarar Hesabının İşleyişi Kapanış Bilançosu Hesabının İşleyişi ÇİFTYANLI İŞLEME YÖNTEMİNE İLİŞKİN UYGULAMA Genel Açıklama İşolgusu Açılış İşlemleri Günlük İşlemler Geçici Sağlama Dönemsonu İşlemleri Kesin Sağlama Hesapların Kapatılması Bilanço ve Kâr Zarar Cetvelinin Düzenlenmesi HESAP KURAMLARI Genel Açıklama Belletsel Hesap Kuramları Biçimsel Hesap Kuramları Cebirsel Hesap Kuramları Maddesel Hesap Kuramları Görevsel Hesap Kuramları DEFTERLER VE ÇİFTYANLI İŞLEME DEFTER TUTMA İLE İLGİLİ YASAL HÜKÜMLER Defter Tutmanın Amacı Defter Tutacaklar Defter Tutma Açısından Tüccarlar Tüccarlar Açısından Tutulacak Defterler Kayıt Düzeni Defterlerin Tasdiki Defter ve Belgelerin Saklanması Defterlerin Kanıt Gücü BİLANÇO ESASINDA TUTULACAK DEFTERLER Genel Açıklama Yevmiye Defteri Defteri Kebir Envanter ve Bilanço Defteri...119

9 IX 42. BİLANÇO ESASINAGÖRE DEFTER TUTMA Genel Açıklama İşolgusu Açılış İşlemleri Günlük İşlemler Geçici Sağlama Dönemsonu İşlemleri Kesin Sağlama Hesapların Kapatılması Bilanço ve Kâr Zarar Cetvelinin Düzenlenmesi KASA, BANKA VE MENKUL KIYMETLER Kasa Hesabı Kasa Sayım Noksanı Kasa Sayım Fazlası Bankalar Mevduat Banka Kredileri Hisse Senetleri Tahvil Senet ve Bonolar ALACAK VE BORÇ HAREKETLERİ Alacaklara İlişkin Açıklama Alıcılar Hesabı Alacak Senetleri Diğer Alacaklar Verilen Avanslar Borçlara İlişkin Açıklama Satıcılar Hesabı Borç Senetleri Diğer Borçlar TİCARİ MALLAR Genel Açıklama Alış Maliyetinin Belirlenmesi Dış Alış Maliyetinin Belirlenmesi Aralıklı Denkleştirme Yöntemi Sürekli Denkleştirme Yöntemi Ambar Farkları Stok Değerleme Yöntemleri...169

10 X ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M 46. KATMA DEĞER VERGİSİ Genel Açıklama Katma Değer Vergisinin Hesaplanması İndirilecek KDV Hesaplanan KDV Devreden KDV Ödenecek KDV DURAN VARLIKLAR VE AMORTİSMAN Genel Açıklama Maddi Duran Varlıklar Maddi Olmayan Duran Varlıklar Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar Duran Varlıkların Muhasebeye İşlenmesi Demirbaşlar Hesabı Amortisman ve Hesaplama Yöntemleri Amortisman Kayıt Usulleri Açıklama Doğruca Yöntem Dolaylı Yöntem İŞLETME HESABI DEFTERİ TUTMA Genel Açıklama İşletme Hesabı Defteri İşletme Hesabı Özeti İşolgusu HESAP DÜZENİ VE ÇİFTYANLI İŞLEME HESAP ÇERÇEVESİ VE HESAP PLANLARI Genel Açıklama Hesap Çerçevesi Genel Hesap Planı Hesap Planı TEKDÜZEN GENEL HESAP PLANI Genel Açıklama THÇ Hesap Sınıfları THÇ Kimi Hesap Kümeleri...197

11 XI 52. HESAP PLANINA GÖRE DEFTER TUTMA Genel Açıklama İşolgusu Açılış İşlemleri Günlük İşlemler Geçici Sağlama Dönemsonu İşlemleri Kesin Sağlama Hesapların Kapatılması Bilanço ve Kâr Zarar Cetvelinin Düzenlenmesi Bilgisayarlı Muhasebe VARLIK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Genel Açıklama Hazır Değerler Menkul Kıymetler Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Stoklar Diğer Dönen Varlıklar Mali Duran Varlıklar Maddi Duran Varlıklar Maddi Olmayan Duran Varlıklar KAYNAK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Genel Açıklama Kısa Süreli Mali Borçlar Kısa Süreli Ticari Borçlar Diğer Borçlar ve Alınan Avanslar Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar GELİR TABLOSU HESAPLARI Genel Açıklama Brüt Satışlar Satış İndirimleri Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri...275

12 XII ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M 555. Diğer Gider ve Zararlar Diğer Gelir ve Kârlar Finansman Giderleri Dönem Net Kârı ve Zararı /B SEÇENEĞİ GİDER ÇEŞİTLERİ Genel Açıklama İşçi Ücret ve Giderleri Dışardan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler Çeşitli Giderler Vergi Resim ve Harçlar Amortismanlar ve Tükenme Payları Finansman Giderleri Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı DÖNEM AYIRIMI, DEĞER DÜZELTİMİ VE NAZIM HESAPLAR Genel Açıklama Gelecek Aylara Ait Giderler Gelir Tahakkukları Gelecek Aylara Ait Gelirler Gider Tahakkukları Alacak Senetleri Reeskontu Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Borç Senetleri Reeskontu Nazım Hesaplar DEFTER TUTMA HATALARI Genel Açıklama Yevmiye Defteri Hataları Açıklama Her İki Hesap Adının Yanlış Olması Hesap Adlarından Birinin Yanlış Olması Her İki Yandaki Tutarı Eksik İşleme Her İki Yandaki Tutarı Fazla İşleme Bir Yandaki Tutarı Eksik İşleme Bir Yandaki Tutarı Fazla İşleme Defteri Kebir Hataları Envanter Defteri Hataları...306

13 XIII 59. TİCARET İŞLETMESİ UYGULAMASI Genel Açıklama Örnek İşolgusu Hesap Planı Günlük Defter İşlemleri Büyük Defter İşlemleri ve Geçici Sağlama Envanter İşlemleri Kesin Sağlama Hesapların Kapatılması Bilanço ve Gelir Tablosunun Düzenlenmesi SONUÇ ÖZETLEME SONSÖZ A GLOSSARY OF FINANCIAL ACCOUNTING TERMS TEKDÜZEN GENEL HESAP PLANI UNIFORM CHART OF ACCOUNTS YARARLANILAN YAYINLAR YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ...354

14 XIV ÖZELLEfiT RMEN N HUKUK REJ M

15 XV 02. KISALTMALAR A B Dev. GÜG GYG GVK Hs Karş. KDV MK No PSDG SSK STMM T.C. TTK v.b. VD VN VUK YİS YTL : Alacak : Borç : Devreden : Genel Üretim Giderleri : Genel Yönetim Giderleri : Gelir Vergisi Kanunu : Hesabı : Karşılığı : Katma Değer Vergisi : Medeni Kanun : Numara : Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri : Sosyal Sigortalar Kurumu : Satılan Ticari Malların Maliyeti : Türkiye Cumhuriyeti : Türk Ticaret Kanunu : ve benzeri : Vergi Dairesi : Vergi Numarası : Vergi Usul Kanunu : Yurt İçi Satışlar : Yeni Türk Lirası