ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II Vize ÜNİTE -1 ENTEGRASYON TEORİLERİ Entegrasyon Uluslar arası ilişkilerde birimlerin birbiriyle uyumlu, bütünleşmesi, ortak siyasi otorite ve idare altında ortak politikaların geliştirilerek uygulanmasıdır. Entegrasyon kavramı ele alındığında üzerinde en fazla durulan uluslar arası örgüt Avrupa Birliği. Avrupa Birliğinin kurucuları Monnet ve Schuman. Monnet Yönetimi Ekonomi alanında başlayan fonksiyonel işbirliklerinin ortak çıkarların oluşturduğu birlik inancıyla fiziksel ve zihinsel sınırları ortadan kaldıracağını savunana stratejidir. Uluslar arası ilişkilerde devletlerarası işbirliği ve entegrasyon özellikle İkinci Dünya Savaşından sonra teoriler geliştirilen bir konu haline gelmiştir. David Mitrany Ulus devletler yerine belli fonksiyonları olan uluslar arası kurumları ele alarak, barışın bu kurumlarda görevli teknokratlar aracılığıyla sağlanabileceği düşüncesini savunan kuramcı. Avrupa Topluluklarının örgütlenmesine özellikle 1950 ve 1960 lı en iyi açıklamaları getiren düşünce akımı Neo-fonksiyonalizm. Neo-fonksiyonalizm Temel konusu ulus devletlerin neden ve nasıl tamamen egemen olmaktan vazgeçerek; kendi iradeleriyle komşularıyla bütünleşme tercihinde bulundukları akım. Neofonksiyonalizmin temeli olarak kabul edilen kavram Spill-over. Spill-over Bir alanda başlayan entegrasyonun ilgili diğer alanlarda da yayılması anlamına gelir. Neofonksiyonalizmin genişlemesini sağlayan süreçler Fonksiyonel (teknik) Spill over, siyasi Spill over ve işlenmiş Spill over dir. Fonksiyonel (teknik) Spill over Modern endüstriyel ekonominin değişik sektörleri karşılıklı birbirine bağımlı olduğundan bu alanlardan birindeki entegrasyona yönelik aktivitelerin başarılı olabilmesi için diğer alanlarda da benzer ortaklıkların gerektiğini ifade eden kavramdır. Siyasi Spill over Bütünleşmenin siyasi ve ideolojik nedenlerle politikaların ilişkilendirilmesiyle oluşturulmasını ifade eden kavramdır. İşlenmiş Spill over Devletlerin ortak politikalara ulaşmada zorluk çektiklerinde karşılıklı imtiyazlarla ortak değer ve çıkarlara buluşmaya çalışmalarıdır. Neofonksiyonalizmin temek kavramları Spill over, elit sosyalizasyonu ve supranasyonel çıkar grupları. Özellikle Avrupa Birliği çalışmalarına temel olan yaklaşım Neofonksiyonalizm. Neofonksiyonalizmin öncüleri Ernest Haas ve Leon Lindberg. Spill over kavramının isim babası Ernest Haas. Birleşme Antlaşması AKÇT, AET VE AAET birleştirilmesi ve toplulukların tek bir komisyon ve konsey ile yönetilmesi fikrinin hayata geçirilmesi. Entegrasyon sürecinin aktörlerin davranışlarına bağlı olmasını açıklayan kavram Plüralist. Haas a göre ideolojilerin kendilerini daha fazla hissettirdikleri alanlar Sosyokültürel, dini, eğitim veya eğitim gibi alanlar. 1970 lerde neofonksiyonalist teorinin varsayımlarının eleştirilmesiyle entegrasyon teorilerinin odaklandığı kavramlar Karşılıklı bağımlılık, kurumsalcılık ve çok düzlemli yönetişim. Karşılıklı Bağımlılık Örgütsel yapılarda artan ilişkiler, koalisyonlar, elit sosyalizasyonu ve etkileşimi sonunda bölgesel grupların oluştuğunu ve bunların uluslar arası sistemde tanınarak etkilerini yaydığını açıklayan kavramdır. Liberal kurumsalcı teorilerin entegrasyon konusundaki çalışmalara kazandırdığı kavramlar Öğrenme, kurumlar, kimlik ve normlar. NorFULL Paylaşım Mekanı www.norfulpaylasim.com Sayfa 1
Neorealizm Ulus devletleri ve uluslar arası sistemdeki anarşiyi temel alan ve uluslar arası kurumların işbirliği sağlayarak istikrar yarattığını savunan kuramdır. Derinleşme Yaklaşımı Avrupa Topluluklarında üye devletlerarasındaki uyumu arttırmaya yönelik politika ve çalışmaların arttırılması gereği üzerinde duran Genişleme Yaklaşımı Avrupa Topluluklarına yeni üyelerin katılması anlamına gelen Yönetim Modeli Avrupa Birliğin de siyaseti, hükümetler arası ve ulusüstü olmak üzere ikiye ayıran Yönetim Modeli Sandholt-Sweet. Çok Düzemli Yönetişim Ulusal, uluslar arası, ulusaşırı, ulusüstü yapı ve konuların iç içe geçtiğini savunan liberal çoğulcu yönetim yaklaşımıdır. Liberal Kurumsalcı Teori Yapısında hem devlet merkezli hem de ulusaşırı ulusüstü yaklaşım ve öğeleri barındırır. ÜNİTE -2 ULUSLAR ARASI REJİM KURAMLARI Rejim Teorileri Uluslar arası ilişkilerin temel sorunu olan güvenliğin sağlanması ve barışın korunmasında çok önemli bir işlevi olan işbirliğinin anarşik bir ortamda da mümkün olduğunu göstermeye odaklanan teoridir. Kural koyucu ve uygulayıcı bir merkezi otoritenin bulunmadığı uluslar arası sistemde devletlerarası işbirliğinin mümkün olup olmadığı sorusu İşbirliği Sorunsalı. Realizm Uluslar arası ilişkiler disiplininde uzun süre baskın statüsünü koruyan ve işbirliği sorunsalına olumsuz yaklaşarak devletlerarası işbirliğinden çok çatışmayı öngören Rejim Uluslar arası ilişkilerin belli bir alanına yönelik olarak aktörlerin beklentilerinin örtüştüğü bir dizi açık veya ima edilen ilke, norm, kural ve karar alma prosedürleridir. Young un kendilerine rol atfedilen birimlerin (devletlerin) belli bir alanda eylemlerini düzenleyen kurallar ve anlaşmalar bütünü olarak tanımladığı kavram Rejim. Rejimi oluşturan öğeler Prensipler, normlar, kurallar ve karar alma prosedürleri. İlkeler Gerçeklik, nedensellik ve doğruluğa dair inançları kapsar. Normlar Rejim üyelerinden beklenen davranışı tanımlayıp bu üyelerin hak ve sorumluluklarını ortaya koyar. Kurallar Rejimi oluşturan diğer öğelere göre daha az spesifik olup bunların hayata geçirilmesini sağlar. Karar Alma Prosedürleri Bir rejimin ilerleyişiyle ilgili olarak, kararların nasıl alınacağını ve uygulanacağını belirler. Kognitif Yaklaşım İhlal durumlarında rejimin varlığını sürdürüp sürdürmediğini anlamak için, tarafların kullandığı dili incelemek gerektiğini rejim normlarına gönderme yapılarak yapılan özür ve açıklamaların, ihlal süreklilik arz etmedikçe rejimin varlığını tehlikeye atmayacağını savunan görüştür. Uluslar arası Rejim Uluslar arası ilişkilerin herhangi bir alanına yönelik olarak roller, haklar, sorumluluklar ve bunları düzenleyen ilke, kural ve normlardan oluşan bütündür. Örgüt Kendilerine ait yeri, ofisi, personeli, bütçesi olan maddi varlıklardır. Neoliberal Yaklaşım Realist kuramın uluslar arası sistemin anarşik yapıya sahip olması ve ana aktörlerin devletler olması gibi temel varsayımlarını paylaşmasına rağmen realist kuramdan rejimlerin uluslar arası politikada oynadığı rol ve öneme dair görüşleriyle ayrılan Neoliberal Yaklaşıma göre devletlerin işbirliği yapmalarını engelleyen temel faktör Aldatılma Korkusu. Pareto Verimliliği Noktası Oyun teorilerine göre, bir oyuncunun kazancını arttırması, diğer oyuncunun kazancında eksilmeye neden olmadan mümkün olmadığı noktaya denir. NorFULL Paylaşım Mekanı www.norfulpaylasim.com Sayfa 2
Neoliberallere göre mahkumun ikilemi gibi durumlarda kolektif olarak optimum olmayan sonuçların ortaya çıkma nedeni Aktörlerin tercih veya sadakatleri hakkında duyulan güvensizlik. Sözleşme Maliyetleri Taraflar arasında yapılan anlaşmaların, müzakere edilmesi, izlenmesi ve uygulanmasından doğan maliyetlerdir. Hegemonik İstikrar Kuramı Uluslar arası düzenin sağlanmasında ve bu düzenin hangi ilkeler üzerine oturacağının belirlenmesinde hegemonik güçler kilit rol oynarlar. Hegemonik İstikrar Kuramı Realizm tarafından ortaya konmuştur. Göreceli Kazanç Bir aktörün kazancını diğerinin kazancıyla karşılaştırmasıyla hesapladığı kazançtır. Mutlak Kazanç Bir aktörün, diğerinin ne kazandığından bağımsız olarak kazancını hesaplamasıdır. Realistlere göre devletlerin işbirliği yapmakta zorlanmasına neden olan faktör İşbirliğinin gelecekte göreceli kabiliyetlerini nasıl etkileyeceği endişesi. Kongtivizm Esas olarak neoliberal ve realist kuramların, genelde uluslar arası politikayı, özelde ise uluslar arası kurumları açıklarken özellikle devletlerin kimlik ve çıkarlarına ilişkin öne sürdükleri temel varsayımların eleştirisi üzerine kurulu Kongtivist Kuramlar Zayıf ve Kuvvetli Kongtivistlerdir. Nedensellik ilişkisi içeren fikir ve inançlar Yeni çıkar tanımlamalarını gerektirmeden sadece strateji ve amaçlarda değişikliğe yol açar. Normatif fikir ve inançlar Çıkarların yeniden tanımlanmasına varabilecek kadar köklü bir değişim sürecini tetikleyen bilgi türüdür. Geleneksel Güvenlik Uluslar arası sistemin anarşik yapısından hareketle bir devletin güvenliğini sağlamak için kendisinden başka kimseye güvenemeyeceği ve bu sebeple askeri açıdan sürekli diğer devlere karşı güçlü olması fikri üzerine kurulu güvenlik kavramı. Ortak Güvenlik Devletlerin birbirlerine karşı değil birlikte hareket ettikleri zaman gerçek anlamda güvenli olacağını ve bunu gerçekleştirmenin yolunun da gerçek ve potansiyel anlamda tehdit oluşturan devletlerle işbirliği yapmaktan geçtiği fikrini savunan güvenlik anlayışıdır. Sosyal bilimlerde neyin doğru bilgi olarak kabul edilmesi gerektiğine dair rekabet paradigmaları Pozitif ve Yorumsamacı paradigma. Pozitif paradigma Sosyal düzenin doğal alemden farksız olarak sadece gözlemlenebilene odaklanarak sosyal olgunun sebep-sonuç ilişkilerini keşfetmeye yönelik olarak kontrol, standartlaştırma ve objektiflik içeren bilimsel yöntem ve metotlarla araştırılması gereğini savunan Yorumsamacı paradigma Sosyal ve doğa bilimleri arasında ayrım yaparak ikisinin benzer yöntemlerle incelenemeyeceğini öne süren Öznelerin/aktörlerin karşılıklı anlaşarak üstünde uzlaştıkları bilgi İntersubjektif Bilgi. ÜNİTE -3 SAVUNMACI VE SALDIRGAN REALİZM Uluslar arası politika alanında özellikle 1940 lardan 1970 lere kadar çalışmaların ağırlık noktası olmuş kuram Realizm. Uluslar arası Politika Kuramı başlıklı çalışmasıyla neorealist düşüncenin öncüsü Waltz. Savunmacı Realizm Devletlerin güç güdüsünden ziyade güvenlik güdüsüyle hareket etmelerine önem veren teoridir. Savunmacı Realizmin diğer realist yaklaşımlardan en önemli farkı Uluslar arası sistemin devletlerin genişlemesine sadece belli koşullarda izin vermesi. Güç Dengesi Teorisi Kenneth Waltz. Tehdit Dengesi Teorisi Stephen Walt. Güç Dengesi Teorisi Devletlerin diğer devletlerin gücünden algıladığı tehditler nedeniyle ittifaklara giriştiğini ve dolayısıyla güç dengesinin oluştuğunu ileri süren teoridir. NorFULL Paylaşım Mekanı www.norfulpaylasim.com Sayfa 3
Tehdit Dengesi Teorisi Devletlerin ittifaklara girişmelerinde güç yerine tehdit olgusunun temel etken olduğunu ve gücün ittifaklara girişmede tek başına açıklayıcı olmadığını savunan teoridir. Tehdit Dengesi Teorisine göre bütünleştirilmiş güç kapsamında değerlendirmeye alınan kriterler Askeri güç, nüfus, endüstriyel kapasite ve teknolojik düzey. Tehdit Dengesi Teorisi göre bir devletin algıladığı tehdidin temelini oluşturan kaynaklar Bütünleştirilmiş güç, coğrafi yakınlık, agresif niyetler ve saldırı niyetli güç. Agresif niyetler Tehdit kaynaklarından diğerlerine göre daha az ölçülebilir. Boyun Eğme Politikası Genellikle büyük bir devletten tehdit algılayan küçük devletlerin gösterdiği davranış biçimi. Savunma-saldırı dengesi yaklaşımı Charles Glaser. Koşullu Realizm Yaklaşımı Birbirine rakip devletlerin yapısal nedenlerle sürekli rekabet halinde olduğu tezine karşı çıkan ve anarşi ortamında da devletlerin güvenliklerini çatışmaya girmeden sağlayabileceğini ileri süren Glaser e göre bir devletin askeri kapasitesini oluştururken birimlerine yüklediği görevle ilişkili olan perspektif Savunma saldırı dengesi. Saldırgan Realizm Diğer uluslar arası ilişkiler kuramlarından farkı, güce yüklediği anlam, güç arayışı ve yayılmacılığa yönelik bakışıyla ilgili olan Büyük Güç Politikalarının Trajedisi Mearsheimer. Mearsheimer a göre gücün unsurları Gerçek (aktüel) güç ve Gizli (üstü örtülü) güç. Mearsheimer a göre Gerçek (aktüel) güç Askeri Güç. Mearsheimer a göre Gizli (üstü örtülü) güç Askeri gücü besleyen ve geliştiren bir yapıya sahip olan güçtür. Mearsheimer a göre Gizli (üstü örtülü) gücün unsurları Ekonomi, nüfus, doğal kaynaklar ve stratejik yollardır. Realizmde rakiplerin güçlenmesini önleme (rakipleri kontrol altına alma) stratejileri Dengeleme ve Sorunu başkasına havale etme. Önleyici Savaş Bir devlet için tehdit ve güvensizlik durumu ortaya çıktığında tehlikenin büyüyerek daha fazla sorunlara yol açmaması için önceden müdahale edilerek tehdidin savaş yoluyla bertaraf edilmesidir. Rakibi Yıpratma Devletin rakip devletlerle doğrudan karşı karşıya gelmeden sürece dolaylı müdahalelerde bulunarak rakiplerini yıpratmasını sağlar. Saldırgan realistlere göre eğer bir devlet rakibinden doğrudan tehdit alıyorsa Dengelem stratejisi kullanılmalıdır. İçsel Dengeleme Rakip bir gücün oluşturduğu tehdidin silahlanma ya da askeri gücün artırılması yoluyla önlenmesidir. Dışsal Dengeleme Rakip gücün oluşturduğu tehdidin ittifaklara gidilerek dengelenmesidir. ÜNİTE -4 SOSYAL İNŞACILIK (KONSTRÜKTİVİZM) Konstrüktivizm Pozitivist ve post pozitivist kuramlar arasında yer alan ve üçüncü veya orta yol olarak tanımlanan teoridir. Sosyal Konstrüktivist düşünceye göre karşılıklı etkileşim sürecinde insanları ve toplumu birbirine bağlayan şey Kurallar. Kurallara uymak ya da onları ihlal etmek, kural koymak ya da onları kaldırmak gibi kurallara ilişkin her türden davranış Faaliyet. Kural sınıflandırması Eğitici, yönlendirici ve vaat edici kurallar. Formel kurallar Amiller açısından kendi yaşamlarının sabit ve kaçınılmaz özellikleri olarak görülen kurallardır. Legal kurallar Başka kurallarca etkin biçimde desteklenen kurallardır. Oluşturucu kurallar Tüm sosyal yaşamın kurumsal temelini oluşturan kurallardır. Düzenleyici kurallar Nedensel etkilere sahip olan kurallardır. NorFULL Paylaşım Mekanı www.norfulpaylasim.com Sayfa 4
Amil Faaliyetleri ile maddi anlamda dünyayı etkileyen birey ya da bireylerdir. Yapıyı sadece akılda var olan bir şey olarak gören kuramcı Gould. Sosyal yapıları bireylerin dışsal sosyal gerçekler olarak karşıladıkları sosyal olgular olarak nitelendirilen kuramcı Wendt. Yapı Kurumların ve amillerin içinde faaliyet gösterdiği şey olarak tanımlanan kavramdır. Amil-yapı ilişkisinin çözümlenmesinde Konstrüktivist kurama göre temel noktayı Faaliyet oluşturur. Konstrüktivistler yapı kavramını sözlüklerinden tamamen çıkarmalıdırlar diyen kuramcı Onuf. Onuf yapı kavramı yerine Sosyal düzenlemeler kavramını önermektedir. Yapılanma kuramı Aracı ve yapıları karşılıklı olarak oluşturulan ya da belirlenen varlıklar olarak ele alan ilişkisel bir çözüme sahiptir. Konstrüktivizmin yaygınlık kazandığı yıllar 1990 lar. Konstrüktivistlere göre bir sistemi oluşturan unsurlar Maddi koşullar, çıkarlar ve fikirleridir. Anarşi Aslında hiç kimseye özgü olmayan ve bu nedenle herkesin içinde birlikte yer aldığı koordine edilemeyen çok sayıdaki faaliyetin istenmeyen bir sonucu olarak ortaya çıkan durumdur. Kimlik Uluslar arası ilişkilerin dünyayı anlamaya yönelik kullandığı yöntemin ve açıklama tarzının kültürel temelini oluşturan merkezi bir olgudur. Kimlik-çıkar ilişkisinde temel varsayımı kimliklerin çıkarların temelini oluşturması olan kuram Konstrüktivizm. Egemenlik kavramının geleneksel sınıflandırması İç ve dış egemenliktir. İç egemenlik Bir toplum içerisinde ki en üst siyasi otoritenin devlet olduğu anlamına gelir. Dış egemenlik Devletten daha yüksek herhangi bir otoritenin bulunmadığı anlamına gelir. Ruggie ye göre konstrüktivizm sınıflaması Neoklasik, postmodernist ve ana akım görüşlerine yakın konstrüktivizmdir. Ruggie ye göre konstrüktivizmin alt grupları Sosyalik türler, feminist türler, hukuksal görüşler, jeneolojik görüşler, özgürleştirici konstrüktivizm ve sıkı yorumsamacı konstrüktivizmdir. Neoklasik konstrüktivizm Konuşma faaliyetlerine yaptığı vurgu ile konuşma faaliyeti kuramı olarak da adlandırılır. Postmodernist konstrüktivizm Toplumdaki hegemonik söylemin disiplinen güçler aracılığıyla bir doğrular rejimi dayattığı kavramdır. Checkel e göre konstrüktivizm türleri Geleneksel, yorumsamacı ve eleştirel/radikal konstrüktivizmdir. Geleneksel konstrüktivizm Uluslar arası politikada cereyan eden olayların şekillenmesinde ağırlıklı olarak normların rolü üzerinde duran ve kimlik meselesini ikinci planda tutan kavramdır. Yorumsamacı konstrüktivizm Devlet amil kimliğinin yeniden inşasını amaçlayan ve söylem analizi gibi araştırma teknikleri kullanan ve daha çok kıta Avrupasında yaygın olan kavramdır. Eleştirel/radikal konstrüktivizm Söylem analizi türünden bir yöntem benimsemekle birlikte dil içindeki güç ve hâkimiyet gibi öze ilişkin konulara daha fazla vurgu yapan kavramdır. NorFULL Paylaşım Mekanı www.norfulpaylasim.com Sayfa 5