Eğitimin Toplumsal Temelleri. Yrd. Doç. Dr. Adnan BOYACI

Transkript

1 Eğitimin Toplumsal Temelleri Yrd. Doç. Dr. Adnan BOYACI

2 Eğitim Bir kavram olarak Bir süreç olarak Bir örgüt olarak EĞİTİM Bir sistem olarak

3 Bir kavram olarak eğitim

4 Bir kavram olarak eğitim Eğitim bireylerin var olan potansiyellerini fark ederek geliştirilmesidir. Eğitim bireylerin kendi yaşantıları aracığıyla edindikleri kalıcı izli davranış değişikliği

5 Bir süreç olarak eğitim Bireyin yaşadığı toplumda a) becerilerini b) tutumlarını c) bilgisini geliştirdiği süreçler toplamı Eğitim bireyin a) toplumsal becerilerinin b) kişisel gelişiminin en yüksek düzeyde gerçekleşmesi için seçilmiş denetimli bir çevreyi de içine alan toplumsal bir süreçtir

6 Bir örgüt olarak eğitim Örgüt, insanların kendi başlarına gerçekleştiremeyecekleri bir amacı gerçekleştirmek için belli bir yapı etrafında oluşturdukları bütündür. Örgüt denilince Lider/ Yönetici Ortak amaç Normlar Hiyerarşi İletişim Bütünlük kavramları karşımıza çıkar.

7 Bir örgüt olarak eğitim Eğitim örgütü; bireysel, toplumsal, ekonomik, politik ve diğer amaçlar doğrultusunda eğitim hizmeti sunan ve alan tarafların bir araya geldiği; giriş ve çıkışı belli koşullarla bağlı olan; iletişim, değerler ve normların şekillendirdiği bir yapıdır.

8 Bir sistem olarak eğitim Amaçlar SİSTEM Girdiler Üçgen Dikdörtgen Sekizgen S Ü R E Ç L ER Çıktılar

9 Bir sistem olarak eğitim Girdi, süreç ve çıktılarıyla eğitim bir sistemdir. Girdisi, süreçleri ve çıktısı insan olan tek sistemdir.

10 Eğitimin İşlevleri

11 EĞİTİMİN İŞLEVLERİ Açık İşlevleri Gizli İşlevleri

12 Eğitimin Açık İşlevleri Eğitimin Gizli İşlevleri: 1. Toplumun kültürel mirasının birikimi ve aktarılması, 2. Çocuğun toplumsallaştırılması 3. Yenilikçi ve değişmeyi sağlayıcı bireyler yetiştirilmesi (lider yetiştirilmesi) 4. Siyasal İşlevi 5. İdeolojik işlevi 6. Ekonomik işlevi 7. Seçme İşlevi

13 Eğitimin Gizli İşlevleri Eğitimin Gizli İşlevleri: 1. Eş Seçme 2. Tanıdık Sağlama 3. Statü Kazandırma 4. Çocuk Bakıcılığı 5. İşsizliği Önleme 6. Çocuğun Ekonomik Açıdan Sömürülmesini Önleme 7. Sosyal Kontrol

14 EĞİTİM ve TOPLUM

15 Toplum nedir? İnsan insan etkileşiminin örgütlenmiş bir düzenidir. Salt kendisini oluşturan bireylerin toplamı değildir Toplum bireyi birey toplumu etkiler İnsanlar, kurumlar, insanlar ve kurumlar arasındaki ilişkileri inceler Kendini devam ettiren belli bir fiziksel yeri olan varlığını uzun süre sürdüren bir hayat biçimini sürdüren insan topluğudur. İnsan ömründen uzun yaşayan, göreli bir kararlılığa sahip olan ve ve kendini devam ettiren insan topluluğudur (Kongar, 1981,s.31)

16 Toplum İnsan ömründen uzun yaşayan Kendini devam ettiren Kendini koruyan Ortak bir yaşam tarzı ve kültüre sahip olan Ortak çıkarları olan ve bunları gerçekleştiren İşbirliği ve işbölümü yapan Belli bir fiziksel mekanı olan Kurumsallaşmış ilişkilere sahip olan insan topluluğudur.

17 Toplumun Öğeleri: Temel öğesi insan ve doğadır. İnsanın ve doğanın etkileşiminin ortak bir ürünüdür. Toplumlar içinde bulundukları coğrafyadan etkilenir

18 Toplumun Özellikleri: Nüfussal bir birimdir. Ortak coğrafi mekan İşlevsel olarak farklılaşmış gruplar Kültürel olarak bezer gruplar Ortak dil İşlevsel bir birim Toplumu oluşturan bireyler arasında düzenli ve işlevsel bir ilişki vardır

19 Topluluk Topluluk: Toplumdan daha küçük boyutlu ve daha az karmaşık ilişkilere sahip olan Dayanışmanın yüksek olduğu Önemli görülen inançlara bağlılık Toplumsal işlevlerin yerine getirilmesinde bireylerin duygulu ve duyarlılığı Yakın olarak adlandırılan kişisel ilişki

20 Toplum-Topluluk: Topluluklarda biz, toplumda ben duygusu Topluluklarda birincil, toplumlarda ikincil ilişkiler Toplumda dayanışma bireysel isteme bağlı toplulukta ortak isteme tabi olmak söz konusu Toplumda bireysel mülkiyet, toplulukta ortak mülkiyet Toplumda işbölümü heterojen ve nitelikli, toplulukta basit nitelikli Toplumda kamuoyu öğretileri, kamu kuralları, moda ve bireylere bağlı geçici zevkler; toplulukta güçlü gelenek, görenek örf ve adetler önemli

21 Diğer Sosyal Bilimler Alanları ve Toplumbilim İlişkisi Eğitim Tarih Siyaset Bilimi Ekonomi Antropoloji Psikoloji

22 Sosyolojinin Alt Dalları Eğitim Sosyolojisi Edebiyat Sosyolojisi Köy Sosyolojisi Kent Sosyolojisi Bilgi Sosyolojisi Sanayi Sosyolojisi Din Sosyolojisi Hukuk Sosyolojisi Siyaset Sosyolojisi

23 TOPLUMSALLAŞMA (SOSYALİZASYON)

24 Toplumsallaşma Nedir? Özellikleri nelerdir? Bireyin içinde yaşadığı toplumun bir özelliğidir Bireyin doğuşu ile başlar Kişilik gelişiminin topluma ve kültüre uyarlanması ve öğretilmesi gibi süreçlerle ilgilidir.

25 Toplumsallaşmanın amaçları Temel davranış yollarının ve kurallarının öğretilmesi Toplumsal rollerin öğretilmesi Yetişkin eylerine katılım sağlanacak becerilerin öğretilmesi Kişilik benlik gelişimi kimlik algısının oluşturulmasında toplumsal uyum Kültürün maddi ve manevi öğelerinin öğretilmesi Toplumun sürekliliğinin sağlanması

26 Toplumsallaşma Araçları Aile Arkadaş Okul Kitle iletişim araçları Çevre

27 Aile Medya TOPLUMSALLAŞMA TOPLUMSALLAŞMA Akranlar Eğitim

28 Toplumsallaşma Tipleri Öznel bakımdan toplumsallaşma (birey merkezli içselleştirme) Nesnel bakımdan toplumsallaşma (toplum kültürünün kuşaktan kuşağa aktarılması)

29 Toplumsal Gruplar

30 Grupların Özellikleri: Gruplar birbirleriyle gerçek karşılıklı ilişkiler içinde bulunan davranışlarında da birbirlerini hesaba katan insanlardan oluşur. Ortak değerleri, kuralları, inançları vardır. Üyeleri arasında bir rol ve görev paylaşımı vardır. (Misyon) Sosyal denetim söz konusudur. Süreklidirler Grup üyesi kendi varlığı ile üye bulunduğu grup arasında bir özdeşim kurar. Geleceğe dönük bir bakışı vardır (vizyon)

31 Grup Çeşitleri 1. Örgütlü Olmayan Gruplar: a)toplumsal yığınlar b)toplumsal kategoriler 2. Örgütlü gruplar

32 Eğitim ve Toplumsal Kurumlar DİN EKONOMİ EĞİTİM SİYASET AİLE

33 Eğitim ve Toplumsal Kurumlar 1. Eğitim ve Aile Kurumu 2. Eğitim ve Ekonomi Kurumu 3. Eğitim ve Din Kurumu 4. Eğitim ve Siyaset Kurumu

34 Eğitim ve Aile Kurumu Eğitim bireyin aile kurumundan sonra içinde en çok bulunduğu kurum özelliği taşır Toplumsal bir kurum olarak aile, insan neslinin sürekliliğini sağlayan bir sistem olarak ön plana çıkmıştır.

35 Eğitim ve Aile Kurumu Aile kurumunun belirtilen önemi, toplumsallaşma sürecinde bireylere toplumsal yaşamda sahip olmaları gereken değerleri ve uygun davranış kalıplarını kazanmalarını sağlamasıyla ilişkilidir. İnformal eğitim aracılığıyla bireyler, aile ortamında ilk bilgilerini edinmeye başlar. Bireyler, yaşamları boyunca gereksinimlerini gidermek amacıyla ortaya koyması gereken davranışları, öncelikle aile kurumu içerisinde öğrenmeye başlar (Hoşgörür, 2006, s.126; Erdem, 2005, s.52).

36 Eğitim ve Aile Kurumu Aile kurumunun belirtilen önemi, toplumsallaşma sürecinde bireylere toplumsal yaşamda sahip olmaları gereken değerleri ve uygun davranış kalıplarını kazanmalarını sağlamasıyla ilişkilidir. İnformal eğitim aracılığıyla bireyler, aile ortamında ilk bilgilerini edinmeye başlar. Bireyler, yaşamları boyunca gereksinimlerini gidermek amacıyla ortaya koyması gereken davranışları, öncelikle aile kurumu içerisinde öğrenmeye başlar (Hoşgörür, 2006, s.126; Erdem, 2005, s.52).

37 Eğitim ve Aile Kurumu Bireyler, aile içerisindeki davranışları, norm ve kuralları genellikle model alma, cezalandırma ya da ödüllendirme yoluyla kazanırlar. Eğitim kurumunun yanında aile kurumu da çocukların eğitiminde önemli roller oynamaktadırlar.

38 Eğitim ve Aile Kurumu Çocuğun aile kurumunda öğrendikleri, eğitim kurumunda edindiği bilgi ve becerileri tamamlıyorsa, bu durum çocuğun akademik başarısına olumlu katkı sağlar. Aile ile eğitim kurumunda çocukların öğrendikleri birbiriyle çelişirse, bu durum çocuğun eğitim kurumlarındaki başarını etkilemektedir. Bu yüzden, eğitim kurumu, aile kurumuyla çocuğun eğitimi sırasında sürekli iş birliği yapmalıdır (Erden, 2007, ss.41-42).

39 Eğitim ve Ekonomi Kurumu İlkel toplumlarda ekonomik etkinlik olarak toplayıcılık ve avcılığın ön plana çıktığı toplumlarda beden gücü, ekonomik kurumlarının temelini oluşturmuştur. Bu toplumlarda bireyin yetiştirilmesi, yaşamı için gerekli olan bilgi ve becerilerin kazandırılması süreci aile kurumunda gerçekleşmiştir. Bu toplumlarda formal eğitim kurumları oluşmamıştır.

40 Eğitim ve Ekonomi Kurumu Tarım toplumunda hayvan gücü, insan gücünün yerine kullanılmaya başlamıştır. Doğa ile olan mücadelesinde insanoğlu, teknolojiyi üretmeye ve kullanmaya başlamıştır. Zanaatkârlık statüsünü oluşmuştur. Gereksinim duyulan zanaatkârların yetiştirilmesi, alanında uzman kişilerin birikimlerini kendisinden sonra gelen kişilere aktarması yoluyla gerçekleştirilmiştir. Bu sayede oluşan çırak ve usta ilişkisi giderek formal eğitim şekline dönüşmüştür.

41 Eğitim ve Ekonomi Kurumu Endüstri toplumunda işgücünün niteliğinin artmasıyla birlikte, işçilerin sahip olması gereken yeterliklerde çeşitlenmiştir. Uzmanlaşma sürecinin ekonominin en temel öğesi haline gelmesiyle birlikte, formal eğitim kurumlarından yüksekokulların gelişmesi ön plana çıkmıştır. Bilgi toplumunda bilgi ve bilgiyi üreten en önemli sermaye yetişmiş insan gücü önem kazanmıştır.

42 Eğitim ve Din Kurumu Tarihsel süreçte din ve eğitim kurumlarının etkileşimi incelendiğinde, tek tanrılı dinlerin ortaya çıkmasıyla birlikte, eğitim kurumları, din kurumlarının yanında yapılandırılmaya başlamıştır. Endüstri çağında, laik eğitim kurumları ortaya çıkmış ve din kurumlarından ayrılmıştır.

43 Eğitim ve Din Kurumu Ortaçağ, din kurumlarının yoğun olarak egemenliğinin hüküm sürdüğü bir zaman dilimi olarak ön plana çıkmaktadır. Bu dönemde, din kurumları yanında yer alan eğitim kurumları din adamı ve yönetici yetiştirmekteydiler. Endüstri çağında, laik eğitim kurumları ortaya çıkmış ve din kurumlarından ayrılmıştır. Dini eğitim kurumlar bu dönemde değişen koşullar karşısında gereksinim duyulan insan gücünü yetiştirmede yetersiz kalmıştır. Laik eğitim kurumları bu süreçte devreye girerek eğitimin topluma yayılmasını sağlamıştır

44 Eğitim ve Din Kurumu Cumhuriyetin kurulmasından sonra ülkemizde 3 Mart 1924 tarihinde uygulamaya konulan Öğretim Birliği Yasası ile eğitim kurumları ülkemizde dinin etkisinden arındırılarak, laik temellere oturtulmuştur.

45 Eğitim ve Siyaset Kurumu Siyaset kurumu, toplumsal yaşamda yönetim süreçleri ve ilişkileri için belirli kural ve normlar oluşturan toplumsal bir kurumdur. Devlet yönetimi sürecinde etkili olan siyasi kurumlar, eğitim yönetimini ve dolayısıyla eğitim kurumunu da etkilemektedir Eğitim hizmetleri, devlet kurumunun sunması gereken hizmetler kapsamındadır.

46 Eğitim ve Siyaset Kurumu Eğitim hizmetleri, devlet kurumunun sunması gereken hizmetler kapsamındadır. Siyaset kurumu, benimsemiş olduğu politik ideolojileri toplumu oluşturan bireylere kazandırmaya çalışır. Bu sayede bireylerin mevcut politik düzeni koruyarak, toplumsal bütünleşmeye katkı sağlayarak yetişmeleri gerçekleşir. politik ideolojinin benimsenmesi sağlanır

47 Eğitim ve Siyaset Kurumu Siyaset bu noktada eğitim kurumuyla işbirliği içerisindedir. Eğitim kurumlarında, yürütülen dersler ve yapılan etkinliklerle öğrencilerin toplumun kabul ettiği milli sembolleri ve değerleri kazanmaları ve böylece kabul edilen politik ideolojinin benimsenmesi sağlanır. Eğitim kurumları, mevcut politik ideolojiyi ya da politik düzeni koruyan bireyler yetiştirmekle birlikte toplumun politik yapısını değiştirecek bireylerde yetiştirmektedir.

48 Eğitim ve Siyaset Kurumu Siyaset kurumu, devlet yönetimi sürecinden doğrudan sorumludur. Bu sorumluluk kapsamında aldıkları tüm kararlarla eğitim kurumunu etkilemekte ve gelişmesine yardımcı olmaktadır. Eğitim kurumları da siyaset kurumunu geliştirecek liderleri yetiştirerek, siyaset kurumunu etkilemektedir

49 EĞİTİM VE TOPLUMSAL HAREKETLİLİK

50 Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Toplumsal yaşamda bireyler yalnızca ekonomik açıdan değil fakat aynı zamanda siyasi güç, eğitim, mesleki konum, saygınlık, itibar, onur ve prestij açısından da farklılaşmaktadırlar. Bu farklılaşma bireylerin farklı toplumsal statülere sahip olmalarından kaynaklanmaktadır. Toplumsal statü verilmiş ve kazanılmış statü olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

51 Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Verilmiş statü: Bireylerin herhangi bir çabası olmaksızın doğumdan itibaren kendilerine atfedilmiş sosyal, kültürel, ekonomik, etnik ve siyasal konumlara verilen genel addır. Bireylerin kendilerine doğuştan itibaren verilmiş olan belli statüleri yaşamları boyunca değiştirebilmeleri genellikle çok zor kimi durumlarda ise imkânsızdır. Kazanılmış Statü: Toplumsal yaşamda sahip olduğumuz statülerin bir bölümü sonradan kazanılmaktadır. Bireylerin kendi çabaları, becerileri, yetenekleri ve başarıları ile elde ettikleri toplumsal konumlara kazanılmış statü adı verilmektedir. Kısaca belirtmek gerekirse kazanılmış statü bireylerin kendi çabaları sonucunda elde ettikleri toplumsal konumlara ilişkin kullanılan bir kavramdır.

52 Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Günümüzde en temel toplumsal kurumlardan birisi haline gelen eğitim, yalnızca toplumsallaşma sürecinin önemli bir boyutu değil, bireylerin toplumsal statülerini/konumlarını etkileyen ve toplumsal hareketlilik olarak bilinen sürecin de önemli bir aracı olabilmektedir.

53 Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Toplumsal Hareketlilik Toplumsal hareketlilik çok genel anlamda, bir toplumdaki bireylerin ve/ya grupların sosyal ve ekonomik konumlarını değiştirmelerine verilen genel bir addır. Toplumsal hareketlilik yatay ve dikey olmak üzere ikiye ayrılır.

54 Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Yatay hareketlilik: Bireylerin ya da grupların benzer sosyal ve ekonomik konumlar arasındaki hareketliliğine yatay hareketlilik denilmektedir. Diğer bir ifadeyle yatay hareketlilik, bireylerin ya da grupların toplumsal statü, saygınlık ve gelir açısından bir toplumsal konumdan yine benzer bir başka konuma geçmesi demektir.

55 Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Dikey hareketlilik: Bu kavram da, bireylerin ya da grupların farklı sosyal ve ekonomik konumlar arasındaki hareketliliğini ifade etmede kullanılmaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse, dikey hareketlilik bireylerin ya da grupların toplumsal statü, saygınlık ve gelir açısından daha aşağıdaki veya daha yukarıdaki bir toplumsal konuma geçmeleri demektir. Bu bağlamda, dikey hareketlilik yukarı doğru olabileceği gibi aşağı doğru da olabilir.

56 Toplumsal Tabakalaşma Sistemleri Toplumsal tabakalaşma bir sosyal eşitsizlik biçimidir ve genel anlamda toplumu meydana getiren bireylerin ve grupların, toplumsal ve ekonomik açıdan, eşit olmayan ve çok defa hiyerarşik bir şekilde sıralanmaları anlamında kullanılmaktadır. Bu açıdan, toplumsal tabakalaşma bireylerin ve grupların toplumsal ve ekonomik konumlarının eşitsiz dağılımı olarak da tanımlanabilir.

57 Toplumsal Tabakalaşma Sistemleri Toplumsal yaşamda bireyler ve gruplar neden eşit olmayan toplumsal ve ekonomik konumlara sahiptirler? Biyolojik yaklaşım Toplumsalcı yaklaşım

58 Toplumsal Tabakalaşma Sistemleri Tarihsel süreç içerisinde farklı tabakalaşma sistemleri ortaya çıkmıştır. Bu tabakalaşma sistemleri farklı eşitsizlik ilişkileri üzerine kurulmuştur 1. Kölelik 2. Kast sistemi 3. Katman sistemi 4. Sınıf ve statü sistemi