Döküm Fabrikası İşçilerinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi Türkiye ve Avrupa Geneli ile Karşılaştırması Doç. Dr. Müberra Devrim Güner TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Tıp Fakültesi 06 Aralık 2017
Sağlık Okuryazarlığı (SOYA) Sağlıkla ilgili bilgilerin okunması ve anlaşılması için gerekli temel becerilerin ötesinde, bireylerin sağlığını geliştirmesi ve iyi sağlık halini sürdürebilmesi için sağlıkla ilgili bilgiye ulaşması, anlaması ve kullanması için gerekli bilişsel ve sosyal beceriler olarak tanımlanmaktadır. 06.12.2017 2
Sağlık Okuryazarlığı (SOYA) Bireyin sağlık durumu belirteçleri: Sağlık okuryazarlığı durumu (en güçlü) Gelir düzeyi Çalışma durumu Eğitim düzeyi Irk veya etnik köken 06.12.2017 3
Düşük SOYA Düzeyi Ekonomiye Etkisi ABD ekonomisi üzerine düşük SOYA nın etkisi yılda 75 200 milyar $ olarak bulunmuştur. ABD de diyabetin yıllık maliyeti 245 milyar $ Düşük SOYA ile epidemik bir hastalıkla mücadele eder gibi mücadele etmemiz gerekir. 06.12.2017 4
Türkiye de SOYA En kapsamlı çalışma Sağlık-Sen tarafından gerçekleştirilen TÜRKİYE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI ARAŞTIRMASI Toplumun yaklaşık %65 inde SOYA düzeyi yetersiz (%24,5) veya sorunlu (%40,1) kategoridedir. Genel sağlık okuryazarlık indeksi 30,4 tür. Türkiye de toplumun sadece 1/3 yeterli veya mükemmel sağlık okuryazarlığı düzeyine sahiptir. Sorunlu sağlık okuryazarlığının nedenleri olarak eğitim düzeyi ve sosyoekonomik düzey ön plana çıkmaktadır. 06.12.2017 5
1. Okuryazarlık, OECD Uluslararası Yetişkin Yetkinlik Değerlendirmesi Programı 2. Sayısal ve matematik kavramları kullanabilme, 3. Teknolojik ortamlarda problem çözme becerisi değerlendirilmiştir. Her üç alanda da Türkiye verileri diğer OECD ülkeleri ortalamasının altında kalmıştır. Çalışan nüfusun günlük işlerinde bilgi-işleme becerilerini kullanma oranı diğer ülkelere göre çok düşük bulunmuştur. 06.12.2017 6
İş Kazaları - Davranış Yılda 200.000 den fazla iş kazası, 1700 ölüm. İş kazalarının %88 i tehlikeli hareketlerden kaynaklanır. En önemli kaza nedeni insan davranışıdır. Davranış ancak genel kültüre, algı ve sağlık okuryazarlığı düzeyine göre bireyselleştirilmiş eğitimle değiştirilebilir. Davranış değişikliği oluşturulabilirse kazaların %90 a yakını önlenebilir. 06.12.2017 7
İşçilerde SOYA 06.12.2017 SOYA düzeyi düşük işçiler: SOYA düzeyi yüksek işçiler: Kazalar, işle ilgili hastalıklar ve işgücü kaybı daha fazladır. Sağlıklı ve güvenli bir iş ortamı ile ilgili haklarını, yasa ve yönetmelikleri de bilmemekte veya anlamamaktadır. Kendilerine verilen bilgileri daha iyi kavramakta, kullandıkları alet/malzeme ile ilgili sözlü ve yazılı talimatları daha iyi anlamakta ve pratikte kullanmaktadır. Genel olarak İSG prosedürleri bilinci daha yüksek ve uygulama oranı daha fazladır. 8
Amaç Döküm fabrikasında çalışan işçilerde SOYA düzeyini ölçmek, Türkiye ve Avrupa geneli için elde edilen verilerle karşılaştırmak. 06.12.2017 9
Yöntem Ankara Sincan Organize Sanayii Bölgesinde yer alan Akdaş Döküm Sanayii ve Ticaret A.Ş. Tesislerinde çalışan işçilerin SOYA düzeyi Avrupa Birliği (AB) SOYA Anketi (HLS-EU-Q47) Türkçe uyarlaması kullanılarak ölçülmüştür. Veriler, literatürden elde edilen Türkiye geneli ve AB verileri ile karşılaştırılmıştır. Bilgilendirilmiş gönüllü oluru veren 394 işçi araştırmaya katılmıştır. Demografik bilgiler ve sağlık okuryazarlığı anketi Anket sorularına %80 (322 işçi) ve üzeri yanıt veren işçilerin verileri değerlendirmeye alınmıştır. 06.12.2017 10
Akdaş Döküm Sanayii ve Ticaret A.Ş. Tesislerinin Özellikleri Kuruluş 1982 Sektöründe Türkiye de lider, Avrupa da ise ilk on içerisinde yer almaktadır. İki dökümhane, iki işleme fabrikası ve bir kaynaklı konstrüksiyon atölyesiyle toplamda 72.000 m 2 lik kapalı alanda hizmet vermektedir. Bünyesinde indüksiyon ocakları, vakum ocağı ve pota fırını bulunmaktadır. 250 tonluk ergitim ve 13 metre çapa kadar işleyebilme kapasitesi sayesinde net ağırlığı 150 tona kadar olan işlenmiş dökümler yapabilmektedir. Alanında uzman, yaklaşık 600 çalışanı vardır. Kurumsal Kaynak Planlaması sistemi ile tüm süreçleri bütünleşik olarak tek platformda yönetmekte ve tam izlenebilirlik sağlamaktadır. 06.12.2017 11
1 işyeri hekimi Akdaş Döküm Sanayii ve Ticaret A.Ş. İş Sağlığı ve Güvenliği Birimi 3 yardımcı sağlık personeli 1 A sınıfı iş güvenliği uzmanı ve çevre mühendisi 2 C sınıfı iş güvenliği uzmanı ve çevre mühendisi 2 C sınıfı iş güvenliği uzmanı ve metalürji mühendisi 06.12.2017 12
Avrupa Birliği (AB) SOYA Anketi (HLS-EU-Q47) Sağlık süreçlerinde üç alan Hastalıktan korunma Sağlığın iyileştirilmesi Sağlık hizmet sunumu Alanlardaki bilgiyi işlemede dört kategori Bilgiye erişim Bilgiyi anlama Bilgiyi değerlendirme Bilgiyi uygulama 06.12.2017 13
Sosyo-Demografik Özellikler Yaş (yıl; ortalama; aralık) 37,0 (20 68) Cinsiyet (%) Kadın 1,3 Erkek 98,7 Eğitim düzeyi(%) Okur-yazar değil 1,3 İlkokul mezunu 22,8 İlköğretim/Ortaokul mezunu 29,9 Lise mezunu 33,9 Ön lisans / yüksekokul mezunu 6,8 Lisans / Üniversite mezunu 4,2 Yüksek Lisans/Doktora mezunu 1,0 Gelir düzeyi TL (ortalama) 2355,6 Medeni durum (%) Evli 80,1 Bekar 17,0 Ayrılmış/boşanmış 1,6 Cevap vermek istemiyor 1,3 06.12.2017 14
SOYA Düzeylerinin Türkiye ve Avrupa Birliği ile Karşılaştırılması DÜZEY SOYA indeks puan dağılımları (%) Döküm Fabrikası İşçileri Türkiye* Avrupa Birliği* (0-25) yetersiz 13,4 24,5 12,4 (>25-33) sorunlu sınırlı 47,4 40,1 35,2 (>33-42) yeterli 31,0 27,8 36,0 (>42-50) mükemmel 8,2 7,6 16,5 06.12.2017 * Durusu-Tanrıöver M, Yıldırım HH, Demiray-Ready FN, Çakır B ve Akalın HE (2014). Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması, Birinci Baskı, Sağlık-Sen Yayınları, Ankara 15
Eğitim Durumuna Göre SOYA'yı Analiz Edilebilir Düzeyde Yanıtlama Oranı %74 %81 %94 96% %85 %60 Okur-yazar değil İlkokul İlköğretim/Ortaokul Lise Ön lisans/yüksekokul Lisans ve üzeri 06.12.2017 16
Genel SOYA İndeksinin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı 35,2 34,7 34,8 33,9 33,6 32,5 Okur-yazar değil İlkokul İlköğretim/Ortaokul Lise Ön lisans/yüksekokul Lisans ve üzeri 06.12.2017 17
Eğitim Durumuna Göre SOYA Düzey Dağılımı Yetersiz-Sorunlu Yeterli-Mükemmel 29,7 33,7 38,0 50,0 47,1 100 70,3 66,3 62,0 50,0 52,9 Okur-yazar değil (3) İlkokul (64) İlköğretim/Ortaokul (92) Lise (121) Ön lisans/yüksekokul (25) Lisans ve üzeri (17) 06.12.2017 18
Eğitim Durumu ve Bilgiyle İlgili Süreçlere Göre Genel SOYA İndeksi Okur-yazar İlköğretim/ Ön lisans/ İlkokul Lise değil Ortaokul yüksekokul Lisans ve üzeri Bilgiye Ulaşma 31,9 31,5 32,3 33,6 32,8 34,3 Bilgiyi Anlama 33,3 32,2 33,8 34,9 34,9 34,5 Bilgiyi Değerlendirme 32,9 29,7 30,7 32,0 31,6 28,7 Bilgiyi Uygulama 31,7 31,7 32,9 33,1 32,7 31,4 06.12.2017 19
yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel Eğitim Durumu ve Bilgiyle İlgili Süreçlere Göre Yetersiz Sorunlu / Yeterli Mükemmel Dağılımı Bilgiye Ulaşma Bilgiyi Anlama Bilgiyi Değerlendirme Bilgiyi Uygulama 54 49 46 40 60 54 51 46 56 47 40 32 68 60 53 44 65 56 56 49 51 44 44 35 41 41 27 27 73 73 59 59 60 47 40 33 67 60 53 40 İlkokul İlköğretim/Ortaokul Lise Ön lisans/yüksekokul Lisans ve üzeri 06.12.2017 20
Eğitim Durumu ve Alanlara Göre SOYA İndeksi Okur-yazar İlköğretim/ Ön lisans/ İlkokul Lise değil Ortaokul yüksekokul Lisans ve üzeri Sağlık Hizmeti 33,3 32,3 33,4 34,8 34,3 35,5 Hastalıktan korunma 31,7 30,7 32,7 33,9 32,6 32,0 Sağlığın iyileştirilmesi 32,4 30,8 31,3 31,8 32,0 29,8 06.12.2017 21
yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel yetersiz-sorunlu yeterli-mükemmel Eğitim Durumu ve Alanlara Göre Yetersiz Sorunlu/ Yeterli Mükemmel Dağılımı Sağlık Hizmeti Hastalıktan korunma Sağlığın iyileştirilmesi 74 81 40 51 63 60 49 37 46 42 58 54 51 49 39 40 53 61 60 47 48 52 52 48 56 50 50 44 26 19 İlkokul İlköğretim/Ortaokul Lise Ön lisans/yüksekokul Lisans ve üzeri 06.12.2017 22
Sonuç Çalışmaya katılan işçilerin genel SOYA indeksi 32,3 olarak bulunmuştur. Türkiye nin genel SOYA indeksi 30,4 tür. Döküm işçilerinde yetersiz SOYA düzeyi (%13,4) Türkiye genelinin (%24,5) neredeyse yarısı kadardır. Yetersiz sınırlı SOYA düzeyi birlikte (%60,8) değerlendirildiğinde Türkiye geneline (%64,6) benzerdir. Yetersiz SOYA düzeyinde olan kişilerin daha az sayıda olmasının nedeni işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği birimimin varlığı ve aktif çalışmaları olabilir. 06.12.2017 23
Sonuç SOYA düzeyine olumlu etkisi olan faktörler: İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği biriminin bulunması. İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetinin sürekliliği. İş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin düzenli olarak verilmesi. SOYA düzeyi eğitim düzeyi dışındaki faktörler ve deneyimlerden etkilenir. Eğitimlerin çalışanların SOYA düzeyine göre yeniden şekillendirilmesi eğitimlerin verimliliği ve kalıcı davranış değişikliği oluşturulması yönünde olumlu bir adım olacaktır. Yalnız iş sağlığı ve güvenliğine değil, toplum sağlığına ve ekonomiye de önemli katkıları olacağı düşünülmektedir. 06.12.2017 24
Teşekkürler 06.12.2017 25