Çilek 0 Giriş Bu standard; çileğin tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri ile piyasaya arz şekline dairdir. 1 Kapsam Bu standard tüketiciye taze olarak arz edilen çilekleri kapsar, işlenmiş çilek ve çilek ürünleri kapsamaz. 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. TS No Türkçe Adı İngilizce Adı TS ISO 874 Yaş meyve ve sebzeler - Numune alma Fresh fruits and vegetables - Sampling TS 4747 Çilek - Soğuk depolama kuralları Strawberries - Guide to cold storage 3 Tarifler 3.1 Çilek Rosaceae familyasının Fragaria L. cinsine giren kültür bitkilerinin çeşitli türlerinin üzümsü meyveleri. 3.2 Yabancı madde Çilek üzerinde bulunan kum, taş, toprak, kabuk, yaprak, bitkisel parçalar, yabancı tohumlar gibi kendinden başka gözle görülebilir her türlü madde. 4 Sınıflandırma ve özellikler 4.1 Sınıflandırma Çilekler; botanik yapılarına göre çeşitlere, kalite özelliklerine göre sınıflara ve iriliklerine göre boylara ayrılır. 4.1.1 Çeşitler - Aliso, - Tioga, - Pocahontas, - Yalova - 9, - Yalova - 15, - Yalova - 104, - Balcalı -1, - Balcalı -2, - Balcalı -3, - Douglas, - Dana, - Brio, - Pajaro, - Chandler, - Selva, - Red Chief, - Honeoye, - Sweet Charlie, - Camarosa, - Kabarla, - Redlans Hope, - Vista, - Festival, 1
- Aromas olmak üzere çeşitlere ayrılırlar. Diğer çeşitler kendi adları ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir. 4.1.2 Sınıflar Çilekler kalite özelliklerine göre; - Ekstra, - Sınıf I, - Sınıf II olmak üzere üç sınıfa ayrılır. 4.1.3 Boylar Çilekler iriliklerine göre; - İri, - Ufak olmak üzere iki boya ayrılır. 4.2 Özellikler 4.2.1 Genel özellikler Çilekler / çileklerde; - Bütün, hasarsız olmalı, - Sağlam olmalı (çürüyerek ve kötüleşerek tüketime uygunsuz hâle gelenler ürünü etkilememeli), - Çeşide özgü renkte ve şekilde olmalı, - Taze görünümlü, yıkanmamış olmalı, - Çanak yapraklı olmalı, çanak yaprakları ve sap (varsa) taze ve yeşil olmalı, - Yabancı madde bulunmamalı, - Böcek ve böcek hasarları bulunmamalı, - Yabancı koku ve/veya tat bulunmamalı, - Anormal dış nem (dış yüzeyde ıslaklık) ihtiva etmemeli dir. Çilekler çok dikkatli bir şekilde toplanmalıdır. Çilekler tam gelişmiş 1) ve olgun olmalıdır. Çileklerin gelişmesi ve durumu aşağıdaki özelliklere imkân verecek şekilde olmalıdır: - Elle toplanmaya, ambalajlanmaya ve taşınmaya dayanıklı olmalı, - Gideceği yere ulaştığında genel özelliklerini kaybetmemiş olmalı dır. 4.2.2 Çeşit özellikleri Çilek çeşitleri aşağıda verilen özelliklerde olmalıdır. 4.2.2.1 Aliso Meyvesi iri, meyve eti sert, tat kalitesi orta, meyvenin saptan kopması oldukça kolay bir çeşittir. Meyve uçlarında şekil bozukluğu gösterir. 4.2.2.2 Tioga Meyvesi iri, meyve eti çok sert, tat kalitesi orta, meyvenin saptan kopması güç, taşımaya dayanıklı bir çeşittir. 4.2.2.3 Pocahontas Meyvesi orta iri, meyve eti sert, tat kalitesi orta, meyvenin saptan kopması kolay olan bir çeşittir. 4.2.2.4 Yalova - 9 Meyve eti sert, koku ve tadı iyi, meyvenin saptan kopması güç olan bir çeşittir. 4.2.2.5 Yalova - 15 Meyve eti sert, tat ve kokusu çok iyi, meyvenin saptan kopması çok kolay olan bir çeşittir. 2
1) Tam gelişmişlik, çileğin hasat olgunluğuna göre ayarlanır. Hasat günün erken saatinde yapılmalıdır. Uzak pazara gönderilecek çileklerde meyveler ¾ oranında kızardığı zaman hasat edilmelidir. Çilek, meyveyi tutmadan, meyve el ayasında kalacak şekilde, sapı 1 cm kalacak şekilde tırnakla kesilerek hasat edilmelidir. 4.2.2.6 Yalova - 104 Meyvesi iri, meyve eti oldukça sert, meyve şekli basık konik, koku ve tadı iyi olan bir çeşittir. 4.2.2.7 Balcalı - 1 Uzun konik şekilli, koyu kırmızı renklidir. Meyve eti sert, meyvenin saptan kopması zor olan bir çeşittir. 4.2.2.8 Balcalı - 2 Köşeli uzun şekilli, parlak kırmızı renkli, meyve eti sert, aroması iyi bir çeşittir. 4.2.2.9 Balcalı - 3 Uzun konik şekilli, parlak koyu kırmızı renkte, meyve eti sert, meyvenin saptan kopması zor, aroması iyi olan bir çeşittir. 4.2.2.10 Douglas Meyvesi iri, konik şekilli, kırmızı renkte, meyve eti sert, meyvenin saptan kopması kolay, aroması iyi bir çeşittir. 4.2.2.11 Dana İri meyveli, uzun konik şekilli, parlak kırmızı renkte, meyve eti orta sertlikte, meyvenin saptan kopma kolaylığı orta, aroması orta olan bir çeşittir. 4.2.2.12 Brio Konik şekilli, kırmızı renkte, meyve eti sert, iyi aromalı, meyvenin saptan kopması zor olan bir çeşittir. 4.2.2.13 Pajaro Orta-iri meyveli, konik şekilli, koyu kırmızı renkte, meyve eti çok sert, meyvenin saptan kopması zor, aroması çok iyi bir çeşittir. 4.2.2.14 Chandler Konik şekilli, kırmızı renkte, meyve eti sert, meyvenin saptan kopması zor, aroması iyi bir çeşittir. 4.2.2.15 Selva Konik şekilli, kırmızı renkte, meyve eti sert, meyvenin saptan kopma derecesi orta, aroması orta olan bir çeşittir. 4.2.2.16 Red Chief Uzun konik şekilli, koyu kırmızı renkte, meyve eti sert, meyvenin saptan kopması zor, iyi aromalı bir çeşittir. 4.2.2.17 Honeoye Konik şekilli, koyu kırmızı renkte, meyve eti sert, meyvenin saptan kopması zordur. Aroması iyi bir çeşittir. 4.2.2.18 Sweet Charlie Orta irilikte meyveli, meyve rengi parlak açık kırmızı, meyve eti rengi açık turuncu, tat çok iyi, meyve kalitesi yüksek bir çeşittir (Resim 1). 4.2.2.19 Camarosa Meyvesi çok iri, meyve eti sert, iyi aromalı bir çeşittir (Resim 2). 4.2.2.20 Kabarla Meyveleri konik şekilli, orta irilikte, meyve eti orta sert bir çeşittir (Resim 3). 4.2.2.21 Redlans Hope Meyveleri konik şekilli, iri ve meyve eti orta serttir. Meyve parlak açık kırmızı renkte meyve eti rengi soluk pembe olan bir çeşittir (Resim 4). 3
4.2.2.22 Vista Köşeli uzun meyveli, parlak kırmızı renkte, meyve eti rengi dış renge yakın olan, meyvenin saptan kopması zor bir çeşittir. 4.2.2.23 Festival Konik şekilli, meyvelerin içi açık kırmızı renkte, meyve yüzeyi koyu ve parlak kırmızı olan, iyi aromalı bir çeşittir (Resim 5). 4.2.2.24 Aromas Oldukça iri meyveli (24 g 26 g), meyve rengi koyu kırmızı ve meyve eti Selva çeşidinden daha sert olan, iyi aromalı bir çeşittir. 4.2.3 Sınıf özellikleri 4.2.3.1 Ekstra Bu sınıfa üstün nitelikteki çilekler girer. Bunlar şekil, renk, ticari tip ve gelişme bakımından çeşidinin tipik özelliklerini taşımalıdır. Bunlar; olgunluk, renk ve boyca bir örnek olmalı, meyve yüzeyi parlak görünümlü olmalıdır. Üzerlerinde toprak bulaşıklığı bulunmamalıdır. Meyvenin genel görünüm, kalite ve ambalaj içinde sunumunu etkilememek şartıyla aşağıdaki çok hafif kusurlar dışında kusur bulunmamalıdır. 4.2.3.2 Sınıf I Bu sınıfa iyi nitelikteki çilekler girer. Bunlar çeşidinin şekil, renk özelliği ile ticari tipinin tipik özelliklerini göstermelidir. Meyvenin genel görünüm, kalite ve ambalaj içinde sunumunu etkilememek şartıyla aşağıdaki hafif kusurlar bulunabilir; Bunlarda; - Hafif şekil ve gelişme bozuklukları, - Meyvelerin ucunda küçük beyazlıklar (toplam meyve yüzeyinin 1/10 dan fazla olmamak üzere), - Hafif yüzeysel basınç izleri bakımlarından kusurlar bulunabilir. Kusurlar meyve etini etkilememelidir. Üzerlerinde toprak bulaşıklığı bulunmamalıdır. 4.2.3.3 Sınıf II Bu sınıfa daha üst sınıflara girmeyen fakat genel özellikleri taşıyan çilekler girer. Bunlar şekil, gelişme, renk ve kabuk bakımından, kalite ve ambalaj içinde sunumunu etkilememek şartıyla; - Şekil, - Meyvelerin ucunda beyazlıklar (toplam meyve yüzeyinin 1/5 den fazla olmamak üzere), - Hafif, çok yayılmamış güneş yanığı, - Hafif, az miktarda toprak bulaşığı bakımlarından kusurlar bulunabilir. 4.2.4 Boy özellikleri Çilekler, uzunluk eksenine dikey olan en geniş çaplarına göre, boylara ayrılır. Çileklerin sınıflara göre boyları Çizelge 1 de verilmiştir. 4
Çizelge 1 Çileklerin sınıflara göre boyları İri boy Ekstra mm, en az, 25 Sınıf I ve Sınıf II, mm, en az 18 Ufak boy 20 15 1) 1) Alıcı ülke isteğine bağlı olarak ihracatta en küçük boy 18 mm den az olamaz. 4.3 Boyut ve toleranslar 4.3.1 Sınıf toleransları Her ambalajda sınıfının özelliklerine uymayan meyveler için müsaade edilebilecek tolerans değerleri aşağıda verilmiştir. 4.3.1.1 Ekstra Bu sınıfa Sınıf I e giren çileklerden, Sınıf I in toleransı hariç, kütlece veya sayıca % 5 e kadar tolerans tanınır. Bu tolerans içerisinde bozuk çilek miktarı kütlece veya sayıca % 2 yi geçemez. 4.3.1.2 Sınıf I Bu sınıfa Sınıf II ye giren çileklerden, Sınıf II nin toleransı hariç, kütlece veya sayıca % 10 a kadar tolerans tanınır. Bu tolerans içerisinde bozuk çilek miktarı kütlece veya sayıca % 2 yi geçemez. 4.3.1.3 Sınıf II Bu sınıfa bütün sınıflara girmeyen ve genel özellikleri sağlamayan fakat tüketime elverişli olan çileklerden kütlece veya sayıca % 10 a kadar bulunabilir (Çürüme, kötüleşme, yara, bere ile tüketime uygunsuz haldeki ürünler hariç). Bu tolerans içerisinde bozuk çilek miktarı kütlece veya sayıca % 2 yi geçemez. 4.3.2 Boy toleransları Boylama yapılan bütün sınıflarda, her ambalajda, üzerinde yazılı olan boydan farklı olan çilekler kütlece veya sayıca % 10 u geçemez. 4.4 Özellik ve muayene madde numaraları Bu standardda verilen özellikler ile bunların muayene madde numaraları Çizelge 2'de verilmiştir. Çizelge 2 Özellik ve muayene madde numaraları Özellikler Özellik madde no Muayene madde no Genel özellikler 4.2.1 5.2.2 Çeşit özellikleri 4.2.2 5.2.2 Sınıf özellikleri 4.2.3 5.2.2 Boy özellikleri 4.2.4 5.2.2 Boyut ve toleranslar 4.3 5.2.2 Ambalajlama 6.2 5.2.1 İşaretleme 6.3 5.2.1 5 Numune alma ve muayene 5.1 Numune alma Numune partiden alınır. Çeşidi, sınıfı, boyu ve ambalajı aynı olan ve bir seferde muayeneye sunulan çilekler bir parti sayılır. Çilek numunesi TS ISO 874 e göre alınır. Alınan temsili numunelerin ambalajlama, muhafaza ve laboratuvara gönderilmesi TS ISO 874 e göre yapılmalıdır. 5
5.2 Muayeneler 5.2.1 Ambalaj ve ambalaj malzemesinin muayenesi Ambalaj ve ambalaj malzemesinin muayenesi gözle, elle incelenerek, gerekirse boyutları ve kütlesi ölçülerek yapılır. Sonucun Madde 6'ya uygun olup olmadığına bakılır. 5.2.2 Çileğin muayenesi Çileğin muayenesi gözle ve elle incelenerek, koklanarak, tadılarak, boyutları ölçülerek yapılır ve sonucun Madde 4.2.1, Madde 4.2.2, Madde 4.2.3, Madde 4.2.4 ve Madde 4.3 e uygun olup olmadığına bakılır. Çileklerin çeşit, şekil, olgunluk, renk, boyut ve toleranslar bakımından muayenesi bakılarak, ellenerek, koklanarak, sayılarak, ölçülerek ve soyulup tadılarak yapılır. 5.3 Değerlendirme Muayene sonuçlarının her biri standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır. 5.4 Muayene raporu Muayene raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır; - Firmanın adı ve adresi, - Muayenenin yapıldığı yerin laboratuvarın adı, - Muayeneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri, - Numunenin alındığı tarih ile muayene tarihi, - Numunenin tanıtılması, - Muayenelerde uygulanan standardların numaraları, - Sonuçların değerlendirilmesi, - Muayene sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahsurlarını gidermek üzere alınan tedbirler, - Uygulanan muayene metotlarında belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen fakat muayenede yer almış olan işlemler, - Numunenin standarda uygun olup olmadığı, - Rapora ait seri numarası ve tarih her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı. 6 Piyasaya arz Çilekler piyasaya ambalajlı olarak arz edilir. 6.1 Birörneklik Bir ambalaj içerisindeki çilekler çeşit, ticari tip, boy, orijin, şekil, olgunluk ve renk bakımından birörnek olmalıdır. Ambalajın görünen kısmındaki durum, tüm ambalaj için geçerli olmalı; ambalajın üstünde ve alt kısmında aynı görünüm ve kaliteye sahip olmalıdır. 6.2 Ambalajlama Ambalajlar taşıma sırasında meyvelerin korunmasını sağlayacak, insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde ahşap, mukavva, plastik vb. malzemelerden yapılmış olmalıdır. Ambalaj olarak kullanılacak malzeme; yeni, temiz, ürünün harici ve dahîlî zarar görmesini önleyecek kalitede olmalıdır. Çilek dolu ambalajlar ürünü tam olarak muhafaza edecek şekilde tasarımlanmalıdır. Ambalajlamada kullanılan kâğıt, pul gibi malzemelerin baskısı, etiketlenmesi zehirli veya insan sağlığına zararlı olmayan mürekkeple ve tutkalla yapılmalıdır. Basılı kağıt kullanıldığında yazılı yüzün dışa gelmesine ve ürüne değmemesine dikkat edilmelidir. Ambalajların içersinde yaprak, kabuk, sap, taş, toprak ve benzeri hiç bir yabancı madde bulunmamalıdır. Büyük ambalajlara dökme olarak hazırlanan çileklerde ambalajlar en çok net 5 kg, büyük ambalajlar içerisine küçük tüketici ambalajları konulması halinde büyük ambalaj toplam en çok net 8 kg meyve alacak büyüklükte olmalıdır. Ekstra sınıfta meyveler, gösterişli şekilde ambalajlanmalıdır. 6
6.3 İşaretleme Çilek ambalajları üzerine en az aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılır veya basılır. Ambalajın ağzı açıldığında tekrar kapatılmayacak veya tekrar kapatıldığında kapatıldığı belli olacak şekilde kapatılmalıdır. - Firmanın ticari unvanı veya kısa adı, varsa tescilli markası, - Bu standardın işaret ve numarası (TS 185 şeklinde), - Ürünün adı (Çilek), - Çeşidi, - Sınıfı, - Boyu, - Üretim bölgesi veya yerel ismi (isteğe bağlı), - Parti, seri veya kod numaralarından en az biri, - Net kütlesi (en az g veya kg olarak), - Büyük ambalajlardaki küçük tüketici ambalajların sayısı ve kütlesi (isteğe bağlı). Gerektiğinde bu bilgiler Türkçe nin yanı sıra yabancı dilde de yazılabilir. 6.4 Muhafaza ve taşıma - Çilek 0,5 0 C ila 0 0 C sıcaklıkta, % 90 ila % 95 bağıl nemde 12 güne kadar muhafaza edilebilir. - Çilek ve içinde çilek bulunan ambalajlar işleme yerlerinde, depolarda ve taşıtlarda kötü koku yayan ve bunları kirleten maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır. - İçinde çilek bulunan ambalajlar gölgede tutulmalı çiğ, yağmur ve güneş altında veya dondurucu soğuklarda bırakılmamalı ve bu şartlarda yüklenip boşaltılmamalıdır. İçinde çilek bulunan ambalajların gemilere vinçle yükleme boşaltma işlerinde paletler kullanılmalıdır. Çilekler, işleme yerlerinde, depolarda ve taşıtlarda fena koku yayan veya bunları kirleten maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır. İçlerinde çilek bulunan ambalajlar yağmur, kar, güneş ve rüzgar altında tutulmamalı; bu koşullarda taşıtlara yükletilip boşaltılmamalıdır. Çilekler, taşıtlara yükletilinceye kadar iyi havalandırılmış gölge yerlerde bekletilmelidir. Çileğin, soğuk depolanması TS 4747 ye göre yapılmalıdır. 7 Çeşitli hükümler Üretici bu standarda uygun olarak ürettiğini beyan ettiği çilekler için istenildiğinde standarda uygunluk belgesi vermeye veya göstermeye mecburdur. Bu beyannamede satış konusu olan çileklerin; - Madde 4'teki özelliklere uygun olduğunun, - Madde 5'teki muayenelerin yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun belirtilmesi gerekir. 7
Resimler Resim 1 - Sweet Charlie Resim 2 - Camarosa 8
Resim 3 - Kabarla Resim 4 - Redlans Hope Resim 5 - Festival 9