Son yılların karmaşık, örnek olaya dayanan ve üst düzeyde yorumlama gücünü gerektiren sorularından bu sınavda eser yoktu. Bu durumun, eğitim

Transkript

1 Branş Analizi öğrenme psikolojisi Öncelikle bu sınavda öğrenme psikolojisi ile ilgili olarak sorulan soruların biçim, kurgu ve nitelik bakımdan önceki yıllara göre basit kaldığı söylenmelidir. Son yılların karmaşık, örnek olaya dayanan ve üst düzeyde yorumlama gücünü gerektiren sorularından bu sınavda eser yoktu. Bu durumun, eğitim sorularının genel olarak kolay biçiminde algılanmasına, bu şekilde nitelenmesine yol açtığını yakın çevremizdeki adaylardan da biliyoruz. Oysa bu sınavla birlikte öğrenme psikolojisinde bir kırılma yaşandığı, deyim yerindeyse bir paradigma değişikliğine gidildiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bunun sonuçlarından birisi de edimsel koşullanmaya ilişkin çok belirgin bir hayal kırıklığının yaşanmasıdır. Hemen her yıl ortalama 15 sorunun geldiği bu başlıktan bu yıl hiç soru gelmemiştir. Öte yandan geçmiş yıllarda en fazla 2 sorunun geldiği bilişsel kuramlardan 11 soru gelmiştir. Bunların 3 tanesi Gestalt yaklaşımından 7 tanesi de doğrudan bilgiyi işleme kuramından gelmiştir. Ayrıca öğrenme psikolojisi soruları içinde 1 tane gelişim psikolojisi kavramının (yakın gelişim alanı), 3 tane daha çok öğretim yöntem ve teknikleriyle ve 1 tane de aslında öğrenme kuramı olmayan insancıl yaklaşımla yaklaşımı ilişkilendirilen 2 sorunun gelmiş olması da dikkat çekicidir. Sonuç olarak ÖSYM, bu sınavla birlikte öğrenme psikolojisinde artık bilişsel kuramlara ağırlık vereceğini ortaya koymuştur. Bu durum, daha sonraki sınavlarda davranışçı kuramların önemsenmeyeceği anlamına gelmemekle birlikte, soruların önemli bir bölümünün bilişsel kuramlardan geleceğini açıkça göstermektedir. Murat YURTSEVEN

2 soruların konulara göre dağılımı öğrenme psikolojisi KONU BAŞLIĞI SORU SAYISI Öğrenme Psikolojisine Giriş 2 Tepkisel Koşullanma 5 Bitişiklik Kuramı 3 Gestalt Yaklaşım 3 Bilgiyi İşleme Kuramı 7 yaklaşımı Bilgiyi İşleme Kuramıyla İlgili Öğrenme - Öğretme Stratejileri İnsancıl Yaklaşım - Öğrenme İlişkisi 2 Sosyal Öğrenme Kuramı 5 3 Toplam 30

3 61. Bazı ana ve babalar çocukları büyüdükçe onları hatalarından ve başarısızlıklarından dolayı daha fazla eleştirmektedir. Bunun sonucunda, çocuklarda başarısızlık kaygıya neden olmaktadır. Başarısızlık kaygısı olan bazı bireyler de daha sınav salonuna giderken kaygı yaşamaya başlamaktadır. Buna göre, bir öğrencinin sınav salonuna giderken sınav kaygısı yaşamaya başlaması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Genelleme B) Ayırt etme C) Kendiliğinden geri gelme D) Üst düzey koşullanma E) Olumsuz pekiştirme Açıklamalara göre, aşırı eleştirilen ve başarısız olacağına inanan kişilerde sınav salonuna girerken dahi kaygı gelişmesi bir öğrenme biçimi olarak tepkisel koşullanmayla açıklanabilir. Tepkisel koşullamanın, kimi yaşantıların etkisiyle nötr bir uyarıcıya karşı daha önce gösterilmeyen basit tepkilerin geliştirilmesiyle ilgili olduğunu hatırlayalım. Bu bilgilerden hareketle sınav salonuna girerken kaygılanma nın genelleme ya da üst düzey koşullanmayla ilişkili olması beklenmelidir. Genellemenin, bir koşullu tepkiyi benzer uyarıcılara karşı gösterilmesi, üst düzey koşullanmanın ise bir koşullu uyarıcıya karşı geliştirilen koşullu tepkinin, o uyarıcıyla bir arada bulunan bir başka uyarıcıya karşı da sergilenmesi olduğunu biliyoruz. Soruda önce Başarısızlık kaygıya neden olmaktadır. diyerek önce bir koşullu tepki oluşumu açıklanmakta, ardından da Sınav salonu da kaygıya neden olmaktadır. diyerek ikinci bir uyarıcıya karşı da koşullu tepki geliştirildiği görülmektedir. Soruda, önceki yıllardaki kadar net-açık seçik bir ifade olmadığı, dolaylı olarak, başarısızlık yaşamak la sınav salonunun bir aradalığı nedeniyle ikinci dereceli (üst düzey) bir koşullanma gerçekleştiği vurgulanmak istenmiştir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

4 62. Milli Eğitim Bakanlığı, ilköğretim 1. sınıfa başlayan öğrencilerin ana babalarından ayrılmalarını kolaylaştırmak ve korkularını yenmelerine yardımcı olmak için öğretim yılının başında uyum haftası düzenlemiştir. Bu haftada; öğrencilerin öğretmenlerini, sınıf arkadaşlarını, sınıflarını ve okul binalarını tanımalarını sağlayan eğlenceli etkinlikler yapılmıştır. Bu etkinliklerle öğrencilerin okuldaki idarecilerle ve çalışanlarla tanışmaları sağlanmıştır. En sonunda öğrencilere sınıflarına geçip sıralara oturmaları söylenmiştir. Okula yeni başlayan öğrencilerin okula uyumunu kolaylaştırmak ve korkularını yenmelerine yardımcı olmak amacıyla düzenlenen bu uygulamayı en iyi açıklayan yöntem veya teknik aşağıdakilerden hangisidir? A) Zincirleme yöntemi B) Eşik yöntemi C) Sistematik duyarsızlaştırma D) Programlı öğretim E) Öz düzenleme Soru kökünde, uyum haftası etkinlikleri sayesinde Okula uyum sağlamanın ve okula karşı gelişen korkuları yenmenin hedefl endiği görülmektedir. Bu yaşantıların da kendi içinde alt aşamalara ayrıldığı, çocukların bu uygulamanın en sonunda sınıf ortamına geçtikleri görülmektedir. Dolayısıyla bir uyarıcıya/duruma karşı geliştirilen korkuları ya da olumsuz duyguları ortadan kaldırmada kullanılan sistematik duyarsızlaştırma en uygun seçenektir. Bu yöntemde korkuya yol açan uyarıcı en az rahatsız edici bir aşamadan itibaren kişiye uygulanır, ardından daha doğrudan karşılaşmaları sağlanarak zamanla korku ortadan kaldırılır. Bu soruda belki eşik yöntemi bir çeldirici olabilir ama soru kökündeki en iyi ifadesi korkunun ortadan kaldırılması gibi bir amaçla birleştiğinde tepkisel koşullanma akla gelmelidir, bu da olumsuz koşullanmaları ortadan kaldırmada kullanılan sistematik duyarsızlaştırmayı işaret etmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

5 63. Öğrencilerin dikkat sürelerinin kısa olmasından dolayı eğitimde birçok etkinlik dakikayı geçmeyecek şekilde düzenlenir. Buna rağmen, ilköğretime yeni başlayan öğrencilerin ilk haftalarda dikkat süreleri daha kısadır ve hızlı bir şekilde düşer. Bu durumu bilen Aylin Öğretmen, yılın başında yapılan etkinliklerin sürelerini dakika ile sınırlarken, daha sonraki haftalarda çalışma sürelerini kademeli olarak artırmıştır. Aylin Öğretmen in öğrencilerin dikkat sürelerini artırmak için uyguladığı bu yöntem aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Kendini ayarlama B) Eşik yöntemi C) Isındırma yöntemi D) Zihinsel disiplin E) Zaman yönetimi Bu soruda öğretmenin öğrencilerine etkinlik sürelerini önce dakika uyguladığı, zamanla bu süreyi artırdığı, uyarıcının eşiğini ya da miktarını yükselttiği görülmektedir. Bu sayede bir alışkanlık ya da davranış değişikliği amaçlanmıştır. Bu uygulama ise Guthrie nin sözünü ettiği alışkanlık değiştirme yöntemlerinden eşik yöntemiyle açıklanabilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

6 64. Atatürk ün Gençliğe Hitabesi ni öğrenmiş bir kişi, yıllar sonra Hitabe yi tekrar hatırlamaya çalıştığında sadece ilk birkaç cümlesini hatırlamakta, geri kalanını hatırlayamamaktadır. Bu durum, öğrenmede aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) İleriye ket vurma B) Yakınlık etkisi C) Olumsuz transfer D) Geriye ket vurma E) Öncelik etkisi Bu sorunun oldukça dikkat gerektirdiğini söylemeliyiz. Şöyle ki bu soruda geriye ket vurma yla öncelik etkisi kavramları arasında kalınmış olması büyük bir olasılıktır. O halde soruda ne sorulduğuna bir daha bakalım: Atatürk ün Gençliğe Hitabesinin öğrenen bir kişi daha sonra hitabenin ilk birkaç cümlesini hatırlamış denmektedir. Dolayısıyla bir öğrenmenin ardından öğrenilen dizinin başında yer alanlar daha iyi hatırlanmışsa öncelik etkisi söz konusudur. Eğer bu soru, aradan geçen yıllarda ezberlenen başka metinlerin etkisiyle hitabeyi hatırlamakta zorlanmıştır/hatırlayamamıştır gibi bir ifadeye sahip olsaydı doğru yanıt geriye ket vurma olurdu. Doğru yanıt E seçeneğidir.

7 65. Buğra, ayakkabı bağcıklarını bağlamakta zorlanmaktadır. Babası ona ayakkabı bağlamanın kolay bir yolunu öğretir. Daha sonraları Buğra ayakkabılarını kolayca bağlayıp çözer. Buğra nın bu öğrenme davranışı aşağıdakilerden hangisi ile en iyi açıklanabilir? A) Edimsel koşullanma B) Özümleme C) Dengeleme D) Yakın gelişim alanı E) Uyum sağlama Bu örnekte ayakkabılarını bağlamada zorlanan bir çocuğun, bir yetişkinin kendisine gösterdiği davranışı gözlemesi ve bu nedenle de ayakkabı bağlamayı öğrenmesi söz konusu olduğu için, öğrenme biçimi olarak gözlem yoluyla öğrenme en uygun seçenek olurdu ancak soru seçenekleri arasında bu ifade yoktur. Verilen seçenekler arasında Vygotsky nin yakınsal gelişim alanı kavramının da bu türden öğrenmelere ilişkin olduğunu hatırlayınız. Vygotsky nin temel kavramlarından biri olan yakınsal gelişim alanı kavramına ve buna dayanan kabullere göre çocuğun öğrenmeleri bir yetişkinin/rehberin desteği ile daha kolay ilerler. Bu nedenle söz konusu durumu açıklamak için en uygun seçenek yakınsal gelişim alanı dır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

8 66. Çocukluğunu köyde kuzularla, koyunlarla geçiren Hasan, liseden sonra veterinerlik fakültesinde öğrenim görmeye başlamıştır. Hasan bazı derslerde, diğer öğrencilerden daha çabuk ve daha iyi öğrenmektedir. Hasan ın diğer öğrencilerden daha iyi öğrenmesine temel oluşturan etken aşağıdakilerden hangisidir? A) İlgi B) Olgunlaşma C) Zekâ düzeyi D) Performans düzeyi E) Kültürel çevresel etki Bu soruda sözü edilen kişinin köyde hayvanlarla iç içe yaşantıları, onlara dair bilgileri sayesinde ilerleyen yıllarda veterinerlik fakültesindeki kimi dersleri diğer arkadaşlarından daha kolay öğrendiği vurgulanıyor. Bu durum tipik bir öğrenmenin aktarımı/olumlu aktarım ya da ön öğrenmelerin transferi kavramlarıyla daha doğru biçimde açıklanabilir. Bununla birlikte sorunun seçeneklerinde bu kavramlara yer verilmemiştir. Soru kökünde de Hasan ın diğer öğrencilerden daha iyi öğrenmesine temel oluşturan etken in ne olduğu sorulduğu için, kısaca çocukken içinde yaşadığı ortam/çevre nin ya da sınavda verilen ifadeyle kültürel-çevresel etki nin önemli bir unsur olduğu söylenebilir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

9 67. Üniversitede kimya dersinde, bir öğretim elemanı öğrencilerine deney için sıvı hâlinde bir bileşik verir ve bu bileşiği oluşturan elementleri bulmalarını ister. Derste öğrencilerin bileşiği oluşturan elementleri bulmaları, en iyi aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A) Örtük öğrenme B) Alış yoluyla öğrenme C) Tam öğrenme D) Keşif yoluyla öğrenme E) Akran destekli öğrenme Öncülde verilen durum keşif ya da diğer adıyla buluş yoluyla öğrenme stratejisinin kullanıldığına ilişkin yeterli bilgiyi sunmasa da seçenekler arasında doğru olabilecek başka bir model ya da strateji bulunmamaktadır. Keşif yoluyla öğrenmede öğrencilerin örnek olan ve örnek olmayan durumları analiz ederek genellemelere ulaşması beklenir. Oysa öncülde böyle bir sürecin varlığına ilişkin hiçbir ipucu bulunmamaktadır. Soru yazarının, keşif yoluyla öğretim stratejisinin aşamalarını görmezden geldiği çok açıktır. Çünkü soru yazarı; öğrencilerin, öğretim elemanının sıvı halde verdiği bileşiği, deney yaparak elementlerine ayırmalarını keşfetme yoluyla öğrenme stratejisi olarak kabul etmektedir. Ancak herhangi bir öğretim model, strateji, yöntem ya da tekniği soru yazarlarının kabullerine göre şekillendirilemez. Bize göre bu sorunun yanıtı, öğrencileri öğrenme sürecine etkin olarak katmaya çalışan, onların öğrenme sürecinde okuma, yazma, konuşma, tartışma, uygulama, problem çözme gibi etkinliklerle bilgiyi üretmelerini ve kullanmalarını hedefl eyen aktif öğrenme olmalıdır.) Doğru yanıt D seçeneğidir.

10 68. Yüksel Bey yeni aldığı elbise dolabının kurulum yönergesine bakarak önce küçük parçaları birleştirmiş, sonra da birleştirdiği parçaları ilgili yerlere tutturarak dolabı kurmayı başarmıştır. Yüksel Bey in elbise dolabını kurmada kullandığı kurulum yönergesi hangi türden bilgiyi içermektedir? A) Bildirimsel B) Açıklayıcı C) İşlemsel D) Yöntemsel E) Araçsal Bilgiyi işleme kuramına göre; bir şeylerin nasıl yapılacağının bilgisini üretmede algısal, motor ve bilişsel becerilerin kazanılması, bunların birlikte kullanılması gerekir. İşlemsel bilgi olarak adlandırılan bu tür bilgiler nasıl yapılacağını bilmek olarak karakterize edilirken epizodik ve semantik bilgi ise onu hatırlamak biçiminde karakterize edilir. Bu soruda da yeni alınan bir dolabı kurulum yönergesine bakarak birleştirmek, kendi içinde aşamaları olan bir dizi işlemin sırasıyla yapılmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla kurulum yönergesi işlemsel bilgiyi içermektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

11 69. Ayla Öğretmen dersin başında; dersin hedefl eri, derste işlenecek konular ve uygulamalar konusunda öğrencilere bilgi vermiştir. Ayla Öğretmen in bu uygulaması, öğrenmede hangi bilişsel sürece yöneliktir? A) Algılama B) Dikkat C) Anlamlandırma D) Kodlama E) Hatırlama Bir öğretim süreci temel olarak dikkatin sağlanması, bilgi biriminin sunulması, bunun algılanmasının, kodlanmasının, anlamlandırılmasının ve hatırlanmasının sağlanması öğelerinden oluşur. Öncüldeki örnekte öğretmenin amacı dersin başında; dersin hedefleri derste işlenecek konular ve uygulamalar konusunda öğrencilere bilgi vermesi de onların dikkatlerini dersin önemli noktalarına yoğunlaştırmalarını sağlamaktır. Öncüldeki dersin başında ifadesi de henüz bilgi biriminin sunulmadığını, dolayısıyla bunun algılanmasının, kodlanmasının, anlamlandırılmasının ve hatırlanmasının mümkün olmadığını ortaya koymaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

12 70. Sunulan bilginin özelliğini belirlemek Sunulan bilgi ile ilişkili uzun süreli bellekteki mevcut bilgi veya şemayı belirlemek Uzun süreli bellekteki mevcut bilgi ile yeni gelen bilginin kısa süreli bellekte nasıl etkileşeceğini belirlemek Yeni gelen bilginin uzun süreli bellekte nasıl depolanacağını belirlemek Yukarıda verilen kısa süreli bellekte bilginin işlemden geçirilme aşamaları, hangi bilişsel süreçle gerçekleştirilir? Bilgiyi işleme kuramında belleği kendi içinde aşamalara ayıran temel bir yaklaşıma göre; kodlama (encoding), depolama ve geri getirme aşamaları mevcuttur. Kodlama, yeni bilginin bilgi işleme sürecine dahil edilmesini ve uzun süreli bellekte saklanmaya hazırlanması sürecidir. Kodlama genellikle yeni bilginin, bellekteki şemalarla ilişkilendirilmesi, anlamlandırılmasını gerektirir. Buna göre sadece soru köküne bakarak (Bilginin KSB den USB ye geçirilme aşaması dendiğinde akıla kodlama ve tekrar gelmelidir.) bilginin uzun süreli belleğe geçirilmesi sürecinin kodlama kavramıyla açıklanacağı söylenebilir. Doğru yanıt B seçeneğidir. A) Gruplama B) Kodlama C) Otomatikleştirme D) Tekrar E) Hatırlama

13 71. Arkadaşları Selim e, hafta sonu grup olarak sinemaya gitmeyi teklif eder. Selim yorgun olduğunu, hafta sonu evde kalıp dinlenmek istediğini söyler ama arkadaşları ısrar ettiği için teklifi kabul eder. Ancak bir süre sonra Selim arkadaşlarına verdiği sözü unutur. Selim in arkadaşları ile buluşmayı unutması, aşağıda verilen unutma türlerinden hangisine örnektir? A) Bastırma B) Bozulma C) Karışma D) Yanlış yerleştirme E) Bilgiyi değiştirme Bilgiyi işleme kuramlarında unutma nedenleri dendiğinde öncelikle ket vurma teorisi (karışma), bozulma (bellek izlerinin silinmesi, güdüsel unutma (bastırma) gibi temel etmenler akla gelir. Bu soruda da psikoanalitik yaklaşımdan bu yana insanın rahatsızlık duyduğu, hatırlamak istemediği bilgileri, anıları, randevu saatlerini bilinçaltına atma anlamındaki unutma nedeni olan bastırma örneklenmiştir. Soruda da istemeye istemeye kabul edilmiş bir randevunun unutulması tipik bir bastırma örneği olarak verilmiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

14 72. Ayhan ders çalışırken önemli gördüğü kısımları fosforlu kalemle işaretlemekte, bazen de ilgili kısmın yanına kısa, küçük notlar almaktadır. Ayhan ders çalışırken aşağıdakilerden hangisini kullanmıştır? A) Planlama B) Kodlama C) Bilişi yönetme D) Haritalama E) Kavrama Bilişi yönetme, üst biliş ya da biliş ötesi şeklinde adlandırılan becerisi gelişmiş bir kişinin, öğrenirken hangi stratejileri kullanabileceğini bildiği, bir öğrenme göreviyle karşılaştığında en uygun stratejiyi seçip kullandığı ve bunların etkililiğini değerlendirdiği kabul edilir. Öncülde verilen örnekte de Ayhan ın ders çalışırken önemli gördüğü kısımları fosforlu kalemle işaretlerken ilgili kısmın yanına kısa, küçük notlar alarak anlamlandırmayı artırıcı dikkat stratejilerini kullandığı görülmektedir. Yani Ayhan ın, öğrenirken hangi stratejileri kullanabileceğini bildiği, öğrenme görevine göre bunlar arasından uygun olanı seçip kullandığı, bir başka deyişle bilişi yönettiği söylenebilir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

15 73. Sema Hanım ın çok sevdiği bir televizyon dizisi vardır. Her seferinde diziyi zevkle seyredip bir sonraki hafta dizide neler olacağını merakla beklemektedir. Sema Hanım ın dizinin bir sonraki bölümünü merakla beklemesi, aşağıdaki algılama yasalarından hangisi ile açıklanabilir? A) Pragnanz B) Benzerlik C) Süreklilik D) Yakınlık E) Tamamlama Sorudaki tüm seçenekler Gesalt algı ilkelerinden oluşmaktadır. Bunlarda pragnanz yasası insanın çevresindeki uyarıcıları iyi bütün, iyi şekil biçiminde algıladığını ifade eder. Benzerlik, uyarıcılar arasında birbiriyle ortak özelliklere sahip ve benzer olan uyarıcıların bir arada gruplandırılacağını ifade eder. Süreklilik ya da devamlılık, aynı yönde devam edermiş hissi uyandıran uyarıcıların süreklilik içerdiğine ilişkin bir algı oluşturduğunu ifade eder. Yakınlık, mekansal olarak birbirine yakın olan uyarıcıların bir arada gruplandırılacağını ifade eder. Tamamlama ise bir uyaranın eksik sunulduğunda dahi insanın onu zihinsel olarak tamamlama yönünde bir algı oluşturduğunu ifade eder. Buradan hareketle, Gestalt algı ilkelerinden herhangi biriyle, daha doğrusu algı kavramıyla dahi açıklanması pek de mümkün olmayan bu sorudaki örneğin izlenen dizinin sonraki bölümünün merakla beklenmesi kötü seçeneklerin iyisi olarak tamamlama ilkesiyle açıklanması mümkündür. Çünkü bu durumda eldeki durumdan/uyarıcıdan hareketle, eksik kalan diğer uyarıcıya/duruma dair bir beklenti oluşmaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

16 74. Çözüm öncesinde çözüme geçiş ani ve tamdır. Kazanılan problem çözümü uzun süre hatırlanır. Kazanılan bir ilke, diğer problemlerin çözümüne kolayca uygulanır. Hangi öğrenme türünde yukarıda verilen öğrenme özelliklerinin tümü görülür? A) Gizil B) Tam C) Kodlayarak D) İçgörüsel E) Sosyal Öğrenme psikolojisinde bu yılın en kolay sorusuydu. Bunun bir nedeni de içgörüsel öğrenme kavramının, bilgi basamağında tanımsal özelliklerine dayalı olarak 2011 sınavında da sorulmasıydı. Bilindiği gibi içgörüsel öğrenme (kavrayarak öğrenme) bir problem çözme yöntemidir ve bu süreçte gerçekleşen öğrenme genellikle anidir, tamdır, uzun bir süre hatırlanır ve başka durumlarda da kullanılır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

17 75. İsmet Öğretmen derste su içen bir öğrenciyi gördüğünde onu uyarmış ve bu davranışı doğru bulmadığını belirtmiştir. Kemal Öğretmen ise aynı durumda öğrencinin su içmesinin sorun olmadığını düşünerek hiç tepki vermemiştir. Bu iki öğretmenin aynı uyarıcıya farklı tepkiler vermesi, insancıl eğitim ilkelerinden hangisi ile en iyi açıklanabilir? A) İnsan davranışlarını, kendi öznel gerçeği tayin etmektedir. B) İnsan hem aktif hem de reaktif bir varlıktır. C) Anlamlı öğrenme, öğrenilen konu öğrencilerin amaç ve ihtiyaçlarına uygun olarak algılandığında gerçekleşir. D) İnsanın tek ve temel güdüsü, kendisini gerçekleştirme ihtiyacından kaynaklanır. E) Davranış bozuklukları, güvensizlik sonucunda ortaya çıkmaktadır. İnsancıl yaklaşıma dayalı eğitimin ilkelerinden biri de İnsanın davranışlarını, kendi öznel gerçeği tayin etmektedir. Kişi içten ve dıştan gelen uyarıcıları, kendine özgü farklı bir gerçekle algılar ve kendi verdiği anlama göre bunlara tepki verir. Her davranışın ardında o kişiye özgü bir mantık bulunur ve bunu da kişinin geçmiş yaşantıları tayin eder. Buradan hareketle örnek durumdaki her iki öğretmenin de aynı uyarıcıya farklı davranışları, kendi öznel gerçeklikleriyle açıklanabilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

18 76. Ayşegül Öğretmen dersindeki bazı konuları bilgisayarda hazırladığı sunular yardımıyla öğrencilere öğretmeye çalışır. Konunun öğrencilerin dikkatini çekmesi için sunu sayfalarına renkli ve hareketli resimler koyar. Ancak bir süre sonra, öğrettiği konularla ilgili öğrencilerin neler hatırladığını test ettiğinde, öğrencilerin sunularda verilen bilgilerden çok, renkli ve hareketli resimleri hatırladıklarını görür. Öğrencilerin, asıl öğretilmek istenen konuları hatırlamak yerine, daha çok dikkat çekici resimleri hatırlamaları öğrenmede aşağıdakilerden hangisi hangisiyle açıklanabilir? A) Sönme B) Gölgeleme C) Yetersiz koşullanma D) Yanlış kodlama E) Yakınlık ilkesi Bir klasik koşullanma kavramı olan ve 2011 sınavında da sorulan gölgeleme; aynı anda sunulan iki uyarıcıdan etkili olanın, dikkati çekenin tepkiye yol açtığını, diğerinin ise tepkiye yol açmadığını ifade eder. Her ne kadar, bu soru bir klasik koşullanma sorusu olmasa da, aynı anda sunulan uyarıcılardan bilgilerin değil de renklihareketli uyarıcılar hatırlanması diğer seçeneklerin uygun olmaması nedeniyle en uygun kavram gölgelemedir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

19 77. Küçük Şule pudingi çok sever. Annesinden sık sık puding yapmasını ister. Şule nin puding isteği ile baş edemez hâle gelen annesi, bir gün koca bir tencere puding yapıp kızının önüne koyar. Bundan sonra Şule annesinden bir daha puding istemez. Şule nin annesi, aşağıdaki davranış biçimlendirme yöntemlerinden hangisini kullanmıştır? A) Zıt tepki B) Alıştırma C) Bıktırma D) Karşı karşıya getirme E) Duyarsızlaştırma Çocukların istenmeyen davranışlarını, alışkanlıklarını değiştirmek için cezaya alternatif olarak da sunulan kontrol yöntemlerinden birisi de bıktırmadır. Bu teknik, istenmedik davranışı yapanın, o davranışı yorulana, bıkana kadar yapmak zorunda bırakılmasıdır. Bu örnekte de kızının puding yeme davranışıyla baş edemeyen anne bir tencere puding yaparak onun puding yemekten bıkmasını amaçlamıştır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

20 78. Öğretmenler öğrencilerinin bazı matematiksel işlemleri daha kolay ve çabuk yapabilmeleri için öğrencilerine çarpım tablosunu ezberletir. Bu uygulamayı yapan öğretmenlerin aşağıdaki koşullanma ilkelerinden hangisini kullandığı söylenebilir? A) Bitişiklik B) İşaret öğrenme C) Ayırt etme D) Uyarıcı genellemesi E) Genelleme Bu yılın öğrenme psikolojisi soruları, önceki yılların soru ve kapsam geleneklerine uygun olmamışsa da, kimi soruların daha kaliteli ve açık seçik yazılmış olması beklense de Bu ÖSYM nin seçimidir, elemek için bu yola başvurdular. denebilir. Oysa 78. sorunun sözünü ettiğimiz bu değerlendirmenin de ötesinde, tartışmalı bir soru olduğu açıkca söylenmelidir. Bu soru bilimsel açıdan hatalıdır ve bilgi yanlışı içermektedir. Soruda öğrencilerin bazı matematiksel işlemleri daha kolay yapabilmeleri için öğrencilerine çarpım tablosunu ezberletmeleri gibi bilişsel bir öğrenme sürecini gerektiren sorunun koşullanmanın temel ilkesi olan bitişiklikle açıklanması, öğrenme psikolojisi alanındaki akademik yayınlarla örtüşmemektedir. Örneğin N. Senemoğlu bitişikliği (contiguity): Koşullama sürecinde, koşullu uyarıcı ve koşulsuz uyarıcıların verilme zamanının yakın olması biçiminde tanımlar. Bu kaynağın dışında koşullanma ya da davranışçı kuramlara ilişkin her kaynak bitişiklik kavramını zamansal yakınlık olarak ele almaktadır. Eğer bu soruda bitişiklik kavramının farklı bir yönü sorulmak istenmişse de kavramın bu yönünün ne olduğunu sadece soru yazarının düşünce dünyasının derinliklerinde olduğunu söyleyebiliriz. Bize göre bu gerekçelerle soru hatalıdır. Not: Buradaki bitişiklik kavramı Guthrie nin bitişiklik kuramı nda ifade edildiği gibi bir durumdaki bir davranış o durum tekrarlandığında tekrar edeceği anlayışıyla da örtüşmemektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

21 79. Cemil, otomobiliyle yol alırken kısa bir süre önce kendisini sollayarak geçen araç sürücüsünün bir polis ekibi tarafından durdurulduğunu ve sürücüye ceza yazılmakta olduğunu görür. Bu durum, Cemil in yolun kalan kısmında otomobilini sürerken hız sınırını aşmamaya özel bir gayret göstermesine neden olur. Sosyal öğrenme kuramı açısından değerlendirildiğinde, Cemil in bu davranışını en iyi açıklayan kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Öz düzenleme B) Dolaylı ceza C) Olumsuz pekiştirme D) Doğrudan ceza E) Dolaylı duygu Bu soru tipik bir dolaylı ceza örneğidir. Bir başkasının (hız sınırını aşan kişinin) davranışının ardından cezalandırıldığına tanık olan gözlemcinin de o davranışı sergilememe eğilimi göstermesi sosyal öğrenme kuramının kavramlarından biri olan dolaylı ceza yla açıklanabilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

22 80. Öğrencilerin verimli bir öğrenme gerçekleştirebilmeleri için güdülenmenin çok önemli olduğunu bilen bir öğretmen, derse öğrencilerinin güdülenme düzeyini artırarak başlamak ister. Öğretmenin, aşağıdakilerden hangisini yapması öğrencileri güdülemede yetersiz kalır? A) Derse gündemdeki konulardan bahsederek başlaması B) Derse konuyla ilgili ilginç ve şaşırtıcı bir soruyla başlaması C) Dersin konusuyla öğrencilerin hoşlandıkları etkinlikler arasında bağlantı kurması D) Dersin konusuyla ilgili merak uyandırması E) Dersi görsel ve işitsel materyal yardımıyla işlemesi Güdülenme teorisine göre insanların belli bir amaca yönelik davranış geliştirmeleri, o yönde bir gereksinim yoksunluğu içinde olmaları ve bu gereksinimi gidermeyi istemelerinden kaynaklanır. Bu temel bilgiye göre dersin gündemle ilişkilendirilmesi, derse ilginç sorularla başlanması, konuyla öğrencilerin hoşlandıkları etkinliklerin ilişkilendirilmesi, merak uyandıracak bir nitelikte olması ve dersin dikkat çekici sunulması hem dikkati hem de güdülenmeyi olumlu yönde etkiler. Bununla birlikte A seçeneğinde dersin ya da konunun gündemle ilişkilendirilmesinden değil, derse gündemle başlamaktan söz ediliyor. Dolayısıyla konuyla ilgisi yoksa derse gündemle başlamanın konuyu öğrenmeye yönelik bir güdüleyici etkisinin olması beklenmeyebilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

23 81. Can, ablası oyun hamuruyla arabalar yaparken onu izler. Ablası gibi, önce arabanın tekerleklerini ve gövdesini yapmaya, sonra da bunları dikkatlice birleştirmeye çalışır. Ablasının oyun hamurundan yaptığı renk renk arabaları kendisi de yapmak ister ancak hamurlara sadece kabaca şekiller verebilir. Buna göre Can, gözlem yoluyla öğrenmenin hangi aşamasında zorluk yaşamaktadır? A) Dikkat B) Akılda tutma C) Zihinsel deneme D) Uygulama E) Güdülenme Gözlem yoluyla öğrenme stratejisinin dört öğrenme aşamasından oluştuğunu hatırlayalım: 1 Dikkat etme, 2 Hatırda tutma (Akılda tutma), 3 Davranışa dönüştürme (Uygulama, Üretme) ve 4 Güdülenme. Bu öğrenme stratejisine göre değerlendirilecek olan bu soruda ablasının davranışını (Hamurla oyuncak arabalar yapma) gözlemiş olan (Dikkat etme) bir çocuğun arabalara biçim vermekte yani hatırladığı davranışı üretmede, davranışa dönüştürmede ya da uygulamada zorlandığı görülmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

24 82. Yasemin, coğrafya dersinin sınavlarından sürekli düşük not almaktadır. Başarılı arkadaşlarının bu dersi nasıl çalıştıklarını gözlemleyen Yasemin, birkaç arkadaşını gözlemledikten sonra kendisi için uygun olan çalışma yöntemlerini, araçlarını ve uygun çalışma zamanını saptayarak işe koyulur ve sonunda hedeflediği başarıya ulaşır. Sosyal öğrenme kurumuna göre Yasemin in başarısı aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Dolaylı öğrenme kapasitesi B) Öz düzenleme kapasitesi C) Öz yargılama kapasitesi D) Karşılıklı belirleyicilik ilkesi E) Öz yeterlik algısı Sosyal öğrenme kuramının temel ilkelerinin şunlar olduğunu hatırlayalım: 1 Karşılıklı belirleyicilik, 2 Dolaylı öğrenme kapasitesi, 3 Sembolleştirme kapasitesi, 4 Ön görü kapasitesi, 5 Öz düzenleme kapasitesi, 6 Öz değerlendirme kapasitesi (öz yeterlik algısı içerir). Bu soruda Yasemin in düşük not aldığı coğrafya dersine ilişkin içinde bulunduğu durumu değiştirmeye çalıştığı, bu konuda hayatına aktif olarak müdahale eden bir birey olduğu görülüyor. Bandura nın öz düzenleme ilkesine göre de insan yaşamın nesnesi değil; ona müdahale eden, istediğini seçen, tercihler yapan yaşamın aktif bir öznesidir. Bu nedenle de Yasemin in bu çabası öz düzenleme ilkesiyle açıklanabilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

25 83. İlköğretim öğrencisi Fatma, babasına sınıf öğretmeninin, arkadaşlarının ve kendisinin istek, ilgi ve ihtiyaçlarına dikkat ettiğini ve yardımcı olmaya çalıştığını söyler. Buna göre, Fatma nın sınıf öğretmeni aşağıdaki yaklaşımlardan hangisine daha uygun davranmaktadır? A) Öğrenme temelli B) Bilişsel C) Davranışçı D) İnsancıl E) Öğretmen merkezli Hümanist psikolojiden de etkilenen öğrenen merkezli tasarımlarda öğrenci merkeze alınır. Onların gelişim özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları programların ve öğretim sürecinin tasarlanmasına yön verir. Hatta hümanist (insancıl) program tasarım yaklaşımına göre her birey kendine özgü ve farklıdır, bu nedenle öğretim bireyselleştirilmelidir ve eğitimin amacı bireyin kendini gerçekleştirmesini sağlamak olmalıdır. Öncüldeki örnek incelendiğinde de öğretmenin, öğrencilerin bireysel olarak istek, ilgi ve ihtiyaçlarına dikkat ettiği ve bunları dikkate alarak öğretim sürecini tasarladığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla öğretmenin insancıl yaklaşıma uygun davrandığı söylenebilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

26 84. Bireyi ve onun içinde bulunduğu durumu anlayabilmek için bütün durumu yani öğrencinin ailesini, okulunu ve doğal çevresini de göz önünde bulundurmak gerekir. Bu görüş, aşağıda verilen kuramlardan hangisiyle en iyi örtüşmektedir? A) Sosyal öğrenme B) Davranışçı C) Alan D) Psikoanalitik E) İnsancıl Bu yıl, öğrenme psikolojisinde en kıyıda köşede kalmış kavram ya da konu seçilmeye değer bir sorudur. Soruda Bireyi ve onun içinde bulunduğu durumu anlayabilmek için bütün durumu yani öğrencinin ailesini, okulunu ve doğal çevresini de göz önünde bulundurmak gerekir. ifadesinin Lewin in alan kuramı yla ilişkilendirildiğini görüyoruz. Sosyal psikolojinin kurucusu olan, aynı zamanda öğrenme konusuyla da ilgilene, Lewin e göre yaşam alanı (life space) belli bir bireyin, belli bir zamandaki davranışını etkileyen olguların ya da gerçeklerin toplamıdır. Bu soruda da bu temel ilkenin öğrenci dünyasındaki karşılığı belirtilmiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

27 85. Deniz, mantık dersinden korkmakta ve bu dersten başarısız olacağını düşünmektedir. Buna rağmen dersi dinlemeye ve anlamaya çalışmaktadır. Deniz bir gün derste öğretmeninin sorduğu sorulara üst üste birkaç kez doğru cevap verdikten sonra ders onun için zevkli bir hâle dönüşmüş, başarısında artış olmuştur. Sosyal öğrenme kuramına göre, Deniz in başarısı aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Öz düzenleme kapasitesi artmıştır. B) Öz yargılama kapasitesi artmıştır. C) Öz yeterlik algısı değişmiştir. D) Dolaylı yaşantılar öğrenciyi motive etmiştir. E) Akılda tutma süreci gelişmiştir. Bu sınavda beklediğimiz bir kavram da sosyal öğrenme kuramının kavramlarından biri olan öz yeterlik algısı ydı ve bu kavramın sorulması bizi şaşırtmadı. Bu soruya bakıldığında, mantık dersini başaramayacağına inanan bir öğrencinin yaşantılarının etkisiyle bu dersten başarılı olacağına inanmaya başlaması öz yeterlik algısındaki bir değişiklik olabilir. Çünkü bir kişinin herhangi bir alanda ne kadar başarılı olabileceğine ilişkin kendine yönelik algısı öz yeterlik algısını ifade eder. Doğru yanıt C seçeneğidir.

28 86. Sınıf öğretmeni, okul rehber öğretmenine Tülay ın öğrenme güçlüğü olduğundan şüphelendiğini söyler. Tülay ile görüşen rehber öğretmen, Tülay ın annesinin, kızının okurken yaptığı en ufak hatada Sen zaten okumayı öğrenemeyeceksin. diyerek ona ceza verdiğini, Tülay ın da bu nedenle çaba göstermeyi bıraktığını fark eder. Tülay ın yaşadığı deneyim aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Öğrenilmiş çaresizlik B) Gerileme C) Kaygı D) Tükenmişlik E) Dışsallaştırma Bu soruda öğrenciye okurken yaptığı en ufak hatada dahi öğrenemeyeceğinin söylenmesi ve cezalandırılması onun bu yöndeki çabalarından vazgeçmesine yol açmıştır. Dolayısıyla çocuk okumayı başaramayacağına inanarak çaba göstermekten vazgeçmiştir. Verilen açıklamanın tamamı, öğrenilmiş çaresizlik, kavramıyla açıklanabilir. Çünkü öğrenilmiş çaresizlik, bireyin içinde bulunduğu durumda davranışlarının etkili olmadığına kanaat getirip çaba sarf etmekten vazgeçmesini ifade etmektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

29 87. Ayşe Öğretmen ders anlatırken konunun önemli noktalarını vurgulamak için sesini yükseltmekte, tahtadaki bazı kelimelerin altını çizmektedir. Bu davranışının, öğrencilerin temel bilgiye odaklanmasına yardımcı olacağını düşünmektedir. Ayşe Öğretmen in bu uygulaması, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Sosyal öğrenme B) Bitişiklik C) Sistematik davranış D) Duyuşsal öğrenme E) Bilgiyi işleme Bu soruda öğretmenin yazılanların altını çizmesi, önemli noktaları vurgulaması nın gerekçesine dikkat etmek soruyu çözmede önemlidir. Soru köküne bakarsanız öğretmen bu davranışlarıyla öğrencilerinin temel bilgiye odaklanması nı sağlamak istemektedir. Odaklanma zihinsel bir yoğunlaşmayı, dikkati ifade eden bir kavramdır. Dolayısıyla bu ifadeler dikkat, tekrar gibi algıyı ve öğrenmeyi etkileten bilişsel bir süreci öne çıkardığı için bu örnekteki uygulamalar en çok bilgiyi işleme kuramıyla ilişkilendirilebilir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

30 88. Ahmet Bey, hastalığı nedeniyle yakın geçmişte olup bitenleri hatırlayamamaktadır. Ancak satranç oynamakta ve bu oyunun kurallarını hatırlamada hiçbir güçlük çekmemektedir. Buna göre, Ahmet Bey in hangi belleğinde bozulma olduğu söylenebilir? A) Yalnızca anlamsal B) Yalnızca anısal C) Anlamsal ve anısal D) Anısal ve işlemsel E) İşlemsel ve anlamsal Bu soruyu çözümlemeden önce bilgiyi işleme kuramında belleğin temel kısımlarının neler olduğunu hatırlayalım; 1 İfade Edilebilir Bellek: anısal ve anlamsal bellekten oluşur. Anısal bellek kişisel yaşantıları ifade ederken anlamsal bellek dünyanın genel bilgisini, genel kültür bilgilerini ve bilimsel bilgileri ifade eder. 2 İfade Edilemeyen Bellek: işlemsel bellek olarak da adlandırılır. Bu bellek; art arda aşamalardan, becerilerden oluşan davranışların bilgisini içerir. Buradan hareketle soruda Ahmet Bey hakkında dikkat çeken noktaları sıralayalım: Satranç oynayabilmesi ise işlemsel belleğinde (ifade edilemeyen, otomatikleşmiş becerilerin bilgisi burada saklanır) bozulma olmadığını gösterir. Kuralları hatırlaması da anlamsal belleğindeki bilgilerin kimilerinin hatırlandığını gösterir. Yakın geçmişte olup bitenleri hatırlayamıyor. Bu durum hangi belleğindeki bozulmayla açıklanabilir? Akla öncelikli olarak anısal bellek gelir. Çünkü anısal belleğin kısaca yaşananlara ilişkin ne olduğunu, nerede olduğunun bilgisidir. Dolayısıyla anısal bellekte bozulma olması beklenir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

31 89. Zor bir matematik probleminde ilk defa kareköklü ifadelerle karşılaşan Metin, içinde karekök geçen tüm soruları sıkıntılı ve anlaşılmaz olarak değerlendirmektedir. Bu tür bir soru gördüğünde kaygılanmakta ve çözemeyeceğini hissetmektedir. Bunun sonucunda da soruyu çözmekten hemen vazgeçmekte ve başka bir soruya geçmektedir. Metin in kareköklü soruları sıkıntılı ve anlaşılmaz olarak değerlendirmesi ve kaygılanması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Klasik koşullanma B) Alışkanlık C) Edimsel koşullanma D) Transfer E) Genelleme Bu soruda yaşantıların etkisiyle kareköklü ifadelerin olduğu sorulara karşı gelişen kaygı tepkisi daha önce nötr olan bir uyarıcıya karşı daha sonra koşullu bir tepkinin oluşumuyla açıklanabileceği için klasik koşullanma olduğu söylenebilir. Soru seçeneklerinden en önemli çeldiricinin genelleme olduğunu da belirtmeliyiz. Ancak genellemenin koşullu bir uyarıcının dışındaki başka/benzer uyarıcılara karşı da koşullu tepki geliştirmek olduğunu hatırlatalım. Dolayısıyla kareköklü ifadelere karşı bir koşullu tepki eğer üslü ifadeler üslü ifadelere karşı da geliştirilmiş olsaydı doğru yanıt genelleme olabilirdi. Doğru yanıt A seçeneğidir.

32 90. Trigonometri formüllerini öğrenmede zorlanan Ercan, formülleri farklı renklerdeki kâğıtlara yazarak evin giriş kapısından odasına doğru yapıştırmıştır. Sınavda hatırlaması gerektiğinde yürüdüğü güzergâhı göz önüne getirmekte ve ilerleme sırası ile formülleri hatırlamaktadır. Ercan, aşağıda verilen bellek destekleme yöntemlerinden hangisini kullanmıştır? A) Çengel B) Zincirleme C) Yerleşim D) Askı sözcük E) Anahtar sözcük Yerleşim yöntemi; belleği desteklemede, hatırlamada ipucu geliştirme amacıyla kullanılır. Öğrenilmek, hatırlanmak istenen bilgiler kişinin iyi bildiği bir mekandaki çeşitli nesnelerle ya da yerlerle ilişkilendirilerek daha kolay hatırlanır. Burada da trigonometri formülleri evin girişinden odaya doğru çeşitli yerlere yapıştırılarak mekansal/ yersel bir ilişki sağlanmak istenmiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.