Bir Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim Programı Olarak OÇİDEP Prof. Dr. Gönül Kırcaali İftar 7 Mayıs 2018 Ankara Üniversitesi
OSB
OSB li Bireylere Yönelik Bilimsel Dayanaklı Eğitim UDA: Uygulamalı Davranış Analizi (ABA: Applied Behavior Analysis) ASAT: www.asatonline.org NAC: www.nationalautismcenter.org NPDC: autismpdc.fpg.unc.edu
UDA Klinik ve Tıbbi Çalışmalar Davranışsal farmakoloji Klinik davranış analizi Örgütsel Çalışmalar İş verimliliğini artırma Liderlik becerilerini geliştirme Eğitsel Çalışmalar Davranış ve sınıf yönetimi Otizme yönelik uygulamalar
2017 Verilerine Göre Davranış Analisti Sertifikasyon Kurulu ndan Akredite Olan UDA Programları *www.bacb.com]
Dünyada Davranış Analistliğinin Yaygınlığı
OSB li Bireylere Yönelik UDA Temelli Uygulamalar Ayrık denemelerle öğretim Davranış zincirleme Davranışa şekil verme Doğrudan öğretim Etkinlik çizelgeleri Fırsat öğretimi İşlevsel değerlendirme ve analiz İşlevsel iletişim öğretimi Model olma/videoyla model olma Replik silikleştirme Yanlışsız öğretim
OSB li Bireylere Yönelik UDA Temelli Eğitim Programları UDA Ev/Merkez Okul Kaynaştırma EYDE PCDI LEAP ESDM May Project Data
EYDE: Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim (EIBI: Early and Intensive Behavioral Intervention) O. Ivar Lovaas
Lovaas kimdir? 1927 yılında Norveç te dünyaya geldi. Nazi işgali sırasında ailesiyle ABD ye göç etti. Üniversitede önce keman eğitim aldı; sonra psikoloji doktorası yaptı. 1960 lı yıllarda UCLA de YAP (Young Autism Project) projesini başlattı. 2010 yılında yaşama veda etti. Otizmin bazı çocuklarda üstesinden gelinebildiğini öne süren dünyadaki ilk uzman oldu.
EYDE nedir? Erken: Yoğun: Davranışsal: Eğitim: 2-8 yaş Haftada 20-40 saat UDA ya dayalı Ev/merkez ortamı Danışman ve eğitmenler Bire-bir ağırlıklı Otizme özgü müfredat Ayrık denemelerle öğretim Oyun ark., sosyal beceri gr. vb. destekler Eğitim ortamında ve kurumda izleme En az 2 yıl uygulama süresi
EYDE Kitapları
EYDE nin Geçirdiği Evrim Ceza uygulaması ADÖ/Yanlışsız öğretim Müfredat kapsamı
EYDE Programının 5 Temel Öğesi 1. Olumlu etkileşimler: Önceleri çocuğun favori etkinliklerini kullanarak ve çocuğun tüm iletişim girişimlerine karşılık vererek sağlanır. 2. Güdülenme: Çocuk için aşina materyallerin ve çocuğa-özgü pekiştireçlerin seçilmesiyle teşvik edilir. 3. Başarı: Hedef davranışların giderek daha düzgün biçimlerinin olumlu pekiştirmeyle geliştirilmesiyle ve ipucu sunmasilikleştirme süreçlerinin kullanılmasıyla garanti edilir.
4. Anne-baba katılımı: Çocuğun uyanık olduğu tüm ortamların eğitim amaçlı kullanımını sağlamak üzere verilen aile eğitimleriyle ve işbirlikleriyle sağlanır. 5. Programın ilk zamanlarında: İstek bildirme becerisinin öğretimine, dil ve iletişim becerilerinin kazandırılmasına, taklit becerilerinin öğretimine ve oyun becerilerinin geliştirilmesine özel bir önem verilir.
EYDE ye İlişkin Araştırmalar Betimsel ve bağıntısal araştırmalar 34 Deneysel araştırmalar 18 Geriye dönük değerlendirme: 3 Yarı-deneysel: 12 Tam-deneysel: 2 Tek-denekli: 1 Toplam 52
EYDE Araştırmalarının Yürütüldüğü Ülkeler ABD Avustralya Hong Kong İngiltere İsrail İsviçre Kanada Malezya Norveç
Deneysel EYDE Araştırmaları 1. Lovaas, 1987 2. Birnbrauer ve Leach, 1993 3. McEachin, Smith ve Lovaas, 1993 4. Smith ve diğ, 1997 5. Sheinkopf ve Siegel, 1998 6. Smith, Groen ve Wynn, 2000 7. Eikeseth ve diğ, 2002 8. Howard ve diğ, 2005 9. Sallows ve Graupner, 2005 10. Cohen, Amerine-Dickens ve Smith, 2006 11. Eldevik ve diğ, 2006 12. Eikeseth ve diğ, 2007 13. Magiati, Charman ve Howlin, 2007 14. Remington ve diğ, 2007 15. Zachor ve diğ, 2007 16. Hayward ve diğ, 2009 17. Kovshoff, Hastings ve Remington, 2011 18. Eikeseth ve diğ, 2012
İlk Deneysel EYDE Araştırması (Lovaas, 1987) Deney Grubu: Haftada 40 saat EYDE Kontrol Grubu: Haftada 10 saat EYDE ya da çeşitli özel eğitim programları Normal işlevselliğe ulaşanların oranı: Deney Grubu: %47 - Kontrol Grubu: %3 İleri derecede otistik özellikler gösterenlerin oranı: Deney Grubu: %11 - Kontrol Grubu: %53
EYDE ye İlişkin Meta-Analizi Araştırmaları Eldevik ve diğ. (2009) Reichow ve Wolery (2009) Eldevik ve diğ. (2010) Peters-Scheffer ve diğ. (2011)
Son EYDE Meta-Analizi Çalışması: Peters-Scheffer ve diğ. (2011) EYDE programlarının etkilerini inceleyen öntestsontest ve kontrol grup karşılaştırmalı 11 deneysel araştırmada yer alan 344 otizmli çocuktan elde edilen veriler tekrar analiz edilmiştir. EYDE programlarına devam eden otizmli çocukların zihinsel, iletişimsel ve uyumsal becerilerinde, başka programlara devam eden çocuklara kıyasla çok daha önemli ilerlemeler olduğu belirlenmiştir.
EYDE hizmetlerinden kimler en çok, kimler en az yararlanmaktadır? EYDE ye başladığında daha küçük yaşta olan, daha yüksek işlev düzeyinde bulunan ve daha uzun süre programda kalan çocuklar en fazla ilerlemeyi göstermektedir. En az ilerleme gösteren çocukların özellikleri, EYDE ye başladıkları sırada, diğer çocuklardan farksızdır. Perry ve diğ. (2011)
EYDE Hizmeti Sunan Örnek Kurumlar 1. Autism Partnership, ABD: www.autismpartnership.com 2. CARD, ABD: www.centerforautism.com 3. Geneva Centre for Autism, Kanada: www.autism.net 4. Lovaas Institute, ABD: www.lovaas.com 5. WEAP, ABD: www.wiautism.com
EYDE Hizmetlerinin Finansmanı Finansman çok çeşitli kaynaklardan sağlanmaktadır. Örneğin: Federal ya da Eyalet Sağlık Bakanlıkları Federal ya da Eyalet Eğitim Bakanlıkları Özel Sağlık Sigortaları STK lar Aileler
EYDE Programlarına İlişkin Maliyet-Fayda Analizleri ABD nin Pennsylvania eyaletinde yapılan bir araştırmaya göre, EYDE programlarının çocuk başına yaşam boyu devlete sağladığı tasarruf: 650 bin ile 1 milyon Amerikan Doları arasında (Jacobson ve diğ., 1998) Hollanda da yapılan bir araştırmaya göreyse, EYDE programlarının çocuk başına yaşam boyu devlete sağladığı tasarruf: 1,103,067 Avro (Peters-Scheffer ve diğ., 2012)
EYDE neden Avrupa da yaygın değildir? İsviçre Örneği Yüksek maliyet ve bu maliyetin karşılanmasında yaşanan zorluklar Nitelikli uzman yetiştirme ve cazip koşullarda istihdam etmede yaşanan zorluklar Farklı çocuklar için farklı düzeylerde etkili olması Halen araştırılması gereken bazı özelliklere sahip olması Studer ve diğ. (2017)
OÇİDEP: Otistik Çocuklar İçin Davranışsal Eğitim Programı
OÇİDEP nerede ve nasıl geliştirilmiştir? Ortam: Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü Deneyim: UDA ve yanlışsız öğretim Yazılı kaynak: Lovaas, 2003 Kurumsal gözlem: WEAP (Wisconsin Early Autism Project), ABD
OÇİDEP in Kapsamı 1. Taklit: Tek-basamaklı taklit, yüz hareketlerinin taklidi, iki basamaklı taklit, gömülü taklit 2. Eşleme ve sınıflama: Üç ve iki boyutlu eş olan ve olmayan nesneleri eşleme, sınıfa göre eşleme, ayırma, sınıflama 3. Oyun: Tek basamaklı oyun, çok basamaklı oyun, gömülü oyun 4. Alıcı dil: Tek ve iki basamaklı alıcı dil becerileri 5. Adına tepki verme
6. İfade edici dil: Sözel, jestsel ve görsel iletişim becerileri 7. Ortak dikkat: Ortak dikkat girişimine tepki verme, ortak dikkat başlatma 8. Tuvalet becerileri 9. Soyunma-giyinme becerileri 10.Beslenme becerileri
11.Blok dizaynı 12.Adı söylenen nesneyi ve eylemi belirleme 13.İşitilen sesin kaynağını belirleme 14.El becerileri: Çizim yapma, makasla kesme 15.Kavramlar: Renk kavramı, şekil kavramı, zıtlık kavramı
Öğretimden Örnekler
OÇİDEP in Yürütülmesi Haftalık program Tam günlük program: Sabah 3, öğleden sonra 3 saat olmak üzere günde 6 saat Yarım günlük program: Günde 4 saat Günlük program 45 dakika ders-15 dakika teneffüs döngüsü Kısa öğretim oturumları ve oyun zamanları
Öğretim oturumları Yanlışsız öğretime göre yürütülen ADÖ Sosyal pekiştireç artı yiyecek-içecek/etkinlik pekiştireci Diğer çalışmalar PECS, video modelle öğretim vb. Akran etkileşimi Kaynaştırma desteği
OÇİDEP ADÖ Kontrol Listesi A. Tepki fırsatı sunma: 1. Çocuğun göz kontağını yakala, dikkatini çek, gerekirse fiziksel ya da sesli dikkat çekici kullan. 2. Araçları (eğer, varsa) ve yönergeyi sun; yönerge sunarken çocuğun adını kullanma ve yönergeyi tekrarlama. B. İpucu sunma: 3. Aşamalı yardım kullan.
C. Doğru tepkiyi pekiştirme: 4. Doğru tepkiyi, pekiştirme tarifesi doğrultusunda, sosyal pekiştireç ve yanı sıra yiyecek, içecek ya da etkinlik pekiştireçlerinden biriyle pekiştir. D. Yanlış tepkiyi önleme ya da düzeltme: 5. Yanlış tepki başladığında çocuğu durdur, göz kontağını kes ve 2 saniye süreyle araçları (eğer, varsa) kenara çek. 6. Araçları (eğer, varsa) ve yönergeyi tekrar sun.
7. Doğru tepkiyi garantileyen ipucunu sun. 8. Coşkulu olmayan sözel pekiştirme yap (ör., peki, tamam, güzel vb.). E. Denemeler arasında bekleme: 9. 1-6 sn. süreyle bekledikten sonra yeni bir deneme başlat; yeni bir denemeye geçmeden önce pekiştirme işlemlerinin sona erdiğinden (ör., çocuğun yiyeceği-içeceği bitirdiğinden) emin ol.
OÇİDEP Vaka Örnekleri Okan: Normal işlevselliğe ulaşan ve desteksiz kaynaştırmaya devam eden bir öğrenci Kerem: Orta düzeyde ilerleme gösteren bir öğrenci
Okan OÇİDEP e başlama yaşı: 2 yaş 4 ay OÇİDEP tarihleri: Ocak 2008-Ocak 2010 Eğitim yoğunluğu: İlk 8 ay, haftada 25 saat OÇİDEP İzleyen 12 ay, haftada 20 saat OÇİDEP Son 4 ay, haftada 16 saat OÇİDEP OÇİDEP in yanı sıra okulöncesi kaynaştırma
Okan ın OÇİDEP Programı Temel taklit Eşleme Alıcı dil Oyun İfade edici dil (fırsat öğretimi) Yüz hareketleri taklidi İki basamaklı taklit İki basamaklı alıcı dil Sınıflama Blok dizaynı Tuvalet becerileri Soyunma-giyinme Beslenme Gömülü taklit Adı söylenen nesneyi belirleme Adı söylenen eylemi belirleme Aynı konu üzerinde ortak dikkat sağlama
Okan: Önce
Okan: Sonra
Kerem OÇİDEP e başlama yaşı: 9 yaş OÇİDEP tarihleri: Eylül 2006-Eylül 2009 Eğitim yoğunluğu: Haftada 5 gün, günde 6 saat OÇİDEP
Kerem in OÇİDEP Programı Temel taklit Eşleme Alıcı dil (jest destekli) Oyun Yüz hareketleri taklidi İfade edici dil (PECS) İki basamaklı taklit Soyunma-giyinme Beslenme Yaklaşık 2,5 ay haftada bir buçuk saat oyun grubu
Kerem: Önce
Kerem: Sonra
EYDE nin Yararları ve Sınırlılıkları Çocuklar Türk kültürü Aileler Eğitim ekibi
Türkiye İçin Öneriler Erken ve isabetli tanılama çalışmalarının yaygınlaştırılması Bilimsel dayanaklı erken müdahale, özel eğitim ve kaynaştırma hizmetlerinin yaygınlaştırılması Gerekli niteliklere sahip öğretmenlerin, uzmanların ve yardımcı elemanların yetiştirilmesi Tüm hizmetlerin devlet tarafından güvence altına alınması Toplumsal farkındalığın artırılması