FABRİKA ORGANİZASYONU. Yrd. Doç. Dr. Serpil SAVCI

Transkript

1 FABRİKA ORGANİZASYONU Yrd. Doç. Dr. Serpil SAVCI

2 Rantabilite Raporu (Karlılık Raporu) Rantabilitenin tanımı: kar/yatırım şeklindedir. Masraflara karşılık elde edilen karın, belirli bir miktarı yoktur. Bir parametredir. Değişkendir. %5, %8, %10 vs. gibi.

3 Rantabilite Raporu (Karlılık Raporu) Bir işin rantabl oluşu kişiye göre değişir. Yatırımın gerektirdiği paranın bankaya yatırılarak elde edeceği faizden daha fazla kar getirebileceği söz konusu ise o yatırım rantabldır denir.

4 Çeşitli Rantabilite Tanımları Kar/Yatırım: Yatırım Toplam yatırım Sabit yatırım Değişken yatırım

5 RANTABİLİTE Satış bedeli ile maliyet arasındaki fark bulunur. Bu maliyete oranlanır. Bu kar % si olup aşağı yukarı bu da bir rantabilitedir. Bunun için de o mamülün piyasadaki asıl fiyatını bulup ayrıca maliyetini tahmin etmek gerekir.

6 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 1) Alt yapı ve arazi hazırlama çalışmaları Yol bağlantıları Fabrika alanı hazırlama Kanalizasyon Enerji ve su Atık uzaklaştırma

7 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 2) Fabrika binası ve idari sosyal binalar Fabrika binası Binaya bağlı tesisler ve malzeme nakil tesisatı-depolar İdari binalar Sosyal tesisler (yemekhane, lojman)

8 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 3) İmalat tesisleri-tezgahları 4)Yardımcı tesisler, tezgahlar 5) Takım-tertibat-avadanlık

9 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 6) Laboratuvar ve ölçme merkezleri 7) Hammadde-yardımcı madde 8) İşletme Malzemeleri (yedek parça) 9) Tezgah, yenileme ve değiştirme 10) Direkt işçilik 11) Endirekt işçilik 12) Nezaketçi ve teknisyen kadro 13)Teknik ve idari yönetici

10 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 14) Üretim Ortak Giderleri İmalat organizasyonu İmalat, planlama ve analiz Araştırma ve kalite kontrol İşletmeler Yardımcı işletmeler

11 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 15) Yönetim Sistemi ve Ortak Giderler a) Üst yönetim ve masrafları b) Pazarlama yönetimi ve masrafları c) Mali yönetim ve masrafları d) Personel ve idari işler e) Teknik ve teknolojik planlama

12 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ 16) Yıllık, 3 yıllık, 5 yıllık, 15 yıllık temel bütçeler: a) Yatırım ve yenileme b) Üretim c) Satış HESAPLARI d) Malzeme gibi bütçeler e) Gider ve nakit bütçeleri

13 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 17) Mühendislik ekonomisi analizleri Masraflar Yarı değişken masraflar Sabit masraflar Değişken masraflar Tesadüfi masraflar

14 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ HESAPLARI 17) Mühendislik ekonomisi analizleri Maliyet hesapları Direkt İşçilik Direkt malzeme İmalat ortak giderleri Genel idare giderleri

15 RANTABİLİTE VE MALİYET ANALİZ 17) Mühendislik ekonomisi analizleri Karlılık analizleri HESAPLARI Başabaş noktası ve alternatif üretim planları için sınırlar Çeşitli rantabilitelerin hesabı (kar türleri, sermaye türleri)

16 Endüstride yer seçimi denilince akla ilk gelen bir fabrikaya yer seçimi olacaktır.bazı durumlarda fabrikanın üretim tesislerine yardımcı olan onu bütünleyen yerlerin seçimi de önem kazanır (ham madde stok yerleri). Endüstrinin son yıllarda çeşitli üniteleri ortaya çıkmıştır.

17 Endüstrilerin büyümesi ve büyük işletmeler ve işletme toplulukları halinde gelişmeleri sonucunda bir fabrikalar ailesi oluşmaktadır.

18 Bu fabrikalar ailesinin, Araştırma merkezi Yönetim merkezi İkmal merkezi Dağıtım merkezleri Destek merkezleri Ana fabrikaları Yardımcı fabrikaları Birbirine bağlı kombinaları Problemleri karmaşıklaştırmaktadır.

19 İş yeri seçme problemi fabrikaların büyüklüğüne, sahalarına göre de çeşitli şekilde ele alınması gereken bir konudur. Fabrika seçimi için universal bir kural ortaya koymanın zorunluluğu açıktır. Bu bakımdan küçük fabrikaların yer seçimi için artık çok çeşitli kriterlerden söz etmek önemli değildir.

20 Küçük bir fabrika; Herhangi bir yere kurulabilir Bu yer o fabrika mamullerine en fazla ihtiyaç olan yerdir. Fabrika sahiplerinin sahip olduğu arsanın bulunduğu yerdir. Fabrika yöneticilerinden en önemlisinin sevdiği bir şehirdir Daha sonra bu fabrikanın yeri artık fizibil ve rantabl olmaktan veya iyi bir yer olmaktan çıktığı taktirde kolaylıkla kısa sürede başka bir yere nakledilebilir.o halde fabrika yeri seçimi artık problem olmaktan çıkmıştır.

21 Ham maddeye yönelmiş ve belli bir hammaddeyi kaynağında işlemesi gereken bir fabrikanın yeri de yine belirlenmiştir. Çay fabrikalarının yerlerinin çay üretim sahalarının civarında olması gerekmektedir. Ham madde firelerinin çok yüksek olduğu yerlerde de mesela şeker pancarı gibi yine taşımanın maliyetinin yüksek olması nedeniyle fabrikanın ham madde kaynaklarına yakın olması gerekir.

22 Bu durumda problem bir mekanik problemi veya bir geometri problemi halindedir ve ham madde üretim kaynaklarına göre en uygun yerin seçilmesinden ibarettir.

23 Fabrikaları bir de kuruluş yerini değiştirmesi daha sonra mümkün olan ve olmayanlar diye ayırmak gerekir. Son yıllarda fabrikalar için çelik yapıların geliştirilmiş olması inşaat maliyetinin düşürülmesi fabrikaların kuruluş yerlerini daha az fedakarlıkla değiştirme imkanı vermektedir.

24 O halde probleme şöyle bakmak gerekmektedir. Fabrika yer seçimi için henüz toplam maliyet, toplam kar modeli şekilde bir model kurmak zordur ve fabrika yerinin seçiminde iki önemli konu vardır:

25 Seçimde esas alınacak kriter ya da kriterler kombinasyonu Bu kriterleri gerçekleştirecek en iyi neticeyi verecek olan seçim modelinin kurulması

26 Genellikle seçim modeli iki şekilde kurulabilir: 1) Fabrika kuruluş yerinin özelliklerini bize belirten bir model 2) Mevcut alternatifleri sıra ile değerlendirerek bunları kriter açısından ortaya koyan bir model

27 Her iki model için de artık matematiksel ve çözünebilir bir model kurulduğu taktirde pek çok kabul yapılmaktadır.bu kabul ise modelin gerçeğe yakınlık derecesini azaltmaktadır.

28 Bu bakımdan son yıllarda geliştirilen ve bu tip karar problemlerine uygun Simülasyon Teknikleri ile Endüstriyel Dinamik Tekniklerini kombine ederek kullanmak gerekecektir. Böylece önce yer seçimi problemi çözülecek, minimumluk ve maksimumluk testlerinden geçirilecek ve daha sonra mevcut alternatiflerden her birisi için bir model kurularak fabrikanın hayatı simüle (benzeşim) edilecektir.

29 Bir simülasyon modeli kurulduğu taktirde fabrika yerinin çeşitli özelliklerinin fabrika başarısına etkileri, özelliklerdeki dinamik hesaba katılarak irdelenir. Bir simulasyon modeli kurulduğu taktirde bu modele fabrika yerinin çeşitli özellikleri input olarak girecek fabrikanın başarısı ise output olarak alınacaktır.

30 Ancak fabrikanın başarısı olarak tespit edilen bu output genellikle kombine bir kavram olmaktadır. Başarı, kar, büyüme, müşterilerin artması, mamullerin tutunması, giderlerin gittikçe azalması, personel kıdeminin artması, kuruluşun teknolojik bilgisinin artması, tecrübenin artması gibi tek kriterlere bağlanabilir:

31 Kombine bir kriter alındığında bunların her birini sayısallaştırmak, bazı dönüşüm katsayıları ile çarparak kombine bir başarı kavramı elde etmek gerekir. Bu ise uzun vadede çeşitli yönleri ile topluma katkı, kişilere katkı ve işletmenin tümüne katkışeklinde alınarak geliştirilebilir.

32 Daha sonra çeşitli karakterlerin input olarak bu simulasyon modeline girişi düzenlenir. Pazar şartları, hammadde şartları, haberleşme, ulaşım şartları, teknolojik ortam, kaynakların temini, işletmelerin bütünlüğü ve devamlılığı gibi kriterler ve faktörlerde meydana gelen değişikliklerle önemli kaynaklardan ham madde, su, enerji ve yardımcı malzemeler, iş gücü gibi konularda meydana gelebilecek değişimler yapılan tahminlere göre canlandırılır.

33 Bunların değişimlerini ifade eden kanunlara göre kontrollü, tesadüfi, sayı tablolarından bir regresyon doğrusundan uygun bir matematik veya istatistik ifadeden alınabilir ve bunların her birindeki değişiklikler böylece uzun bir süre için izlenir.

34 Bu şekilde bir model fabrika yer seçiminde bizi genellikle o andaki duruma bakmak hatasından kurtarır. Önümüzdeki yıllarda o andaki mevcut faktörlerle meydana gelebilecek değişiklikler de hesaba katılmış olur.

35 Bu şekilde bir düşünce tarzı daha önce Endüstriyel dinamik modelleri ile daha çok fabrikaların üretiminin planlanması ve fabrika üretim planı ile satış arasındaki ilişkiyi kontrol için denenmiştir.

36 Bizim yaptığımız birkaç küçük tarama zaten fabrika yeri seçim kriterlerinin şarttan şarta fabrika tipinden tipine son derece değişkenlik arz ettiğini göstermektedir.

37 Fabrika yeri seçiminin bazı yeni yönleri de ortaya çıkmaktadır. Bir fabrika: En karlı ya da başarılı olacağı yerde mi kurulmalı? Yoksa bir fabrika o fabrikaya en fazla ihtiyacı olan yere mi kurulmalıdır? Problemleri hala tartışılmaktadır.

38 Bugün için memleketlerin bütün olarak ele alınması halinde ise bütün gelişme, bütün kalkınma ve homojen gelir dağılımı homojen istihdam gibi prensipler kendiliğinden çıkmaktadır. Bunun için de her bölgenin insan gücünü ve insan gücüne bağlı olarak doğal kaynaklarını kullanacak fabrikaların kurulması gerekir.

39 Bir fabrikanın mevcut şartlarının değerlendirilmesi karşısında söz konusu yerden başka bir yere kurulması daha fizibil, rantabl görülebilir. Fakat başlangıçtaki şartların değişebileceği düşünülürse şartların değişmesi için de fabrika kuruluşu gerekli ise bundan kaçınılamaz.

40 Bu konu planlı sanayileşmenin önemli bir sorunu olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak bir fabrikanın tek outputu faaliyetinin paraya çevrilmesi sonucunda elde edilenler değildir. Bir fabrika memlekete, bölgeye şehre çalışma havasını, endüstri kültürünü,alışkanlığını çalışma arzusunu ve insanların hayatlarına kıymet yargılarını götürür.

41 Herkes kendilerinin de kıymetli olduğunu bir işletmede kendilerine yer verilebileceğini anlar ve fabrikayı daha fazla benimser. Şehircilik incelemeleri de ortaya koyuyor ki, büyük şehirlerin yönetimi ve idaresi gittikçe güçleşmektedir.

42 Şehir ekonomisi ve işletmeciliği açısından şehirlerin sınırları ve kapasiteleri de optimum bir noktadan ters çalışmaktadır. Bu nedenle bir memleketin insanlarını bulundukları bölgede medenileştirmek, kültüre ve teknik vasıtalara kavuşturmak, yüksek gelire kavuşturmak gerekmektedir.

43 Bu noktadan hareket edilirse bir fabrikayı nereye kurmak gerekir problemi yerine, bir yere hangi fabrikayı kurmak gerektiği problemi ortaya çıkacaktır. Bu görüş büyük bir endüstri kuruluşunun yerini kendiliğinden tayin edecektir. Ondan sonra endüstride doyma sınırına varıldıktan ve gerekli minimum seviye aşıldıktan sonra bir fabrikaya alternatifler ortaya çıkmaktadır.

44 Bu alternatifler sadece bir memleket içinde yer seçimi değil ikili anlaşmalar, ekonomik topluluklar nedeniyle milletler arası bir problem de arz etmektedir.