Sağlıkta Küresel Hedefler. 1. Uluslararası Halk Sağlığı Hemşireliği Kongresi (24 Nisan 2017) Çetin Doğan Dikmen,

Sağlıkta Küresel Hedefler 1. Uluslararası Halk Sağlığı Hemşireliği Kongresi (24 Nisan 2017) Çetin Doğan Dikmen, dikmenc@who.int 1

Sunum Planı Dünya Sağlık Örgütü Kuruluşu ve Anayasası Evrensel sağlık kapsayıcılığı Sağlık ve sosyal belirleyicileri Sürdürülebilir kalkınma kavramı ve tarihsel süreç Sürdürülebilir kalkınma hedefleri Sürdürülebilir kalkınma hedefi 3: Sağlıklı Bireyler Türkiye nin Durumu

DSÖ DEN ÖNCE ULUSLARARASI HALK SAĞLIĞI Bulaşıcı Hastalık Salgınlarının Önlenmesi Odaklı Çalışmalar Paris, İstanbul, Viyana, Vaşington, Roma, Venedik 1902 Amerika Sağlık Örgütü Vaşington 1923 Milletler Cemiyeti Sağlık Örgütü 1851-1938 Uluslararası Sağlık Konferansı Paris 1907 Uluslararası Halk Sağlığı Ofisi Cenevre

DSÖ TARİHİNDEKİ BAŞLICA OLAYLAR 1978 Herkes İçin Sağlık Alma-ata Konferansı 1988 Küresel Polio Eradikasyon Girişimi 2003 Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi SARS Salgını 2009 H1N1 Salgını 2015 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 1979 Su çiçeğinin Eradikasyonu 2000 Binyıl Kalkınma Hedefleri 2005 Uluslararası Sağlık Tüzüğü 2013 Ebola Salgını

DSÖ nün Kökenleri Milletler Cemiyeti Sağlık Örgütü nün, Birleşmiş Milletler in Sağlık alanındaki ihtisas kuruluşuna dönüştürülmesi ile 1948 yılında kuruldu. Amerika Sağlık Örgütü, 1949 yılında DSÖ nün bir parçası haline geldi. Türkiye, 61 kurucu üyeden biri DSÖ Anayasasının onaylandığı 7 Nisan tarihi her yıl Dünya Sağlık günü olarak kutlanmakta Günümüzde 194 üyesi mevcut

DSÖ Anayasası

DSÖ nün Görevleri DSÖ Anayasasında Sağlık: Sadece hastalık ya da sakatlığın olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam esenlik hali Irk, din, politik inanç, ekonomik ve sosyal koşullar gözetmeksizin her insanın temel haklarından biri olarak tanımlanmıştır. Örgütün başlıca fonksiyonları: Küresel sağlık çalışmalarını yönlendirme ve koordine etmek Sağlık ve sağlık ürünleri konusunda uluslararası standart ve rehberleri geliştirmek Sağlık, tıp ve ilgili mesleklere ilişkin gelişmiş öğretim ve eğitim standartlarını teşvik etmek Sağlık araştırmalarını teşvik etmek ve küresel ölçekte uygulamak Teşhis yöntemlerini standardize etmek

İDARİ YAPI-1 Dünya Sağlık Asamblesi Her yıl Mayıs ayında Cenevre de gerçekleşir. İlki 1948 yılında, 68. ise 2015 yılında gerçekleştirilmiştir. Örgütün en üst düzey karar alma organıdır. Üye devletleri bağlayıcı rezolüsyon ve kararlar tartışılır. Genel Direktörü seçer, mali yapıyı inceler, örgütün denetlemesini yürütür.

İDARİ YAPI-2 34 üyesi vardır. İcra Kurulu Yılda iki kere toplanır. Küresel sağlık meselelerini inceler ve Asamble gündemini hazırlar. Rezolüsyon ve kararları değerlendirerek Asamble ye sunar. Asamble de yarışacak Genel Direktör adaylarını seçer. İdari ve mali meseleler kendisine bağlı Plan, Bütçe ve İdare Komitesinde değerlendirilir.

DSÖ NASIL ÇALIŞIR İdari Organlarda alınan kararlar Genel Merkez, Bölge Ofisi ve Ülke Ofisi desteğiyle ülkelerde uygulanır. Ülkelerin spesifik talepleri ülke/bölge ofisi aracılığıyla yanıtlanır. Sağlık Bakanlıkları ile İki Yıllık İşbirliği (BCA) ve Ülke İşbirliği Çerçevesi gibi teknik desteği formüle eden yasal metinler imzalanır. Örgütün çalışmaları Asamblede kabul edilen iki kapsamlı doküman çerçevesinde yürütülür. 6 yıllık Genel Çalışma Programı (GPW) çerçevesinde belirlenen liderlik öncelikleri. 2014-2019 dönemini kapsayan 12. GPW uygulanmaktadır. Örgütün iki yıllık çalışmalarını ortaya koyan Program Bütçeleri. 2018-2019 dönemini kapsayan program bütçe uygulanmaktadır.

Taslak 13. Genel Çalışma Programı-1 2019-2023 dönemini kapsar Sağlığı geliştir, güvenliği koru, muhtaca hizmet et. 3x1 milyar hedefi Evrensel Sağlık Kapsayıcılığı Sağlık Acil Durumları Daha Sağlıklı Nüfus Stratejik ve kurumsal dönüşümleri içerir.

DSÖ TARİHİNDEKİ BAŞLICA OLAYLAR 1978 Herkes İçin Sağlık Alma-ata Konferansı 1988 Küresel Polio Eradikasyon Girişimi 2003 Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi SARS Salgını 2009 H1N1 Salgını 2015 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 1979 Çocuk Felcinin Eradikasyonu 2000 Binyıl Kalkınma Hedefleri 2005 Uluslararası Sağlık Tüzüğü 2013 Ebola Salgını

Evrensel sağlık kapsayıcılığı: Herkes için, her yerde Sağlık bir insan hakkıdır. Hiçkimse yoksul olduğu için, yada ihtiyaç duydukları sağlık hizmetlerine ulaşamadığı için hastalanmamalı ve hayatını kaybetmemelidir. Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Director-General WHO

Hiçkimse ölüm ve finansal zorluk arasında seçim yapmak zorunda kalmamalıdır. Hiçkimse ilaç almak ve yiyecek almak arasında seçim yapmak zorunda kalmamalıdır. Yaklaşık 20 milyon bebek ihtiyaç duyduğu aşılara ulaşamamaktadır. Yaklaşık 100 milyon kişi, sağlık hizmeti için yaptıkları harcamalar nedeniyle şiddetli yoksulluğa itilmekte ve günlük 1,9 dolardan daha az bir gelirle yaşamak zorunda kalmaktadır. Dünya nüfusunun yaklaşık 10 da 1 i hane gelirlerinin en az %10 unu sağlık harcamalarına ayırmak zorunda olduklarından katastrofik harcama durumuna düşmektedir.

Evrensel sağlık kapsayıcılığı nedir? EVRENSEL SAĞLIK KAPSAYICILIĞI KAPSAYICIDIR Tüm insanların ve toplumların ihtiyaç duydukları sağlık hizmetine finansal zorluk çekmeden ulaşması anlamına gelir. EVRENSEL SAĞLIK KAPSAYICILIĞI KALİTEDİR Evrensel sağlık kapsayıcılığı herkesin, en önemli hastalık ve ölüm nedenlerine yönelik sağlık hizmetlerini almalarını ve bu hizmetlerin kalitesinin hizmet alanların hayat kalitesini artıracak kadar iyi olmasını sağlar.

Evrensel sağlık kapsayıcılığı ne değildir? ESK HERKES İÇİN ÜCRETSİZ DEĞİLDİR ESK, maliyetine bakılmaksızın mevcut tüm sağlık müdahalelerinin ücretsiz sağlanması anlamına gelmez. Hiçbir ülkenin sağlık sistemi tüm hizmetleri sürdürülebilir şekilde ücretsiz olarak sunamaz. ESK HERKES İÇİNDİR ESK sadece bireyler için sağlık hizmetlerini içermez, aynı zamanda halk sağlığı kampanyaları yoluyla tüm toplumu hedefleyen hizmetleri de içerir. ESK SADECE MİNİMUM HİZMETLERİ DEĞİLDİR ESK sadece minimum, temel sağlık hizmetleri paketi değildir. Aynı zamanda kaynaklar arttıkça insanların giderek daha iyi sağlık hizmetlerine ve finansal korumaya ulaştırılması demektir.

Sağlıkta Evrensel Kapsayıcılık

Sağlık Sistemi Yaklaşımı

Sağlık Nedir?... Sağlık, sadece hastalık ya da engelliliğin olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyi olma halidir. 7 Nisan 1948, DSÖ... Erişilebilecek en yüksek düzeyde sağlıktan istifade etmek, ırk, din, politik inanç, ekonomik ve sosyal koşullar gözetmeksizin her insanın temel haklarından biridir.

Sağlığın sosyal, ekonomik ve çevresel belirleyicileri İnsanların doğduğu, büyüdüğü, yaşadığı ve yaşlandığı koşullar; Hastalıklarla ilgilenmek üzere kurulan sistemler; Duruma göre ekonomi, sosyal politikalar ve politika gibi daha geniş güçler tarafından şekillenirler. WHO EURO. Social justice and human rights as a framework for addressing social determinants of health, 2016

Sürdürülebilir Kalkınma Kavramı 1970 öncesi 1970 ler Doğal kaynakların sınırsız olduğu varsayımıyla üretim artışı sağlanarak ekonomik büyüme Çevre sorunlarının yerel önlemlerle çözümü ve kirlilik önleme 1980 ler Çevre ve kalkınma konusunda ulusal önlemler 1987 BM Çevre ve Kalkınma Komitesi Brundtland Raporu 1992 Rio de Janeiro Çevre ve Kalkınma Konferansı

Sürdürülebilir Kalkınma Gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin günümüz kuşaklarının ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalkınma modelidir (1987, Brundtland Raporu, Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu) Dr Gro Harlem Brundtland

Ortak Geleceğimiz Raporu, 1987 (Brundtland) BM Çevre ve Kalkınma Konferansı, 1992 (Rio) Sürecin Gelişimi Binyıl Zirvesi, 2000 Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi, 2002 (Johannesburg) BM Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı (Rio+20), 2012 1987 1992 2000 2002 2012 2014 Gündem 21 Sürdürülebilir Ormancılık Prensipleri BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Küresel Çevre Fonu BM Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu Binyıl Kalkınma Hedefleri (2000-2015) Johannesburg Uygulama Planı Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri, 2030 2030 Ekonomi Toplum Çevre Çevre Toplum Ekonomi Ekonomi Toplum Çevre

Binyıl Kalkınma Hedefleri Aşırı yoksulluğu ve açlığı ortadan kaldırmak Herkes için evrensel temel eğitimi sağlamak Cinsiyet eşitliği ve kadının güçlendirilmesi Çocuk ölümlerini azaltmak

Binyıl Kalkınma Hedefleri Anne sağlığını iyileştirmek HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele Çevresel sürdürülebilirliği sağlama Kalkınma için küresel bir ortaklık kurmak

Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH) Binyıl Kalkınma Hedeflerine yönelik eleştiriler: Kısıtlı sayıda katılımcı ile belirlenmiş olması Hedeflerin tüm üye ülkelere hitap etmemesi Eşitsizlik gibi sosyal bileşenlere değinmemesi Çevresel konuları göz ardı etmesi

Eylül 2015 de BM Genel Kurulunda kabul edildi. 1 Ocak 2016 da yürürlüğe girdi. Önümüzdeki 15 yıl boyunca yürürlükte olacak.

2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Bu yeni gündem insanlar, gezegen ve refah için bir eylem planıdır, aynı zamanda daha geniş özgürlük anlayışı içerisinde dünya barışını güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Her boyutuyla yoksulluğun ortadan kaldırılması sürdürülebilir kalkınma için vazgeçilmez bir gerekliliktir. Tüm ülkeler ve paydaşlar işbirliği içinde hareket ederek bu planı uygulamaya koyacaktır. Yayınlanan 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve 169 alt başlığı yeni Küresel Gündemin amaç ve boyutlarını göstermektedir.

Neden Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Neler başardık Çocuk ölümleri azaldı Anne sağlığı iyileşti Bulaşıcı hastalıklarla mücadelede büyük aşama kaydedildi 1990 dan beri Çocuk ölümleri %50 azaldı Anne ölümleri %45 azaldı 2000 yılından sonra HIV bulaşı %30 azaldı 6,2 milyon insan sıtmadan kurtarıldı Neleri başaramadık Her yıl 6 milyondan fazla çocuk, beşinci yaş günlerini göremeden ölüyor Her gün 16 bin çocuk kızamık ve verem gibi önlenebilir hastalıklardan ölüyor Her gün yüzlerce kadın hamilelik veya doğumla bağlantılı komplikasyonlar nedeniyle yaşamını yitiriyor Kırsal kesimlerde doğumların yalnız %56 sına vasıflı profesyoneller hizmet veriyor AIDS günümüzde Sahraaltı Afrika da ergen yaştakilerin bir numaralı ölüm nedeni

HERKES İÇİN HER YAŞTA SAĞLIKLI BİR YAŞAM SAĞLAMAK VE ESENLİĞİ DESTEKLEMEK

3. Sağlık ve Refah 3.1. Küresel anne ölüm oranının her 100.000 doğumda 70 in altına indirilmesi 3.2. Bütün ülkelerde yeni doğan ölüm oranının her 1000 canlı doğumda en az 12 ye ve 5 yaş altı çocuk ölüm oranının da her 1000 canlı doğumda en az 25 e düşmesinin hedeflenmesiyle yeni doğan ve 5 yaş altı çocukların önlenebilir ölümlerinin sona erdirilmesi 3.3. AIDS, tüberküloz, sıtma ve ihmal edilen tropikal hastalık salgınlarının sona erdirilmesi ve hepatit, su yoluyla bulaşan hastalıklar ve diğer bulaşıcı hastalıklarla mücadele edilmesi

3. Sağlık ve Refah 3.4. Bulaşıcı olmayan hastalıklardan kaynaklanan erken ölümlerinin ve hastalıkların önlenmesi ve tedavisi yoluyla üçte bir oranında azaltılması ve akıl ve ruh sağlığının ve esenliğinin geliştirilmesi 3.5. Uyuşturucu madde kullanımı ve alkol bağımlılığını da kapsayan madde bağımlılığının önlenmesi ve tedavisinin güçlendirilmesi 3.6. 2020 ye kadar karayolları trafik kazalarından kaynaklanan küresel ölümlerin ve yaralanmaların sayısının yarıya indirilmesi 43

3. Sağlık ve Refah 3.7. Cinsel sağlık ve aile planlamasını da kapsayan üreme sağlığı hizmetlerine ve bu konuda bilgi ve eğitime evrensel erişimin sağlanması ve üreme sağlığının ulusal stratejilere ve programlara entegre edilmesi 3.8. Finansal riskten korunmayı, kaliteli temel sağlık hizmetlerine erişimi ve herkesin güvenli, etkili, kaliteli ve uygun fiyatlı temel ilaçlara ve aşılara erişimini de kapsayan evrensel bir sağlık kapsayıcılığı sisteminin oluşturulması 3.9. Zararlı kimyasallardan ve hava, su ve toprak kirliliğinden kaynaklanan hastalıkların ve ölümlerin sayısının büyük ölçüde azaltılması 44

3. Sağlık ve Refah 3.a. Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi nin bütün ülkelerde, uygun görüldüğü şekilde uygulanmasının güçlendirilmesi 3.b. En çok, gelişmekte olan ülkeleri etkileyen bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıklar için aşılar ve ilaçlar geliştirilmesinin desteklenmesi, gelişmekte olan ülkelerin kamu sağlığının korunmasına yönelik esnekliklere ilişkin Fikir Mülkiyeti Haklarının Ticari Niteliklerine İlişkin Anlaşma hükümlerini tamamıyla uygulayabilme hakkını onaylayan Doha Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları (TRIPS) ve Kamu Sağlığına İlişkin Deklarasyona uygun olarak, uygun fiyatlı temel ilaçlar ve aşılara erişimin sağlanması ve özellikle herkesin ilaçlara erişiminin sağlanması 45

3. Sağlık ve Refah 3.c. Özellikle en az gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan küçük ada devletleri olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde sağlık hizmeti finansmanının ve sağlık işgücü istihdamının, geliştirilmesinin, eğitimi ve devamlılığının önemli ölçüde artırılması 3.d. Başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere bütün ülkelerin ulusal ve küresel sağlık risklerine karşı erken uyarı, riski azaltma ve risk yönetimi kapasitelerinin güçlendirilmesi

Türkiye nin Durumu

Türkiye nin Durumu Sachs, J., Schmidt-Traub, G., Kroll, C., Durand- Delacre, D. and Teksoz, K. (2017): SDG Index and Dashboards Report 2017. New York: Bertelsmann Stiftung and Sustainable Development Solutions Network (SDSN).

Hemşirelerin Rolü ve DSÖ Yaklaşımı-1

Hemşirelerin Rolü ve DSÖ Yaklaşımı-2

Teşekkürler