Abstract İnşaat Projelerinde Eşzamanlı Gecikmeler Concurrent Delays In Construction Projects Dr. Yiğit BEŞLİOĞLU 1 Delays are one of the most frequent scenarios in construction disputes. A case where all the responsibilities for delays that occur during the project belongs to one party, is rare. However, cases where different delay events that different parties are responsible from, effect the completion date of the project are common. When different and independent employer and contractor delay events, together impact the completion of project, these delay events are called concurrent delays in literature. Concurrent delays are one of the most disputed and problematic subjects in construction law as they require detailed technical and legal analysis, as stated in many researches on construction delays. Different approaches on definitions and analysis of concurrent delays have been proposed by experts interested in this topic. An early approach to concurrent delays was the dominant cause approach where one of the concurrent delays were chosen as dominant cause. In time, this approach was turned into a time but no money approach. Society of Construction Law has also followed this approach. Today, another discussion is on definition of concurrent delays. Some authors defend the idea that concurrency is a rare issue since it can only be defined by true concurrency where delay events occur at the same time. The aim of this paper is to discuss the topic by explaining the fundamental concepts, definitions and legal approaches by looking at the judgements and academic literature on subject. Keywords: Delays, Concurrency, Construction Özet İnşaat ihtilaflarında en sık karşılaşılan senaryolardan biri gecikmelerdir. Proje su reci boyunca meydana gelen tu m gecikmelerin taraflardan sadece birinin sorumluluğunda olduğu bir vaka nadiren göru lu r. Buna karşın işveren, yu klenici veya u çu ncu tarafların sorumluluğundaki gecikme olaylarının projenin tamamlanma su resine birlikte etki ettiği durumlara sıklıkla rastlanılır. Farklı tarafların sorumluluğunda olan birden fazla gecikmenin işin tamamlanma su resini eşzamanlı olarak etkilediği bu gecikmelere literatu rde eşzamanlı gecikme adı verilir. İnşaat projelerinde gecikmeler konusunda yapılmış pek çok çalışmada da değinildiği gibi, eşzamanlı gecikmeler detaylı teknik ve hukuki analiz gerektirmelerinden ötu ru bu alanda en çok tartışılan ve sorunlu konulardan bir tanesidir. Eşzamanlı gecikmelerin tanımından, analizine kadar pek çok konu u zerinde konuyla ilgilenen uzmanlar tarafından farklı yöntemler önerilmiştir. Projenin tamamlanma su resine aynı anda etki 1 e-posta: ybeslioglu@yahoo.com 06-07 Ekim 2017, Samsun 545
ettiği varsayılan gecikmelere ilişkin erken yaklaşım gecikmelerden yalnızca bir tanesini hâkim gecikme olarak tanımlamaktadır. Zaman içerisinde hakim kararlarının etkisiyle eşzamanlı gecikmelere ilişkin çözu m adeta formu le edilmiş, su re verilir, para verilmez şeklindeki formu l İnşaat Hukuku Topluluğu nun (SCL) protokolu nde de yer bulmuştur. Gu ncel durumda ise eşzamanlı gecikmelerin tanımına ilişkin tartışmalar yoğunlaşmış, bu tarz gecikmelerin sonuçlarından ziyade aslında tanımın daraltılması yoluyla eşzamanlı gecikmelerin nadir rastlanılan durumlar olduğu söylemi yoğunluk kazanmıştır. Bu bildirinin amacı, konuya ilişkin temel kavram ve yaklaşımları geçmiş ihtilafların çözu mu nde kullanılan hâkim kararları ve akademik metinleri kullanarak açıklamak ve konuya ilişkin gu ncel durumu tartışmaktır. Anahtar Kelimeler: Gecikme, Eşzamanlılık, İnşaat Giriş İnşaat projelerinde en sık karşılaşılan ihtilaflardan bir tanesi gecikmelerden kaynaklanan ihtilaflardır. Gecikme birisini veya bir şeyi program veya alışılmış ilerleme oranı veya harekette geri bırakma olarak tanımlanabilir. [1] Tu rk Dil Kurumu gecikmek terimini herhangi bir işi kararlaştırılan zamandan sonra yapmak olarak tanımlamıştır. [2] İnşaat projelerinde gecikmeler sorumlu olan tarafa göre işveren kaynaklı, yu klenici kaynaklı veya iki taraftan da kaynaklı olmayan gecikmeler olarak sınıflandırılabilir. Gecikmelere ilişkin bir diğer sınıflandırma ise kritiklik durumuna göre kritik olan veya kritik olmayan gecikmeler olarak yapılabilir. Kritik gecikmeler işin tamamlanma su resinde ötelenme meydana getiren kritik yol u zerindeki gecikmeleri tanımlarken, kritik olmayan gecikmeler ise kritik olmayan yollar u zerinde bulunan aktivitelerde meydana gelen ve işin tamamlanma su resinde doğrudan bir ötelenme yaratmayan gecikmeleri ifade eder. [3] Birleşik Krallık İnşaat Hukuku Topluluğu (SCL UK) tarafından yayınlanan Gecikme ve Verimlilik Kaybı Protokolu (Protokol) de gecikmeleri benzer şekilde İşin İlerlemesinde Gecikme ve İşin Tamamlanmasında Gecikme olarak iki ayrı başlık altında tanımlar ve kritik olan ve olmayan gecikmeler arasında ayrımı özellikle vurgular. [4] Bu makalenin kapsamına girmese de kritik olmayan gecikmelerin de taraflar açısından hak talepleri yaratabilecek gecikmeler olduğu, toplam ve serbest bollukların sahipliği gibi tartışmalı teknik ve hukuki konulara dayanak teşkil ettiğini belirtmek gerekir. Eşzamanli Geci kmeler Çok sayıda aktiviteden oluşan ve oldukça karmaşık yapısı olan tipik inşaat projelerinde tekil gecikme olaylarıyla karşılaşılması nadirdir. Çoğunlukla birden fazla gecikme olayları proje boyunca meydana gelir ve gecikmeler işin tamamlanma su resine farklı etkilerde bulunurlar. Sorumluluğu birden fazla tarafta olan ve işin tamamlanmasını geciktiren farklı gecikme olayları eşzamanlı gecikmeler olarak ifade edilebilir. Protokol eşzamanlı gecikmeleri literatu rde de sık rastlanan yaklaşıma uyumlu olarak iki farklı tanım altında ele almakta ve gerçek eşzamanlılık ile eşzamanlılığın genel olarak 546 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
kullanılan biçimini birbirinden ayırmaktadır. Gerçek eşzamanlılık işveren ve yu klenici kaynaklı iki veya daha fazla gecikme olayının aynı anda yaşanması ve etkilerinin aynı anda hissedilmesi olarak tanımlanmıştır. Buna karşın genel kullanımıyla eşzamanlı gecikme veya işlevsel eşzamanlılık, işveren ve yu klenici kusurlarından kaynaklanan iki veya daha fazla gecikme olayının farklı zamanlarda meydana geldiği ancak etkilerinin aynı anda hissedildiği gecikme durumlarını ifade eder. Protokol, gerçek eşzamanlılık için işin başlamasında meydana gelen gecikmeleri, örneğin işveren tarafından yer teslimi yapılamaması ve aynı anda yu klenicinin mobilize olacak kaynaklara sahip olmaması durumunu örnek vermiştir. Eşzamanlı gecikmelerden söz edilebilmesi için söz konusu farklı gecikme olaylarının işin tamamlanma su resinin gecikmesinin sebepleri olması gerekmektedir. [4] [5] AACE tarafından yayınlanan gecikme analizi uygulama prosedu ru eşzamanlılığın varlığı için şu koşulların mutlaka bulunması gerektiğini belirtmiştir; 1. İki veya daha fazla birbirinden bağımsız ve ilgisiz gecikme bulunmalı, 2. İki veya daha fazla gecikme sözleşme ve eklerinde belirtilen koşullarla farklı tarafların sorumluluklarında olmalı, 3. Gecikmeler istemsiz, tarafların iradelerinden bağımsız olarak meydana gelmeli, 4. Gecikmeler önemli ve kolaylıkla telafi edilemeyecek nitelikte olmalı. Belirtilen ön şartların varlığı tespit edildikten sonra ise eşzamanlılığın tespitine ilişkin iki işlevsel şart sağlanmalı, bu şartlar; 1. Gecikmeler aynı analiz periyodunda meydana gelmeli veya aynı analiz periyodunu etkilemeli, 2. Gecikmelerin her biri, diğerinin yokluğunda, kritik yolu tek başına geciktirmeli. Bu iki işlevsel şartın belirlenmesinde etkin olan teknik faktörler ise şu şekilde belirtilmiştir; 1. Eşzamanlılık işlevsel midir, gerçek eşzamanlılık mıdır? 2. Kritiklik en du şu k bolluk değeri esas alınarak mı, bolluğu 1 den du şu k aktiviteler seçilerek mi belirlenecektir? 3. Eşzamanlılık sebep-etki analizlerinden hangisine dayanacaktır? 4. Analiz periyodunun frekans, yerleşim ve su resi ne olacaktır? 5. Gecikme analizinde gecikme aktivitelerinin eklenme ve çıkarılma sıraları nelerdir? 6. Gecikme analizi hangi bilgi seviyesinde yapılacaktır? [6] Göru ldu ğu gibi eşzamanlılığın tanımlanmasında esas alınan kriterler, gecikme olaylarının eşzamanlı olup olmadığının tespitinde kritik önem taşımaktadır. SCL Protokolünde Eşzamanlı Gecikmeler SCL protokolu nde eşzamanlılık konusundaki yaklaşım para ve zaman konuları ayrıştırılarak ele alınmıştır. Protokolu n gerek 2002, gerekse 2017 versiyonlarında para ve zaman analizlerinin ve önerilerinin ayrıştırılması gereği özellikle vurgulanmış olup, eşzamanlılık konusundaki yaklaşım şu şekilde özetlenebilir; 06-07 Ekim 2017, Samsun 547
Su re uzatımı konusunda gecikme olayının meydana geldiği anda mevcut bolluklar ve iş programının durumu incelenmeli, işveren gecikmesinin, yu klenici programında yarattığı etki değerlendirilmelidir. Parasal taleplere ilişkin olarak ise, genel yaklaşım olarak eşzamanlılığın mevcut olması durumunda su re uzatımı verilmesi, buna karşın zamana bağlı parasal taleplerin geri çevrilmesi yaklaşımı önerilmektedir. [4] [5] SCL protokolu Şubat 2017 yılında yayınlanan ikinci versiyonunda eşzamanlılık konusundaki yaklaşımını bir örnek u zerinden açıklamıştır. Örnekte, yu klenici sorumluluğunda kritik bir gecikme olayı meydana gelmekte ve işin tamamlanma su resini 5 hafta geciktirmektedir. Bu durumda iş programında işin tamamlanma su resi 21 Ocak tarihinden 25 Şubat tarihine ötelenmiştir. Bu gecikme su resi içinde işveren tarafından bir değişiklik talimatı verilmiştir. Eğer yu klenici kaynaklı gecikme meydana gelmemiş olsa, söz konusu değişiklik emrinden kaynaklanan kritik işveren gecikmesi işi 1 Şubat ve 14 Şubat tarihleri arasında etkileyecek ve işin tamamlanma tarihinde 14 gu nlu k bir gecikmeye sebep olacaktı. Bu senaryoda eşzamanlılığın durumuna ilişkin literatu rde iki temel yaklaşım vardır. Birinci göru şe göre, 1 Şubat ve 14 Şubat tarihleri arasında meydana gelen gecikmenin sebebi birbirinden bağımsız olarak her iki gecikme olayıdır. Her iki gecikme olayı da meydana gelen gecikmenin etkin sebepleri olup, iki gecikme olayının etkileri projenin tamamlanma su resi u zerinde eşzamanlı olarak hissedilmektedir. Dolayısıyla, söz konusu 14 gu nlu k su re için yu kleniciye gecikme cezası uygulanmamalı ve su re uzatımı hakkı tanınmalıdır. Öte yandan, ikinci göru şe göre işin tamamlanma su resi, değişiklik emrinin işveren tarafından verildiği tarihte zaten uzamış olduğu ve söz konusu değişiklik emri verilmemiş olsaydı dahi yu klenici kaynaklı olarak iş geciktirilmiş olacağı için, söz konusu işveren gecikmesi gecikmenin etkin bir sebebi sayılmamakta ve yu klenici kaynaklı gecikme işin gecikmesinde etkin sebebi oluşturmaktadır. Bu durumda yu klenici, gecikme cezası ödemek durumunda olacak ve gecikme su resince herhangi bir su re uzatımı hakkı elde edemeyecektir. Protokol eşzamanlılığın tespitine ilişkin olarak, bu iki göru şten ikincisini önermiş ve bahsedilen senaryoda eşzamanlılık oluşmayacağı tespitinde bulunmuştur. Söz konusu senaryoda, işveren tarafından verilen değişiklik emrinin etkisiyle oluşan gecikme kritik gecikme olmayıp, işin hâlihazırda mevcut olan programında bir ötelenme yaratmamıştır. Protokole göre, eşzamanlılığın bulunması için bir kritik gecikme oluşması şartı vardır. [4] Eşzamanlılığın oluşması durumunda ise, protokol, yu kleniciye su re uzatımı verilmesi gerekliliğini belirtir. Yu klenici sorumluluğunda olan kritik bir gecikme olayının meydana gelmesi ve işin tamamlanma su resinin uzamasından sonra İşveren sorumluluğundaki bir gecikme olayının gerçekleşmesi durumunda, eğer yu klenici gecikmeden kaynaklı yu ku mlu lu klerden kurtulmak amacıyla hızlandırma gerçekleştirirse, İşveren gecikmesi kritik hale gelebilir ve işveren sorumluluğu doğabilir. Protokol söz konusu uyarıyı, yukarıda ifade edilen senaryonun gerçekleşmesi durumunda meydana gelebilecek bir ikinci senaryo olarak işverenlere uyarı olarak vurgulamaktadır. [4] SCL tarafından 2002 yılında yayınlanan Protokolu n birinci edisyonunda belirtilen ilkelere ilişkin konuyla ilgilenen çevreler tarafından çeşitli eleştiriler yapılmıştır. İngiltere de sıklıkla kullanılan JCT gibi bazı standart sözleşmelerde SCL Protokolu nde belirtilen 548 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
ilkelere uygun du zenlemeler yapılmaması, sektör tarafından kullanılan sözleşmelerde Protokolde belirtilen ilkelerle çelişen yaklaşımların benimsenmesi ve ihtilafların çözu mu nde önerilen yaklaşımın takip edilmemesi, Protokolu n sektör profesyonelleri, hukukçular ve konuyla ilgilenen uzmanlarca benimsenmediği yorumlarına sebep olmuştur. [7] Çeşitli Senaryolar Keane ve Caletka olası eşzamanlılık durumunu ve olası sonuçlarını u ç senaryo u zerinden inceleyerek tartışmıştır. [3] Senaryo 1: Buna göre birinci senaryoda planlanan iş programına göre 19 ay sonunda tamamlanacak bir inşaat projesi mevcuttur. Proje sonunda gerçekleşmiş iş programına göre ise iş 1 ay gecikmeli olarak 20 ayda tamamlanmıştır. Gerçekleşmiş iş programı incelendiğinde 11. ayda işveren ve yu klenici sorumluluğunda olan ve 1 ay su ren gecikme olayları meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu senaryoda gerçek eşzamanlılık durumu vardır. Bu durumda muhtemelen yu klenici bir ay su re uzatımı ve su re uzatımına bağlı parasal taleplerde bulunurken, işveren tarafından su re uzatımı ve parasal talepler yu klenici gecikmesi sebebiyle kabul edilmeyecektir. Bu senaryoda SCL protokolu nde de benimsenen genel yaklaşıma göre, yu kleniciye 1 ay su re uzatımı verilecek, dolayısıyla yu klenici gecikme cezası ödeme yu ku mlu lu ğu nden kurtulacak ancak su re uzatımına bağlı parasal talepleri geri çevrilecektir. Senaryo 2: İkinci senaryoda yine 19 ay içinde tamamlanması planlanmış bir inşaat projesi söz konusudur. Bu kez, işveren kaynaklı olarak 11 ve 12nci aylarda 2 ay su ren bir gecikme olayı meydana gelmiştir. Yu klenici sorumluluğunda ise 11. ay boyunca etkileri 1 ay su ren bir gecikme olayı meydana gelmiştir. Bu durumda, her iki gecikme de aynı anda başlamış ancak işveren gecikmesi 1 ay daha uzun su rmu ştu r. Gerçekleşmiş iş programına göre işin tamamlanma su resi ise 2 ay uzamıştır. Bu senaryoda muhtemelen yu klenici 2 ay su re uzatımı ve 2 ay su re uzatımına bağlı parasal taleplerde bulunacaktır. İşverenin ise 1 ay su re uzatımı ve 1 aylık su re uzatımına bağlı parasal taleplerin karşılanması önerisi olacaktır. Bu durumda, SCL protokolu nde de benimsenen genel yaklaşıma göre, yu kleniciye 2 ay su re uzatımı ve 1 ay su re uzatımına bağlı maliyetlerin verilmesi önerilmektedir. Senaryo 3: Üçu ncu senaryoda, ikinci senaryoda belirtilen durum gecikme olaylarının sorumluluğu yönu nden tersine çevrilerek tekrarlanmıştır. Yu klenici ve işveren sorumluluğundaki gecikme olayları aynı anda başlamakta, yu klenici gecikmesi 2 ay, işveren gecikmesi ise 1 ay su rmektedir. Söz konusu senaryoda, yu klenici 1 ay su re uzatımı ve 1 aylık gecikmeye dayalı maliyetleri talep ederken, işveren yu klenicinin ne su re uzatımı ne de gecikmeye bağlı maliyetlere hak kazanmadığını söylemekte, 2 aylık gecikme cezası talep etmektedir. Bu senaryoda SCL protokolu nde de benimsenen genel yaklaşıma göre, yu kleniciye 1 ay su re uzatımı dolayısıyla 1 aylık gecikme cezasından kurtulma şansı verilmesi, gecikmeye bağlı herhangi bir parasal talebin karşılanmaması önerilmektedir. [3] 06-07 Ekim 2017, Samsun 549
Yukarıda verilen u ç senaryoda da SCL protokolu nde eşzamanlı gecikmelere ilişkin yaklaşımlar esas alınarak olası sonuçlar belirtilmiştir. Unutmamak gerekir ki, protokolu n önerdiği ilkeler İngiliz Hukukunda halen benimsenmiş olan yaklaşımı esas almakta olup, farklı sonuçlar verecek yaklaşımlar benimsenebilir. Farklı yaklaşımları örnekleyen davalar u çu ncu bölu mde ele alınmıştır. Davalar Eşzamanlılık konusunun gu ndeme geldiği bazı davalardan, bu konudaki hukuki değerlendirmeler ve hukuki yaklaşımlar anlaşılabilir. Bu bölu mde konuyla ilgili literatu rde sıkça bahsedilen ve her ne kadar Tu rkiye dışında gerçekleşen davalar olsalar da, konunun anlaşılması ve temel yaklaşımların belirlenmesi açısından önem arz eden bazı davalar ele alınacaktır. Davalar incelendiğinde eşzamanlılık konusundaki hukuki yaklaşımın zaman içinde değiştiği göru lecektir. Eşzamanlılık konusunda temel olarak u ç hukuki yaklaşımdan bahsedilebilir. Bunlar Baskın Gecikme yaklaşımı, Paylaştırma yaklaşımı ve Malmaison yaklaşımıdır. [3] [8] [9] Baskın Gecikme Yaklaşımı Baskın gecikme yaklaşımı, birden çok gecikme olayının olduğu durumlarda, bu gecikmelerden bir veya birden çoğunun uğranılan zararın etkin sebebi olarak tespit edilmesi esasına dayanır. Birden fazla gecikme olayının olduğu bir inşaat projesinde, bu gecikmelerden birinin hâkim gecikme olarak belirlenmesi ve gecikme sorumluluğunun bu gecikmeden sorumlu olan tarafça karşılanması anlamına gelir. İskoçya da göru len John Doyle Construction v. Laing Management davasında hâkim baskın gecikme yaklaşımına ilişkin şu göru şu belirtmiştir: İşverenin sorumlu olduğu olay veya olaylar zararın baskın sebebi ise, bu durum bir dereceye kadar eşzamanlı olan diğer sebeplerin varlığı ile birlikte, sorumluluğu oluşturmak için yeterli olacaktır. Baskın gecikme yaklaşımı ile eşzamanlı gecikme ihtilaflarına bulunan çözu mler adil ve makul çözu mler oluşturmadığı gerekçesiyle eleştirilmiş olup, yaklaşım daha sonraki davalarda mahkemeler tarafından izlenmemiştir. Bunun yerine gu ncel olarak iki yaklaşım literatu rde sıkça tartışılmaktadır. Bunlar paylaştırma ve Malmaison yaklaşımlarıdır. [3] [8] [9] Paylaştırma Yaklaşımı Paylaştırma yaklaşımı farklı gecikme olaylarının işin tamamlanma su resine etkilerini göreli önemleri veya göreli etki potansiyellerine göre değerlendirip, işin toplam gecikmesinden doğan etkilerin tekil olaylara paylaştırılması anlamına gelir. Yukarıda bahsi geçen John Doyle davasının karar metninde hâkim tarafından paylaştırma yaklaşımı da değerlendirilmiş ve paylaştırma yaklaşımının gerçek eşzamanlılık olması durumunda yani birden fazla gecikmenin aynı anda meydana gelmesi ve tek bir gecikme yaratması durumunda uygulanabileceğini belirtmiştir. 550 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
Bu yaklaşımın benimsendiği ve kararın oldukça yaygın olarak tartışıldığı davalardan biri City Inn v Shepherd Construction kararıdır. İskoçya mahkemelerinde göru len dava bir su re uzatımı ihtilafına ilişkindir ve farklı tarafların sorumluluğunda olan birden çok gecikme aktivitesinin işin tamamlanma su resini etkilediği eşzamanlı gecikmeler söz konusudur. City Inn davasında mahkeme paylaştırma yaklaşımını benimsemiş ve hakim gecikmenin tespit edilemeyeceği durumlarda paylaştırma yaklaşımının uygun olacağı karar metninde ifade edilmiştir. [3] [8] [9] Malmaison Yaklaşımı Malmaison yaklaşımı İngiliz mahkemelerinin ve SCL protokolu nu n benimsemiş olduğu eşzamanlılık durumunda su re uzatımı ve maliyetlerin sonuçlarına ilişkin ana yaklaşımdır. 1999 yılında meydana gelen Henry Boot Construction (UK) Ltd v. Malmaison Hotel (Manchester) Ltd davasının kararına atfen Malmaison adıyla anılan yaklaşımdaki temel prensip eşzamanlılık oluşması halinde yu klenicinin su re uzatımı alabileceği ancak gecikmeden kaynaklanan maliyetlerini işverenden alamayacağı şeklindedir. 2012 yılında meydana gelen Walter Lilly v. Mackay davasında konu tekrar gu ndeme gelmiş, karar metninde hakim Malmaison ve Paylaştırma yaklaşımlarının eşzamanlılık durumunda gecikme sorumluluğu konusunda iki temel yaklaşım olduğunu ve İngiliz hukuk sisteminin geçerli olduğu durumlarda Malmaison yaklaşımının geçerli olduğunu belirtmiştir. [3] [8] [9] Sonuçlar İnşaat projelerinde sık rastlanılan gecikme ihtilaflarının en karmaşık senaryolarından biri olan eşzamanlı gecikmeler konusuna ilişkin ilk sorun herhangi bir ihtilafta eşzamanlılığın gerçekten olup olmadığının tespit edilmesidir. Eşzamanlılığın tespiti konusunda iki ana akımdan bahsedilebilir, bunlar sırasıyla gerçek eşzamanlılığın gerekliliğini savunanlar ve gecikmelerin aynı anda gerçekleşmesinin mu mku n olamayacağını dolayısıyla gerçek eşzamanlılığın mu mku n olmadığını ancak farklı kritik yollar u zerinde meydana gelen gecikmelerin işin tamamlanma su resini eşzamanlı olarak etkilemesi anlamına gelen işlevsel eşzamanlılığın, eşzamanlılığın varlığının tespiti için yeterli olduğunu savunan işlevsel eşzamanlılığı savunanlardır. Eğer eşzamanlılığın varlığına ilişkin birinci yaklaşım benimsenirse, eşzamanlılığın son derece seyrek olarak oluşacak olan, sıra dışı bir durum olduğunu dikkate almamız gerekir. Öyle ki, bu duruma hemen hemen hiç rastlanmayacaktır. SCL protokolu nu kaleme alanların da bu göru şe yakın oldukları göru lmektedir. Buna karşın, eşzamanlılığın varlığına ilişkin ikinci göru şu n benimsenmesi durumunda eşzamanlılığın sık olarak rastlanılan bir durum olması söz konusudur. Çok sayıda aktiviteden oluşan farklı kritik yollarda, değişik tarafların sorumluluğunda gecikmeler meydana gelmesi olasılığı yu ksektir. Eşzamanlılığın tespiti konusunda temel ayrım olan eşzamanlılığın nasıl tanımlanacağı problemine ilişkin birinci başvuru kaynağı sözleşme olmalıdır. Sözleşmede eşzamanlılığın tanımlanmış olması, bu konuda oluşacak tereddu t ve belirsizliği ortadan kaldıracaktır. Eşzamanlılığın varlığı kabul edildikten sonra ikinci aşamada bu eşzamanlılığa nasıl yaklaşılması gerektiği sorunu karşımıza çıkar. Bu konuda gu ncel olarak kabul gören iki 06-07 Ekim 2017, Samsun 551
ana yaklaşım Malmaison yaklaşımı ve paylaştırma yaklaşımıdır. Malmaison yaklaşımı, literatu rde sıkça kullanılan ismiyle zaman var/su re yok yaklaşımı yu kleniciye su re uzatımı verilmesi ancak gecikmeden doğan maliyetlerin verilmemesi ilkesine dayanır. Yaklaşım hazır bir formu l sunması sebebiyle öngöru lebilirlik sunmakta, olası eşzamanlılık durumunda taraflara neyle karşılaşabileceklerini sunması açısından avantaj sağlamaktadır. Bununla birlikte yaklaşımın esas olarak dayandığı prensip İngiliz hukukunun temel prensiplerinden önleme ilkesine dayanmaktadır. Yaklaşımın diğer hukuk sistemlerinde kullanımı bu anlamda tartışmalıdır. İkinci olarak, yaklaşım zaman verilir, para verilmez formu lu yle toptan bir formu l sunmakta ancak formu lu n para verilmez kısmı, belirsizliği ve tu mden talepleri geri çevirmeye zemin oluşturması sebebiyle eleştirilmektedir. Yaklaşımı özellikle yapım su recinde işveren sorumluluğunda bir gecikme meydana gelmesi durumunda, işlevsel eşzamanlılık kabulu nu n yapılması ile işverenlere yu klenicilere ödeme yapılmaması için bir bahane oluşturduğu şeklinde eleştirilere maruz kalmıştır. Bu noktada SCL 2017 protokolu nde de gerçek eşzamanlılık gerekliliğinin vurgulandığını hatırlatmak gerekir. Eşzamanlılık konusu araştırmacılar için zengin bir alan sunmaktadır. Eşzamanlılık konusuna ilişkin belirtilen tartışmalar, konuyla ilgili inşaat sektöru ve hukukçular tarafından kullanılan terminoloji ve farklı ihtilaflara ilişkin geliştirilen yaklaşımlar u lkemizde meydana gelen benzer bir ihtilaf halinde konuya nasıl yaklaşılabileceğine ilişkin örnekler sunmaktadır. Tu rk Hukuk sisteminde eşzamanlılığa hangi açıdan yaklaşılacağı ve u lkemizde meydana gelen benzer ihtilaflarda hangi hukuki prensiplerin benimsenerek uygulandığı konusunda yapılacak araştırmalar söz konusu alanda çalışan mu hendis ve hukukçular için aydınlatıcı olacaktır. Kaynaklar [1] delay, Webster s Third New International Dictionary of the English Language, 2002 [2] gecikme, TDK Bu yu k Tu rkçe Sözlu k (2011). Ankara. [3] Keane,P.J., Caletka, A.F.(2015) Delay Analysis in Construction Contracts. Cornwall: Wiley-Blackwell. [4] The Society of Construction Law Delay and Disruption Protocol (2017) Oxfordshire: The Society of Construction Law. [5] The Society of Construction Law Delay and Disruption Protocol (2002). Oxfordshire: The Society of Construction Law. [6] AACE International Recommended Practice No. 29R-03 Forensic Schedule Analysis. AACE, Inc., 2011. [7] Baines, P.D. (2007), Would a common law right to apportion liability in contract facilitate justice in concurrent delay disputes?, MSc Thesis Leeds Metropolitan University [8] Pickavance, K. (2010), Delay and Disruption in Construction Contracts, Sweet&Maxwell [9] Gibson, R. (2008), Construction Delays Extensions of Time and Prolongation Claims, Taylor&Francis 552 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi