Sağlık Psikolojisi-Ders 8 Stres Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1
Stres Nedir? Stres bir insan için baskı, gerginlik, rahatsız edici çevresel faktörler veya duygusal tepkiler anlamında gelmektedir. Kişinin bedensel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkan bir durum olarak da tanımlanmaktadır. Eustres: Stresin kişinin üretkenliğine hizmet etmesi Distres: Stresin bireyi alt etmesi 2
Süreç Olarak Stres Stres kaynağı işteki sorunlar Stres tepkisi gerginlik hissi Biyolojik, fiziksel veya psikolojik değişim 3
Selye nin Genel Adaptasyon Sendromu Modeli Stresör Korku Terleme Endişe Stres faktörünü bilinç düzeyinde konumlandırma Meydan okuma Başkalarıyla konuşma Görmezden gelme İnkar etme Depresyona girme Alarm! Stresörle karşılaşma ve direnme Direnç Stresöre direnme ve baş etme Tükenme Direnme stresörü ortadan kalkmazsa baş etme çabası sonlanır ve tükenme başlar Selye, 1956 4
Selye nin Genel Adaptasyon Sendromu Modeli Stresi, dışsal bir stresöre karşı geliştirilen bir tepki olarak tanımlamaktadır. Stresöre maruz kalan bireyi tepki veren pasif bir varlık olarak görmektedir. Stresöre tepki veren bireylerin stresöre yönelik psikolojisinin farklı olabileceği gerçeğini göz ardı etmektedir. Aynı zamanda stresörün zaman boyutunda aynı birey için farklı şekillerde algılanabileceği gerçeğini göz ardı etmektedir. 5
Stresin İşlemsel Modeli Lazarus tarafında ortaya atılan Stresin İşlemsel Modeli, bireyin stresör hakkındaki psikolojik değerlendirmesini esas alan bir yaklaşım ortaya koymuştur. Bir kişi stresör (stres kaynağı) ile karşılaştığında yaşanacak olan stres düzeyi, öncellikle olayın birincil değerlendirmesine ve sonrasında ise ikincil olarak kişisel kaynakların değerlendirmesine göre değişir. bu durum gerçekten stres oluşturuyor mu? bununla baş edebilecek miyim Lazarus, 1975 6
Stresin İşlemsel Modeli Birincil değerlendirme Alakasız Olumlu Tehlikeli ve tehditkar Tehlikeli ve meydan okuyucu İkincil değerlendirme Ameliyat da nedir? Ameliyat olmam sağlım için gerekli Ameliyat mı ya masada kalırsam! Ameliyat tehlikeli görünüyor ama olsun biz ne badireler atlattık Ameliyat olma gerçeğimle nasıl baş ederim? 7
Birincil değerlendirme bu stres yaratan bir durum mu? Potansiyel stresör Stres İkincil değerlendirme Bununla baş edebilir miyim? Baş Etme 8
Stresin İşlemsel Modeli Birincil değerlendirme Alakasız Olumlu Tehlikeli ve tehditkar Tehlikeli ve meydan okuyucu İkincil değerlendirme Direkt Eyleme Geçme Bilgi Almaya Çalışma Hiçbir Şey Yapmama Ameliyat olma gerçeğimle nasıl baş ederim? Savunma Mekanizmaları Geliştirme 9
Stresli Olarak Değerlendirilen Olaylar Öne Çıkan Olaylar İş, aile ve sosyal hayatında yaşanan gelişmeler Sınav sonuçlarını bekleme gibi Ameliyat olmak gibi Aşırı Yük Belirsiz Olaylar Aynı anda birden fazla işle ilgilenmek Bütün işlere yetişmeye çalışmak gibi Sonuçların belirgin olmadığı durumlar Acaba bana ne der?, Teklifi kabul eder mi? Kontrol Edilemeyen Olaylar Kontrol dışı olaylar Acaba hoca sınavda ne soracak? 10
Otokontrol ve Stres Otokontrol bileşenlerinin algılanan stresi etkilediği düşülmektedir. Öz yeterlilik; bir eylemi sergilemeye olan güveni stresi azaltmaktadır. Dayanıklılık: Kontrolü elinde tutma hissi birincil değerlendirme sürecine olumlu yönde katkı yapma Kontrole dair kişisel hisler Zorlamaları kabul etme 11
Stres ve Fizyolojik Değişimler Sempatik aktivasyon ve Hipotalamus-hipofizadrenokortinal (HHA) aktivasyon Bir olay stresli görüldüğünde sempatik sinir sistemini etkileyerek adrenalin hormonun salınıma neden olur; Kan basıncında artış Hızlı kalp atımı Aşırı terleme Gözbebeğinin genişlemesi Kansorejen duyarlılıkta artış Mide içi lezyonlarda artış Yiyecek ve içecek tüketiminde düşüş veya artış Aktif motor faaliyetlerinde düşük performans 12
Kronik stres o o o o o o o Konsantrasyon bozukluğu İsteksizlik Uyuşukluk /aşırı uyku Aşırı hareketlilik İştahsızlık/aşırı yemek yeme Başağrısı, diğer ağrılar Hazım bozuklukları
Strese Karşı Geliştirilen Savunma Mekanizmaları Savunma Mekanizmaları: Bastırma: Acı ve sıkıntı veren durumlar bilinçaltına itilir. İnkâr (Yadsıma): Benlik için tehdit olarak algılanan, acı verici gerçeği kabullenmemek. Yansıtma: İnkâr edilemeyen ve bastırılamayan sorunları başkasına yöneltir. Özdeşim Kurma: Başkasının başarısıyla bütünleşme. Gerileme: Çaresizliğini yaşından beklenenin altında bir davranışla ortaya koyma. Karşıt Tepki Geliştirme: Asıl hissettiklerinin tam tersini ortaya koyma 14
Stres sonrası iş yerinde tükenmişlik: burn out İş yerinde tükenmişlik sendromu çok başarılı olmak için yoğun çalışma içerisinde olan ve kendini zorlayan kişilerde görülmektedir (Levinson, 1975). Belirtileri ise; Ani öfke Sürekli kızgınlık Çaresizlik Yalnızlık Umutsuzluk Engellenmişlik hissi Şüphecilik Uykusuzluk Hayat enerjisini kaybetme hissi 15
Kaynaklar http://www.ibrahimbayraktar.net/2014/06/stres-ve-saglkpsikoloji.html Sağlık Psikolojisi (2000). Prof. Dr. Zuhal Baltaş http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/per/belge/stresle_ba setme.ppt http://psikiyatripsikoterapi.com/jobstress.ppt 16
Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 17