Editörler: Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN DOI /

Transkript

1 Editörler: Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN DOI / Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. I. Baskı: Mart 2015, Ankara 2. Baskı: Ekim 2016, Ankara Yayın-Proje : Elif Turanlıoğlu Bultan Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: internet: E-ileti: pegem@pegem.net

2 Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU 1980 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim Bölümü lisans programını ve 1983 yılında yüksek lisans programını tamamlamıştır yılında da Anadolu Üniversitesi nde aynı alanda doktora programını bitiren SARACALOĞLU, Ege Üniversitesi nde 1994 yılında yardımcı doçentlik, 1995 yılında Doçentlik ve 2002 yılında Adnan Menderes Üniversitesi nde Profesörlük unvanı almıştır. Dokuz Eylül ve Ege Üniversitelerinde çalışan Prof. Dr. SARACALOĞLU, 2002 yılından itibaren Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü nde profesör olarak görev yapmaktadır. Prof. Dr. SARACALOĞLU nun ilgi alanlarını program geliştirme, program değerlendirme, öğretmen eğitimi, öğrenme stil ve stratejileri, düşünme eğitimi ile değerler eğitimi oluşturmaktadır. Prof. Dr. SARACALOĞLU; Lisans düzeyinde Öğretim Yöntem ve Teknikleri ve Eğitim Bilimine Giriş, Yüksek Lisans düzeyinde Eğitim Programlarının Tarihi, Kültürel ve Felsefi Temelleri, Eğitimde Program Geliştirme, Eğitimde Program Değerlendirme, Öğretmen Yeterlikleri, Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları, Düşünme Eğitimi, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, Öğrenme Stilleri derslerini vermiştir/vermektedir. Doktora programında ise Program Geliştirme Alan Çalışması, Program Değerlendirme Alan Çalışması, Öğrenme Stili Araştırmaları, Düşünme Eğitimi Araştırmaları, Öğretimde Yeni Yaklaşımlar, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, İlköğretimde Program Geliştirme, Yüksek Öğretimde Program Geliştirme, Öğrenme Stratejilerinin Öğretimi, Öğretim Tasarımı, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitiminde Yeni Yönelimler derslerini vermiştir/vermektedir. Prof. Dr. SARACALOĞLU nun uluslararası hakemli dergilerde yayınlanmış 32, ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış 60 makalesi, uluslararası toplantılarda sunulan 49 ve ulusal toplantılarda sunulan 78 bildirisi bulunmaktadır. SARACALOĞLU nun Fen ve Edebiyat Fakülteleri Öğrencilerinin Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Görüşleri, Türk ve Japon Öğretmen Yetiştirme Sistemlerinin Karşılaştırılması isimleriyle iki kitabı yayınlanmıştır. Ayrıca editörlüğünü ve bölüm yazarlığını yaptığı Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabında Öğretimde Planlama ile Atatürk ve Cumhuriyete Armağan isimli kitapta 21. Yüzyılda Öğretmen Adaylarının Nitelikleri, konulu bölüm yazarlığı bulunmaktadır. Prof. Dr. SARACALOĞLU ayrıca 17 bilimsel araştırma projesinde proje yürütücüsü olarak görev almış, 20 yüksek lisans ve 12 doktora tezi yönetmiş, 60 bilimsel etkinlikte bilim kurulu üyesi olarak, 50 ulusal ve uluslararası dergide hakem olarak görev almıştır. SARACALOĞLU, 10 ulusal ve 7 uluslararası bilimsel kuruluşa üyedir. İletişim: sedasaracal@adu.edu.tr

3 Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU Lisans öğrenimini 1998 yılında Atatürk Üniversitesinde Eğitim Programları ve Öğretim alanında tamamlayan Dr. KÜÇÜKOĞLU aynı üniversite Eğitim Programları ve Öğretim alanında 2001 yılında yüksek lisans ve 2007 yılında doktora derecelerini aldı yılından beri Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır yılında Eğitim Programları ve Öğretim alanında doçent unvanını alan olan Dr. Küçükoğlu halen aynı fakültede Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim dalı başkanı olarak görev yapmaktadır. Başlıca çalışma alanları program geliştirme, hizmet ederek öğrenme (servicelearning) ve öğretmen eğitimi olan Dr. KÜÇÜKOĞLU nun alanı ile ilgili ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli yayınları ve projeleri bulunmaktadır. Alanına ilişkin lisans ve lisansüstü düzeyde dersler yürüten Dr. KÜÇÜKOĞLU eğitim programları ve öğretmen yetiştirme ile ilgili çeşitli kuruluşların da üyesidir. İletişim:

4 ÖN SÖZ Bu kitap, öğrenme-öğretme sürecinin planlanması ve etkili bir şekilde uygulanması sürecinde eğitimcilerimize rehber olmak üzere hazırlanmıştır. Bu bağlamda Eğitim Fakültesi öğrencileri için bir ders kitabı, bunun yanı sıra yapısı ve içeriği ile kendisini geliştirmek isteyen öğretmelerimiz için de bir başvuru kaynağı niteliğindedir. Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabı birbirini bütünleyen on bir bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde öğretim ilke ve yöntemleri ile ilgili kavramlar açıklanmakta; ikinci bölümde ise eğitim programlarının tasarımı ve geliştirilmesi ele alınarak eğitim programları ve öğretim ilişkisi incelenmektedir. Kitabın üçüncü bölümünde öğretim sürecinin nasıl planlanacağı örneklerle ele alınmakta; dördüncü bölümde, öğrenme-öğretme ilkeleri ayrıntılı olarak irdelenmektedir. Beşinci bölümde, başlıca öğrenme-öğretme modelleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabının altıncı bölümü genel öğretim stratejilerine, yedinci bölümü genel öğretim yöntemlerine ayrılmıştır. Sekizinci ve dokuzuncu bölümlerde, öğretim tekniklerine ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Kitabın onuncu bölümünde öğrenme-öğretme sürecinde öğretim teknolojilerinden nasıl yararlanılacağı ele alınmaktadır. Kitabın on birinci ve son bölümünde ise öğrenen merkezli öğretim yaklaşımlarına yer verilerek açıklanmaktadır. Bu kitabın basım aşamasına dek birçok kişinin katkıları olmuştur. Başta kitapta bölüm yazarı olarak emeği geçen değerli meslektaşlarımızdan; Yard. Doç. Dr. Sayın Orhan KUMRAL a, Yard. Doç. Dr. Sayın Nurettin AYDINER e, Doç. Dr. Sayın Mehmet TURAN a, Doç. Dr. Sayın Ahmet ESKİCUMALI ya, Yard. Doç. Dr. Sayın Emel SARITAŞ a, Doç. Dr. Sayın Çavuş ŞAHİN e, Yard. Doç. Dr. Sayın İbrahim GÖKDAŞ a ve Yard. Doç. Dr. Sayın Meltem YALIN UÇAR a en içten teşekkürlerimizi sunarız. Kitabın hazırlanma sürecinde katkı sağlayan meslektaşlarımıza ve yayın aşamasında her türlü desteği sağlayan başta Sayın Servet SARIKAYA olmak üzere tüm Pegem Akademi ailesine teşekkür ederiz. Öğretimi planlama ve uygulama sürecinde öğretmen adaylarına, öğretmenlere ve tüm eğitimcilere kendilerini geliştirmeleri, mesleki başarıları gibi konularda katkı sağlamasını umduğumuz bu kitabın görüş ve önerileriniz ile daha da zenginleşeceğine inanıyoruz... Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU

5 BÖLÜMLER VE YAZARLAR Bölüm 1: Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL-Pamukkale Üniversitesi Bölüm 2: Eğitim Programı ve Öğretim Yrd. Doç. Dr. Nurettin AYDINER-Trakya Üniversitesi Bölüm 3: Öğretimi Planlama Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi Bölüm 4: Öğrenme-Öğretme İlkeleri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi Bölüm 5: Öğrenme-Öğretme Modelleri Doç. Dr. Ahmet ESKİCUMALI-Sakarya Üniversitesi Bölüm 6: Öğretim Stratejileri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi Bölüm 7: Öğretim Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Emel SARITAŞ-Pamukkale Üniversitesi Bölüm 8: Öğretim Teknikleri-I Doç. Dr. Çavuş ŞAHİN-Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bölüm 9: Öğretim Teknikleri-II Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi Bölüm 10: Öğrenme-Öğretme Sürecinde Teknoloji Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÖKDAŞ-Adnan Menderes Üniversitesi Bölüm 11: Öğrenen Merkezli Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları Yrd. Doç. Dr. Meltem Yalın UÇAR-Adnan Menderes Üniversitesi

6 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR Giriş...3 Eğitim Kavramı...3 Eğitimin Türleri...5 Açık Sistem Olarak Eğitim...6 Öğrenme, Öğretme ve Eğitim...8 Öğrenme...8 Öğretme...8 Eğitim ve Öğretim...9 Öğrenme ve Öğretme Ortamı...10 Öğretme Stratejisi...10 Öğretim Yöntemi...10 Öğretim Tekniği...11 İletişim...11 Eğitimde Program Kavramı...12 Eğitim Programı...13 Öğretim Programı...14 Ders Programı...14 Örtük Program...14 Programının Ögeleri...15 Hedef...15 İçerik...15 Eğitim Durumları...15 Sınama Durumları...16 Program Geliştirme...16 Programlarının Değerlendirme...17 Özet...18 Kaynakça...19

7 viii Öğretim İlke ve Yöntemleri 2. BÖLÜM EĞİTİM PROGRAMI VE ÖĞRETİM Giriş...23 Eğitim Programı ve Öğretim...23 Eğitim Programlarının İşlevi ve Özellikleri...25 Eğitimde Program Geliştirme Süreci...29 Eğitim Programının Öğeleri (Unsurları)...31 Hedef...32 Hedefler Düzeni ve Hiyerarşisi (Aşama Sırası)...34 Hedef Alanları ve Hedef Alanlarının Aşamalı Sınıflaması...36 İçerik (Muhteva)...38 Öğrenme-Öğretme Süreci (Eğitim Durumu)...42 Değerlendirme...47 Tanıma-Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme...49 Biçimlendirme-Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme...50 Değer Biçmeye Yönelik Değerlendirme...51 Özet...54 Kaynakça BÖLÜM ÖĞRETİMİ PLANLAMA Giriş...61 Öğretimi Planlama...61 Öğretim Etkinliklerini Planlamanın Gerekliliği ve Önemi...62 Öğretimde Planlamanın Yararları...64 Plan Yapma İlkeleri...65 Planlama Ölçütleri...66 İyi Bir Öğretim Planının Özellikleri...67 Plan Yaparken Dikkate Alınması Gereken Özellikler...69 Plan Türleri...71 Ünitelendirilmiş Yıllık Plan...71 Günlük Plan...75 Ders Planı...76

8 İçindekiler ix Ders Planı Hazırlanırken Dikkate Alınması Gereken Ölçütler...76 Gezi, Gözlem ve Deney Planları...77 Öğretme-Öğrenme Sürecinde Öğretim Etkinlikleri ve Planlanması...78 Giriş Bölümü...78 Geliştirme Bölümü...79 Sonuç Etkinlikleri...79 Değerlendirme (Sınama Durumları)...80 Birleştirilmiş Sınıflar...80 Planlamada Yaşanan Sorunlar...81 Planlama ile İlgili Araştırmalar...83 Özet...87 Kaynakça...88 Örnek Plan Formları...91 Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı Formu...91 Günlük Ders Planı Formu...92 Ders Planı Örneği BÖLÜM ÖĞRENME-ÖĞRETME İLKELERİ Giriş Öğrenme-Öğretme İlkeleri Çocuğa Görelik İlkesi Hayatilik İlkesi İş İlkesi Ekonomiklik İlkesi Güncellik İlkesi Açıklık İlkesi Somuttan Soyuta İlkesi Bilinenden Bilinmeyene İlkesi Yakından Uzağa İlkesi Basitten Karmaşığa İlkesi Özet Kaynakça

9 x Öğretim İlke ve Yöntemleri 5. BÖLÜM ÖĞRENME-ÖĞRETME MODELLERİ Giriş Tam Öğrenme Modeli (Benjamin Bloom) Öğrenci Nitelikleri Bilişsel Giriş Davranışları Duyuşsal Giriş Özellikleri Öğretim Hizmetinin Niteliği İşaretler (İpuçları) Pekiştirme Katılma Dönüt-Düzeltme Öğrenme Ürünleri Tam Öğrenmenin Uygulanması Tam Öğrenme Modelinin Olumlu Yönleri ve Sınırlılıkları Öğretim Durumları Modeli (Robert Gagne) Sözel Bilgi Zihinsel Beceriler Bilişsel Stratejiler Tutumlar Psiko-Motor Beceriler Öğrenme Türleri Gagne nin Öğretme Durumları Modeli Dikkati Çekme Hedeften Haberdar Etme Önkoşul Öğrenmeleri Hatırlatma Uyarıcı Materyal Kullanma Öğrenmede Rehber Olma Performansı Ortaya Çıkarma Geribildirim Sunma Performansı Değerlendirme

10 İçindekiler xi Kalıcılığı ve Transferi Sağlama Okulda Öğrenme Modeli (John B. Carroll) Belli Tür Öğrenmeler İçin Eğilim Öğretimin Niteliği Öğretimden Yararlanma Yeteneği Sebat Öğrenmeye Ayrılan Zaman Temel Öğretim Modeli (William Glasser) Etkili Öğretim Modeli (Robert E. Slavin) Öğretimin Niteliği Uygun Öğretim Düzeyi Teşvik Etme Zaman QAIT Modeli Özet Kaynakça BÖLÜM ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Öğretim Stratejileri Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Expository Teaching) Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisi (Discovery Learning) Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (Inquiry Learning) Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması Özet Kaynakça

11 xii Öğretim İlke ve Yöntemleri 7. BÖLÜM ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Öğretim Yöntemleri Anlatım Yöntemi Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler Yöntemin Yararları Yöntemin Sınırlılıkları Tartışma Yöntemi Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler Yöntemin Yararları Yöntemin Sınırlılıkları Gösterip-Yaptırma Yöntemi Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler Yöntemin Yararları Yöntemin Sınırlılıkları Örnek Olay Yöntemi Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler Yöntemin Yararları Yöntemin Sınırlılıkları Problem Çözme Yöntemi Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler Yöntemin Yararları Yöntemin Sınırlılıkları Yaratıcı Drama Yöntemi Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler Yöntemin Yararları Yöntemin Sınırlılıkları İşbirlikli Öğrenme Yöntemi Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler Yöntemin Yararları Yöntemin Sınırlılıkları Özet Kaynakça

12 İçindekiler xiii 8. BÖLÜM ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-I Giriş Soru - Cevap Tekniği Yararları Sınırlılıkları Mikro Öğretim Tekniği Yararları Sınırlılıkları Benzetim (Simülasyon) Tekniği Yararları Sınırlılıkları Kavram Haritaları Tekniği Yararları Sınırlılıkları Phillips 66 Tekniği Yararları Sınırlılıkları İstasyon Tekniği Yararları Sınırlılıkları Beyin Fırtınası Tekniği Nasıl Uygulanır? Yararları Sınırlılıkları Rol Oynama Tekniği Nasıl Uygulanır? Yararları Sınırlılıkları Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Yararları Sınırlılıkları

13 xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği Yararları Sınırlılıkları Görüş Geliştirme Tekniği Nasıl Uygulanır? Yararları Sınırlılıkları Sınıf Dışı Öğretim Etkinlikleri İçin Teknikler Gezi-Gözlem Tekniği Yararları Sınırlılıkları Görüşme Tekniği Yararları Sınırlılıkları Sergi Tekniği Yararları Sınırlılıkları Ev Ödevi Tekniği Yararları Sınırlılıkları Bireysel Öğretim Teknikleri Programlı Öğretim Yararları Sınırlılıkları Modüler Öğretim Yararları Sınırlılıkları Bilgisayar Destekli Öğretim Yararları Sınırlılıkları Eğitsel Oyunlar Özet Kaynakça

14 İçindekiler xv 9. BÖLÜM ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-II Giriş Beyin Eseri /Ürünü (Brainwriting) Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Bilişsel Çıraklık Yararları Sınırlılıkları Öğrenme Halkası Yararları Sınırlılıkları Konuşma Halkası Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Balık Kılçığı Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Kartopu (Piramit) Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Çember Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Akvaryum (İç Çember) Uygulama Uygulama Yararları Sınırlılıkları

15 xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri Rulman (Top Taşıma) Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Köşele(n)me Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Pazaryeri Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Sokratik Tartışma Yararları Sınırlılıkları Sokrat Semineri Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Fikir taraması Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Tartışmada Kullanılan Teknikler Münazara Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Panel Uygulanması Yararları Sınırlılıkları

16 İçindekiler xvii Zıt Panel Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Açık Oturum Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Sempozyum Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Forum Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Kollegyum Uygulama I Uygulama II Yararları Sınırlılıkları Kolokyum Yararları Sınırlılıkları Çalıştay (Workshop) Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Seminer Uygulanması Yararları Sınırlılıkları Özet Kaynakça

17 xviii Öğretim İlke ve Yöntemleri 10. BÖLÜM ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİNDE TEKNOLOJİ Giriş Eğitim ve Teknoloji Eğitim ve Teknoloji İlişkisi Eğitim Teknolojisi Eğitimde Teknoloji (Medya) Program Geliştirme Süreci ve Eğitimde Teknoloji Eğitime Teknoloji Entegrasyonu Eğitimde teknoloji kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler Eğitimde kullanılacak teknolojilerin seçimi Ders öncesi yapılması önerilen işlemler Ders sırasında dikkat edilmesi önerilen işlemler Ders sonrası için dikkat edilmesi önerilen işlemler Öğrenme ve Öğretme İlkelerinin Gerçekleştirilmesinde Teknolojinin Etkisi Özet Kaynakça BÖLÜM ÖĞRENEN MERKEZLİ ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMLARI Giriş Aktif Öğrenme Aktif Öğrenmenin Amaçları Aktif Öğrenme Süreci Aktif Öğrenme Sürecinde Sınıf Düzeni Aktif Öğrenme Sürecinde Değerlendirme Probleme Dayalı Öğrenme Probleme Dayalı Öğrenmenin Özellikleri

18 İçindekiler xix Probleme Dayalı Öğrenmede Değerlendirme Proje Tabanlı Öğrenme Proje Tabanlı Öğrenmenin Özellikleri Proje Tabanlı Öğrenmede Değerlendirme Yapılandırmacı Öğrenme Yapılandırmacı Yaklaşımın Temel Özellikleri Bilişsel Yapılandırmacılık (Jean Piaget) Sosyal Yapılandırmacılık (Lev Semyonovich Vygotsky) Yapılandırmacı öğretim sürecinde öğretmen Yapılandırmacı öğrenme ortamı (Sınıf) Yapılandırmacı öğrenme sürecinde motivasyon Yapılandırmacı öğretim sürecinde değerlendirme Çoklu Zekâ Kuramı Çoklu Zekâ Kuramı ve Öğretim Sözel Dilsel Zekâ Etkinlikleri Mantıksal Matematik Zekâ Etkinlikleri Bedensel Kinestetik Zekâ Etkinlikleri Ritmik Müzikal Zekâ Etkinlikleri Görsel Uzamsal Zekâ Etkinlikleri Doğacı Zekâ Etkinlikleri Bireylerarası Sosyal Zekâ Etkinlikleri Bireysel/ Özedönük Zekâ Etkinlikleri Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Değerlendirme Beyin Temelli Öğrenme Beyin Temelli Öğrenmenin Özellikleri Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri Beyin Temelli Öğrenmede Öğretim Uygulamaları Öğretmenler ve Beyin Temelli Öğrenme Beyin Temelli Öğrenme ve Değerlendirme Basamaklı Öğretim Yaklaşımı Özet Kaynakça

19 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL Kazanımlar ve Konu Örüntüsü Kazanımlar Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir: Eğitim, öğrenme ve öğretme ile ilgili temel kavramları bilme. Öğrenme ve öğretme ortamlarını tanıma. Bireyin eğitim ve öğrenme süreçlerini çözümleme. Konu Örüntüsü Giriş Eğitim İstendik Davranış, Formal Eğitim, Örgün Eğitim, Yaygın Eğitim, İnformal Eğitim, Kültür, Kültürleme

20 2 Öğretim İlke ve Yöntemleri Eğitim Sistemi Sistem, Açık Sistem, Girdi, İşlem, Çıktı, Dönüt, Entropi Öğrenme ve Öğretme Öğrenme, Öğretme, Öğretim, Strateji, Yöntem, Teknik, İletişim Program Eğitim Programı, Öğretim Programı, Ders Programı, Örtük Program, Hedef, İçerik, Eğitim Durumları, Sınama Durumları, Program Geliştirme, Program Değerlendirme Özet Kaynakça

21 Temel Kavramlar 3 Giriş İlk insan ve insan topluluklarından günümüz insanına ve modern toplumlarına kadar geçen tüm süreçte bireyler bilgi ve deneyim edinmeye, edindiği bilgi ve deneyimi oluşturduğu kültürel değerlerle birlikte paylaşarak geliştirmeye ve kendini gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu durum aynı zamanda toplumların ve yaşadıkları çağın, bireyden beklentisini de oluşturmuştur. Peki, bu beklentiler nelerdir ve birey tarafından nasıl karşılanacaktır? Toplumların, üyelerinden beklentileri ve bu beklentilerin düzeyi çağlara ve toplumlara göre değişmeler gösterebilir. Günümüz modern toplumu, karmaşık hale gelmiş dünya yaşamı içinde ayakta kalabilen, değişime açık, düşünen, araştıran ve üretebilen nitelikli insana ihtiyaç duymaktadır. Bireyin kendinden beklenen nitelikleri kendiliğinden elde etmesi ve göstermesi beklenemez. Bilinen tarihten bu yana, insanların bu gereksinimlerin karşılanması, eğitim kavramını, sürecini ve daha sonra da kurumlarını ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, beklentiler değişse de beklentilerin karşılanmasında başvurulan değişmez tek yol eğitim olmuştur. Eğitim Kavramı Eğitim, Latince Educere kelimesinden gelmektedir ve hem bitki ve hayvan hem de çocukların bakım ve yetiştirilmesi anlamında kullanılmıştır (Hirst ve Peters, 1970: 23). Bununla birlikte yaşanılan çağın, toplumun ve bireyin beklenti ve gereksinimleri, eğitim kavramının çok farklı şekillerde tanımlanmasına neden olmuştur. Örneğin Eski Yunan da toplumsal amaçlar, Rönesans ta bir yanda bireycilik diğer yanda milliyetçilik, 18. yüzyılda bireyci ve hümanist görüş, 20. yüzyılda ise toplumsal etkinlik düşüncesi, eğitim in tanımlanmasında etkili olmuşlardır (Tezcan, 1994). Ayrıca, eğitim teriminin felsefi sistemlere ve psikolojik yaklaşımlara göre de farklı tanımlandığı görülmektedir. Örneğin idealist felsefede eğitim insanoğlunun tanrıya ulaşma çabaları süreci iken, Pragmatist anlayışta bireyin deneyimler edinmesi yoluyla kendini geliştirmesi sürecidir (Sönmez, 2002). Eğitim terimine yönelik olarak, özellikle batıdaki eğitim bilimcilerin başlıca tanımlamaları şu şekilde sıralanabilir (Rather, 2007: 5): Deneyimlerin sürekli yapılandırıldığı bir yaşam sürecidir (Dewey). İnsanın doğuştan getirdiği gücün doğal, uyumlu ve aşamalı şekilde geliştirilmesidir (Pestalozzi). Davranış, düşünce ve tutum alışkanlıklarında kalıcı bir değişikliğin meydana gelmesi ile görülen çevrenin birey üzerindeki etkisidir (Thompson).

22 4 Öğretim İlke ve Yöntemleri Belirlenmiş ve kontrol altına alınmış bir çevrenin etkisi altında sosyal ve bireysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir (Good). Ülkemizde yaygın olarak kullanılan tanımlama ise Selahattin Ertürk e aittir. Ona göre (1972: 12) Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir. Bu tanıma, davranışın bir başkası tarafından şekillendirilmesi anlamında, sürece yapılandırmacı bakış açısıyla bakan eğitimciler tarafından eleştirel gözle yaklaşılmakla birlikte, özellikle formal anlamda okul eğitimini betimlediği için, Ertürk ün tanımı uzun zamandan bu yana güncelliğini korumaktadır. Düşün-Tartış: Siz de eğitime yönelik başka tanımlar araştırınız. Daha sonra size verilen tanımlar ile birlikte kendiniz bir eğitim tanımı yapmaya çalışınız. Eğitim ile ilgili olarak yapılmış olan tüm tanımlara bakıldığında, genel olarak birkaç kavramın ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan biri davranış sözcüğüdür ve onun eğitim yoluyla değişimidir. Psikoloji alanında önemli bir bilim insanı olarak bilinen Hilgard, davranışı gözlenebilen ve geliştirilen bir aygıt ile ölçülebilen bir eylem olarak tanımlamaktadır (Akt. Akyıldız, 1994: 11). Bir sürecin eğitim olabilmesi için o halde gözlenebilen ve ölçülebilen davranış değişmelerini meydana getirmesi gerekmektedir. Bu durum aynı zamanda bireyin eğitim süreci içinde aktif (etkin) olmasını da zorunlu kılmaktadır. Eğitim teriminin tanımında geçen ve dikkate alınması gereken diğer bir kavram istendik sözcüğüdür. Eğitim sürecinde yukarıda tanımı verilen davranışın istendik olması gerekmektedir. Peki, sözü edilen davranışı kim istiyor? Burada bireyin ve toplumun istek ve beklentileri söz konusudur. Eğitim süreci bir taraftan bireyin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken -örneğin okuma yazma öğrenme, meslek sahibi olma gibi- diğer taraftan da toplumun beklentilerini de -kültürünü yaşatmak ve geliştirmek gibi-karşılamak durumu vardır. Değişime karşı dirençli olan toplumun beklentilerinin karşılanması ne kadar doğru olur? Ya da toplumun isteğini yerine getiren bir eğitim süreci ne kadar toplumu ileriye götürebilir? Eğitimin görevlerinden birisi, toplumun kültürel değerlerini ve toplumsal davranış örneklerini genç nesillere aktarmaktır. Tezcan a göre (1994), buna eğitimin tutucu işlevi denilmektedir. Bu anlamda eğitimin görevi mevcut kültürü korumak ve bozucu davranışları denetlemek ve önlemektir. Bunun yanında toplumun demokratikleştirilmesi, bireylerin eleştirel düşünme becerisini elde etmesini sağlaması anlamında eğitim sürecinin yaratıcı işlevi de mevcuttur. Düşün-Tartış: Eğitimin toplumdaki yaratıcı işlevine yönelik olarak örnekler veriniz.