Akci er Tüberkülozlu Hastalarda Ya am Kalitesi

ÖZGÜN ARA TIRMA ORIGINAL ARTICLE TÜBERKÜLOZ TUBERCULOSIS Akci er Tüberkülozlu Hastalarda Ya am Kalitesi Quality of Life i Patiets with Pulmoary Tuberculosis Feride Ta k 1, Nermi Olgu 2 1 Sa l k Bakal Süreyyapa a Hastaesi, Gö üs Hastal klar Aabilim Dal, stabul, Türkiye 2 Ac badem Üiversitesi, Sa l k Bilimleri Fakültesi, Hem irelik Bölümü, stabul, Türkiye ÖZET Amaç: Ara t rmay, akci er tüberkülozlu hastalar ya am kalitelerii ve ya am kalitelerii etkileye faktörleri belirlemek amac yla ta mlay c olarak yapt k. Gereç ve Yötem: Ara t rmay, hastaede yatarak tedavi göre 262 akci er tüberkülozlu hasta üzeride uygulad k. Verileri; ara t rmac taraf da yüz yüze görü me yötemiyle, hastalar bireysel ve hastal a ili ki özelliklerii ta t c aket formu ve Ya am Kalitesi Ölçe i kullaarak toplad k. Bulgular: Olgular ya am kalitesi pua ortalamas 30-117 aras da de i mekte olup ortalamay 86 ± 17 olarak bulduk. Ara t rmaya al a olgular ya, cisiyet, e itim, gelir düzeyi, hastaede yatma say lar, tüberküloz d da ba ka bir hastal varl, tüberküloz hastal a yakalad kta sora aile içi, kom- uluk ve arkada l k ili kileri, e ile cisel hayat, i ya am ili kileri, gelir durumu, ilaçlar kullama durumu, hastal de erledirme, tedavi ekibie duyula güve ile ya am kalitesi aras da istatistiksel olarak alaml farklar (p<0.01; p<0.05) oldu uu saptad k. Medei durum, ya ama durumu, sosyal güvece, ailede ba ka tüberküloz hastas bulumas, tüberküloz hastal a yakalad kta sora disel iaç, tedaviye devam etme, tüberküloz gruplar ile ya am kalitesi aras da istatistiksel olarak alaml fark bulamad k ( p>0.05 ). Souç: Akci er tüberkülozlu hastalar, sosyo-demografik ve hastal a ili ki özelliklerii ya am kalitesii etkiledi ii dü ümekteyiz. (Tur Toraks Der ) Aahtar sözcükler: Akci er tüberkülozu, tüberküloz, ya am kalitesi Geli Tarihi: 28. 01. 2009 Kabul Tarihi: 11. 06. 2009 ABSTRACT Objective: This descriptive study was performed to determie the quality of life ad related factors of patiets with pulmoary tuberculosis. Material ad Method: I the study there were 262 pulmoary tuberculosis patiets who had bee ipatiets. Data were obtaied by iterviewig the patiets face to face by researchers. Quality of Life, which reflects idividual ad pulmoary tuberculosis related features of the patiets, was used. Results: The quality of life scores of the cases were betwee 30 ad 117, with the mea score of 86 ± 17. As the cases were ivestigated by meas of the relatioship betwee the quality of life ad age, sex, educatioal coditio, icome, hospitalizatio cout, comorbid disease existece, the relatioship betwee the family, eighbours ad frieds after havig tuberculosis, sexual itercourse with the parter, relatios i professioal life, takig the pills, assessmet of the disease ad the reliace o the health workers, statistically sigificat differeces were achieved (p< 0,01; p< 0,05). However, there were o sigificat differeces betwee the marital status, social security coditio, presece of aother tuberculous patiet i the family, religious beliefs, cotiuatio of therapy, tuberculosis category situatio ad the quality of life (p> 0,05). Coclusio: Accordig to our fidigs, the levels of quality of life of our subjects were determied by their socio-demographic ad disease related properties. (Tur Toraks Der ) Key words: Pulmoary tuberculosis, quality of life, tuberculosis Received: 28. 01. 2009 Accepted: 11. 06. 2009 G R Tüberküloz, isal k tarihii bilie e eski hastal klar da biri olup, düya ülkeleride morbidite ve mortalitesi e yüksek ola, yava ve sisi geli e, e s k akci erde ortaya ç ka, Myobacterium tuberculosis basilii ede oldu u kroik bir hastal kt r [1-4]. Tüberküloz hale düyada ve ülkemizde öemli bir sa l k soruudur [5]. Düya Sa l k Örgütü ü (DSÖ) Küresel Tüberküloz Kotrolü 2008 Raporu a göre, 2006 y l da tahmi edile yei tüberküloz olgular say s 9,2 milyo (139/100 000); tahmi edile olgu prevalas 14,4 milyo; tahmi edile çok-ilaca direçli tüberküloz Yaz ma Adresi / Address for Correspodece: Feride Ta k, Sa l k Bakal Süreyyapa a Hastaesi, Gö üs Hastal klar Aabilim Dal, stabul, Türkiye Tel.: +90 216 421 42 00 E-posta: feride_taski@hotmail.com 19

Ta k ve ark. Akci er Tüberkülozuda Ya am Kalitesi Tur Toraks Der olgular say s 0,5 milyodur [6]. Ülkemizde Verem Sava Daire Ba kal 2007 Raporu a göre 2005 y l da 20.535 hastaya tüberküloz ta s komu olup bular %91.3 ü yei olgudur. Akci er tüberkülozu ora ise %73 tür [7]. Etkili tedavi stratejilerii geli mesi ile birlikte tüberküloz yöetimii hedefi, mortalitei ölemeside çok morbiditede kaç maya yöelmi tir. Bu edele tüberküloz tedavisi göre hastalar ya am kalitesi öem kazam t r [8]. Ya am kalitesi kavram içide fiziksel sa l k, ruh sa l, ba ms zl k düzeyi, sosyal ili kiler, çevre etkeleri, aktiviteler, ki isel iaçlar, ya ama ve sa l a bak aç s, bekletiler, al kal klar yer almaktad r. Ya am kalitesi arzulaa ve mevcut ola ya am biçimi aras daki fark yas t r [11,12]. Ya am kalitesi aketlerii kulla m da amaç, bireyleri birbiride ay rabile özelliklerii, hastal progozuu, belli zama dilimi içide olu a de i iklikleri belirlemesidir [11]. Tüberküloz, tedavisi uzu süre devam ede bir hastal k oldu u içi sosyo-ekoomik ve ruhsal sorulara ede olarak ya am kalitesii olumsuz etkileyebilmektedir [5]. Tüberkülozda hastalar ya am kalitesi ile ilgili çok az çal ma vard r. Bu çal malarda hastalarda ya am kaliteside spesifik azalma saptam t r [5,8,11]. Sa l k profesyoellerii amaçlar da biri, bireye kedi bak m yapar hale geliceye dek yard mc olmak ve e k sa zamada bireyi kedi bak m üstlemesii, gereksiimlerii kar layabilmesii sa lamak ve tüm bu süreçlerde ya am kalitesii maksimum düzeye ç karmakt r. GEREÇ ve YÖNTEM Ara t rma, akci er tüberkülozlu hastalar ya am kalitelerii belirlemek, ya am kalitesii etkileye sosyodemografik ve hastal k ile ilgili özellikler aras daki ili kileri ara t rmak amac yla ta mlay c olarak yap lm t r. Veriler, bir e itim ve ara t rma hastaeside tüberküloz ta s ald kta sora yatarak tedavi göre hastalar ile yüz yüze görü ülerek toplam t r. Ara t rma kapsam a, tüberküloz kliikleride yata, akci er tüberkülozu ta s alm, ölçek ve soru formuu okuyup doldurabilecek düzeyde okuma yazma bile, psikiyatrik hastal bulumaya, ara t rma içi kat lmaya göüllü hastalar al m t r. Ara t rma, 01 Temmuz - 30 Kas m 2006 tarihleri aras da, ara t rma kriterlerie uya 262 akci er tüberkülozlu hasta üzeride uygulam t r. Ara t rma yap lmas içi hastaede yaz l izi, ara t rmaya kat la bireylerde ara t rma amac aç klaarak sözel izi al m t r. Veriler hasta ta lama formu ve Ya am Kalitesi Ölçe i (YKÖ) arac ile toplam t r. Hasta ta lama formu, literatür do rultusuda ara t rmac taraf da olu turulmu tur. Sosyal ve demografik özellikleri, hastal k soras aile, kom uluk ili kilerii ve hastal k durumuu de erledirildi i 27 soruyu içermektedir. Ya am kalitesi ölçe i, 1994 y l da Greeley ve Greeberg taraf da a r ruhsal bozuklu u ola ki ileri bak m sürecii, soucuu ve ya am kalitesii de erledirebilmek amac yla kulla la, Likert tipi, 15-20 dakikal k bir sürede i aretleebile, 24 soruda olu a bir psikometrik ölçme arac d r. YKÖ de ya am ko ullar, maddi durum, bo zama de erledirme, aile ili kileri, sosyal ya am, sa l k durumu ve sa l k hizmetlerie ula labilirlik gibi yedi alt boyut ölçülmü tür. Ölçe i toplam pua, 24 maddeye verile cevaplar topla p madde say s a bölümesiyle elde edilmektedir. Ölçe i tümüde ve alt ölçeklerde elde edile pua ortalamas yükselmesi, ya am kalitesii yükselmesii ifade etmektedir [12]. Veriler, %95 lik güve aral da, alaml l k p<0.05 düzeyide de erledirilmi tir. 20 Tablo 1. Sosyo-demografik de i keleri ya am kalitesie etkisi (N:262) Sosyo- Demogafik De i keler Ya am Kalitesi Pua Ortalamas Test statisti i Ort±SD Cisiyet Erkek 194 81 ± 16 t:-3.561* Kad 68 90 ± 17 Medei Durum Bekar 115 85 ± 17 t:1.402 Evli 147 82 ± 16 E itim Durumu lkö retim 148 80 ± 17 Ortaö retim 96 86 ± 16 F:10.875* Yüksekö retim 18 98 ± 10 Gelir Düzeyi Yeterli 75 93 ± 13 t:6.319* Yeterli de il 187 80 ± 16 Sosyal Güvece Var 236 84 ± 17 t:1.644 Yok 26 78 ± 15 t: Studet t testi F: Oeway ANOVA testi * p<0.01 ileri düzeyde alaml

Tur Toraks Der Ta k ve ark. Akci er Tüberkülozuda Ya am Kalitesi Tablo 2. Tüberküloz hastal a ili ki bilgilere göre ya am kalitesi pua ortalamas da l m (N:262) Tüberküloz Hastal a li ki Bilgiler Ya am Kalitesi Test statisti i Pua Ortalamas Ort±SD Ailede Ba ka Tüberküloz Hastas Var 59 82 ± 16 T:-0.824 Yok 203 84 ± 17 Hastaeye Yat Say s lk yat 155 85 ± 15 T:2.149* Tekrar yat 107 81 ± 18 Tüberküloz D da Ba ka Hastal k Var 58 76 ±19 T:-3.393** Yok 204 86 ± 15 Aile çi li kileri ve Aile Düzei Azald / Bozuldu 47 70 ± 20 F:22.498** De i medi 173 87 ± 14 Güçledi / Artt 42 86 ± 15 Kom uluk ve Arkada l k li kileri Azald / Bozuldu 52 71 ± 19 F:19.912** De i medi 190 87 ± 15 Güçledi / Artt 20 85 ± 14 Disel aç Azald / Bozuldu 12 75 ± 22 F:1.820 De i medi 189 84 ± 16 Güçledi / Artt 61 85 ± 18 E ile Cisel Hayat (Ortaca) Azald / Bozuldu 86 78 ± 18 (80) KW:15.472** De i medi 170 87 ± 15 (87) Güçledi / Artt 6 77 ± 16 (70) Ya am daki li kiler Azald / Bozuldu 98 78 ± 18 F:8.541** De i medi 151 87 ± 15 Güçledi / Artt 13 86 ± 17 Gelir Durumu Azald / Bozuldu 115 79 ± 18 T:-4.345** De i medi 145 87 ± 15 Güçledi / Artt 2 84 ± 29 laçlar Kullama Durumu Zama zama ilaç saatlerii kaç rma 9 66 ± 24 F:8.443** Kimi güler ilaç almay uutma 11 72 ± 13 laçlar düzeli kullama 241 85 ± 16 Tedaviye Devam Etme Aile iste i ile sürdürme 26 78 ± 17 F:1.916 Hastae persoelii iste i ile sürdürme 11 80 ± 13 Hastaya kalsa tedavi olmama 2 67 ± 11 Kedi iste i ile sürdürme 223 84 ± 17 Hastal De erledirme Hiç iyile emeyece ii dü üme 11 66 ± 25 F:12.839** yile ebilece ii dü üme 224 86 ± 15 Bilmiyor/Fikri yok 27 74 ± 17 Tedavi Ekibie Güve Evet 247 85 ± 16 T:3.942** Hay r 15 68 ± 19 t: Studet t testi KW: Kruskal Wallis testi F: Oeway ANOVA testi *p<0.05 düzeyide alaml **p<0.01 ileri düzeyde alaml 21

Ta k ve ark. Akci er Tüberkülozuda Ya am Kalitesi Tur Toraks Der BULGULAR Olgular ya lar 15-75 aras da de i mekte olup, ortalama ya 35 ± 14, büyük ço ulu u erkek (%74.0), evli (%56.1), çocuk sahibi (%58.4), ailesi ile ya amakta (%95.8) ve ilkö retim e itim düzeyie sahiptir (%56.5). Serbest meslek sahibi (%63.0), gelirii yetersiz bulalar (%71.4), ilde ya ayalar (%80.2), kirada oturalar (%66.4) ve sosyal güveceye sahip olalar (%90.1) olgular ço ulu uu olu turmaktad r. Olgular evlerideki oda say s ortalama 3, ay odada birlikte uyuduklar ki i say s ortalama 2 dir. Hastal klara ili ki özelliklere bak ld da; olgular büyük ço ulu uu aileside ba ka tüberküloz hastas bulumad (%77.5), tüberküloz hastal da dolay hastaeye ilk kez yatt (%59.2) ve tüberküloz d da ba ka bir hastal olmad (%77.9) belirledi. Tüberküloz hastas oldukta sora olgular ço ulu uu aile içi ili kileride (%66.0), kom uluk ve arkada l k ili kileride (%72.5), disel iac da (%72.1), e iyle cisel hayat da (%64.9), i ya am daki ili kileride (%57.6) ve gelir durumuda (%55.3) de i iklik olmad saptad. Olgular ço ulu uu düzeli ilaç kullad (%92.0), tedaviyi kedi iste i ile sürdürdü ü (%85.1), iyile ebilece- ii dü üdü ü (%85.5), tedavi ekibie güvedi i (%94.3) ve e çok ilgi ve deste i doktor ve hem irede gördükleri (%49.2) belirledi. Ara t rmaya al a olgular ya, cisiyet, e itim ve gelir düzeyi ile ya am kalitesi aras daki ili kiler iceledi- ide; aralar da istatistiksel olarak alaml farklar oldu u saptad (p<0.01; p<0.05). Medei durum, ya ama durumu, sosyal güvece varl ile ya am kalitesi aras da istatistiksel olarak alaml fark buluamad (p>0.05) (Tablo 1). Olgular hastaede yat say s, tüberküloz d da ba ka bir hastal varl, tüberküloz hastal a yakalad kta sora aile içi, kom uluk ve arkada l k ili kileri, e ile cisel hayat, i ya am ili kileri, gelir durumu, ilaçlar kullama durumu, hastal de erledirme, tedavi ekibie duyula güve ile ya am kalitesi aras daki ili kiler iceledi ide istatistiksel olarak alaml buludu (p<0.01; p<0.05). Ailede ba ka tüberküloz hastas bulumas, tüberküloz hastal a yakalad kta sora disel iaç, tedaviye devam etme, tüberküloz gruplar ile ya am kalitesi aras da ise alaml fark buluamad (p>0.05) (Tablo 2). Nüks olgular ya am kalitesi pua ortalamas ile yei olgu ve çok ilaca direçli (Ç D) olgular ya am kalitesi pua ortalamas aras da fark olmakla birlikte istatistiksel olarak alaml bir farkl l k buluamad (p>0.05). Nüks olgular ya am kalitesi pua ortalamas, yei olgular ile çok ilaca direçli olgular ya am kalitesi pua ortalamas da daha dü ük buludu (Tablo 3). TARTI MA Literatürde, farkl ölçeklerle ve metodolojik uygulamalarla yap la çal malar soucuda tüberküloz hastalar da ya am kalitesii de i ik derecelerde olmak üzere dü tü ü, tüberküloz hastal ki ileri ya am kalitesii fiziksel, emosyoel ve sosyal yöde olumsuz yöde etkiledi i ortaya komu tur [8,13-15]. Ba ka birçok çal mada da tüberkülozu; geel sa l k alg s, bedesel duyuyu, ruh sa l, fiziksel ve sosyal rol i levselli ii ve di er bütü ya am kalitesi alalar etkiledi i, ayr ca; sosyal damgalama, yal zl k, ilaç kulla m daki zorluklar, tedavii uzu sürmesi, cisel foksiyo bozukluklar, gelir kayb ve korku gibi ilave sorulara da yol açt bildirilmektedir [8,13]. Düyada tüberküloz hastalar %80 i 15-49 ya aras da [5], ülkemizde ise ço ulu u (%64.0) 15-44 ya aras dad r [16]. Çal mam zda akci er tüberkülozlu hastalar ya lar 15-75 ya aras da de i mekte olup ya ortalamas 35±14 olarak tespit edildi. Karao lu ve ark. [17] çal mas da ya 36±1 olarak belirleip bizim souçlar m zla bezerlik göstermektedir. Literatürde, ya yükseldikçe ya am kalitesii azald belirtilmektedir [18]. Bizim çal mam zda da ya artt kça, ya am kalitesi pua ortalamas dü mektedir. Üala ve ark. çal mas da ya artt kça ya am kalitesii birçok ala da dü ü saptam t r [19]. Tüberküloz hastal erkeklerde kad lara orala iki kat fazla görülmektedir [20]. Çal mam zda, çal maya kat la olgular %74 üü erkek hastalar olu makta ve erkek/kad ora 2.8 dir. Gustafso ve ark. çal mas da ileri ya, erkek cisiyet, kalabal k ailede ya am, kötü ev ko ullar tüberkülozu ba ms z risk faktörleri olarak ta mlam t r [21]. Kad ve erkek, aile ve toplum içeriside farkl rollere sahiptir. Hastal edeiyle ya ayaca rol kay plar ve ki ileri etkileme süreci de cisiyete göre de i iklik göstermektedir. Bu da ya am kalitesii etkileye öemli bir faktördür [22]. Çal mam zda kad olgular ya am kalitesi pua ortalamas, erkek olgular ya am kalitesi pua ortalamas da daha yüksek bulumu tur. Acak, Liefooghe ve ark. çal mas da hem kad hem de erkek tüberküloz hastalar pek çok sosyal ve ekoomik sorularla yüz yüze geldi i, kad hastalar daha fazla etkiledi i bildirilmektedir [23]. Çal mam zda, kad lar ya am kalitelerii yüksek olmas daha çok ev ha m olmalar da ve erkekler kadar toplumsal sorumluluklar olmamas da kayaklad dü ümekteyiz. Kalabal k ailelerde ya ayalarda tüberküloz daha fazla görülmektedir [20]. Çal mam zda olgular %58.4 üü bir ve birde fazla çocu u bulumakta, %95.8 i ailesiyle ya amakta ve %22.5 ii aileside kediside ba ka tüberküloz hastas bulumaktad r. Ar ç 22 Tablo 3. Tüberküloz gruplar a göre ya am kalitesi pua ortalamas de erledirilmesi (:262) Tüberküloz Grubu Ya am Kalitesi Pua Test statisti i Yei 164 85 ± 15 Nüks 70 80 ± 19 F:2.856 Ç D 28 83 ± 18 F: Oeway ANOVA testi

Tur Toraks Der Ta k ve ark. Akci er Tüberkülozuda Ya am Kalitesi ve ark. çal mas da olgular %6.8 ide aileside tüberküloz hastal bulumu tur [24]. Tüberküloz art, kalabal k aile içide uzu süre ve yak temas edeiyle bula t r c l daha fazla olmas yla aç klaabilir. E itim düzeyi, ya am kaliteside öemli bir belirleyicidir. E itim düzeyi yükseldikçe ki i d etkelerde daha az etkileir ve buu soucuda ya am kalitesi de daha yüksek olur [25]. Çal mam zda olgular %56.5 i ilkö retim mezuu olup, e itim düzeyi ile ya am kalitesi aras da ili ki saptam t r. Duya ve ark. [10] ile Üala [19] çal malar da literatür bilgisi ve bulgular m z ile paralellik göstermektedir. E itim seviyesii yükselmesi ile ki ii kedie güveii artmas, biliçli ba etme mekaizmalar geli tirmesi, hastal k, damgalama gibi olumsuzluklara daha gerçekçi bakabilmesi ile ili kili olabilece i dü üülebilir. Bir i te çal ma, hastal k ve tedavide kayaklaa ekoomik kay plar giderilmesie, bireyi öz sayg s yeide güçledirmesie, sosyal destek sa layarak ya am daha doyumlu ve daha alaml geçmesie öemli katk da bulumaktad r [26]. Çal mam zda tüberküloz hastalar %5.3 üü herhagi bir mesle i yokke; %63 ü serbest meslek sahibidir. Marra ve ark. çal mas da %50 sii i siz oldu u belirtilmi tir [8]. Tüberküloz hem hastal k s ras da hem de hastal k soras da çal abilme yetee ii etkilemektedir [11]. DSÖ çal malar da tüberküloz hastalar ço uu çal - yor olmas da dolay, tüberkülozu ailelerde çok büyük ekoomik s k t lara ede oldu uu ortaya koymu tur [27]. Çal mam zda tüberkülozlu hastalar %71.4 ü gelirii yetersiz bulmaktad r. Ar ç ve ark. çal mas da tüberküloz hastalar gelirlerii, birey ba a dü e milli geliri alt da oldu u belirtilmi tir [24]. Ekoomik durumu yetersizli ie ba l ya am artlar bozulabilmekte, böylece tüberküloza yakalama ve reaktivasyo artabilmektedir. Tüberkülozu yayg la mas da yoksulluk çok öem ta maktad r. Fakirli i giderilmedi i sürece tüberkülozu yay lmas öleemeyece i, dolay s yla ya am stadard ve ya am kalitesii bütüüyle etkileece i bildirilmektedir [28]. Her e kadar sa l k kurumlar tedavi ücretlerii ödüyor olsa da, hasta di er ihtiyaçlar kar lamada soru ya ayabilir. Bu ya aa soru da ya am kalitesii olumsuz etkileyebilir. Çal mam zda gelir düzeyi ile ya am kalitesi aras da alaml ili ki saptam olup literatür bilgisi ile uyumludur. Geliri artmas, hastalar kedilerii iyi hissetmeleri, hastal getirdi i zorluklarla daha kolay ba edebilmeleri, ya am stadartlar yüksek tutabilmeleri ile ili kili olabilir. Tüberküloz riski kötü ehirle mei oldu u bölgelerde, çarp k saayile me ile birlikte artar [29]. Çal mam zda hastalar %80.2 si il merkezide ya amaktad r. Demiralay çal mas da tüberküloz hastalar %50.4 üü il merkezide ya ad belirtilmi tir [30]. Hastalar il merkezleride sa l k kurulu lar a kolay ula mas bu ora etkiledi ii dü ümekteyiz. Ülkemizde, Verem Sava Dispaserleri taraf da yap la çal malarda eski tüberküloz hastalar ora %13-16 olarak bildirilmektedir [31]. Çal mam zda olgular %40.8 ii tüberküloz hastal da dolay tekrar yat bulumaktad r. Hastaede yat süresii artmas hastalar aksiyete ve depresyo ya amalar a ede olmaktad r [32]. Çal mam z souçlar a göre hastaeye yat s kl fazla olmas da ya am kalitesii olumsuz etkilemektedir. Tüberküloz, diabetes mellitus, HIV efeksiyou, lösemi, kroik böbrek yetersizli i gibi baz hastal klar varl da daha fazla görülmektedir [33]. Çal mam zda olgular %22.1 ii tüberküloz d da ba ka bir hastal daha bulumaktad r. Çil, çal mas da olgular %15.0 ide ilave hastal k oldu uu belirtmi tir [20]. Aktif tüberküloz hastal, ba ka hastal klar geli me riskii art rabilece i gibi, ba ka kroik hastal klar varl da tüberküloz geli mesie zemi olu turabilece i dü üülmelidir. Tüberküloza ek olarak kroik hastal ola hastalarda, a r, hastal a ba l fiziksel k s tlamalar, daha fazla say da ilaç kullama mecburiyeti ve bular muhtemel ya etkileri, ki ileri kedilerii alg lamalar ve gelece- e yöelik bekletilerii kötüle mesi gibi edelerle ya am kalitesi olumsuz yöde etkileebilir [19,34]. Çal mam zda tüberküloz hastal d da ba ka bir hastal ola olgular ya am kalitesi pua ortalamas, bu hastal kta ba ka di er bir hastal olmaya olgular ya am kalitesi pua ortalamas da dü ük bulumu tur. Üala çal mas da da bezerlik saptam t r [19]. Tüberkülozlu hasta bireyi varl ailei i levselli ii de i tirir ve tüm aile üyelerii etkiler [11,35]. Çal mam zda olgular %17.9 u tüberküloz hastas oldukta sora aile içi ili kilerii ve aile düzeii bozuldu uu belirtmi tir. Duya ve ark. çal mas da aile rutiide %20.0, aile üyeleri ile kou mada %34.2, öemli meseleleri payla lmas da %25.9 ora da azalma oldu uu belirtmi tir [10]. Aile üyelerii deste ii azalmas ile ya am kalitesii bozulmas aras da ili ki oldu- uu dü ümekteyiz. Tüberküloz gibi kroik hastal k, hastalar sadece fiziksel sa l k durumlar de il ay zamada da sosyal, psikolojik ve ekoomik refahlar da etkilemektedir [14]. Tüberküloz hastalar, aile üyeleri, arkada lar ve ta d klar taraf da d lad klar ve damgalamaya maruz kald klar, yal zl k, terkedilmi lik hissi, depresyo ve aksiyete, k s tl l klar a ba l olarak da gelecek hakk da belirsizlik ve kayg ya ad klar bildirilmektedir [13]. Çal mam zda olgular %19.8 i tüberküloz hastas oldukta sora kom- uluk ve arkada l k ili kilerii bozuldu uu belirtmi tir. Kelly, yapt çal mada tüberküloz hastalar ta lar kesile tikte sora aileleride ya da arkada lar da uzakla t klar, kedilerii izole ettikleri ve hastal klar gizleme yolua ba vurduklar belirtmi tir [36]. Uluslararas çal malar baz hastalar tüberkülozu Tar taraf da verilmi olarak gördü üü göstermi tir [37]. Çal mam zda olgular %23.3 ü tüberküloz hastas oldukta sora disel iac artt belirtmi tir. Hasel ve ark. çal mas da tüberküloz hastalar dii ve ruhsall hastal a yakla mlar da öemli bir rol oyad ve tüberküloz hastas olmalar gözle görülür bir biçimde ruhsall k seviyelerii yükseltti ii belirtmi tir [13]. 23

Ta k ve ark. Akci er Tüberkülozuda Ya am Kalitesi Tur Toraks Der 24 Cisel disfoksiyo kroik hastalarda yayg olarak görülmektedir [13] ve sosyal foksiyo hariç ya am kalitesii di er tüm boyutlar etkiler [38]. Çal mam zda olgular %32.8 i tüberküloz hastas oldukta sora e iyle cisel hayat bozuldu uu belirtmi tir. Hasel ve ark. çal mas da tüberkülozu cisel i lev üzeride öemli bir etkisi oldu uu, ciselli i gerçekle tirilememesii ve isteksizli i hastalar taraf da yayg ve öemli bir soru olarak ortaya ç kt belirtmi tir [13]. Tüberküloz uzu süreli ve zor bir tedaviyi gerektirmesi, ati-tüberküloz ilaçlarda bir k sm depresyo yarat c etkilerii olmas ya da hastal olu turdu u fiziki yetmezlik, damgalama-d lama edeiyle i gücü kay plar a zemi haz rlamaktad r [39]. Çal mam zda olgular %37.4 ü tüberküloz hastas oldukta sora i ya am daki ili kilerii bozuldu uu belirtmi tir. Hasel ve ark. çal mas da çal ma durumuu hastal kta kötü etkiledi i ve baz hastalar i leride ayr lmak zoruda kald, dolay s yla di er aile bireylerii fazlada sorumluluk sahibi oldu uu saptam t r [13]. Tüberkülozlu hastalar i bulmakta zorlamakta ve isalar kedilerii d layacaklar dü üdükleride çevreleride hastal klar gizlemektedirler. Dolay s yla sosyo-ekoomik düzeyleri daha da kötüle mektedir [19]. Çal mam zda olgular %43.9 u tüberküloz hastas oldukta sora gelir durumuu azald belirtmi tir. Tüberküloz tedavisi, hem hasta içi hem de toplum sa l içi yarar sa lamaktad r. Bu edele, tüberküloz hastas tedaviside hasta uyumuu sa lamak öemlidir ve sa l k profesyoellerii görevidir. Hastalar düzeli ilaç kulla m sa lamas içi sa l k profesyoelleri, tedavi ba laa her hastaya hastal tedavisi, ya etkileri ve tedavii süreklili i kousuda hasta sorular ya tlad ve kayg lar payla ld temel bir e itim verilmelidir [33]. Çal mam zda olgular %92 si ilaçlar düzeli olarak kullad belirtmi tir. Çil i yapt çal mada hastalar %18.3 üü düzesiz ilaç kullad saptam t r [40]. Tüberküloz ilaçlar do ruda gözetim alt da içirilmesii etkili olaca dü ümekteyiz. lac düzeli kullaa hastalarda ya am kalitesii bütü alalar yüksek ç kmas bekleir. Düzeli ilaç kullamak, hastal kla daha ba ar l bir ekilde ba etmeyi ve daha iyi bir kliik iyile meyi beraberide getirir ve ya am kalitesii yükseltir. Buula birlikte ya am kalitesii yüksek olu u da tedaviye uyumu art r r [19]. Tüberküloz tedavisii ba ar s da ki ileri iyile eceklerie iamalar etkili faktörlerde biridir. Ayr ca ki ii hastal a bak da tedaviye uyumuu olumlu veya olumsuz yöde etkiler [19]. Çal mam zda olgular %4.2 si hiç iyile emeyece ii dü ümektedir. Rajeswari ve Muiyadi, çal malar da erkekleri %2.0 sii, kad lar %3.0 üü tüberkülozda ölece ii dü üdüklerii belirtmi tir [14]. Tüberküloz tedavisi çok yak i birli i, biliçlilik ve sab r ile sürdürülmesi gereke öemli bir süreçtir [19]. Çal mam zda olgular %94.3 ü tedavi ekibie güvemektedir. Tüberkülozu ba ar l tedavisi içi sa l k profesyoelleri ile hasta aras da olumlu bir i birli ii olmas gerekmektedir. Çal mam zda akci er tüberkülozlu hastalar %62.5 ii yei olgu, %26.8 ii üks ve %10.7 sii çok ilaca direçli grup olu turmaktad r. Kolsuz ve ark. çal mas da olgular %91.3 ü yei olgu, %5.6 s üks ve %3.1 i tedaviye ara verip gele hastalar olu turmaktad r [41]. Nüks olgular ya am kalitesi pua ortalamas ile yei olgu ve Ç D olgular ya am kalitesi pua ortalamas aras da fark olmakla birlikte istatistiksel olarak alaml bir farkl l k bulumam t r. Souç olarak, akci er tüberkülozlu hastalar ya am kalitesii art rmak amac yla, hastal klar ta malar, kabul etmeleri ve tedaviyi soua kadar sürdürmeleri kousuda tedavi s ras da ve tedavi soras da ala da uzmala m sa l k profesyoelleri taraf da bak m ve tedavilerii yap lmas, hasta ve ailesie gerekli bilgi ve destek verilmesii, ya am kalitesii etkileye faktörleri tüm sa l k profesyoelleri taraf da bilimesii gerekli oldu uu dü ümekteyiz. KAYNAKLAR 1. Arta. feksiyo hastal klar. I: Beeres M, Berkow R, ed. The Merck Maual Of Diagosis ad Therapy. 17. edisyo. stabul: Nobel T p Kitabevleri, 2003;1193-206. 2. Ayd H. Akci er tüberkülozu ola hastalar hastal klar a ili ki bilgi düzeyleri [Tez]. Akara: Hacettepe Üiversitesi;1999. 3. Bar Y. Düyada tüberkülozu tarihçesi. Toraks Dergisi 2002;3:338-40. 4. Fishma JA. Mikobakteri ifeksiyolar. I: Fishma A, Elias J, Fishma J, ed. Fishma Gö üs Hastal klar El kitab. stabul: Nobel T p Kitabevleri, stabul, 2005;763-819. 5. Erci B, K l ç D, eyayla E. Tüberküloz hastalar da ya am kalitesii umutsuzluk düzeyi ile ili kisi. I. Uluslaras ve VIII. Ulusal Hem irelik Kogresi Program ve Özet Kitab, 29 Ekim-2 Kas m, Atalya, 2000;93-4. 6. Global tuberculosis cotrol: surveillace, plaig, fiacig. WHO report 2008. Geeva. World Health Orgaizatio (WHO/HTM/TB/2008.393). 7. Gümü lü F, Özkara, Özka S, ve ark. Türkiye de Verem Sava, 2007 Raporu. T.C. Sa l k Bakal Verem Sava Daire Ba kal, Akara, 2007. 8. Marra C, Marra F, Cox V, et al. Factors ifluecig quality of life i patiets with active tuberculosis. Health Qual Life Outcomes 2004;2:58. 9. Atasever A, Erdiç E. KOAH da ya am kalitesii de erledirilmesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003;51:446-55. 10. Duya V, Kurt B, Akta Z, ve ark. Relatioship betwee quality of life ad characteristic of patiets hospitalised with tuberculosis. It J Tuberc Lug Dis 2005;9:1361-6. 11. Chag B, Wu A, Hasel HN, Diette GB. Quality of life i tuberculosis: A review of the Eglish Laguage Literature. Quality Of Life Research 2004;13:1633-42. 12. im ek Z. Ya am kalitesi ölçe ii psikometrik de erledirmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet 2001;12:3-30. 13. Hasel HN, Wu A, Chag B, Diette GB. Qality of life i tuberculosis: Patiet ad provider perspectives. Quality Of Life Research 2004;13:639-52. 14. Rajeswari R, Muiyadi M, Balasubramaia R, Narayaa PR. Perceptios of tuberculosis patiets about their physical, metal ad social well-beig: a field report from south Idia. Soc Sci Med 2005;60:1845-53.

Tur Toraks Der Ta k ve ark. Akci er Tüberkülozuda Ya am Kalitesi 15. Sürücüo lu S, Diç G, Akto u S, ve ark. Tüberkülozlu hastalarda sa l kla ilgili ya am kalitesii de erledirilmesi. 2. Sa l kta Ya am Kalitesi Kogre Özet Kitab. 5-7 Nisa, Ege Üiversitesi, zmir, 2007;107. 16. A Ö, Uzu M. Türkiye de tüberkülozu so durumu. Klimik Dergisi 1998;11:3-5. 17. Karao lu L, Kurçer MA, Kaya M, ve ark. Malatya verem sava dispaseride yürütüle temasl tespit ve muayee hizmetlerii de erledirilmesi. öü Üiversitesi T p Fakültesi Dergisi 2003;10:183-6. 18. lha N. Huzurevide kala ya l larda sa l kl ya am biçimi davra lar ve ya am doyumu [Tez]. stabul: Marmara Üiversitesi;2003. 19. Üala D. Tüberkülozlu hastalarda ya am kalitesi, ya am kalitesii demografik-sosyokültürel özellikler ve depresyola ili kisi [Tez]. Kayseri: Erciyes Üiversitesi; 2005. 20. Çil A. Akci er Tüberkülozlu hastalarda tedaviyi etkileye faktörleri icelemesi [Tez]. stabul: Marmara Üiversitesi; 2001. 21. Gustafso P, Gomes VF, Vieira CS, et al. Tuberculosis i Bissau: icidece ad risk factors i a urba commuity i sub-sahara Africa. It J Epidemiol 2004;33:163-72. 22. Öz Z. Kemoterapi ala hematolojik maligasili hastalarda ya am kalitesi [Tez]. stabul: Marmara Üiversitesi; 2006. 23. Liefooghe R, Michiels N, Habib S, et al. Perceptio ad social cosequeces of tuberculosis: a focus group study of tuberculosis patiets i Sialkot, Pakista. Soc Sci Med 1995;41:1685-92. 24. Ar ç S, Ar ç B, Yald z E, ve ark. Tüberkülozlu olgular sosyoekoomik özelliklerii de erledirilmesi. Klimik Dergisi 2002;15:82-4. 25. Meeks S, Murrel SA. Cotributio of educatio to health ad life satisfactio i older adults mediated by egative affect. J Agig Health 2001;13:92-119. 26. Özbay B, Gecer M, Gülsü A, ve ark. Tüberkülozlu olgularda sosyokültürel yap. Tüberküloz ve Toraks 2001;49:246-51. 27. TB Killig Poor Workers i Asia: WHO. World TB Day 2002 Maila, March, 20. 28. Waaler HT. Tuberculosis ad poverty. It J Tuberc Lug Dis 2002;6:745-6. 29. Umut S, Y ld r m N. Tüberküloz. I: Erk M, ed. Gö üs Hastal klar. 1. cilt. stabul: Cerrahpa a T p Fakültesi Yay, 2001;485-547. 30. Demiralay R. Akci er ve akci er d orga tüberkülozuu kliik ve epidemiyolojik özelliklerii kar la t r lmas. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2002;50:264-71. 31. Erer FO, Kömürcüo lu A, Bilgi M, ve ark. Nüks ve tedaviye ara verip döe akci er tüberkülozlu olgularda yeide tedavi rejimleri souçlar. Toraks Dergisi 2002;3:156-60. 32. Üskül TB, Selvi A, Meliko lu A, ve ark. Gö üs hastal klar klii ide yata hastalarda aksiyete ve depresyo düzeyleri ile sosyodemografik faktörleri ve hastal k ta lar ili kisi. Akci er Ar ivi 2006;7:11-15. 33. Özkara, Akta Z, Özka S, Ecevit H. Türkiye de tüberkülozu kotrolü içi ba vuru kitab. T.C. Sa l k Bakal Verem Sava Daire Ba kal, Akara, 2003. 34. Gülsere L, Hekimsoy Z, Gülsere S, ve ark. Diabetes Mellituslu hastalarda depresyo, aksiyete, ya am kalitesi ve yetiyitimi. Türk Psikiyatri Dergisi 2001;12:89-98. 35. Rajeswari R, Balsubramaia R, Muiyadi M, et al. Socioecoomic impact of tuberculosis o patiets ad family i Idia. It J Tuberc Lug Dis 1999;3:869-77. 36. Kelly P. Isolatio ad stigma: The experiece of patiets with active tuberculosis. Joural Of Commuity Health Nursig 1999;16:233-41. 37. Kah A, Walkey J, Newell J, Imdad N. Tuberculosis i Pakista: Socio-cultural costraits ad opportuities i treatmet. Soc Sci Med 2000;50:247-54. 38. Y ld z H, P ar R. Miyokard ifarktüsü geçire hastalarda seksüel disfoksiyou ya am kalitesie etkisi. 2. Sa l kta Ya am Kalitesi Kogre Özet Kitab. 5-7 Nisa, Ege Üiversitesi, zmir, 2007;79. 39. Özka M. Geel t pta depresyo. V.Ulusal Kosültasyo-Liyezo Psikiyatrisi Kogre Kitab. stabul 21-23 Ekim 1998;109-17. 40. Çil A, Olgu N. Akci er tüberkülozlu hastalarda tedaviyi etkileye faktörleri icelemesi. Hem irelik Formu Dergisi 2004;7:43-7. 41. Kolsuz M, Ersoy M, Küçükkebapç C, ve ark. Eski ehir Deliklita verem sava dispaseride kay tl akci er tüberkülozu olgular de erledirilmesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003;51:163-70. 25