ISL 101 İşletme Bilimine Giriş 3.Hafta Doç. Dr. Hayrettin ZENGİN
Kuruluşla ilgili bazı temel kavramlar Yatırım: Yatırım çeşitli anlamları olan bir kavram olup, iktisatta, ulusal gelirin yeni üretim birimleri (işletmeler) kurmak veya eskiyen birimleri yenilemek için ayrılan kısmıdır. Diğer bir deyişle milli gelirin harcanmayan (tasarruf edilen) kısmıdır ve bu dönemde sermaye mallarına veya üretim teçhizatına yapılan ilavelerdir. Genel olarak; 1.Yeni üretim birimleri veya üretici güç kurmak 2.Aşınma veya eskime nedeniyle 3.Modernizasyon nedeniyle yatırım faaliyetlerine girişilmektedir.
Girişimci açısından yatırım; Nakdi sermayenin, ayni sermayeye (üretim yapacak makine ve teçhizata) veya iktisadi üretim birimine dönüşmesidir. İşletmeye yatırılan nakdi (parasal) sermaye, amortisman ve karlarla tekrar nakdi sermayeye dönüşerek müteşebbise geri gelecektir. Bir kişi veya işletme, tasarruflarıyla başka firmaların çıkardığı hisse senedi veya tahvilleri satın alabilir; ya da devlet tahvili satın alır. Ancak bunlar sabit yatırım olmayıp kolayca paraya çevrilebilir -likit- yatırımlardır.
Bir ülke ekonomisi için çok önemli bir kavram olan yatırım, sadece iktisadi işletmeler kurmak demek değildir. Kara ve demiryolları, limanlar, su ve elektrik şebekesi, okul ve hastaneler için bağlanan ekonomik kaynaklar da yatırımdır ve iktisadi işletmeler kurmak kadar önemlidir. Bu yatırımlar olmadan bir ülkede ekonomik gelişme sağlanamaz. Çünkü bunlar yapılmadan, iktisadi işletmeler kurmak üzere yatırımlar yapılmaz veya çok sınırlı ölçüde yapılır. Ülkemizin altyapı tesisleri bakımından zayıf olan bölgelerinde müteşebbislerin yatırım yapmadğı, hatta Kamu İktisadi Teşebbüslerinin bile bu tür yatırımların gerçekleşmesinden sonra ekonomik işletme kurma yoluna gittiği bilinmektedir.
Diğer bir yatırım türü (alışılagelmiş yatırım kavramının biraz dışında olmakla beraber) insan yetiştirilmesine veya eğitimine yapılan yatırımdır. Yapılan araştırmalara göre bu tür harcamalar iktisadi yönden en verimli yatırımlardır. İşletmede çalışan tüm personelin hizmet-içi eğitim programlarıyla veya iş dışında kurslara, seminerlere veya okullara gönderilmesi yoluyla devamlı olarak eğitilmesi ve yetiştirilmesi kişilere olduğu kadar, işletmeye de büyük yararlar sağlar.
Yatırım Projesi ve Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışmaları Yatırım projesi Birleşmiş Milletler in tanımına göre; bir toplumda belirli bir zaman süresi içinde, mal ve hizmetlerin üretimini artırmak için bazı olanakları yaratma, genişletme ve/veya geliştirmeye yönelik bir öneridir. Bu tanıma göre; yatırımlar, yeni üretici güç yaratma, genişletme ve geliştirme (modernizasyon) olmak üzere üçlü bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Fizibilite çalışmaları (araştırması) kısaca, kesin yatırım kararı alınmadan önce, yapılması düşünülen yatırımla ilgili ekonomik, teknik ve finansal sorunlara ilişkin bilgilerin sistemli ve analize elverişli bir biçimde toplanmasıdır.
Fizibilite Raporu Temel amaç, düşünülen yatırımın faydalarını ve kıt olan kaynakların alternatif ekonomik kullanımlarını belirleyerek en rasyonel yatırım kararının alınmasını sağlamaktır. Fizibilite (yapılabilirlik) raporu veya etüdü ekonomik açıdan çekici olmayan, olumsuz bir durumu ortaya koyarsa, bu yatırım düşüncesinden vazgeçilir. Fizibilite etüdü, «proje» anlamında ise de, projenin son şekli (kesin proje) olmadığından bazen ön proje olarak da adlandırılır.
Genel olarak işletmenin kuruluş aşamaları; 1. Proje fikri 2. Fizibilite Çalışmaları (Proje hazırlama) - Olanak etüdü ve ön seçim (ön fizibilite) - Fizibilite çalışması (ekonomik, teknik, finansal etüdler) 3. Fizibilite Raporu (Tamamlanmış fizibilite etüdü) 4. Değerlendirme ve yatırım kararı 5. Kesin Proje 6. Projenin Uygulanması (Yatırım) 7. İşletme (üretime geçiş) aşaması
Proje Fikri Bir endüstri projesinin gelişmesi, belirli bir malı (veya malları) üretme isteğinin müteşebbisin zihninde belirlenmesi ile başlar. Proje fikri, o ülkenin; Üretim tüketim modeli Pazar durumu Mevcut sanayi işletmelerinin durumu İhracat olanakları ve ithalat programları Kalkınma plan ve programları Doğal kaynaklar ve teknoloji durumu vb. bir kaynaktan doğabilir.
Fizibilite Çalışmaları Proje fikrinin belirlenmesinden sonra, öncelikle yatırım olanaklarının incelenmesi ve bir önseçim yapılması yoluna gidilir. Eğer düşünce düzeyindeki bir proje, yeterince cazip görülürse (ön fizibilite) asıl fizibilite çalışması başlar. Fizibilite çalışmalarının ana görevi, proje fikrini teknik ve finansal açılardan inceleyerek, bulguları ve onları destekleyen verileri sistemli ve mantıklı bir şekilde sunmaktır. Fizibilite çalışmaları içinde; ekonomik etüd, teknik etüd ve finansal etüd aşamaları bulunmaktadır.
Fizibilite Raporu (Tamamlanmış Fizibilite Etüdü ) Bu etüd veya rapor fizibilite çalışması aşamasının sonucudur ve o aşama içinde ele alınabilir. Ekonomik, teknik ve finansal açılardan yapılan çalışmaların bir bütünü projeyi oluşturacak şekilde bir araya getirilmesidir.
1. 2. Ekonomik Etüd Proje Fikri Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışmaları -Önseçim ( Ön Fizibilite ) -Fizibilite Teknik Etüd Finansal Etüd 3. 4. 5. 6. 7. Fizibilite (Yapılabilirlik) Raporu Değerlendirme ve Yatırım Kararı Kesin Proje Projenin Uygulanması (Yatırım) İşletme (Üretime Geçiş)
Değerlendirme ve Yatırım Kararı Girişimci; Fizibilite Raporu ndaki bilgilerin ışığında başta ticari karlılık olmak üzere, çeşitli kriterleri gözönünde tutarak yapacağı değerlendirme olumlu bir sonuç verdiği taktirde yatırım kararı alır. Ticari karlılık yanında, projenin bir bütün olarak toplum üzerindeki genel etkilerini gösteren ulusal karlılık üzerinde de durulmalıdır. Projenin kabulü ile yatırım kararı alınması veya projenin reddi ile sonuçlanır.
Kesin Proje Proje kabul edilirse, artık kesin proje haline dönüştürülmesi gerekir. İşletmenin hukuki şekli, kesin teknik hesaplar, alınacak makinelerin kesin kapasiteleri ve maliyetleri vb. Hususlar üzerinde durularak projeye son şekli verilir. Projenin Uygulanması (Yatırım) Bu aşamada yatırım artık gerçekleşmekte, bir yandan kesin siparişler verilirken, öte yandan, fiziksel yatırımlar başlamaktadır. Yapılan tüm önceki çalışmalar yatırım için hazırlık olup, asıl büyük harcamalar bu dönemdedir. Projenin planlanan zamanda ve maliyetlerde gerçekleştirilmesi büyük bir önem taşır.
İşletme (üretime geçiş) aşaması Fiilen gerçekleşmiş bulunan yatırım projesi artık sonuçlarını vermeye başlamıştır. İlk üretim deneme niteliğindedir. Deneme üretimi sırasında kalite ve kantite (miktar) bakımından planlanan ile elde edilen mamuller arasında olumsuz farklar varsa bunlar giderilmeye çalışılır. Sonrasında ekonomik birim, olağan üretim faaliyetine geçer ki bu da işletme döneminin başlamasıdır.
Fizibilite çalışmalarının önemi, amaçları ve başlıca kısımları Pazar ortamı belirsizliklerle doludur. Bu belirsizlikleri azaltabilmek ve en cazip görülen yatırımı yapmak isterken, zarar tehlikesini de göz önünde tutmak için bile girişimci niyetlerini ve beklentilerini somutlaştırmak, ölçülebilir hale getirmek ihtiyacı duyar ki Yatırım projesi fikrinin ve fizibilite çalışmalarının esası buna dayanır.
Fizibilite çalışmaları ve fizibilite raporu hazırlanmasının başlıca amaçları: 1. İşletmenin kurulmasına kesin karar vermek. 2. İşletmenin hangi büyüklükte ve nerede kurulacağını belirlemek. 3. Yatırımın finansal portresini (mali yükünü) ortaya koymak ve gerekli iç ve dış finansman için yardımcı olacak finansal kuruluşlara fizibilite raporu sunmak. 4. Teşvik kredisi, yatırım indirimi ve döviz tahsisi gibi devletin sağladığı olanaklardan yararlanmak üzere fizibilite raporunu DPT gibi ilgili kamu organlarına sunmak. 5. Projenin gerçekleşmesi, kuruluşu ve işleyişi sırasında karşılaşılabilecek güçlükleri önceden tahmin ederek, gerekli tedbirleri almak.
Fizibilite çalışması, endüstriyel bir projeye ilişkin olarak yatırım kararı için ekonomik, teknik ve finansal temel sağlamalıdır. Birbirlerini bütünleyen bu etüdlerle (ekonomik etüd, teknik etüd, finansal etüd) oluşan fizibilite raporu şu konuları içermelidir; - Pazar durumu ve tesis kapasitesi (talep ve pazar araştırması, pazarlama ve satışlar, üretim programı ve kapasite) - Malzeme girdileri - İşletmenin kuruluş bölgesi ve yeri
Proje ekibi; Bir müteşebbisin fizibilite etüdünü kendisinin yapması az görülür. Fizibilite uzmanlık isteyen bir iş olup, bir ekip çalışması gerektirir. Çeşitli alanlarda uzmanlaşmış kimselerin oluşturduğu proje ekibi bunu yapar. Fizibilite çalışmalarını yapacak ekip, ideal olarak, iktisatçı, işletme iktisatçısı (pazarlama-finansmanmuhasebe uzmanları) ve mühendisler (gereğine göre endüstri, makine ve inşaat mühendisi) den oluşur. Yeterli ödenek, işgücü ve büro personeli ile desteklenen üçlü ekip, sık sık birbirlerine danışarak işbirliği ile raporlarını hazırlarlar
Ekonomik etüd Ekonomik etüd ve analizler şu konuları kapsar; 1.Pazar araştırması ve talep tahmini: Pazar araştırması (analizi) ve talep tahmini, işletme büyüklüğünün saptanmasında esas alınan çok önemli bir çalışma olup, önceden belirlenen belirli bir mamülle ilgili bazı temel bilgileri sağlamayı amaçlar. 2.İşletme büyüklüğünün (kapasitesinin) saptanması: Üretim kapasitesinin belirlenmesi sorunudur. Kapasite basit olarak, bir işletmenin elindeki üretim faktörlerini en iyi şekilde kullanarak yapabileceği üretim miktarı veya kısaca belirli sürede üretilebilecek mamülün hacim veya sayısı olarak tanımlanır. 3.İşletmenin kuruluş yerinin seçimi: Bazı işletmeler kaynağa yönelik (kömür, demir-çelik işletmeleri gibi) bazıları da pazara yönelik (ekmek fabrikası, rafineri gibi) olarak kurulur.
Teknik Etüd Proje ekibinin teknik uzmanlarınca (mühendislerce) hazırlanır. Kapsamına giren konuların başlıcaları: 1. Projenin teknik tanımı, tesis kurulacak arazinin zemin etüdleri, hammadde ve yardımcı madde etüdleri, laboratuvar testleri, 2. Üretim ulus ve teknolojisinin seçimi: seçimin gerekçesi, elde ediliş biçimi (lisans, satın alma, ortak girişim); alternatifler ve maliyetler, 3. Üretilecek malların, yan ürün ve artıkların çeşitleri, nitelikleri, artıkları değerlendirme olanakları, 4. Makine ve teçhizat seçimi; özellikleri, tercih sebepleri, yurt dışından getirilecek olanlar, teknik ömürleri ve maliyetleri, 5. Tesisin yerleşim planı 6. İnşaat işleri 7. Montaj işlerinin kim tarafından, nasıl yapılacağı ve harcama miktarı 8. Uygulama planı (termin programı): işletmenin yatırım döneminde kuruluşunun aylara göre grafik veya tablolarla ayrı ayrı gösterilmesi.
Finansal (Mali) Etüd İşletmenin kurulması için gerekli ülke içi ve dış kaynak fonlarının miktarının saptanması ve en uygun bir şekilde (en düşük faizlerle) karşılanması, işletmenin gelir ve gider tahminleri ve işletmenin karlılık durumuyla ilgili analizleri kapsar.
Finansal (Mali) Etüd 1. Yatırım tutarının hesaplanması: Kurulacak işletmenin sabit yatırım maliyeti ile döner sermaye (işletme veya çalışma sermayesi) toplamı yatırım tutarını verir. Başlıca yatırım gider kalemleri; etüd ve proje giderleri, patent ve know-how, arsa bedeli, arazi düzenleme, inşaat işleri, ulaştırma yatırımları, makine ve teçhizat bedeli, ithal ve gümrükleme, montaj, genel giderler, taşıt araçları, işletmeye alma giderleri, beklenmeyen giderler, faizler ve çalışma sermayesidir.
Finansal (Mali) Etüd 2. İşletmenin gelir ve gider tahminlerinin yapılması: Yıllık gelir tahminlerine esas olan satış miktarları ve birim fiyatlar ekonomik etüdden sağlanır. Ekonomik ve teknik etüdlerden yararlanıp, çeşitli yıllar için, üretim giderleri veya üretim maliyetleri de yine üretim durumuna göre hesaplanır. Yıllık gelir ve gider tahminleri bir kar ve zarar tablosunda bir araya getirilerek karşılaştırılır; ödenecek vergi ve diğer kesintiler de hesaba katılarak işletmenin net karlılık durumu ortaya çıkarılır.
Finansal (Mali) Etüd 3. Finansman kaynaklarının saptanması: Nereden, ne zaman, ne kadar ve ne maliyetle (faizle) para ve kredi sağlanabileceği konusu açıklığa kavuşturulur. 4. İşletmenin karlılık durumuyla ilgili analizler: işletmenin gelir gider tahminleri ve fon kullanım verileri ile yapılan bu analizler, fizibilite raporu için, yatırımcıyı yatırım kararı almaya götüren, «değerlendirme ve yatırım kararı» aşamasında yararlanacağı temel verilerin
Finansal (Mali) Etüd 5. Organizasyon durumu: -Kurulacak işletmenin tipi, hukuki şekli tercih sebepleri ve yapısı -Proje uygulama (kuruluş) ve işletme aşamalarındaki organizasyon şemaları ve kadrolar -Projenin uygulanmasıyla ilgili hukuki sorunlar, patent ve lisans anlaşmaları ve benzeri konular -Projeyle ilgili diğer kişi veya kamu kuruluşlarıyla yapılacak ve yaptırılacak işler -Teknik ve idari personelin sağlanması ve eğitimi