5 Mart 13 Salı. Zihinsel İmgeleme

Transkript

1 Zihinsel İmgeleme

2 Kahvaltı Sofrası

3 Kahvaltı Sofrası Kaç kişilik?

4 Kahvaltı Sofrası Kaç kişilik? Günlerden ne?

5 Kahvaltı Sofrası Kaç kişilik? Günlerden ne? Sofrada neler var?

6 Kahvaltı Sofrası Kaç kişilik? Günlerden ne? Sofrada neler var? Olmazsa olmaz olan üç şey sayın?

7 Kahvaltı Sofrası Kaç kişilik? Günlerden ne? Sofrada neler var? Olmazsa olmaz olan üç şey sayın? Yumurta nasıl?

8 Kahvaltı Sofrası Kaç kişilik? Günlerden ne? Sofrada neler var? Olmazsa olmaz olan üç şey sayın? Yumurta nasıl? Beklenmedik ne var?

9 Zihinsel İmgeleme Nedir? Fare ile Fil yan yana ise hangisi için kuyruğu var mı sorusuna daha çabuk yanıt verirsiniz? İmge gerçek midir? Hayali bir imge ile, gerçekten yaşadığınız bir şeyi birbirinden ayırt edebilir misiniz? Eğer ayırt edebilirseniz, bu iki durum arasındaki fark nedir?

10 Tanım Mental imagery (Zihinsel canlandırma, tahayyül) Zihinsel imgeleme, o anda orada olmayan nesne ve olayların zihinsel temsili Doğrudan algının aksine, algısal bilginin bellek yolu ile sağlandığı, içsel görme, duyma deneyimi Bu canlandırma, sadece basitçe daha önce algılanmış objelerin ve olayların hatırlanması biçiminde değildir. Depolanmış algısal bilgi, çeşitli biçimlerde kombine edilerek, değiştirilerek yeni imgelemler (tahayüller) ortaya çıkarılabilir.

11 Tarihsel Gelişim İmgeleme ve Bilişsel Psikoloji İkili Kodlama Hipotezi Kavram-Önerme Hipotezi İşlevsel-Eşitlik Hipotezi Bilişsel Nörobilimin Kanıtı Bilişsel Haritalar Zihinsel Haritalar:Neredeyim? Sinestezi: Renklerin Sesi

12 Tarihsel Gelişim Felsefe Dönemi (Bilim öncesi) Aristo ve Platon: düşünmenin elementleri Ölçme Dönemi Wundt: imge incelemek = düşünce incelemek Galton: imgeleme ölçeği (kahvaltı sofrası) Watson: gözlem ve açık davranışlar Bilişsel ve Nörobilimsel Dönem Paivio, Shepard, Kosslyn ve Pinker imgelemeyi inatla takip etti ve terapi aracı olarak kullanılmaya başlandı (1960 ların sonu)

13 Tarihsel Gelişim Platon dan beri zihinsel işleyiş teorilerinin odak noktası, büyük ölçüde öznel olduğu için deneysel çalışılmaya pek uygun değildir. Gerçektende 1913 de davranışçılığın kurucusu Watson, zihinsel canlandırmaların varlığını bile yadsımış, bunun yerine düşünmenin aslında sözel aygıtın hissedilmeyen hareketleri olduğunu ileri sürmüştür.

14 İmgeleme ve Bilişsel Psikoloji Bilgi nasıl depolanıp, geri getiriliyor? Görsel bilgi, iç resim yoluyla kodlanıyor (albüm) İmge hakkındaki görsel bilgiler özetlenmiş ve soyut ifadeler olarak depolanmıştır. Belleğin harekete geçirilmesi, bu soyut kodun bellekten geri getirilmesidir. Bu da bize zihinde birden fazla kodlamanın olduğunu gösterir (görsel/soyut).

15 İmgeleme ve Bilişsel Psikoloji İmgelerin bellekte doğrudan mı yoksa simgesel mi temsil edildiği yıllarca tartışılmıştır (ağaç resmi) Görsel imgeleme gerçekten görsel midir yoksa bilişsel süreçler tarafından mı yönetilmektedir ve görsel sistem nasıl işlemektedir?

16 İmgeleme ve Bilişsel Psikoloji Görsel iddia: zihin imgelemi ile görme aynı şekilde temsil edilir (Ağacı gördüğümüzde de, hayal ettiğimizde de aynı nöral süreç ve temsiller harekete geçer). Karşıt görüş: imgelem temsilleri gerçek algıda kullanılmaz. Resimler şeklinde düşünme temelde bilgi içerir ve en iyi geleneksel bilgi temsili ile ifade edilir (önerme veya çağrışım ile)

17 Teorik Açıdan İmgeleme: İkili-Kodlama Hipotezi sözel ve görsel iki kod depolanır Kavram-Önerme Hipotezi: görsel ve sözel bilgi soyut öneriler şeklinde temsil edilir ve arada bağ kurulur İşlevsel-Eşitlik Hipotezi: zihinde canlandırma ve algının hemen hemen eşit süreçlerdir

18 İkili-Kodlama Hipotezi (Paivio) Bir dizi isim verilmiş ve imgeleme nitelikleri incelenmiş. Bilginin bellekte temsil edilmesinin iki yolu olduğu söylenmiş: 1. Sözel olmayan (zihinsel canlandırma) 2. Sözel olan (sembolik işleme) Bilginin işlenmesinde görsel-sözel kodlama yapılabilir, fakat bunlardan biri baskındır (Hem görsel hem sözel kodlanmışsa görsel baskın).

19 Kavram-Önerme Hipotezi Görsel ve sözel bilgi, nesneler hakkındaki soyut öneriler şeklinde temsil edilir ve ikisi arasında bağ kurulur. İç resim fikri geçersizdir İmge parçalarından çok, görsel veya sözel olarak olayların yorumları depolanır. İmralı ile görüşmek için heyet yola çıktı

20 İmgeleme: Mekanla mı İlgili? Önermeyle mi İlgili? Kosslyn: imgelemeden sorumlu mekanizma mekansal tasarım içerir Pylyshyn: zihinsel imgede mekan epifenomendir (mekanizmaya eşlik eder, onun parçası değildir ör. bilgisayarın ışığı) önermesel tasarım söz konusudur

21 İmgeleme: Mekanla mı İlgili? Önermeyle mi İlgili? Kosslyn: imgelemeden sorumlu mekanizma mekansal tasarım içerir Pylyshyn: zihinsel imgede mekan epifenomendir (mekanizmaya eşlik eder, onun parçası değildir ör. bilgisayarın ışığı) önermesel tasarım söz konusudur Kedi masanın altında Önerme Tasarımı Mekan Tasarımı

22 İlk resimden 2 sn sonra ikinci gösterilip okun ilk resimdeki X lerden birini gösterip göstermediği sorulur. Ok ne kadar uzaksa tepki süresi de o kadar uzundur. (Ezberleyecek zaman olmadığı için sözsüz bilgi kullanılamaz) Finke ve Pinker, 1982

23 Mekansal Uzaklık Testi Haritayı ezberleyin kulübe, ağaç, kaya, göl, kuyu, kumsal, otluk var Bir nesnenin sonra diğerinin adını duyacaksınız Birini diğerine birleştiren bir çizgi hayal edin Ulaşınca düğmeye basın Kosslyn et al. (1978)

24 Mekansal Uzaklık Testi Kosslyn et al. (1978)

25 İşlevsel-Eşitlik Hipotezi Zihinde canlandırma ve algı eşit süreçlerdir. Shepard görsel ipuçları ile bellekteki görsel uyaranların zihinsel döndürülmesini inceledi. Uyaran İlk şekil ile aynı mı? Karar için ne kadar zaman gerekiyor? Sonuç: Döndürme derecesi ile tepki verme zamanı arasında doğrusal bir ilişki bulundu.

26 Zihinsel Çevirme Testi: İki şekil aynı mıdır?

27 İmgelem ve Bellek Resmi öğrenmek (USB) Shepard (1967): 612 resim ya da sözcük hatırlama testi. 2 saat sonra resimler için ~%100, sözcükler için %88 kesinlik. Bir hafta sonra hepsi için ~%88 Standing (1977): 1,000 kelime, 1,000 basit resim veya 1,000 tuhaf resim öğrenmeden 2 gün sonra hatırlama sözcükler için %61.5, resimler için %77 ve tuhaf resimler için %88 Özet: Resim belleği sözel bellekten güçlüdür, özellikle de erken dönemde

28 İşlevsel-Eşitlik Hipotezi Zihinsel döndürme ile, gerçek döndürme arasında yakın bir ilişki var gibi görünmekte. Zihindeki imgeler, yapısal olarak gerçek dünyadaki nesnelerle bire bir örtüşmeseler bile işlevsel olarak ilişkilidirler. Kosslyn, katılımcılara çizimler göstererek, teker teker hayal etmelerini istemiş, zihinsel bir imgenin gerçek bir nesne algısıyla aynı olduğunu göstermiştir.

29 İşlevsel-Eşitlik Hipotezi İmgenin taranabilecek mekansal özellikleri vardır ve uzak mesafenin taranması, yakın mesafeye göre fazla zaman almaktadır. Büyük nesneler küçüklere göre daha iyi görünür. ör. Fil - Tavşan - Sinek Tavşanın kulakları hayal ettirildiğinde, filin yanında değerlendirme daha uzun zaman almış.

30 İşlevsel-Eşitlik Hipotezi İmgenin taranabilecek mekansal özellikleri vardır ve uzak mesafenin taranması, yakın mesafeye göre fazla zaman almaktadır. Büyük nesneler küçüklere göre daha iyi görünür. ör. Fil - Tavşan - Sinek Tavşanın kulakları hayal ettirildiğinde, filin yanında değerlendirme daha uzun zaman almış.

31 İşlevsel-Eşitlik Hipotezi 6 adet kare kutu, farklı büyüklükte ve farklı renklerde: kahverengi ayı, pembe panter, yeşil maymun, sarı kedi gibi Hayvanın bir özelliği gösterilip, kedinin kulağı doğru olup olmadığı sorulmuş ve karar verme süresine bakılmış Bu süre, hayvanın hayal edildiği kutunun büyüklüğüne bağlı olarak değişmiş küçük kutu = daha uzun zaman

32 Bilişsel Nörobilimin Kanıtı Nörolojik hasar görmüş hasta çalışmaları: sol hemisferdeki bozulma sözel bellek problemleri, sağ hemisferdeki bozulma da görsel materyalle bağlantılı (Luria ve Farah) İki ayrı sistemin varlığı, ikili-kodlama hipotezini destekleme eğilimindedir.

33 Öte yandan, bir nesneyi gördüğümüzde ve hayal ettiğimizde, beynin aynı alanları faal olursa, işlevsel-eşitlik hipotezi desteklenir. Bir matematik problemini çözmek için imgelem kullanıldığında ya da bir nesnenin zihinde canlandırılması istendiğinde, görsel korteksin bütün kısımlarının faal olduğunu gösteren kanıtlar bulunmuştur (Roland ve Friberg).

34 Kosslyn: Algılama ve İmgeleme testi- Kutucuklardan oluşan bir karede F harfini görmesi (algılama) veya boş bir levha içinde hayal etmesi (imgeleme) istenmiştir. Daha sonra bir X işareti gösterilmiş ve katılımcılardan bu işaretin harfin üzerinde olup olmadığına karar vermeleri istenmiştir. İşaret harfe yakınsa karar zamanı uzun İşaret harfe uzaksa karar zamanı kısa Hem algılama hem de imgelemede benzer sonuçlar İşlevsel-eşitlik hipotezi

35 PET sonuçlarında, algılamadan çok imgeleme esnasında faaliyetin daha fazla olduğu görülmüştür. Neden? Algılama aşağıdan yukarıya uyaran (otomatik bir süreçtir) İmgeleme yukarıdan aşağıya uyaran (bilgi akışı tersine işler, süreç daha ziyade yokuş aşağı tarzdadır)

36 Ön bölgelerde fark yok, tam bir örtüşme var Arka bölgeler algılamaya daha fazla tepki veriyorlar Ganis ve ark (2004)

39 Çalışma Sonuçları: Beynin faaliyetleri ile ilgili çalışmalar, beynin farklı bölgelerinin, farklı bilişsel görevlerle ilgili olduğunu gösterir. Görsel imgesel görevler ve görme, beyinde benzer yerlerde yerleşmişlerdir. Çağrışım bilgisi gerektiren görsel imgesel görevler, beyinde görme ve bellekle ilişkili bölgeleri harekete geçiriyor.

40 Yukarıdan aşağıya özelliği nedeniyle imgesel görevler, başlangıçta aşağıdan yukarıya olan algısal görevlerden daha çok enerjiye gereksinim duyabilir. Fizyolojik bölgesel kan akışı ölçümleri kullanma, çetrefilli, zor bilişsel problemleri çözebilir.

41 Görsel ve Mekansal temsiller beynin farklı yerlerinde mi? Bunu bilmekle, zihinsel imgelerin görmeyle aynı şey mi, yoksa daha genel bir mekansal bilgi temsilinin bir parçası mı olduğu problemi açık şekilde çözümlenebilir. Farah ve ark. Beyin travması geçiren bir vaka ile çalışmışlar: BT taraması, sağ inferior frontal lob ve sağ temporal lob, temporo-oksipital bölgelerin hasarlı olduğunu göstermiştir.

42 Görsel tanımada ileri derecede bozulma! Eşini ve çocukarını, bildiği özel giysilerini giydiğinde tanıyabiliyor ancak. Nesneleri, hayvanları, bitkileri tanıyamıyor ama resimleri kopya edebiliyor. Araştırmacılar, beyin hasarlarında görsel ve mekansal yeteneklerle ilgilenmişler. İddiaları: Mekansal temsiller görsel modalite ile sınırlanmış değildir, ama görsel temsiller görsel modaliteyle sınırlandırılmıştır.

43 Görsel görevlerdeki bozulmalar, mekansal görevleri yapma yeteneğine zarar vermemiş görünmektedir. Böylece, bu iki çeşit görevin nörolojik olarak birbirinden farklı zihinsel temsillere işaret ettiği açıktır. Bu çalışma zihinsel imgelemeyi anlamamıza yardımcı olmuştur, nasıl?

44 Sonuç olarak: Beyin hasarlı hastaların incelenmesi, imgelem ile görsel algının pek çok ortak beyin mekanizmasını paylaştığını, ancak nöral alt yapılarının tamamen aynı olmadığını düşündürmektedir. Objelerin şekil, lokalizasyon ve yüzey özellikleri her iki işlevde de aynı biçimde temsil edilmekte ve yorumlanmaktadır. Ancak imgelem (görsel algının aksine) alt düzey görsel işlemeye her zaman ihtiyaç göstermez. Görsel algı ise (imgelemin aksine) bellekteki bilgilerin aktive edilmelerine ihtiyaç göstermez.

45 İmgeleme gibi bilişsel özelliklerin, deneysel olarak ölçülebilen nörolojik işlevlerle yönetildiği gösterilmiştir. Zihinsel döndürme, renk teşhisi gibi bilişsel görevler nörolojik araştırmalar için önemli araçlardır. Zihinsel imgelerin hem görsel hem de mekansal olarak gösterilmesidir.

46 İmgelem sırasındaki aktivasyon tespit çalışmasında aktivasyon yeri verilen işe göre değişir. Ör. Z harfi 90 derece döndürülürse hangi harf oluşur biçimindeki mental rotasyon işinde her iki parietal lob ve sağ frontal lob aktive olurken, bir takım daha önce görülmüş çizgilerin göz önüne getirilmesi ve birbirleri ile kıyaslanması istendiğinde oksipital lob ve sol asosiasyon korteksi aktive olur. Yüz canlandırılması sırasında füziform yüz alanı, bir manzara canlandırılmasında parahipokampal alan, görme işinde olduğuna benzer bir biçimde aktive olur. (O Craven ve Kanwisher 2000)

47 Bilişsel Haritalar Neden Zihinsel imgeleme? Hayatta kalmak, mekansal dünyamızda yolculuk yapmak ve zarar görmemek için imgelemeyi kullanırız. Bilişsel Haritalar: Hayvanların yön bulma örüntüleri farelerin labirentte gösterdikleri mekan bilgisi, arıların polen kaynaklarının yerlerini diğer arılara haber vermek için kullandıkları iletişim

48 Yön Bilgisi (tarama bilgisi) ve yol bilgisi Psikoloji Bölümüne nasıl gidebilirim? Edebiyat fakültesinin ikinci katına çıkınca sağa dön, karşına çıkan koridor yol bilgisi Yirmi dakika boyunca bir binanın haritasını inceleyerek o binada iki yıldır çalışan kadar bilgi sahibi olmak yön bilgisi

49 Zihinsel Haritalar:Neredeyim? İlk coğrafya dersinde bir boş kağıt verilerek öğrencilerden dünya haritası çizmeleri istenmiş Sonuç: Asyalılar, Avrupa merkezli harita çizmişler; Amerikalı öğrenciler, Amerika merkezli; Avustralya lılar da kendi kıtaları ve Asya yı merkez çizmişler; Önde gelen ülkeler büyük çizilmiş. En başarısız öğrenciler: Amerikalı lar En başarılı öğrenciler: Macar ve Ruslar Egosantrik yaklaşım

50 Sinestezi: Renklerin Sesi Sinestezi, bir modaliteden alınan (işitsel) bir duyum, bir başka modalitede (görsel) yaşanabilir (Luria: S vakası) Duyusal olarak olayların eş zamanlı yaşanması yaygındır. Şiirler sinestezi metaforları ile doludur: Yaklaşan karanlığın sesi (Poe) Parlaklık ve ses perdesinin artması arasında (+) bir ilişki var.