T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü AKARÇAY HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI KASIM 2008
İÇİNDEKİLER I HAVZA GENEL DURUMU... 1 I.1 Yerleşim Alanları... 5 I.2 Coğrafi Durum... 8 I.3 Arazi Kullanımı... 11 I.4 Sanayiler ve OSB... 12 II SU KAYNAKLARININ MEVCUT DURUMU... 18 II.1 Su Kaynakları Potansiyeli... 18 II.1.1 İklim ve Yağış... 19 II.1.2 Su Kaynakları... 19 II.1.3 Yeraltısuyu Kaynakları... 21 II.1.4 Sulak Alanlar... 23 II.2 Su Kullanımları... 25 II.2.1 İçme Suyu... 25 II.2.2 Tarım... 26 II.3 Havza Ölçeğindeki Su Yapıları... 27 III SU KALİTESİNİN MEVCUT DURUMU... 29 III.1 Mevcut Durum... 29 III.1.1 Mevcut İzleme Ağı Çalışmaları... 31 III.1.2 Su Kirliliğinin Kontrolü ve İzlenmesi Çalışmaları... 32 III.2 Erozyon ve Sedimantasyon... 34 III.3 Yerüstü ve Yeraltı Suyu Kirlilik Kaynakları... 34 III.3.1 Evsel Atıklar... 35 III.3.2 Endüstriyel Atıklar... 40 III.3.3 Jeotermal Kirlilik... 45 III.3.4 Tarım İlaçları ( Pestisidler ) ve Gübreler:... 55 i
IV MEVCUT VE PLANLANAN ALTYAPI TESİSLERİ... 60 IV.1 KENTSEL ATIKSU ALTYAPISI... 61 IV.1.1 Kanalizasyon ve Yağmur Suyu... 61 IV.1.2 Atıksu Arıtma Tesisleri... 62 IV.2 KIRSAL ATIKSU ALTYAPISI... 68 IV.3 ENDÜSTRİYEL ATIKSU ALTYAPISI... 69 IV.3.1 Organize Sanayi Bölgeleri... 70 IV.3.2 Tekil Endüstiriler... 72 IV.4 KATI ATIK YÖNETİMİ... 76 V SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ... 81 V.1 Eylem Planı... 81 V.1.1 Aşama I (Acil Düzenlemeler-Kısa Vade)... 92 V.1.2 Aşama II (Mevcut Durumun İyileştirilmesi-Orta Vade)... 93 V.1.3 Aşama III (Havza Bazında Yönetime Geçiş-Orta Vade)... 96 V.1.4 Aşama IV (Havza Bazında Yönetim Modeli-Uzun Vade)... 98 VI SONUÇLAR VE ÖNERİLER... 101 EK-1 AKARÇAY HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI - TAKVİM EK-2 AKARÇAY HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI ÖN FİZİBİLİTE ii
PROJE ÖZETİ Havza yönetimi bir su toplama havzasında, ekolojinin temel esasları dikkate alınarak, toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasını sağlayacak şekilde doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının planlanması, geliştirilmesi ve yönetilmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım, havza yönetimine aynı zamanda, havza toplumunun kalkındırılması ve kırsal kalkınma kavramları ile eş bir anlam yüklemektedir. Son yıllarda hızlı nüfus artışına paralel olarak artan su talebine karşı uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe gelişen sanayi ve tarımsal faaliyetlere bağlı olarak aşırı kullanım ve çeşitli kirlilik parametreleri nedeniyle ortaya çıkan sorunlar özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha artırmıştır. Havza ölçeğinde su kaynaklarında gerek miktar gerekse de nitelik olarak meydana gelen değişikliklerin gözlenmesi, herhangi bir olumsuz durumda gerekli önlemlerin alınması açısından da büyük avantajlar sağlayacaktır. Havzanın bir bölümü için sorun yaratmayan bir problemin diğer bölümü için zamanla büyük sorunlar yaratacağı düşünülmeli (taşkın, kirletici deşarjı vs.), kaynağın korunması için sistemin bir bütün halinde incelenmesi sağlanmalıdır. Su kaynakları üzerinde yapılacak her müdahalenin sürdürülebilir, koruma-kullanma ilkeleri doğrultusunda akılcı politikalar içermesi çok net bir gerekliliktir. Su kaynakları üzerindeki artan tüketim talepleri, kaynaklardan yararlananlara eşit fırsatlar ve yararlar sağlayacak şekilde sürdürülebilir özelliklere sahip olması nehir havzalarının kaynaktan başlayarak bir bütünlük içerisinde ele alınmasını, havzadaki mevcut kirletici kaynaklarının değerlendirilmesini, diğer bir ifade ile havza planlaması yapılmasını gerektirmektedir. Afyon Akarçay Havzası, ülke genelinde kirlilik açısından 25 akarsu havzası arasında 3. sırada bulunmaktadır. Akarçay Nehri ndeki akış rejiminin düzensizliği ve debinin düşüklüğünden dolayı evsel ve endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik yükünün artması nedeniyle söz konusu kirliliğin ekolojik yaşama olumsuz etkileri daha çabuk ve tahrip edici olmaktadır. Tarımsal çalışmaların da önemli bir geçim kaynağı olduğu bu havzada planlamaların havza ölçeğinde yapılmasına gereksinim duyulmaktadır. iii
Bu çerçevede oluşturulan Akarçay Havza Koruma Eylem Planı projesinin temel amaçları: - Havza ölçeğindeki kirletici kaynaklarını tesbit etmek, - Yerleşim yerlerinde ihtiyaç duyulacak olan evsel nitelikteki atıksu arıtma tesislerinin planlamasını yapmak, - Oluşturulan nihai plan çerçevesinde AAT lerinin türünü, işletmeye alma yılını ve ön maliyetlerini tesbit etmek, - Havza ölçeğindeki faaliyetlerin Eylem Planı çerçevesinde gerçekleştirilmesi için havza sınırları içerisinde sorumlulukları olan tüm kurum ve kuruluşların faaliyetlerini takvime bağlamak. Bu takvim çerçevesinde belirtilen aktiviitelerin Çevre ve Orman Bakanlığı liderliğinde gerçekleştirilmesini temin etmek. Evsel nitelikli atıksu arıtma tesislerinin planlaması amacıyla üç temel alternatif çerçevesinde farklı uygulama planları oluşturulmuş ve teknik, coğrafi ve idarı açıdan değerlendirilerek en uygun alternatifi belirlenmiştir. Uygulama açısından en uygun bulunan alternatif Ön Fizibilte çerçevesinde daha detaylı şekilde incelenmiştir. - Alternatif 1 kapsamında oluşan planda çok fazla sayıda AAT nin kurulması özellikle işletme döneminde oldukça maliyetli ve teknik/idarı açıdan zorlukların yaşanacağı bir süreci de beraberinde getirecektir. - Alternatif 2 kapsamında planlanan AAT lerinin sayısı en optimal seviyede olsada çoğrafi engellerden dolayı bir çok ilçede terfi zorunluluğunu getirmektedir. - Alternatif 3 kapsamında planlanan sistem kollektör ağının çok uzun mesafelerde ve büyük çaplı borular kullanarak kurulmasını gerektirdiği için maliyeti en yüksek alternatif olmuştur. Alternatif 1,2 ve 3 de belirtilen uygulama planları incelendiğinde inşaat ve işletme aşamalarında daha verimli bir havza koruma plan ve programının uygulanacağı bir sistemin oluşturulması için Alternatif 4 kapsamında bir sistem planlanmıştır. Bu sistem AAT lerinin cazibe ile planlanmasını sağladığı gibi kollektör hatları da coğrafı açıdan uygun görülen yerleşim yerlerini birleştirmek için kullanılmıştır. Alternatif 1-4 için öngörülen maaliyetler (ilk yatırım, kollektör hattı ve 30 yıllık işletme) iv
özetlenmiştir: Ön Fizibilite de planlanan AAT ve kollektör sistemi Ek-2 de de topografik harita üzerine işlenmiştir. Kollektör hatlarının çapları ve uzunlukları da Ek-2-deki tabloda belirtilmiştir. Akarçay Havzası AAT Eylem Planı Karşılaştırması İlk Yatırım (YTL) İşletme (30 Yıl) (Net Toplam Maliyet Alternatif şimdiki (YTL) Toplam Maliyet zaman AAT Adet Atıksu Arıtma Kollektör Hattı (Atıksu Arıtma değeri) + Kollektör) (İlk Yatırım + İşletme) 1 50 49,253,473 12,805,555 62,059,028 71,927,292 133,986,320 2 25 44,740,352 28,561,620 73,301,972 61,864,436 135,166,408 3 18 38,170,994 51,882,885 90,053,879 54,983,206 145,037,085 4 37* 48,361,230 29,708,050 78,069,280 65,417,544 143,486,824 İleri AAT, İkincil AAT ve Doğal AAT toplam adeti Bu Eylem Planı çerçevesindeki temel hedef Akarçay Havzası ndaki yerleşim yerleri için planlanan Evsel AAT lerinin 2011 yılına kadar işletmeye alınarak tüm havza genelinde yerleşim yerlerinden alıcı ortamlara (ör. Akarçay, Eber Gölü, Akşehir Gölü) direkt deşarj sonrasında oluşan kirliliğin önüne geçilmesidir. Bu sayede mevcut koşullarda SKKY yönetmeliğine göre IV. Sınıf kalitedeki Akarçay ın II. Sınıf kalitesine yükseltilmesidir. v
I HAVZA GENEL DURUMU Türkiye, entegre havza yönetimine göre 25 adet hidrolojik havzaya ayrılmıştır. Havzaların ortalama yıllık toplam akışları 186 milyar m³'tür. Havza verimleri birbirlerinden farklı olup, Fırat ve Dicle havzalarının toplam ülke potansiyelinin yaklaşık % 28,5'ine sahip olduğu görülmektedir. AKARÇAY HAVZASI Şekil 1. Türkiye Akarsu Havzaları Afyonkarahisar-Akarçay Nehri Havzası; İç Anadolu, Ege ve Akdeniz Bölgeleri arasında yer alan, 30-32 doğu boylamları (240000-400000 UTM) ile 38-39 kuzey enlemleri (4210000-4330000 UTM) arasında 7340 km2 lik drenaj alanına sahip bir çöküntü havzası olup, Afyonkarahisar Kapalı Havzası nda alt havzasıdır. Drenaj alanının yaklaşık 2985 km 2 sini ova alanı oluşturmaktadır. Afyonkarahisar-Akarçay Havzası nı; batıda Sincanlı Ovası, kuzeyde Afyon, Bolvadin Ovaları, iç kısımda Çobanlar Ovası, güneyde Şuhut Ovası, doğuda Eber ve Akşehir Ovaları oluşturmaktadır. 1
Şekil 2. Akarçay Havzası Ovalar Havza yüzey biçimleri olarak içbatı anadolu eşiğinin orta derecede yükseltiye sahip olan dağları ile bu dağlar arasında yer yer daralan ve genişleyen bazen boğazlarla birleşen ovalardan oluşmaktadır. İli güneyden Sultan Dağları, güney batıdan Acı göl, Maymun dağları, batıdan Burgaz dağları, kuzeybatıdan Eynihan dağları, kuzeyden Sakarya ırmağının kaynak yöreleri, doğudan Emir dağlarının doğu uzantıları, güneydoğudan Akşehir gölü sınırlamaktadır. Havzanın doğu sınırlarındaki Emir Dağlarının batısında yaklaşık 1.000 m yükseklikte Afyonkarahisar ovası yer alır. Havza akarsular açısından zengin olmayıp, akarsular sel suları karakterindedir. Havza coğrafi olarak Ege, Akdeniz ve İçanadolu bölgelerinin birleştiği bir noktada yerleşmiştir ve her üç bölgede de toprakları bulunmaktadır. Havzanın geniş bir kesimi Ege Bölgesinin İçbatı Anadolu bölümündedir. İçbatı Anadolu eşiği üzerinde yeralan güneydoğu-kuzeybatı doğrultulu dağ dizilerinden en doğuda olan Emir ve Sultan Dağları, havzanın doğusunda yer almaktadır. Bu dağlar dizisinin batısında, aynı doğrultuda uzanan yaklaşık 1.000 metre yüksekliğinde çukur bir alan bulunmaktadır. Afyonkarahisar Ovası bu çukur alanın üzerinde 2
yer alır. Batıda ikinci bir dağlar dizisi sıralanmaktadır. Bu dağlar dizisinin batısında da, Sandıklı ve Sinanpaşa Ovaları yer alır. Havzadaki dağlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak karaçam ve ardıçlardan oluşur. Ovalar ise çıplaktır. Şekil 3. Akarçay Havzası Coğrafyası Havzadaki akarsular çeşitli doğrultularda akmaktadır. Havzanın kuzeydoğusunda bulunan sular Sakarya Nehri ne, kuzeybatı kesimindekiler de yine Sakarya nın kolu olan Porsuk Çayı na dökülerek Karadeniz e ulaşır. Batıdaki sular Büyük Menderes in kolu Kufi Çayı na karışarak Ege Denizi ne gider. Havzanın orta kesiminde bulunan suların önemli bir bölümünü Afyonkarahisar Ovasından geçen Akarçay toplayarak önce Eber Gölü ne, daha sonra da Akşehir Gölü ne taşır. Eber Gölü ve Karamık Gölü nün tümü, Akşehir gölü nün ise bir kısmı il sınırları içindedir. Afyon un iklimi yükselti ve denizden uzaklık nedeniyle İçanadolu iklimine benzer. Bu dağlık coğrafyanın oluşturduğu alt havzalar aşağıda belirtilmiştir. 3
Şekil 4. Akarçay Havzası Alt Havzalar Akşehir ve Eber gölleri su toplama alanı olarak tanımlanan alan, Eber ve Akşehir Alt Havzası nı kapsamaktadır. Eber ve Akşehir Alt Havzası, toplam drenaj alanı yaklaşık 7500 km2 olan Akarçay Havzası nın güneydoğu ucunu oluşturmaktadır. Akarçay Havzası, Afyonkarahisar İli nin batısındaki Sincanlı Ovası ndan başlayarak kuzeybatı-güneydoğu istikametinde Akşehir-Tuzlukçu arasına kadar uzanan büyük bir çöküntü havzasıdır. Akarçay Havzası nın topoğrafik olarak en düşük kotlu bölgesi Akşehir Gölü olup, havza boyunca tüm akımlar Akşehir Gölü ne doğru olup havzanın bu noktadan sonra çıkışı bulunmamaktadır. Akarçay Havzası nın doğu ucundaki doğal hidrolojik alt havza alanlarını oluşturan Eber Alt Havzası, yaklaşık 78.024 hektar, Akşehir Alt Havzası ise yaklaşık 237.571 hektarlık bir alanı kaplamaktadır. 4
Akşehir ve Eber Gölleri Alt Havzası, idari olarak Konya ve Afyonkarahisar ili sınırları içinde yer alan 5 ilçe merkezi, 22 belde ve 48 köyü kapsamaktadır. Konya ili Akşehir ve Tuzlukçu ilçe merkezleri ile Afyonkarahisar İli Bolvadin, Çay ve Sultandağı İlçeleri havza alanında kalan ilçe merkezleridir. Doğanhisar İlçe merkezi ise alt havza sınırları dışında olup, Doğanhisar ilçesinin Karaağa ve Kocaş beldeleri ile İlyaslar, Uncular ve Yazır köyleri alt havza sınırları içinde yer almaktadır. I.1 Yerleşim Alanları Havza sınırları içerisinde Afyon ve Konya illeri yer almaktadır. Afyon ve Konya illerinin Akarçay havzası içerisinde kalan ilçeleri aşağıdaki tabloda sıralanmış ve şekilde belirtilmiştir. Tablo 1a. Akarçay Havzası Yerleşim Alanları (Afyon İli) İLÇE BELEDİYE NÜFUS (2007) Merkez Afyonkarahisar Belediyesi 159.967 Anıtkaya Belediyesi 2.069 Beyyazı Belediyesi 3.025 Büyükkalecik Belediyesi 3.251 Çayırbağ Belediyesi 3.802 Çıkrık Belediyesi 2.471 Değirmenayvalı Belediyesi 2.988 Erkmen Belediyesi 3.189 Fethibey Belediyesi 2.598 Gebeceler Belediyesi 3.126 Işıklar Belediyesi 7.118 Nuribey Belediyesi 2.957 Salar Belediyesi 3.842 Susuz Belediyesi 4.202 Sülümenli Belediyesi 4.906 Sülün Belediyesi 2.631 Bolvadin Bolvadin Belediyesi 31.352 Büyükkarabağ Belediyesi 1.621 Dişli Belediyesi 3.766 Özburun Belediyesi 1.966 5
İLÇE BELEDİYE NÜFUS (2007) Çay Çay Belediyesi 14.702 Akkonak Belediyesi 1.691 Deresinek Belediyesi 1.355 Eber Belediyesi 1.037 İnli Belediyesi 2.014 Karamık Belediyesi 1.258 Karacaören Belediyesi 3.702 Koçbeyli Belediyesi 1.555 Pazarağaç Belediyesi 2.867 Çobanlar Çobanlar Belediyesi 8,630 Kocaöz Belediyesi 2.366 İhsaniye İhsaniye Belediyesi 2.231 Yaylabaği Belediyesi 2.099 Ayazini Belediyesi 1,893 Bozhüyük Belediyesi 2.032 Gazlıgöl Belediyesi 2.087 Gazlıgölakören Belediyesi 1.883 Kayıhan Belediyesi 2.576 İscehisar İscehisar Belediyesi 11.721 Seydiler Belediyesi 2.099 Sinanpaşa Sinanpaşa Belediyesi 4.013 Ahmetpaşa Belediyesi 2.787 Akören Belediyesi 2.968 Düzağaç Belediyesi 2.580 Güney Belediyesi 1.783 Kılıçarslan Belediyesi 2.467 Kırka Belediyesi 2067 Küçükhüyük Belediyesi 1.986 Tınaztepe Belediyesi 3.460 Tokuşlar Belediyesi 1.449 Sultandağı Sultandağı Belediyesi 6.364 Dereçine Belediyesi 2.612 Karapınar Belediyesi 1.570 Kırca Belediyesi 1.930 Üçkuyu Belediyesi 596 6
İLÇE BELEDİYE NÜFUS (2007) Yakasinek Belediyesi 2.278 Yeşilçiftlik Belediyesi 2.653 Şuhut Şuhut Belediyesi 12.038 Atlıhisar Belediyesi 1.904 Balçıkhisar Belediyesi 2.228 Efe Belediyesi 1.573 Karaadilli Belediyesi 3.083 Karacaören Belediyesi 1.052 Kayabelen Belediyesi 918 TOPLAM 387.004 Tablo 1b. Akarçay Havzası Yerleşim Alanları (Konya İli) İLÇE BELEDİYE NÜFUS (2007) Akşehir Akşehir Belediyesi 63.472 Adsız Belediyesi 3.394 Altuntaş Belediyesi 2.160 Atakent Belediyesi 1.413 Doğrugöz Belediyesi 4.393 Engili Belediyesi 1.357 Gölçayır Belediyesi 992 Karahüyük Belediyesi 2.011 Ortaköy Belediyesi 2.128 Yazla Belediyesi 1.501 Reis Belediyesi 1.259 Çakıllar Belediyesi 3.010 Tuzlukçu Tuzlukçu Belediyesi 3.977 Doğanhisar Karaağa Belediyesi 1.959 Koçaş Belediyesi 942 TOPLAM 93.968 7
İhsaniye AKARÇAY HAVZA SINIRLARI Sinanpaşa Afyon (Merkez) İscehisar Bolvadin Çobanlar Çay Şuhut Sultandağı Tuzlukçu Akşehir Doğanhisar Şekil 5. Akarçay Havzası Yerleşim Alanları I.2 Coğrafi Durum Akşehir-Afyonkarahisar çöküntü alanın en önemli akarsuyu olan Akarçay depresyon yönünde menderes çizerek akar ve Akarçay ın yatağı ovanın en alçak kısımlarını oluşturur. Akarçay Havzasını güneyden kuşatan Sultandağları 2.519 m yükseltisine kadar uzanır. Sultandağları ndan çöküntü alanına akan dereler derin vadiler oluşturmuş ve bu derelerin düzlüklere ulaştığı yerlerde çok sayıda alüvyon yelpazesi oluşmuştur. Havza sınırları içindeki en belirgin coğrafi varlıklar aşağıda özetlenmiştir. Dağlar Ahır Dağları: 1940 m. yüksekliktedir. Sinanpaşa ile Sandıklı ilçeleri arasındadır. Dağın eteklerinde çamlıklar görülür. Emirdağları: 2307 m yüksekliği olan bu dağlar, Bolvadin ilçesi ile adını verdiği Emirdağ ilçesi arasındadır. Kumalar Dağları: 2447 m. yüksekliği olan bu dağ, Sandıklı-Şuhut arasında yer alır. 8
Paşa ve Bey Dağları: Paşa ve Bey dağları 1750 m. yüksekliktedir. Bolvadin ve Bayat ilçeleri arasında yükselen tepeye Pasa dağı, batı ve kuzey yönünde Eskişehir iline kadar uzanan dağlara da Bey dağları denilir. Maymun Dağları: 1622 m. yükseklikte olan bu dağ batı bölgesindedir. Bozdağ: 1250 m. yüksekliğinde olup batı bölgesindedir. Sultandağları: 2519 m. yüksekliği olan bu dağlar, adını verdiği Sultandağı ilçesi ve Akşehir yönünde uzanmaktadır. Ovalar Afyonkarahisar Ovası: Tamamı kapalı bir havza durumundadır. Akarçay ın kuzeybatıgüneydoğu yönünde katettiği geniş düzlükler halindedir. Kuzeyinde Eynihan dağları (Beydağı 1750 m., Samdağ 1500 m., Emirdağları 2066 m.) ve batıda Kalecik tepelerinin yer aldığı Kumalar dağları vardır. Akarçayın sağında ve solunda uzanan ova, Eber ve Akşehir göllerine çok az bir eğimle alçalmaktadır. Büyük Sincanlı Ovası: Kuzeyinde İlbudak dağları(1.563 m.) güneyinde Ahır dağları, batısında Murat dağları (2312 m.) bulunmaktadır. Bu ova, doğuya doğru çok hafif bir meyille uzanarak Afyon ovası ile birleşir. Şuhut Ovası: Doğusu bir plâto ile sınırlıdır. Batısı derin vadilerle yarılmış dik ve çıplak Kumalar dağlarıyla, güneyi ise Koçakal (1675 m.) ve Kayrak dağı ile çevrilidir. Emirdağ Ovası: Güneyde Emirdağlarıyla çevrilidir. Doğu-batı yönünde uzun, kuzeygüney yönünde dardır. Tabanlarında geniş çayırlıklar bulunur. Akarsular Havzadaki akarsular çeşitli doğrultularda akmaktadır. İlin kuzeydoğusunda bulunan sular Sakarya Nehri ne, kuzeybatı kesimindekiler de yine Sakarya nın kolu olan Porsuk Çayı na dökülerek Karadeniz e ulaşır. Batıdaki sular Büyük Menderes in kolu Kufi Çayı na karışarak Ege Denizi ne gider. İlin orta kesiminde bulunan suların önemli bir bölümünü Afyonkarahisar Ovasından geçen Akarçay toplayarak önce Eber Gölü ne, daha sonra da Akşehir Gölü ne taşır. Eber Gölü nün tümü, Akşehir ve Acıgöl ün ise bir kısmı il sınırları içindedir. İlkbaharda eriyen kar ve yağmur sularıyla bol suya kavuşur, ancak yazları cılızlaşıp kuruyan akarsular vardır. Düzgün rejimli olmayan akarsular şöyle sıralanabilir: Akarçay: Ahır dağının kuzey eteklerinden doğarak Eber Gölü ne dökülür. Kufi Çayı: Büyük Menderes in kolu olan bu çay, Kumalar eteğinden doğar. Suyu 9
çeşitli sıcak su kaynaklarıyla çoğalarak büyür. Kali Çayı: Kocatepe ve çevresindeki dağlardan doğarak Eber Gölü ne dökülür. Menderes Çayı: Kufi çayı ile Dinar Suçıkanın birleşmesinden oluşan bir akarsudur. Sakarya Çayı: Emir ve Beydağlarından gelen sel ve yağmur sularıyla beslenir. Göller Havza sınırları içindeki göller aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. AKARÇAY HAVZA SINIRLARI Eber Gölü 150 km 2 Karamık Gölü 40 km 2 Akşehir Gölü 304 km 2 Şekil 6. Akarçay Havzası Gölleri Eber Gölü: Çay ve Bolvadin ilçesi sınırları içerisinde 150 km 2 yüzölçümüne sahip Eber Gölü, Akarçay ve Sultandağlarından gelen kaynak suları ile beslenmektedir. Derinliği 3.98 m., denizden yüksekliği ise 966.98 m.dir. Eber Gölü, bir zamanlar kuş cenneti görünümünde iken, bugün yoğun bir şekilde kirletilmiştir. Eber Gölü nü tehdit eden en büyük unsurlar, Afyonkarahisar şehrinin atıkları, Şeker ve Alkoloid Fabrikalarının atıklarıdır. Diğer bir tehdit unsuru da, atıkların Eber Gölü nde biriktikten sonra gölün arıtma vazifesi görmesi ve bu nedenle de süzülen temiz suyun Akşehir Gölü ne akıtılmasıdır. Gölün derinliği bugün 1.70 m. ye kadar düşmüstür. Önlem alınmadığı takdirde daha da düşeceği bir gerçektir. Gölde ekonomik değeri 10
en yüksek olan kamış üretimi yapılmakta ve sazan, turna ve aynalı sazan balığı bulunmaktadır. Ayrıca gölün av turizmi içermesi sebebiyle de İl dışından birçok kişinin göl kıyısına av evleri yapmasına yol açmıştır. Eber Gölünde dikkat çeken bir özellik de yerli halkın kopak adını verdiği, su üzerinde kamış köklerinin oluşturduğu yüzer adacıkların bulunmasıdır. Hatta bu adacıklar üzerine balıkçıların ve avcıların barınaklar kurdukları da görülmüştür. Eber Gölü, Konya Kültür ve Tabiat Varlıkların Koruma Kurulunun 22.6.1992 gün ve 1359 sayılı kararıyla 1.Derece Tabiat Sit Alanı ilân edilmiştir. Karamık Gölü (Bataklığı): Çay ilçesi sınırları içinde yer alan Karamık Gölü, Dinar-Çay karayolu güzergâhındadır. Yüzölçümü 40 km 2, en derin noktası 3m. Ve denizden yüksekliği de 1.001 m. dir. Sularını güneydeki düden (suyutan) aracılığıyla Eğirdir Gölü ne akıtır. Bataklıkta saz ve kamış üretimiyle sazan ve turna balığı yetişmektedir. Bir zamanlar kerevit çıktığı halde bataklığın kirletilmesiyle nesli tükenmiş olup, çulluk, karabatak, yaban ördeği gibi kus türleri bulunmaktadır. Düden(yer altı ırmağı) vasıtasıyla Eğirdir Gölü nü beslemektedir. Karamık Gölü, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 17.6.1993 gün ve 1669 sayılı kararınca 1. Derece Tabiat Sit Alanı olarak ilan edilmiştir. Akşehir Gölü: Afyonkarahisar-Konya il sınırları içerisinde bulunan Akşehir Gölü nün 304 km 2. lik genel yüzölçümünden 211.7 km 2 lik bölümü Afyon Sultandağı ilçesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Derinliği 4,5 m., denizden yüksekliği 956,19 m.dir. Göl, Eber Gölü ve Sultandağı akarsularıyla beslenmektedir. Göl içinde turna ve sazan balığı yetişmekte olup, yaban ördeği, yaban kazı, karabatak ve karameke gibi göçmen kuşlar bulunmaktadır. Gölde kara ve su ürünleri avcılığı fazla miktarda yapılmaktadır. I.3 Arazi Kullanımı Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımına bakıldığında en fazla tarım ve mera arazisine sahip olan bölgenin I.alt bölge olduğu görülmektedir. Afyon ilinde I-IV sınıf arazilerin toplamı 579.303 ha. olup genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır. VI. sınıf araziler üzerinde de tarım yapılmakta olmasına rağmen bu araziler tarım için uygun nitelikte değildir. Çayırmera alanlarının ve orman alanlarının VII.sınıf araziler üzerinde oransal olarak fazla olduğu görülmektedir. Afyon ilindeki arazilerin sınıflarına göre oransal dağılımı aşağıdaki şekilde verilmiştir. 11
60 50 Yüz Ölçümü Yüzde (%) 40 30 20 1.Alt bölge 2.Alt bölge 3.Alt bölge 4.Alt bölge 10 0 Tarım Alanı Orman Çayır Mera Tarım Dışı Şekil 7. Akarçay Havzası Arazi Dağılımı I.4 Sanayiler ve OSB Büyük bir gelişme kuşağının tam ortasında bulunan Afyon da 1970 lerin ikinci yarısında, öncelikle yerel kaynaklara dayalı imalat sanayii faaliyetleri gelişmeye başlamıştır. 1980 lerde ise imalat sanayii faaliyetlerinin çeşitlenerek zenginleşmesi, ilin içine girdiği gelişme sürecinin göstergeleridir. 1990 lara gelindiğinde ise Afyon un hem KOBİ ler öncülüğünde içsel dinamizmi, hem de çevre illerden kaynaklanan yayılma dinamikleri, ili hızlı bir gelişme temposuna getirmiştir. Günümüzde Afyon un ekonomik ve sosyal yapısını yoğun bir şekilde modernleşme ögeleri belirlerken, yöre insanı yatırım ve kalkınma konularında oldukça aktif bir tutum sergilemektedir. Mevcut durumda Afyon ekonomisinin lokomotifi, yerel kaynaklara dayalı üretim yapan KOBİ lerdir. Özellikle, tarım-hayvancılık ve mermer potansiyellerine dayalı sanayi gelişme, KOBİ ler öncülüğünde Afyon ekonomisine dinamizm katmaktadır. Gelişen ve çeşitlenen sanayi faaliyetler, Afyon da dinamik bir girişimci ve nitelikli bir işgücü yapısının oluşmasına 12
öncülük etmiştir. Kısa vadede Afyon da; hem içsel dinamiklerle, hem de çevre illerden Afyon doğrultusunda yaygınlaşan dışsal dinamiklerle daha hızlı bir gelişme meydana geleceği görülmektedir. Ayrıca, termal turizm yatırımlarının da hızlanması, il ekonomisinin sektörel düzeyde çeşitlenmesine ve zenginleşmesine katkı sağlayacaktır. Afyon un yatırıma ve üretime dönüştürülebilecek yeterli bir sermaye birikimi, zengin yeraltı ve yerüstü kaynakları ve gelişmiş bir altyapısı vardır. Bu nedenle yerel kaynakları yerinde yatırıma dönüştürmeyi kolaylaştıracak fiziki ve sosyal altyapı olanaklarının sağlanması önem kazanmaktadır. Afyon ilinde mermer ve mermer sanayii çok yoğun olarak faaliyet göstermektedir. Üretim aşamasında özellikle atölye ve fabrikaların ürettiği katı atıklar ile kesim ve arıtma sırasında oluşan atık çamurlarda ilimize özel bir çevre sorunu oluşturmaktadır. Atıkların tekrar değerlendirilmesi amacı ile çalışmalar yapılmaktadır. Afyon daki kamu ve özel sektör sanayi kuruluşlarının sektörel dağılımı aşağıdaki şekilde belirtilmektedir. 50% Madencilik ve Taş Ocakçılığı Sanayi Gıda, İçki ve Tütün Sanayi Tekstil, Giyim ve Deri Sanayi Orman Ürünleri Sanayi Kağıt ve Kağıt Ürünleri Sanayi 9% Kimya Sanayi Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 7% 20% Metal Eşya, Makine ve Teçhizat İmalat Sanayi Diğer İmalat Sanayi 6% 1% 3% 4% Şekil 8. Afyon kamu ve özel sektör sanayi kuruluşlarının sektörel dağılımı 13
İmalat Sanayii, Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri Afyon un üzerinde bulunduğu coğrafi konum işletmeciler açısından optimum kuruluş yeri özelliği göstermesine rağmen, il yıllarca sanayileşme sürecine girememiş, son 10-15 yıla değin kamuya ait sanayi kuruluşları dışında, özel sektör yatırımlarında durgunluk gözlenmiştir. Son yıllarda ülke genelinde sanayinin mekansal deseninde yaşanan gelişmelerin bir sonucu olarak Afyon, KOBİ lerin öncülüğünde özel sektör yatırımlarıyla sanayileşmede yeni bir döneme girmiştir. Özellikle mermer, makarna, un, yem, tuğla, yağ ve lastik imalat sektöründeki yeni yatırımlar, sanayileşme sürecini belirgin olarak ortaya koymuştur. Geleneksel gıda (sucuk) ve şeker (lokum) sanayii nitelik değiştirmiş bu sektörde üretim artmış ve ihraç olanakları ile yeni ve çok olumlu bir boyut kazanmıştır. Afyonkarahisar Organize Sanayi Bölgesi : Afyonkarahisar Organize Sanayi Bölgesi 1980 yılında faaliyete başlamış, fiziki hizmetlerini 1984 yılından itibaren yoğunlaştırarak alt yapı hizmetlerini 1993 yılında tamamlamıştır. Afyonkarahisar Organize Sanayi Bölgesi şehir merkezinin kuzeyinde, Beyyazı Kasabası- eski Ankara yolu ve yeni çevre yolu üzerinde Çapakkırı mevkiinde 465 hektarlık bir alana kurulmuştur. Organize sanayi bölgesi mevcut bölgenin kapladığı alan 230 hektardır. Bölgedeki tesislerin ve parsellerin durumu aşağıdaki gibidir; Bölgenin Kapladığı Alan : 465 Hektar Toplam Sanayi Parsel Sayısı : 431 Adet Tahsisi Yapılan Parsel Sayısı : 431 Adet Üretime Geçen Tesis Sayısı : 263 Adet İnşa Halindeki Tesis Sayısı : 25 Adet Üretime geçen 263 tesisin ise sektörel dağılımı Tablo 2 de çıkartılmıştır. Afyonkarahisar Merkez ll. (Tevzi) Organize Sanayi Bölgesi 1998 yılı Yatırım Programında yer almıştır. Yer Seçim Komisyonunca 24/03/1998 tarihinde Organize Sanayi Bölgesi yeri olarak Afyonkarahisar İzmir Karayolu 30. km. de Vakfındüzü Sırtı Kocatepe ve Dağtepe Mevkiindeki (Ayvalı Akdeğirmen Köyleri arası) yaklaşık 400 Hektarlık alan seçilmiştir. 14
Tablo 2. Organize Sanayi Bölgesindeki Tesislerin Sektörel Dağılımı S.N. SEKTÖR ADI MİKTARI 1. Gıda Sanayi 51 2. Et ve Et Entegre Tesisleri 45 3. Mermer Sanayi 67 4. Plastik ve Lastik Sanayi 12 5. Sanayi ve Tarım Mak. 15 6. Ambalaj Sanayi 20 7. Kimya Sanayi 13 8. Çimento Gereçleri Sanayi 7 9. Mobilya Sanayi 9 10. Elektrik Elektronik Sanayi 8 11. Tekstil Sanayi 5 12. Metal Sanayi 3 13. Cam Sanayi 3 14. İnşaat ve Yapı Malz. 5 T O P L A M 263 Adet İscehisar Mermer Organize Sanayi Bölgesi: İscehisar Mermer Organize Sanayi Bölgesi: İscehisar; mermer rezervi, üretimi ve pazarlaması bakımından Türkiye nin sayılı merkezlerinden biridir. Toplam 2.745 kişinin istihdam edildiği mermer sanayii yöresel olarak İscehisar da toplanmış bulunmaktadır. İscehisar yöresinde 250 adet mermer atölyesi vardır. Susuz da 35, Afyon Organize Sanayi Bölgesinde de 27 adet fabrika faaliyet göstermektedir. 1996 yılı Yatırım Programında Etüd Karakteristliği ile yer almıştır.yer Seçim Komisyonunca 30/10/1996 tarihinde Organize Sanayi Bölgesi yeri olarak İscehisar Ankara Karayolu 3. km. de Kocakır Mevkiindeki 100 Hektar alan seçilmiştir. Daha sonra Müteşebbis Teşekkül tarafından bu alan 150 Hektara çıkartılmış ve ayrıca 332 Hektar rezerv alan tespit edilmiştir. 150 Hektarlık alanda 56 sanayi parseli mevcuttur. Bölgenin kamulaştırma çalışmaları tamamlanmış olup, teknik altyapı projeleri hazırlanarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığına onaylattırılmış, altyapı ihalesine esas olacak keşif özetleri düzenlenerek Bakanlığa sunulmuştur. Bakanlıkça altyapı projelerinin ihalesi 30/06/2005 tarihinde yapılmış olup, projelerin hazırlanması devam etmektedir. 15
Bolvadin Organize Sanayi Bölgesi : Bolvadin Organize Sanayi Bölgesi 1998 yılı Yatırım Programında yer almıştır. Yer Seçimi Komisyonunca 15/02/2000 tarihinde Organize Sanayi Bölgesi yeri olarak Bolvadin Emirdağ Karayolu 14. km. Avdan Mevkiindeki 128 Hektar büyüklüğündeki alan seçilmiştir.bölgenin mera vasfı kaldırılarak mülkiyeti O.S.B. adına tescil edilmiştir. Bölgede 1. etap olarak 50 hektar alanın imar çalışmaları yapılmış olup, bu bölgede 24 adet sanayi parseli mevcuttur. Bölgede 2. etap olarak 78 hektarlık alanda 43 adet sanayi parseli ayrılmış, altyapı projeleri hazırlanmıştır. İhalesi gerçekleştirilen 1. Etabın yol, içme suyu, kanalizasyon ve yağmur suyu altyapı yapım işi devam etmektedir. Afyonkarahisar Besi Organize Sanayi Bölgesi : Afyonkarahisar Besi Organize Sanayi Bölgesi 1999 yılı Yatırım Programında yer almıştır.yer Seçim Komisyonunca 04/04/2000 tarihinde Yelönü Tepesi İkizburnu arası Topçukuru Mevkiindeki 200 Hektar büyüklüğündeki alan seçilmiştir. Seçilen alanda zemin etüd raporu hazırlattırılmış, ancak seçilen alanda aynı bölgede bulunan Afyonkarahisar Belediyesi katı atık depolama sahası arasında 1.000 metreden az mesafede bulunması sebebiyle Çevre ve Orman Bakanlığı nca Organize Sanayi Bölgesine izin verilmemektedir. Şuhut Organize Sanayi Bölgesi : Şuhut Organize Sanayi Bölgesi olarak Yer Seçim Komisyonunca 30/12/2004 tarihinde Tedircin Mevkiindeki yaklaşık 200 Hektar alan seçilmiştir. Bölgenin sınırları içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin ot bedeli yatırılarak mera vasfı kaldırılmış ve arazinin mülkiyeti hazineden O.S.B. tüzel kişiliğine geçmiştir. Bölgenin jeolojik ve jeoteknik etüt raporu hazırlattırılması çalışmaları devam etmektedir. Bolvadin Tarıma Dayalı İhtisas (Süt Sığırcılığı) Organize Sanayi Bölgesi : Bolvadin-Çobanlar karayolu üzerindeki Kalın Toprak Mevkiinde bulunan 446 Ha lık alan Yer Seçim Komisyonunca 02/11/2006 tarihinde seçilmiştir. Yer seçim çalışmaları yeni tamamlandığından yer seçim komisyonuna katılan kurumların görüşleri doğrultusunda seçilen alanın kesinleştirme çalışmaları devam etmektedir. Akarçay Havzası ndaki sanayi tesislerindeki su kullanımı aşağıdaki şekilde özetlenmektedir. 16
Şekil 9. Akarçay Havzası İlçeleri Sanayilerinin Su Kullanım Miktarları Konya ilinin ilçelerinde bulunan sanayi tesisleri ağır sanayi olmayıp genelde gıda sektörü üzerinedir. Sanayi tesislerinin dağılımı; % 21 un üretimi, % 15 mezbahane, % 12 süt ürünleri imalatı, % 9 balık işleme, % 9 alabalık üretme tesisi, % 9 tuz işleme, % 7 silah sanayi, % 4 tahin imalatı, % 4 dinlenme tesisi, % 2 meyve işleme ve kalan % 8 lik kısmı da gofret ve bisküvi imalat tesisi, bulgur üretimi, sirke dolum tesisi, salça üretimi, ambalaj imalatı tesisi, 1 malt üretim tesisi, kemik unu üretimi, yumurta çiftliği, şeker üretimi, tekstil sanayi, sodyumsülfat üretimi, tavuk kesimhanesi olarak belirlenmiştir. 17