Mühendislik Ekonomisi Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU
Ders Bilgileri Dersin Koordinatörü Dersi Verenler Dersin Amacı Ön Yeterlilikler Dersin Amacı Dersin Öğrenme Çıktıları Ders Akışı Değerlendirme Sistemi Ders Kategorisi
Dersin Koordinatörü Prof. Dr. Orhan TORKUL
Dersi Verenler Yard. Doç. Dr. Alper GÖKSU
Dersin Amacı Mühendislik Ekonomisi, farklı proje alternatiflerinin seçiminde ekonomik analiz ve değerlendirmede geliştirilmiş olan karar destek aracıdır. Mühendislikte karar verme sürecinde, ekonomik analizde geliştirilen yöntemlerin uygulanması ile alternatifler arasındaki ekonomik farklılıklara göre karşılaştırma, seçim, analiz ve değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.
Dersin Öğrenme Çıktıları Mühendislik projelerinin değerlendirilmesinde ekonomik analizin yapılması gerektiğini kavrar. Mühendislik problemlerini ekonomik yönden değerlendirir. Faiz, para ve zaman arasındaki ilişkiyi yorumlayabilir. Paranın zaman değeri hesaplanırken eşit veya eşit olmayan değerleri hesaplayabilir. Ham ekonomik verileri şimdiki, gelecek, amortisman ve sermaye geliştirme değerlerini hesaplayabilir. Yeni makine ve teçhizat satın alma kararında yenileme analizlerini yapabilmektedir.
Ön Yeterlilikler İktisat, Maliyet muhasebesi, İstatistik dersleri konularında gerekli bilgileri öğrenilmiştir.
Ders Akışı Hafta 1. Mühendislik Ekonomisi Temel Kavramları Hafta 2. Paranın Zaman Değeri I Hafta 3. Parann Zaman Değeri II Hafta 4. Ekonomik Analiz Yöntemleri I Hafta 5. Ekonomik Analiz Yöntemleri II Hafta 6. Alternatiflerin Seçimi ve Değerlendirilmesi I
Hafta 7. Alternatiflerin Seçimi ve Değerlendirilmesi I Hafta 8. Amortisman ve Vergiler Hafta 9. Enflasyon ve Kur Oranları Hafta 10. Başabaş Noktası Analizi Hafta 11. Fayda Maliyet Oranı Metodu Hafta 12. Yenileme Analizi Hafta 13. Yenileme Analizi
Değerlendirme Sistemi Başarı Notu Değerlendirme Yarıyıl İçi Çalışmaları Sayısı Katkı Yüzdesi Ara Sınav 1 50 Kısa Sınav 2 20 Ödev 1 20 Devam 1 10 Toplam 100 Yıliçinin Başarıya Oranı 50 Finalin Başarıya Oranı 50 Toplam 100
Ders Kategorisi Matematik ve Temel Bilimler % 20 Mühendislik Bilimleri % 20 Mühendislik Tasarımı % 50 Sosyal Bilimler % 10
Haftanın Amacı Mühendislik Ekonomisi temel kavramları hakkındaki bilgilerin anlaşılması amaçlanmaktadır.
Giriş Ekonomik analizlerin yapılmasında alternatifler arasında ekonomik farklılıklar önemlidir. Alternatif bulunmazsa, karar vermek için ekonomik analiz yapmaya da gerek yoktur [1].
Mühendislik Ekonomisi Temel Kavramları Ekonomi Mühendislik Ekonomisi Mühendislik Ekonomisi Kararları Mühendislik Ekonomisi Neden Önemlidir? Karar Vermede Mühendislik Ekonomisinin Rolü Karar Verme Süreci Aşamaları Maliyet Kavramları
Mühendislik ekonomisi nedir? Ekonomi nedir? Yatırım nedir? Proje nedir? Cari işlem bütçeleri, sermaye harcamaları nelerdir? Yatırımı niçin yapıyoruz? Yatırımların nasıl sınıflandırılır? Yatırım projesinin unsurları nelerdir? Proje nasıl değerlendirilir? Proje konusunda endüstri mühendisi hangi kavramlarla ilgilenir?
Mühendislerin bir yatırım projesi için teknik bilgileri yeterli olmasına rağmen, finansal ve sosyal bilgileri yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle yönetimde karar verme fonksiyonları yerine getirilememektedir [1.2].
Ekonomi: İnsan ihtiyaçlarını karşılamak, içinde bulunduğu maddi şartları düzeltmek, toplumun refahını en üst seviyeye çıkartmak için, eldeki mevcut ekonomik kaynaklardan optimum faydayı sağlamayı planlayan bilim dalıdır [1,2,3].
Mühendislik Ekonomisi: Alternatif olanaklar içinde en uygununu seçmeyi planlar. Mühendis minimum maliyet ile maksimum üretimi yapmak ister. Dolayısıyla mühendis ilgilendiği sahayla ilgili olarak araştırmak, tanımlamak, alternatifleri ortaya sermek ve uygun olanını seçmek zorundadır [1].
Mühendislik Ekonomisi Mühendislik veya matematik analiz ve sentezlerinin ekonomi kararlarına uygulanması, Mal ve hizmetlerin maliyetlerinin değerlendirilmesiyle ilgili bilgi ve teknikler, Mühendislik alternatiflerinin ekonomi analizi olarak tanımlanmaktadır [1,2,3,4].
Özetle mühendislik ekonomisinde; karar verme, verimlilik, maliyet konuları hakkında detaylı bilgi sahibi olunması gereklidir. Bu sayede ekonomi analiz yöntemleri kolaylıkla kullanılabilecek ve doğru kararlar verilebilecektir.
Mühendislik Ekonomisi Kararları İmalat Planlama Yatırım Pazarlama Kar Şekil 1. Mühendislik Ekonomisi Kararları
Mühendislik Ekonomisi Neden Önemlidir? İşgücü Makine Para Malzeme Yönetim (5M) faktörlerin planlanması ve kontrolü, organize edilmesi ve koordinasyonun sağlanmasıdır [2].
Karar Verme Sermaye mallarına yapılacak yatırımlar, Alternatif finansman temini (satın alma veya kiralama), İnsan kaynakları ile ilgili konular, Bütçe hazırlama, Alternatifler arasında karar verme, Karları planlama, yenileme analizleri, risk ve belirsizlik vb. içermektedir.
Yeni proje fikirleri ortaya çıkınca; 1. Malzeme, makine ve proses seçimi 2. Makinelerin yenilenmesi 3. Yeni ürün tasarımı ve geliştirme 4. Maliyet tasarrufu ve etkinliği 5. Servis geliştirilmesi
Karar aşamasında pek çok faktör rol oynar. Bunlardan en önemlileri; Para, Zaman, Risk tir. Para ve zamanı birleştirerek ekonomik bir fayda ölçütü oluşturabiliriz.
Karar verme süreci Hedef tesbiti, Hedeflerin ışığında durumun analiz edilmesi, Olası alternatiflerin dikkate alınması, Alternatifleri mevcut durum altında değerlendirme ve olası sonuçları ağırlıkları belirleme, Karar, Planı uygulamak için ne yapılması gerektiğinin tesbiti ve emir-talimatların verilmesi safhalarından oluşmaktadır [1].
Verimlilik Verimlilik = Çıktı / Girdi Finansal Verimlilik = Giren TL / Harcanan TL Rantabilite = Kar / Sermaye
Muhasebe İlkeleri Varlıklar = Sermaye + Borçlar Gelirler Giderler = Kar (veya zarar) Bilanço Gelir Tablosu
Maliyetler İlk maliyet (tezgahın satın alma maliyeti; nakliye, montaj, işletmeye hazırlık ve ilgili diğer başlangıç harcamaları da dahildir.) Sabit maliyet (amortisman, bakım, vergiler, sigorta primleri, kira taksitleri, sermaye faizi, idari masraflar, araştırma giderleri, yöneticiler ve hizmetlilerin giderleri) Değişken maliyet (direkt işçilik, direkt malzeme ve diğer maliyetler (satış komisyonları vb.) direkt maliyetler olarak da adlandırılmaktadır. Yarı değişken maliyet (enerji, haberleşme ve reklam giderleri) Marjinal maliyet (üretimdeki bir birimlik artış sonucunda toplam maliyette ortaya çıkan artıştır.) Fırsat maliyeti (vazgeçilmesi gereken diğer fırsatların maliyeti)
Tablo 1. Bir Ürün Maliyeti [5] Ham malzeme Bileşen Kira Maaşlar Çalışan vergileri Satış vergileri İşletme vergileri Yardımcı malzemeler Elektrik, su, v.b. Diğer giderler(sigorta, reklam, aidatlar) Kar Toplam
Genel Maliyet Faktörleri Üretim Maliyetleri Doğrudan malzeme Doğrudan işçilik Üretim genel gider Üretim dışındaki Maliyetleri Genel gider Pazarlama Yönetim Şekil 2. İmalat Maliyetlerinin Değişik Tipleri
Maliyet Muhasebesi İmalat maliyeti Direkt maliyet (hammadde, işçilik, enerji, bakım, laboratuar vb.) Endirekt maliyet (kira, vergi, sigorta, güvenlik, ilkyardım vb.)
Genel İmalat Masrafları İdare (yönetici, sekreter ücretleri, büro masrafları, haberleşme, ısıtma ve aydınlatma vb.) Dağıtım (satıcı ücretleri ve masraflar, nakliye, reklam, toptan veya perakende satış masrafları vb.)
Şekil 3. İmalat Şirketinde Nakit Akışları ve Sınıflandırılması
Hacim Endeksi Sabit Maliyetler Değişken Maliyetler Karma Maliyetler Ortalama Birim Maliyeti [5]
Tablo 2. Satın alma ve Kullanım Maliyeti [5] Depo başına gidilen km Ortalama benzin fiyatı Km başına benzin ve yağ Km başına bakım maliyeti Km başına lastik maliyeti 400 km/ depo 4 TL / lt Yıllık Sabit Maliyetler Sigorta: Zorunlu Kasko Kişisel yaralanma & Mal hasarı Plaka & Kayıt Mülkiyet vergisi Karma Maliyetler: Amortisman Yıllık sabit maliyet Km başına değişken maliyet
Tablo 3. Maliyet ve Hacim İlişkileri [5] Hacim Endeksi (km) 5,000 10,000 15,000 20,000 Değişken maliyetler Karma maliyetler: Değişken kısım Sabit kısım Sabit Maliyetler Toplam değişken maliyet Toplam sabit maliyet Toplam maliyetler Km başına maliyet
Şekil 4. Maliyet Hacim İlişkileri
Şekil 5. Birim Maliyet
Tablo 4. Alternatifleri Değerlendirme [5] Değişken maliyetler Malzeme İşçilik Elektrik Sabit maliyetler: İş kontrolü Vergiler Amortisman Toplam Mevcut Kalıp Alternatif Kalıp Fark Maliyeti
Tablo 5. İmal et veya Satın al [5] İmal et veya Satın Al Kararı Değişken maliyetler Doğrudan malzeme Doğrudan işçilik Enerji ve su Sabit maliyetler Isınma ve aydınlatma Amortisman Kira geliri Toplam maliyet Birim maliyet İmal et Seçeneği Satın Al Seçeneği Fark Maliyeti
Fark Maliyeti Fırsat Maliyeti Batık Maliyet Marjinal Maliyet
Şekil 6. Birim Maliyete karşı Marjinal Maliyet
Özet Mühendislik ekonomisi nedir? Neden gerekli ve önemlidir? Karar verme süreci Maliyet kavramları ve sınıflandırılması Değişik karar verme süreçleri
Kaynakça 1. Prof. Dr. İ. Mete DOĞRUER, Mühendislik Ekonomisine Giriş, İTÜ, Sakarya Mühendislik Fakültesi, 1989. 2. Prof. Dr. Alim IŞIK, Mühendislik Ekonomisi, Birsen Yayınevi, 2005. 3. C. S. Park, Contemporary Engineering Economics, Prentice Hall, Third Edition. 4. E. P. Degarmo, W. G. Sullivan and J. A. Bontadelli, Engineering Economy, Macmillan Publishing Company, 5. Eight Edition. 6. Dr. Bülent Gümüş, İKT321 Mühendislik Ekonomisi Ders Notları, 2008.