Yedinci Bölüm ISO 9000 Kalite Yönetim Standardı Nedir? Hedefler Bu üniteyi çalıştıktan sonra; - ISO 9000 Kalite Yönetimi Standardı hakkında bilgi sahibi olacaksınız, Anahtar Kavramlar IS0 ISO 9000 Kalite Yönetim Standardı Kanunname-i İhtisab-ı Bursa Kalite Güvencesi Kalite Yönetimi Kalite Yönetim Sistemi İlkeleri Müşteri Odaklılık Herkesin Katılımı İçindekiler 1. Kanunname-i İhtisab-ı Bursa 2. ISO Nedir? 3. ISO 9000 Kalite Yönetim Standardı Nedir? 4. ISO 9000 Kalite Yönetim Standardının Gelişimi 5. ISO 9001 Kalite Yönetim Sisteminin Temel İlkeleri
2 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? ISO 9001KALİTE YÖNETİM STANDARDI Hedef: ISO 9000 Kalite Yönetim Standardı Hakkında Bilgi Sahibi Olmak KANUNNAME-İ İHTİSAB-I BURSA (BURSA BELEDİYE KANUNU) 1502 tarihinde Sultan II. Bayezid Han tarafından çıkarılan "Kanunname-i İhtisab-ı Bursa", bugünkü anlamda yazılı en eski standart belgesidir. 1502 yılında padişah Sultan II. Bayezid Han tarafından çıkarılan "Kanunname-i İhtisab-ı Bursa", yazılı en eski belgedir.
ISO 9000KYS Nedir? 3 ISO Nedir? Uluslararası Standartlar Örgütü (International Organization for Standardization)'nun kısaltılmış halidir. 1947 Yılında kurulmuş olup, merkezi İsviçre'nin Cenevre Şehri'ndedir. Kuruluş amacı; dünya çapında geçerliliği olacak şekilde standartlar yayınlamak ve böylelikle ürünlerin/hizmetlerin uluslararası dolaşımına katkıda bulunmaktır. ISO eşit anlamına gelen Latince isos kelimesinden türemiştir. ISO Uluslar arası Standartlar Örgütü, 1947 yılında kurulmuştur. ISO, 180 den fazla ülkenin ulusal standartlar enstitüleriierin üyesi olduğu bir örgüttür. Merkez Sekreterliği İsviçre Cenevre dedir ISO nun amacı; uluslararası mal ve hizmet değişimini hızlandırmak, bilimsel, teknolojik ve ekonomik faaliyetler alanında işbirliğini geliştirmektir. 184 ülkenin üye olduğu ISO de her ülkeden eşit oy hakkına sahip bir üye bulunmaktadır. Bu amaçla ISO nun aktif üyeleri olan ABD, İngiltere, Kanada tarafından bu çalışmaları yürütmek üzere Teknik Komite (TC 176) oluşturulmuştur. Bu komitenin çalışmaları sonucu ISO 9000 Kalite Sistem Standartları Mart 1987 de yayınlanmış ve ülkemiz (TSE1988) başta olmak üzere birçok ülke tarafından benimsenerek uygulamaya geçilmiştir 1946 yılında, Uluslararası Standardizasyonun geleceğini tartışmak üzere 25 ülkeden 65 delege, Londra'da bir araya geldi. 1947 de belirli konularda uzmanlardan oluşan 67 teknik komite ile resmiyet kazandı. ISO ilk standardını; ISO/R 1:1951Standard reference temperature for industrial length measurements, olarak 1951 yılında yayınladı. Bu standardın güncellenen son sürümü; ISO 1:2002 - Geometrical Product Specifications (GPS) - Standard reference temperature for geometrical product specification and verification
4 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? ISO Merkez Sekreterliği, 1956 yılında ilk ofisinden Rue de Varembé de bulunan uluslararası merkezine taşındı. ISO 9000 ISO 9000 etkin bir kalite yönetim sisteminin nasıl olması gerektiğini tanımlayan bir standarttır. ISO 9000 Belgesi, kuruluşun ürün veya hizmetlerinin uluslararası kabul görmüş bir yönetim sistemine uygun olarak sevk ve idare edildiğini, ürün ve hizmet kalitesinin sürekliliğinin sağlanabileceğini gösteren bir sertifikadır. ISO 9001 Standardının Gelişimi
ISO 9000KYS Nedir? 5 ISO 9000 Gelişim Süreci İlk olarak 1987 yılında yayınlandı, 1994 de revize edildi ISO 9001: 1994 Yazılı prosedürlere bağlılık üzerine odaklandı (Yaptığını yaz, yazdığını uygula) 2000 yılında tekrar revize edildi: ISO 9001: 2000 Müşteri Memnuniyeti ve KYS Etkinliği üzerine odaklandı ISO 9001 standardı 5 yılda bir gözden geçirilir. Kasım 2008 yılında yayımlanan son sürümü: ISO 9001:2008 dir. ISO 9000 Kalite Yönetim Standardı: Kalite yönetim sistemi için şartları belirler. Kuruluşun müşteri taleplerine cevap verme ve yürürlükteki mevzuat şartlarını karşılama yeteneğini gösterir. TS-EN-ISO 9000 Standart Serisi TS-EN-ISO 9000-1 TS-EN-ISO 9000-2 TS-EN-ISO 9000-3 TS-EN-ISO 9000-4 TS-EN-ISO 9001 TS-EN-ISO 9002 TS-EN-ISO 9003 TS-EN-ISO 9004-1 TS-EN-ISO 9004-2 TS-EN-ISO 9004-3 TS-EN-ISO 9004-4 TS-EN-ISO 9005 Kalite yönetimi ve kalite güvencesi standartları seçim ve kullanma kılavuzu ISO 9001, ISO 9002 ve ISO 9003'ün uygulanmasına yönelik genel kılavuz ISO 9001'in yazılım geliştirme, üretme ve bakımına uygulanması için kılavuz Güvenilirlik programları yönetimi için kılavuz Tasarım/geliştirme, üretim, tesis ve hizmette kalite güvencesi modeli Üretim, tesis ve hizmette kalite güvencesi modeli Son muayene ve deneylerde kalite güvencesi modeli Kalite yönetimi ve kalite sistemi elemanları kılavuzu Hizmetler için kılavuz İşlenmiş malzemeler için kılavuz Kalite geliştirme için kılavuz Kalite terimleri sözlüğü
6 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? ISO 9000 VE ÇEŞİTLERİ ISO-9000 ISO-900 1 ISO-9002 ISO-9003 ISO-9004 ISO-9005 Kalite Yönetimi ve Kalite Güvencesi Standartları Seçim ve Kullanım Kılavuzu Tasarım /Geliştirme, Üretim, Tesis ve Hizmette Kalite Güvencesi Modeli Üretim ve Tesiste Kalite Güvencesi Modeli Muayene ve Deneylerde Kalite Güvencesi Modeli Kalite Yönetimi ve Kalite Sistemleri Elemanları - Kılavuz Kalite Sözlüğü ISO 9000 kalite güvence sistemleri için belgelendirmeye esas üç ana sistemi kısaca aşağıdaki şekilde açıklanabilir: ISO 9001 MODELİ (Tasarım - Üretim Tesis) ISO 900l de çerçeve biçiminde belirtilen bu model, ürünün tasarımını kendi imkânları ile yapan, tasarımı geliştirme girişiminde bulunan, tasarladığı ürünü kendi atölyelerinde üreten, montajını yapıp müşteriye sunan bir işletmede olması gerekenleri içermektedir. Diğer modellere göre daha kapsamlıdır. Bu model hizmet sektöründe de uygulanabilir özelliktedir. Eğer ISO 9001 i kapsadığı şartlardan herhangi biri veya birkaçı firma faaliyetini kapsamıyorsa bu durum kalite el kitabında belirtilmelidir. ISO 9002 MODELİ (Üretim Tesis) Bu, tasarım hariç diğer standartları kapsayan modeldir. ISO 9002 ürünün tasarımı kendine ait olmayan, yalnızca verilen verilere göre üreten ve montajını yapan bir işletmede olması gerekenleri içerir. Daha önceden yapılan tasarımların imalatını yapan firmalar için bu model idealdir. Görüldüğü gibi ISO 9001, IS0 9002 ve ISO 9003 serisi birbirini içeren kapsamdadırlar. En kapsamlı olanı ISO 9001, sonra 9002, daha sonra da 9003 tür. ISO 9003 MODELİ (Son Muayene ve Deneyler) ISO 9003 ise, tasarımı ve üretimi kendine ait olmayan, yalnızca son kontrol ve test yapan firmalar için hazırlanmış bir standarttır. Basit imalat
ISO 9000KYS Nedir? 7 usullerini kullanan, üründe bulunması gereken özelliklerin sağlandığının son kontrolde onaylayabileceği mamulleri üreten kuruluşlar tarafından uygulanması uygundur. Örneğin, firma bitmiş yan mamulleri alarak bunları, monte etmek durumundaysa ve bu iş için müşterinin tasarımını kullanıyorsa, bu durumda ISO 9003 en uygun kalite sistem standardıdır ISO 9003 sadece son muayene ve deneylerde kalite güvencesi veren bir modeldir. Bu standartlardan ISO 9005 kalite ve güvencesine ilişkin tanımları içermektedir. ISO 9004 işletmenin içe dönük kalite yönetimi çalışmaları düzenleyen; bir işletmenin çeşitli fonksiyonlarında kalitenin nasıl sağlanacağını ana hatları ile açıklayan bir rehber niteliğindedir. ISO 9001, ISO 9002 ve ISO 9003 birer standart özelliğindedir ve kapsadıkları faaliyetler farklıdır. ISO 9000 ise bütün bu standartların nasıl kullanılabileceğini açıklayan bir rehberdir. TS-EN-ISO 9000 Kalite Güvence Sistemleri Şekil 7.1 ISO 9001, 9002 ve 9003 arasındaki ilişkiler ISO 9000 standardı, her 5 yılda bir ISO tarafından gözden geçirilmekte ve ihtiyaçlar doğrultusunda gerekli revizyonlar yapılarak yeniden yayınlanmaktadır.
8 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? Bazı firmalar için doğru standardın seçilmesi oldukça kolaydır; bazıları için ise ayrıntılı değerlendirmeler yapmak gerekebilir. Önemli olan firmanın fonksiyonlarına, l göre en uygun standardın seçilmesidir. ISO 9000 STANDARTLARI KAPSAMI ISO 9000 kalite güvence sistemlerinde yer alan standart maddeler ve bunların bir birleriyle ayrıldığı noktalar aşağıdaki tablo üzerinde görülmektedir: Tablo 7.1 ISO 9000 standartlarının kapsamları ve karşılaştırılması. ISO 9000 KALİTE GÜVENCE SİSTEM STANDARTLARI No: Standart Maddeleri 9001 9002 9003 4.1 Yönetimin sorumluluğu + + + 4.2 Kalite sistemi + + + 4.3 Sözleşmenin gözden geçirilmesi + + + 4.4 Tasarım kontrol + - - 4.5 Doküman ve veri kontrolü + + + 4.6 Satın alma + + - 4.7 Müşterinin temin ettiği ürünün kontrolü + + + 4.8 Ürün tanımı ve izlenebilirliliği + + + 4.9 Proses kontrolü + + - 4.10 Muayene ve deneyler + + + 4.11 Muayene, ölçme ve deney durumu + + + 4.12 Muayene deney durumu + + + 4.13 Uygun olmayan ürünün kontrolü + + + 4.14 Düzeltici ve önleyici faaliyetler + + + 4.15 Taşıma, depolama, ambalaj, koruma ve teslim + + + 4.16 Kalite kayıtları kontrolü + + + 4.17 İç kalite denetimi + + + 4.18 Eğitim + + + 4.19 Servis + + - 4.20 İstatiksel Teknikler + + + Not: ( + ) standart maddesi var ( - ) standart maddesi yok
ISO 9000KYS Nedir? 9 ISO 9001 Amacı ve Uygulanabilirliği Sistemin sürekli iyileştirilmesi, müşteriye yürürlükteki mevzuat şartlarına uygunluk güvencesi verebilmesi için işlemler de dahil olmak üzere sistemin etkin uygulanması yolu ile müşteri memnuniyetini artırmayı hedefler. Standardın bütün şartları genel olup, ürün veya hizmetin türü ve büyüklüğü ne olursa olsun, bütün kuruluşlara uygulanabilir olması amaçlanmıştır. ISO 9001 Proses Yaklaşımı Kalite yönetim sisteminde kullanıldığında böyle bir yaklaşım, aşağıda verilenlerin önemini vurgular: a) Şartların anlaşılmasının ve yerine getirilmesi, b) Prosesleri değer katma açısından dikkate alma ihtiyacı, c) Proses performans ve etkinliğinin sonuçlarının elde edilmesi, d) Proseslerin, objektif ölçüme dayalı olarak sürekli iyileştirilmesi. Şekil 1 de gösterilen proses tabanlı kalite yönetim sistemi modeli, Madde 4 ila Madde 8 de verilen proseslerin aralarındaki bağlantıları gösterir. Bu gösterim, şartların girdi olarak tanımlanmasında müşterinin önemli bir rol oynadığını gösterir. Müşteri memnuniyetinin izlenmesi, kuruluşun müşteri isteklerini karşılayıp karşılamaması ile ilgili müşteri algılama bilgilerinin değerlendirilmesini gerektirir. Şekil 1 de gösterilen model, bu Standard ın tüm şartlarını kapsar, ancak bu prosesleri ayrıntılı seviyede göstermez. Not - İlave olarak, Plânla - Uygula - Kontrol et - Önlem al olarak bilinen (PUKÖ) metodolojisi, bütün proseslere uygulanabilir. PUKÖ kısaca şöyle açıklanabilir; Plânla: Müşteri şartlarına ve kuruluşun politikasına uygun sonuçların ortaya çıkması için gerekli hedefleri ve prosesleri oluştur, Uygula: Prosesleri uygula, Kontrol et: Prosesleri ve ürünü; politikalara, hedeflere ve ürün şartlarına göre izle, ölç ve sonuçları rapor et, Önlem al: Proses performansını sürekli iyileştirmek için tedbirler al.
10 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? ISO 9001 Proses Yaklaşımı
ISO 9000KYS Nedir? 11
12 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir?
ISO 9000KYS Nedir? 13
14 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? ISO 9001 TEMEL PRENSİPLERİ 1. Müşteri Odaklılık 2. Liderlik 3. Kişilerin Katılımı 4. Proses Yaklaşımı 5. Yönetimde Sistem Yaklaşımı 6. Sürekli İyileştirme 7. Karar Vermede Gerçekçi Yaklaşım 8. Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri 4,5,6,7,8 Maddeler zorunlu şartlardır. 1. Müşteri Odaklılık Kurumlar; Müşteri memnuniyetine odaklanmalı, Müşterinin mevcut ve gelecekteki istek ve ihtiyaçlarını anlamalı, Müşteri şartlarını yerine getirmeli, Beklentilerini aşmak için çaba göstermelidir. 2. Liderlik Liderler, kuruluşun amaç ve idare birliğini sağlar. Liderler, kişilerin, kuruluşun hedeflerinin başarılmasına tam olarak katılımı olduğu iç ortamı oluşturmalı ve sürdürmelidir. ISO KYS lideri üst yönetim olarak tanımlar. Lider; Planlama, Katılım, İletişim, Müşteri odaklılık,
ISO 9000KYS Nedir? 15 Kalite Yönetim Sistemini gözden geçirme çalışmalarında temel rol üstlenmelidir. 3. Kişilerin Katılımı Her seviyedeki kişiler bir kuruluşun özüdür ve bunların tam katılımı yeteneklerinin kuruluş yararına kullanılmasını sağlar. Çalışanların sahip olduğu kabiliyetler, katılımları sağlandığı zaman ortaya çıkar. Çalışanların; Sistem planlama, Süreç tanımlama, Süreç izleme, Süreç iyileştirme çalışmalarına tam olarak katılımı sağlanmalıdır. Çalışanlar, işlerini yapabilecek yetkinlikte olmalı ve bunun için eğitime tabi tutulmalıdır. 4. Proses Yaklaşımı Faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses olarak yönetildiği zaman, arzu edilen sonuçlar daha verimli olarak elde edilir. Hangi süreçlerin vardır? Bu süreçler nasıl yönetilir? Bu süreçler nasıl kontrol altında tutulur? Bu süreçler nasıl tanımlanmıştır? Bu süreçler nasıl izlenir? Bu süreçler nasıl ölçülür? Bu süreçlerin sürekli iyileşmesi nasıl sağlanır? 5. Yönetimde Sistem Yaklaşımı Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak tanımlanması, anlaşılması ve yönetilmesi, hedeflerin başarılmasında kuruluşun etkinliğine ve verimliliğine katkı yapar.
16 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? Bir sürecin çıktısı genellikle başka bir sürecin girdisi şeklindedir. Bu husus hem yönetim hem de çalışanlar tarafından tam olarak anlaşılmalı ve her bir sistemin nasıl çalıştığı bilinmelidir. 6. Sürekli İyileştirme Kuruluşun toplam performansının sürekli iyileştirilmesi, kuruluşun kalıcı hedefi olmalıdır. Daha etkin ve verimli kalite sistemine sahip olabilmek amacıyla, kuruluşlar sahip oldukları süreçleri sürekli olarak iyileştirmelidir. Müşteri istekleri sürekli değişir, kuruluşlar bu değişimi karşılayacak şekilde hareket etmelidir. 7. Verilere Dayalı Karar Verme Yaklaşımı Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye dayanır. Kuruluşun, sahip olduğu tüm süreçleri ve çıktıları izlemesi ve ölçmesi gerekir. 8. Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri Bir kuruluş ve tedarikçileri birbirlerine bağılıdır ve iyi bir işbirliği yaklaşımı her iki tarafında fayda elde etmesini sağlar. Tedarikçilerle yakın bir şekilde çalışarak ihtiyaç ve beklentilerini anlamak, iyi bir iletişimle onların ihtiyaçlarını göz önünde tutmayı gerektirir.
ISO 9000KYS Nedir? 17 Değerlendirme Soruları 1. Aşağıdakilerden hangisi Uluslar arası Standartlar Örgütünün popüler standartlarından bir değildir? a) ISO 639 Dil Kodları, b) ISO 8000 Sosyal Sorumluluk, c) ISO 50001 Enerji Standardı, d) ISO 3166 Ülke Kodları, e) ISO 22000 Gıda Güvenliği Yönetimi. 2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a) ISO eşit anlamına gelen Latince isos kelimesinden türemiştir, b) ISO eşit anlamına gelen Latince iasos kelimesinden türemiştir, c) ISO eşit anlamına gelen Latince esos kelimesinden türemiştir, d) ISO eşit anlamına gelen Latince iesos kelimesinden türemiştir, e) Hiçbiri 3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) ISO 9001 ürün standardıdır. b) ISO 9001 servis standardı değildir. c) ISO 9001 proses standardıdır. d) ISO 9001 organizasyonun yaptığı işlerle ilgilidir. e) ISO 9001 imalatçı ve servis sağlayıcıları tarafından kullanılabilir. 4. ISO 9000 Kalite Yönetim Standardının müşteri memnuniyeti ve kalite yönetim sisteminin etkinliği üzerine odaklandığı versiyonu aşağıdakilerden hangisidir? a) ISO 9000:1994 b) ISO 9000:2000, c) ISO 9000:2008, d) ISO 9000:2013 d) Hiçbiri, 5. Üretim, tesis ve hizmette kalite güvencesi modeli olarak bilinen ISO Standardı aşağıdakilerden hangisidir? a) TS-EN-ISO 9000, b) TS-EN-ISO 9001, c) TS-EN-ISO 9002, d) TS-EN-ISO 9003, e) TS-EN-ISO 9000
18 Sakarya Üniversitesi ISO 9000 KYS Nedir? Kaynakça Özkan, Yılmaz (2008), Toplam Kalite, Sakarya Yayıncılık, Sakarya