TÜRKÇE DÜNYAM - 5 Bu kitapta neler var? Her bölümün başında konu kazanımlarının verildiği eğlenceli okuma parçaları >> Haydi Öğrenelim ŞİMDİ TÜRKÇE DÜNYASINA KAPI AÇMA ZAMANI Yol gösteren, öğretici ve kazanım pekiştirici açıklamalı örnekler >> Örnekleri İnceleyelim Kazanımların hatırlatıldığı önemli ip uçları ve püf noktalar >> Bunları Unutmayalım Eğlenerek çözeceğiniz, pekiştirici etkinlikler >> Etkinlikleri Yapalım Kazanım odaklı, son müfredata uygun, tamamı özgün sorulardan oluşan test soruları >> Testleri Çözelim AD, SOYAD: OKUL: SINIF: NUMARA:
TÜRKÇE DÜNYAM 5 Yazar: Ali ÜNLÜ Baskı: Olgun-Çelik Ofset Ltd. Şti. Büsan OSB Fevzi Çakmak Mah. 10670 Sk. No: 26/D Karatay/KONYA Tel: 0.332 342 32 20 Sertifika No: 28237 Baskı Tarihi: Ağustos 2018 Yayıncı Sertifika No: 10418 ISBN: 978-605-7983-13-8 Büsan Sanayi 10638 Sk. KTM İş Merkezi No: 14 Karatay/KONYA Tel: 0.332 342 65 64 GSM: 0532 546 12 86 www.artibiryayinlari.com // artibiryayinevi@gmail.com Bu kitabın tüm yayın hakları 1ARTIBİR YAYINLARI na aittir. Kitaptaki özgün metin, soru, şekil ve resimlerin tamamının veya bir kısmının Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca yayınevi ve yazarının yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da başka bir şekilde çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtılması yasaktır.
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. İSTİKLAL MARŞI Bastığın yerleri ''toprak!'' diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehrene ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül... Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim: Bendimi çiğner, aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Garb'ın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, ''Medeniyet!'' dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlahi şudur ancak emeli: Değmesin ma'bedimin göğsüne na-mahrem eli; Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedi, yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım; Her cerihamda, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım! O zaman yükselerek Arş'a değer, belki, başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal. Mehmet Âkif ERSOY
GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti'ni, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr-ü zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evladı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk İstiklâl ve Cumhuriyeti'ni kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! (1927)
B R NC BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM İÇİN DEKİLER SÖZCÜK DÜNYAM (Hadi Öğrenelim)... 10 Sözcüklerin Alfabetik Sırası Sözcüklerde Çok Anlamlılık Gerçek (Temel) Anlam Mecaz Anlam Terim Anlam Örnekleri İnceleyelim... 12 Bunları Unutmayalım... 13 Etkinlikleri Yapalım... 14 Test 1: Sözlük Sırası... 20 Test 2: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam... 22 Test 3: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam... 24 Test 4: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam... 26 Test 5: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam... 28 YAZI TAHTASI (Hadi Öğrenelim)... 30 Sözcüklerin Çağrıştırdığı Kavramlar Eş Anlamlı Sözcükler Zıt Anlamlı Sözcükler Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler) Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler Örnekleri İnceleyelim... 32 Bunları Unutmayalım... 33 Etkinlikleri Yapalım... 34 Test 1: Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Sözcüklerin Çağrıştırdığı İfadeler... 40 Test 2: Eş (Anlamdaş) Anlamlı Sözcükler... 42 Test 3: Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler... 44 Test 4: Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler... 46 Test 5: Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler... 48 SÖZCÜKLER DE YARDIMLAŞIR (Hadi Öğrenelim)... 50 Söz Grupları Deyimler Örnekleri İnceleyelim... 52 Bunları Unutmayalım... 53 Etkinlikleri Yapalım... 54 Test 1: Söz Grupları... 58 Test 2: Deyimler... 60 Test 3: Deyimler... 62 K NC BÖLÜM CÜMLEDE ANLAM CÜMLE DÜNYAM (Hadi Öğrenelim)... 66 Cümle Bilgisi Kurallı ve Devrik Cümleler Sebep (Neden) Sonuç Cümleleri Amaç Sonuç Cümleleri Koşul (Şart) Sonuç Cümleleri Örnekleri İnceleyelim... 68 Bunları Unutmayalım... 69 Etkinlikleri Yapalım... 70 Test 1: Sebep (Neden)-Sonuç Cümleleri... 74
İçindekiler Test 2: Amaç-Sonuç Cümleleri... 76 Test 3: Koşul (Şart)-Sonuç Cümleleri... 78 Test 4: Sebep-Sonuç, Amaç-Sonuç, Koşul-Sonuç Cümleleri... 80 VECİHİ NİN HAYALİ (Hadi Öğrenelim)... 82 Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler Duygusal ve Abartılı İfadeler Örnekleri İnceleyelim... 84 Bunları Unutmayalım... 85 Etkinlikleri Yapalım... 86 Test 1: Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler... 90 Test 2: Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler... 92 Test 3: Duygusal ve Abartılı İfadeler... 94 Test 4: Duygusal ve Abartılı İfadeler... 96 Test 5: Duygusal ve Abartılı İfadeler... 98 BÜYÜK SÜRPRİZ (Hadi Öğrenelim)... 100 Öznel Anlatım Nesnel Anlatım Örnekleri İnceleyelim... 102 Bunları Unutmayalım... 103 Etkinlikleri Yapalım... 104 Test 1: Öznel ve Nesnel Cümleler... 106 Test 2: Öznel ve Nesnel Cümleler... 108 Test 3: Öznel ve Nesnel Cümleler...110 SİVRİSİNEK İLE ASLAN (Hadi Öğrenelim)... 112 Karşılaştırma Cümleleri Benzetme Cümleleri Kişileştirme Cümleleri Örneklendirme Cümleleri Örnekleri İnceleyelim...114 Bunları Unutmayalım... 115 Etkinlikleri Yapalım...116 Test 1: Karşılaştırma Cümleleri... 120 Test 2: Karşılaştırma Cümleleri... 122 Test 3: Benzetme Cümleleri... 124 Test 4: Benzetme Cümleleri... 126 Test 5: Kişileştirme Cümleleri... 128 Test 6: Kişileştirme Cümleleri... 130 Test 7: Örneklendirme Cümleleri... 132 TAKIM OYUNU (Hadi Öğrenelim)... 134 Cümle Oluşturma Cümle Tamamlama Cümle Yorumlama Örtülü Anlam Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler Geçiş ve Bağlantı İfadeleri Atasözleri - Vecizeler Örnekleri İnceleyelim... 136 Bunları Unutmayalım... 137 Etkinlikleri Yapalım... 138 Test 1: Cümle Oluşturma Cümle Tamamlama... 144 Test 2: Cümle Yorumlama Örtülü Anlam... 146 Test 3: Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler... 148 Test 4: Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler... 150 Test 5: Geçiş ve Bağlantı İfadeleri... 152 Test 6: Atasözleri Özdeyişler (Vecizeler)... 154 Test 7: Atasözleri Özdeyişler (Vecizeler)... 156
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KÖKLER VE EKLER SÖZCÜKLERİN YAŞAMI (Hadi Öğrenelim)... 160 Kök Kavramı Kök Türleri Ekler Yapım Ekleri Çekim Ekleri Örnekleri İnceleyelim... 162 Bunları Unutmayalım... 163 Etkinlikleri Yapalım... 164 Test 1: Kökler ve Ekler... 166 Test 2: Kökler ve Ekler... 168 Test 3: Kökler ve Ekler...170 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SES B LG S SESLERDE OLAY VAR! (Hadi Öğrenelim)... 174 Ünlü (Hece) Düşmesi Ünlü Daralması Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) Ünsüz Türemesi Ünsüz Yumuşaması Değişimi) Örnekleri İnceleyelim... 176 Bunları Unutmayalım... 177 Etkinlikleri Yapalım... 178 Test 1: Ünlü Düşmesi Ünlü Daralması... 182 Test 2: Ünlü Düşmesi Ünlü Daralması... 184 Test 3: Ünsüz Benzeşmesi Ünsüz Yumuşaması Ünsüz Türemesi... 186 Test 4: Ünsüz Benzeşmesi Ünsüz Yumuşaması Ünsüz Türemesi... 188 Test 5: Ses Olayları (Karma)... 190 İçindekiler BE NC BÖLÜM PARÇADA VE RDE ANLAM ŞİMDİ HAZIRIZ (Hadi Öğrenelim)... 194 Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Parçanın Konusu Parçanın Başlığı Parçanın Anahtar Kelimeleri Parçada Soru Örnekleri İnceleyelim... 196 Bunları Unutmayalım... 197 Etkinlikleri Yapalım... 198 Test 1: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce...200 Test 2: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce... 202 Test 3: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce... 204 Test 4: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce... 206 Test 5: Konu Başlık Anahtar Kelimeler... 208 Test 6: Konu Başlık Anahtar Kelimeler... 210 Test 7: Parçada Soru... 212 YABANCI ADAM (Hadi Öğrenelim)... 214 Paragrafın Bölümleri Parça Oluşturma Parça Tamamlama Olayların Oluş Sırası Geçiş ve Bağlantı Unsurları Düşüncenin Yönünü Değiştiren İfadeler Örnekleri İnceleyelim... 216 Bunları Unutmayalım... 217
Etkinlikleri Yapalım... 218 Test 1: Paragrafın Bölümleri (Giriş, Gelişme, Sonuç)...222 Test 2: Paragrafın Bölümleri (Giriş, Gelişme, Sonuç)... 224 Test 3: Parça Oluşturma Parça Tamamlama...226 Test 4: Parça Oluşturma Parça Tamamlama...228 Test 5: Olayların Oluş Sırası Geçiş ve Bağlantı Unsurları Düşüncenin Yönünü Değiştiren İfadeler... 230 KIRMIZI KALEM (Hadi Öğrenelim)...232 Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları Metin Karşılaştırma 5N 1K Söz Sanatları Düşünceyi Geliştirme Yolları Görsel Okuma Tablo ve Grafik Yorumlama Test 1: Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları... 240 Test 2: Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları... 242 Test 3: Metin Karşılaştırma... 244 Test 4: Metin Karşılaştırma... 246 Test 5: 5N 1K... 248 Test 6: Söz Sanatları Düşünceyi Geliştirme Yolları... 250 Test 7: Görsel Okuma...252 Test 8: Tablo ve Grafik Yorumlama...254 İçindekiler ALTINCI BÖLÜM YAZIM KURALLARI KURALLARA UYALIM (Hadi Öğrenelim)...258 Büyük Harflerin Yazımı -de, -mi, -ki nin Yazımı Sayıların Yazımı Örnekleri İnceleyelim... 260 Bunları Unutmayalım... 261 Etkinlikleri Yapalım...262 Test 1: Büyük Harflerin Yazımı... 266 Test 2: -de, -mi, -ki nin Yazımı... 268 Test 3: Sayıların Yazımı... 270 Test 4: Yazım Kuralları (Karma)... 272 YED NC BÖLÜM NOKTALAMA ARETLER VEDA ZAMANI (Hadi Öğrenelim)... 276 Nokta Virgül İki Nokta Noktalı Virgül Soru İşareti Ünlem İşareti Kesme İşareti Tırnak İşareti Kısa Çizgi Konuşma Çizgisi Yay Ayraç Köşeli Ayraç Örnekleri İnceleyelim... 278 Bunları Unutmayalım... 279 Etkinlikleri Yapalım... 280 Test 1: Noktalama İşaretleri... 284 Test 2: Noktalama İşaretleri... 286 Test 3: Noktalama İşaretleri... 288 Test 4: Noktalama İşaretleri... 290 CEVAP ANAHTARLARI... 293
SÖZCÜKTE ANLAM C ÖRNEKLERİ Bölüm Haritası HADİ ÖĞRENELİM İNCELEYELİM BUNLARI UNUTMAYALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM TESTLERİ ÇÖZELİM SÖZCÜK DÜNYAM Sözcükleri Alfabetik Sıraya Dizme Sözcüklerde Çok Anlamlılık Gerçek (Temel) Anlam Mecaz Anlam Terim Anlam YAZI TAHTASI Sözcüklerin Çağrıştırdıkları Kavramlar Eş Anlamlı Sözcükler Zıt Anlamlı Sözcükler Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler SÖZCÜKLER DE YARDIMLAŞIR Söz Grupları Deyimler 9
Günayd n Arkada lar! Günayd n ö retmeniiim! SÖZCÜK DÜNYAM Benim ad m Türkçecinim. Bana ö retmenim, Türkçecinim ya da nas l isterseniz öyle hitap edebilirsiniz. Sizlere mahzuru yoksa Arkada lar m diye hitap etmek istiyorum. Okulda ö retmenleriniz, evde ders çal rken de ben, bu kitab n sayfalar aras nda sizlere yard mc olmaya çal aca m. Benimle birlikte e lenceli Türkçe konular n i lemeye var m s n z? Var z! Herkes haz r m? Haz r z! Fikret: Ö retmenim, Vecihi bana laf at yor. Vecihi: Önce Fikret ba latt ö retmenim! Sen mi ba latt n Fikret? Fikret: Evet ö retmenim. Sus demezsen susmaz Vecihi! Vecihi de haz r oldu una göre, dilimizin yap ta lar n olu turan sözcükler konusuna ba layabiliriz. Konumuz oldukça basit ama çok önemli. O kadar önemli ki; sözcükler cümleleri, cümleler paragraflar, paragraflar metinleri olu tururken metinler de insan, ba ka bir deyi le dünyay ekillendiriyor. Sözcükler sayesinde ko uyor, yazabiliyor ve birbirimizle ileti im kurabiliyorsak, sözcüklerimizin anlam n ve de erini bilmeli, onlar yerli yerinde kullanmal y z. Peki, tek ba na kullan lan her sözcü ün bir anlam var m? Vecihi: Yok ö retmenim! ama, oysa, ve, fakat, lakin gibi sözcüklerin bir anlam yok. Aferin Vecihi. Arkada n z n da belirtti i gibi, bu tür sözcüklerin tek ba na bir anlamlar yoktur fakat cümle içerisinde farkl anlamlara gelecek ekilde kullan l rlar. Geldim, uyudum, elma, mevsim vb. sözcüklerin ise tek ba na kullan ld klar nda dahi bir anlamlar vard r. O zaman size bir soru. Göz deyince akl m za ilk olarak ne gelir? 10
Kazanımlar Gerçek / Mecaz / Terim Anlam HADİ Ö ĞRENELİM Gözümüz gelir! Görme organ m z gelir ö retmenim! Vecihi: Sivrisine in gözleri gelir ö retmenim! Hakl s n z arkada lar. Hepimizin akl na ilk olarak görme organ m z gelir. Tabii Vecihi gibi baz arkada lar m n akl na sivrisine in gözleri de gelebilir. Ama olsun, neticede Vecihi nin de ilk akl na gelen yine görme organ oldu. O hâlde unu unutmayaca z arkada lar: Bir sözcü ün zihnimizde uyand rd ilk ve as l anlam gerçek anlam d r. Ba ka bir deyi le bir sözcü ün ortaya ç k ya da konulu anlam d r. Gerçek anlama, temel anlam ya da sözlük anlam da diyebiliriz. Fikret: Ö retmenim, sözcükleri mecaz anlamda da kullanabiliriz de il mi? Vecihi: Ö retmenim, Fikret sizin gözünüze girmeye çal yor! Kocaman Fikret benim gözüme nas l girebilir Vecihi? Ama bu sözlerinle arkada n Fikret in ne kadar do ru söyledi ini kan tlam oldun. Fikret gözüme giremeyece ine göre demek ki baz sözcükleri mecaz anlamda da kullanabiliyormu uz. Mecaz anlama kim ba ka bir örnek verebilir? Vecihi: Ben söylemek istiyorum: Umar m akalar mla gözünüzden dü memi imdir. (He he he) Hiç öyle ey olur mu Vecihi? Fikret nas l gözüme giremediyse sen de gözümden dü medin. Sayende dersimiz ne eli geçiyor. Verdi i bu güzel örnek nedeniyle Vecihi ye büyük bir alk alal m arkada lar. Vecihi arkada n z cümlesinde kendisine daha önceden duyulan sevgi ve ilgiyi kaybetmek anlam na gelen gözden dü mek deyimini kulland. Yani burada göz sözcü ü gerçek anlam ndan tamamen uzakla arak yeni ve bamba ka bir anlam kazanm. te bu tür sözcük ya da söz gruplar na mecaz anlam diyoruz arkada lar. Peki, terim anlam deyince akl n za ne geliyor? Vecihi: Fatih Terim geliyor ö retmenim. Biraz yakla t n Vecihi ama cevab n do ru de il. Çünkü terim anlam; bilim, sanat, spor, meslek ya da herhangi bir alana özgü kavramlar kar layan yani özel anlam olan sözcüklerdir. Örne in enfeksiyon sözcü ü t p terimi, senaryo sözcü ü ise tiyatro terimidir. Söz Fatih Terim den aç lm ken, kim spor terimi olan birkaç örnek verebilir? Ahmet: Mesela futbol, basketbol ö retmenim. Ahmet in verdi i örnekler maalesef do ru de il arkada lar. Çünkü futbol ve basketbol bir alan ad d r. Alan adlar ise terim olmaz. Örne in matematik sözcü ü alan ad oldu u için terim de ildir ama aç veya karekök dersek, matematik alan na ait özel iki terimden söz etmi oluruz. Sibel: Ö retmenim, o zaman penalt futbol terimi; ribaunt ise basketbol terimidir. Aferin Sibel, aynen öyle. Arkada lar unu hiçbir zaman unutmayal m: Bir sözcük tek ba na kullan ld - nda her zaman gerçek anlam n ifade eder. Ancak ayn sözcük cümle içerisinde mecaz ya da terim anlama gelecek ekilde kullan labilir. Bu nedenle sözcü ün hangi anlamda kullan ld n anlamak için mutlaka cümleye bakmam z gerekir. Örne in Odas n n perdelerini de i tirdi. cümlesinde perde sözcü ü gerçek anlamda; Oyunun son perdesi sahnelendi. cümlesinde ise tiyatro terimi anlam nda kullan lm t r. Vecihi: Ö retmenim, zil çal yor! Duyuyorum Vecihi. Arkada lar, verdi im aç klamal örnekleri dikkatle incelerseniz, konuyu tam olarak kavram olursunuz. Hepinize iyi dersler 11
1. BÖLÜM Sözcükte Anlam C ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM Benim Akıllı Arkadaşım, Açıklamalı örnekleri dikkatlice okuduğun zaman konuları daha güzel anlayacaksın. Türkçe dersimiz oldukça zevkli geçti. Türkçe sözcü ü gerçek anlamda kullan lm t r. Ancak terim anlam de ildir. Çünkü alan adlar terim olamaz! Türkçe dersinde zamirler konusunu i ledik. cümlesindeki zamirler sözcü ü terim anlaml d r. Çünkü bir alana ait özel bir kavram belirtmektedir. Dere yataklar suyla dolup ta m t. cümlesindeki yataklar sözcü ü terim anlaml d r. Çünkü co rafya alan na ait özel bir kavram belirtmektedir. Çocuklar çoktan yataklar na yatm lard. cümlesindeki yataklar na sözcü ü temel anlaml d r. Çünkü cümlede yat lacak yer anlam nda kullan lm t r. Dedem iki gündür yatak yorgan yat yor. yatak sözcü ü mecazd r. Çünkü çok hasta olmak anlam na gelen bir deyim içinde kullan lm, yani temel anlam ndan tamamen uzakla m t r. Acemi ç ra n tala tahtas ndan çok olur. cümlesinde acemi sözcü ü bir i in yabanc s olan, eli i e al mam anlam nda kullan ld ndan gerçek anlamda kullan lm t r. Sobay yakt ktan k sa süre sonra içerisi s nd. cümlesinde s nd sözcü ü s cak duruma gelmek anlam nda yani temel anlam yla kullan lm t r. Onu görür görmez içim s nm t. cümlesinde s nm t sözcü ü s cak duruma gelmek anlam ndan tamamen kopup ho lanmak anlam nda kullan ld için mecaz anlaml d r. 12
BUNLARI UNUTMAYALIM 1. BÖLÜM Sözcükte Anlam BUNLARI UNUTMAYALIM Benim Akıllı Arkadaşım, Aşağıda verilen önemli bilgileri okuyalım. Bol bol alıştırma yaparak bilgilerimizi pekiştirelim. Kelimeler alfabetik olarak s ralan rken; 1. Önce ilk harflerine bak l r. Hangisi alfabede önce geliyorsa o harfle ba layan kelime önce yaz l r. Örnek: Baba, Akraba S ralamas : Akraba, Baba 2. Kelimelerin ilk harfleri ayn ise o zaman ikinci harflerin alfabe s ras na bak l r ve ikinci harften hangisi alfabede önce geliyorsa, o kelime önce yaz l r. Ör: A evi, Araba, S ralama: Araba, A evi Gerçek (temel) anlam; bir sözcü ün zihnimizde yans tt ilk ve as l anlam d r. Ba ka bir deyi le bir sözcü ün ortaya ç k ya da konulu anlam d r. Sözcüklerin sözlükteki ilk anlam oldu u için temel anlama sözlük anlam da denir. Tek ba na kullan lan tüm sözcükler her zaman gerçek anlaml d r. Bir sözcü ün mecaz olabilmesi için gerçek anlam yla uzak ya da yak n herhangi bir anlam ili kisinin olmamas gerekir. Mecaz (de i mece) anlama; bir sözcü ün gerçek anlam d nda ba ka bir sözcü ün yerine kullan lmas sonucu ortaya ç kan anlamd r da diyebiliriz. Terim anlam; bilim, sanat, spor, meslek ya da herhangi bir alana özgü kavramlar kar- layan yani özel anlam olan sözcüklerdir. Bilim, sanat, spor vb. alan adlar terim de il; sadece o alana ait olan özel sözcükler terimdir. Örnek: Basketbol terim de ildir ama pota, smaç, asist vb. sözcükler terimdir. Bir sözcü ün terim olup olmad kullan ld cümleye göre de i ir. Örnek: Cümle sonuna nokta konur. (Terim) Teknolojide son nokta! (Terim de il) Terim anlamda kullan lan bir sözcük, mecaz anlamda kullan l rsa, terim anlam özelli ini kaybeder. Ayn sözcük birden fazla alanda terim anlam yla kullan labilir. 13
1. BÖLÜM Sözcükte Anlam ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM Benim Akıllı Arkadaşım, Aşağıdaki etkinlikleri yaptıktan sonra testleri çözmeye başlayabilirsin. 1. ETKİNLİK Kelimelerin Anlamını Bulma Aşağıda anlamları verilen kelimeleri ipuçlarından hareketle bulunuz. Bulduğunuz kelimelerin doğruluğunu sözlükten kontrol ediniz. 1 Üç çift telli ve m zrapla çal nan bir saz türü. BLAM AA BA LAMA 2 Birbirinin t pk s olan yaz l eylerin her biri. NAÜSH 3 Taze olmayan BAAYT 4 Alçak gönüllülük, gösteri sizlik VTZEAU 5 6 At ko turup birbirine de nek atarak topluca oynan bir oyun. Yap lar n plan n yap p bunlar n gerçekle mesini sa layan, yöneten kimse. RCT MRMA 7 Yap lar n kaba a aç i lerini yapan kimse DGLRÜE 8 9 Zihinde tasarlanan ve gerçekle mesi özlenen ey, dü. Karadeniz Bölgesinde kemençe ile oynanan halk oyunu LAHYA HOONR 10 Sayg EÜHMRT 11 Ata bakan, t mar eden kimse, at bak c s. SSEY 12 Dam tmaya yarayan, dam tma i inde kullan lan araç, dam t c M BK 13 Ney üfleyen sanatkâr ZNYEEN 14 Genellikle eski kitap al p satan kitapç. HASFA 14
ETKİNLİKLERİ YAPALIM 1. BÖLÜM Sözcükte Anlam 2. ETKİNLİK Sözcükleri Anlamlarıyla Eşleştirme Aşağıda bazı sözcüklerin anlamları verilmiştir. Bu sözcükleri örnekteki gibi anlamlarıyla eşleştiriniz. 1 Yayla, diz üzerinde çal nan, kemana benzer üç telli küçük bir çalg. 2 Uzay adam 3 Orta ve Güney Anadolu nun birçok bölgesine özgü bir türkü 4 Göçebelerin konak yeri; bu konak yerinde konaklayan göçebe halk veya aile. 5 Bir kimseyi veya bir eyi görme, kavu ma iste i, hasret, tahassür. 6 Ciltçilikte, kitap yapraklar n düzgün tutmaya yarayan ince örülmü erit. 7 Ba ms zl k 8 Su ve sulu eyler koymaya yarayan kulplu, emzikli kap 9 Ozanlar n çald telli Türk saz. 10 11 12 Sahnedeki oyunculara, izleyicilere duyurmadan unutulmu bir sözü veya cümleyi hat rlatma. Telli çalg lar çalmaya yarayan ve a aç, kemik, maden veya kiraz a ac ndan yap lan alet, çalg ç, tezene. Ya l güre te pehlivanlar n giydikleri, belden bald ra kadar uzanan, dar paçal me in pantolon. 13 1. Güre çi. 2. Boylu poslu ve güçlü kimse. 14 Gelecek 15 1. Herkesçe bilinme, tan nma durumu, ün. 2. Tan nm, ünlü kimse. 16 Bir hizmetin gelecekte de yap lmas için belli artlarla ve resmî bir yolla ayr larak bir kimse taraf ndan b rak lan mülk veya para. 6 iraze brik M zrap Kemençe Pehlivan Oba stikbal Vak f Sufle Kispet Kopuz stiklal Özlem öhret Bozlak Astronot 15
1. BÖLÜM Sözcükte Anlam ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM 3. ETKİNLİK Sözlük Sırası Oyunu Aşağıda verilen Sözlük Sırası Oyunu etkinliğini açıklamalara göre yapınız. Aç klamalar: Ebru Ceyda Bekir Ö retmen Can Bey, 5-A s n f ö rencileriyle bir etkinlik yapmak istemektedir. Bu etkinlik için tahtaya Ebru, Ceyda, Bekir, Erhan, Bayram ve Cüneyt adl ö renciler ç km t r. Can Bey, ö rencilerine simlerinizin sözlük s ras na göre bir s ra olu turabilir misiniz? diye rica eder. Alt ö renci de k sa süre içinde isimlerinin sözlük s ras na göre do ru bir ekilde s raya geçerler. Buna göre; 1. Sıraya geçen öğrencilerin adlarını sözlük sırasına göre yazınız 1. 2. 3. 4. 5. 6. 2. İlk sıradaki öğrenci 5-A sınıfının en başarılı öğrencisidir. Buna göre 5-A sınıfındaki en başarılı öğrencinin adını aşağıya yazınız. 3. Son sıradaki öğrenci ile sondan bir öğrenci kardeştir. Buna göre kardeş öğrencilerin adlarını aşağıya yazınız. 16