Gözlem, bir bireyin diğer bir birey hakkında duyu organları ile bilgi edinme yoludur.

ÜNİTE 7 Okul öncesi eğitimler, çocukların fiziksel, bilişsel ve psikososyal olmak üzere tüm yönlerden bir bütün olarak gelişimlerine katkı sağlamaktadır. Okul öncesi eğitimde çocukların fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal tüm gelişimlerini anlama, onları her yönden tanıma ve onları geliştirici uygun ortamlar hazırlama amacıyla yaygın olarak gözlem yöntemi kullanılmaktadır. Gözleme dayalı teknikler arasında herhangi bir çocuğun belli bir ortamda, özgül bir davranışının ayrıntılı olarak betimlenmesi olan anekdot kaydı, çocuğun yaşına ve gelişim dönemine uygun gelişim dönemi göstergeleri, becerileri, kişilik özellikleri, davranışları, ilgileri, kavramsal yeteneklerine ilişkin bir dizi betimleyici sıfat ya da davranış şekillerinin sıralandığı gözlem listeleri, beceri Çocukların çeşitli alanlara ilişkin özelliklerinin sıralandığı ve bu özelliklerden hangilerinin çocukta olup olmadığını belirtmeye yarayan özellik kayıt çizelgeleri ve iki veya daha fazla kişinin sözel veya sözel olmayan iletişim araç ve tekniklerini kullanarak oluşturdukları bir etkileşim süreci olan mülakat tekniği ile ilgili bilgiler verilecektir. Gözlem, bir bireyin diğer bir birey hakkında duyu organları ile bilgi edinme yoludur. Gözlem belirli bir nesnenin, olayın, bir kişinin veya grubun gerçek durumunu ve niteliklerini bilmek amacıyla dikkatli ve planlı olarak incelenmesi olarak tanımlanır. Başka bir tanımda gözlem, bir bireyin diğer bir birey hakkında duyu organları ile bilgi edinme yolu veya bireylerin değişik ortamlarda çeşitli davranışları hakkında onları gözetleme yoluyla bilgi toplama tekniği olarak geçmektedir. Okul öncesi eğitimde gözlem, temelde çocukların fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal tüm gelişimlerini anlama, onları her yönden tanımak ve onları geliştirici uygun ortamlar hazırlama amacıyla yaygın olarak kullanılır. Okul öncesi eğitimde, öğretmenler çocuklar ile gün boyunca birliktedirler. Bu çerçevede, öğretmenler gözlem sürecini kullanarak çocuklar hakkında daha çok bilgi toplarlar Gözlemi, gözlem yapılırken benimsenen davranışlara göre ve uygulamadaki yaklaşım biçimine göre sistemli gözlem (planlı, denetimli gözlem) ve sistemsiz gözlem (rastlantısal, gelişigüzel, plansız, denetimsiz gözlem), katılımlı gözlem ve katılımsız gözlem şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Sistemli gözlem basamakları şu şekilde gerçekleşir: 1

Planlama; Neyin nerede, ne zaman gözleneceğinin önceden tespit edilerek, amacının belirlendiği, belli kurallara uyularak yapılır. Gözlem ve kayıt; İzleme sonuçları bir form üzerine kaydedilir. Yorumlama; Yorumlanan sonuçlar daha sonra bir form üzerine kaydedilir. Sistemli gözlemin, geçerliliği ve güvenirliği yüksektir. Gözlemlenen kişi, gözlendiğinden haberdar olmamalıdır. Örneğin; çocuğu sınıf ortamında oyun oynarken, yemek yerken gözlemek bu gözlem türüne girer. Sistemsiz Gözlem (Rastlantısal, Gelişigüzel, Plansız, Denetimsiz Gözlem) Neyin, nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğine ilişkin herhangi bir plan yapılmadan, amaç saptanmadan, olay veya davranışın gerçekleştiği doğal ortamda rastlantısal olarak yapılan gözlem çeşididir. Katılımlı Gözlem Gözlemci, gözlenen birey veya grup ile aynı ortamda bulunmakta ve onlarla birlikte aynı etkinliklere katılmaktadır. Gözlemci, kimliğini gözlenen gruba veya bireye belli etmediği durumda, gözlenen bireyleri doğal veya spontan bir ortamda gözleme olanağı yakalayabilir. Katılımsız Gözlem Gözlemci, gözlenen grup veya olayın dışında kalarak grubu veya kişiyi dışardan objektif olarak gözlemlemektedir. Katılımsız gözlemde gözlemci, gözlemlerini kaydetme olanağına sahiptir. Okul öncesi eğitimde, öğretmenler sürekli çocuklar ile birliktedir. Bununla birlikte öğretmenlerin, zaman zaman çocuklar ile doğrudan temas etmekten kaçınarak, etkileşimsel olmayan bir gözlemci olmaları oldukça yararlı olacaktır. Bu tür gözlemlerin etkili olması için öğretmenlerin çocukla iletişim kurmaktan, onların dikkatini çekmekten ve rahatsız etmekten kaçınması oldukça önemlidir. Gözlemci, gözlenen kişinin söyledikleriyle birlikte, duygu, davranış ve tutumlarını da dikkate almalıdır. Gözlem tekniğinin faydalı yönleri Kullanması kolay bir tekniktir. Herhangi bir araç gerektirmez, ekonomiktir. Doğal ortamda çocukları izleme imkânı vardır. Hem grup, hem de birey için uygulanabilir. Her yaşa göre uygulanabilir. Eğitimin bir parçası olarak yürütebilir, ayrıca zaman ayırmaya gerek duyulmaz. Çocukları bir bütün olarak ele almaya fırsat verir. Sözlerini, mimiklerini, davranışlarını aynı anda izlemek mümkündür. Gözleme Dayalı Teknikler 2

Anekdot kayıtları Anekdot kaydı, literatürde vak a kaydı ya da olay kaydı gibi isimlerle de yer almaktadır. Genel olarak, anekdot bir bilgi toplama tekniği değil gözlem sonuçlarının kaydedilmesi amacıyla geliştirilmiş, özel bir formun adıdır. Anekdot, herhangi bir çocuğun belli bir ortamda, özgül bir davranışının ayrıntılı olarak betimlenmesidir. Diğer bir tanımda, anekdot kaydı uzman, öğretmen ya da yöneticilerin zaman zaman tanık oldukları ve önemli gördükleri, iyi veya kusurlu olduğunu düşündükleri çocuk davranışlarının sürekli olarak objektif ve ayrıntılı şekilde kaydedip saklamaları tekniği olarak geçmektedir. Anekdot kaydı, çocuğun gelişimine ilişkin geçmişe dayalı karşılaştırmalar yapmaya olanak tanır. Bir anekdot kayıt formunda aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir: Gözlenen çocuğun adı, soyadı, numarası, sınıfı ve şubesi Olayın geçtiği yer ve zaman Gözlemcinin adı, soyadı ve unvanı Gözlenen olayın objektif olarak betimlenmesi Gözlemcinin yorumu Gözlemcinin önerisi ANEKTOD 3

Portfolyonun (ürün dosyası/ gelişim dosyası) önemli bir parçasını oluşturur. Gözlem listeleri 4

Derecelendirme ölçekleri Gözleme dayalı tekniklerden olan derecelendirme ölçekleri, değerlendirilmek istenen beceri ya da özelliğin farklı düzeylerini belirlemek için kullanılır. Bir başka ifadeyle, bireylerin doğal ya da sistematik olarak düzenlenmiş koşullarda gözleme olanağı buldukları diğer kişilerin nitelik ve davranışları hakkında edindiği izlenimleri, gözlem sonuçlarını sayısal olarak belirtmeye yarayan araçlardır. Derecelendirme ölçekleri Gözleme dayalı tekniklerden olan derecelendirme ölçekleri, değerlendirilmek istenen beceri ya da özelliğin farklı düzeylerini belirlemek için kullanılır. Bir başka ifadeyle, bireylerin doğal ya da sistematik olarak düzenlenmiş koşullarda gözleme olanağı buldukları diğer kişilerin nitelik ve davranışları hakkında 5

edindiği izlenimleri, gözlem sonuçlarını sayısal olarak belirtmeye yarayan araçlardır. Derecelendirme ölçekleri, bireyin herhangi bir alandaki özelliği ile ilgili olarak, örneğin bağımsız davranabilmesi, işbirliği yapabilmesi, liderlik yeteneği, kendine güveni gibi alanlarda düzenlenebilir. İncelenen nitelik ve özellikler her insanda vardır, ancak bu özelliklerin belli dereceleri vardır. Herkesin belli derecede liderlik özelliği, alışkanlıkları ya da kendine güveni vardır. Derecelendirme ölçekleri, işte bu nitelik ya da özelliğin bireyde ne derecede olduğunu gözleme dayalı olarak saptamaya ve sonuçlarını sayısal olarak ifade etmeye yarayan araçlardır. Derecelendirme ölçekleri, gözlem anında doldurulabileceği gibi daha önceden yapılmış gözlemlere dayanarak da doldurulabilir. Ancak yapılan bilimsel çalışmalar, derecelendirme ölçeklerinin gözlem anında doldurulmasının ölçeğin güvenirliğini artırdığını göstermektedir. Derecelendirme ölçeklerinin çeşitleri vardır. En yaygın olarak kullanılanları; sayısal derecelendirme, grafiksel derecelendirme ve betimsel grafiksel derecelendirme ölçekleridir. Sayısal derecelendirme ölçekleri; gözlenen çocuğun söz konusu niteliğe ne derecede sahip olduğu, derece sırası dikkate alınarak işaretlenir. Dereceler 3 lü, 5 li veya 7 li olabilir. Her derecenin sayısal puan karşılığı vardır. Gözlemci, çocukta söz konusu niteliğin ne derecede olduğunu ilgili derecenin karşılığı olan sayıyı işaretleyerek belirtir (Şekil 7.4). Grafiksel derecelendirme ölçeklerinde; gözlenen nitelik veya davranış bir doğru üzerinde dereceli olarak gösterilir. Bu doğru, yatay veya dikey çizgi şeklinde olabilir. Bu ölçekte, doğrunun bir ucunda gözlenen davranışın var olduğunu diğer ucunda ise yok olduğunu gösteren ifadeler yer almaktadır. 6

Betimsel- grafiksel derecelendirme ölçeklerinde; Bireyin niteliği yatay grafiksel derecelendirme ölçeğindeki gibi derecelendirilir. Ancak dereceler doğru üzerinde hem sayışlarla hem de betimsel ifadelerle derecelendirilmektedir. Derecelendirme ölçeklerinin kullanımı kolay ve verimli olsa da geliştirmesi oldukça dikkat gerektiren ve zaman alan bir süreçtir. Maddeler açık, anlaşılır, yansız ve sadece tek bir tane davranışı tanımlıyor olmalıdır. Derecelendirme ölçeklerinde; maddeler açık, anlaşılır, yansız ve sadece bir davranışı tanımlıyor olmalıdır. Diğer Teknikler 7

Özellik kayıt çizelgeleri Bireylerin ya da çocukların çeşitli alanlara ilişkin özelliklerinin sıralandığı ve bu özelliklerden hangilerinin çocukta olup olmadığını belirtmeye yarayan gözleme dayalı araçlardır. Bu tekniği uygulayabilmek için uzmanların ve öğretmenlerin gözlenen nitelik hakkında yeterince bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Özellik kayıt çizelgesi tekniğini uygulayabilmek için uzmanların gözlenen nitelik hakkında yeterince bilgiye sahip olmaları gerekir. Üstün zihin yeteneği, liderlik yeteneği, yaratıcılık veya öğrenme güçlüğü olan çocukları belirlemek amacıyla özellik kayıt çizelgeleri geliştirilebilir. Özellik kayıt çizelgelerine örnek: Resim yapma yeteneği olan çocukların özellikleri; Çeşitli konularda çizimler yapar. Çizdiği resimlere derinlik katar. Resim yapmaktan haz duyar. Boş zamanlarını resim yapma, çizme, boyama ile geçirir. Diğer çocukların yaptıklarından farklı çizimler yapar. Resmi kendi yaşantılarını ve duygularını ifade etmek için başarılı bir şekilde kullanır. Diğer insanların resimlerine ilgi duyar. Çamurdan, hamurdan, sabundan, plastikten vb. yumuşak malzemelerle üç boyutlu şeyler yapmaya çalışır. Televizyondaki resimle ilgili programları kaçırmaz. (Benzer maddeler çoğaltılabilir) Görüşme (mülâkat) tekniği Görüşme, belli bir amaçla yüz yüze gelen iki veya daha fazla kişinin belli bir amaçla, sözel veya sözel olmayan iletişim araç ve tekniklerini kullanarak oluşturdukları bir etkileşim süreci olarak tanımlanabilir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi görüşmede, görüşmeyi yapan kimse (görüşmeci) ve görüşülen kimse ya da kimseler vardır. Genel nitelik bakımından iki tür görüşme vardır: 8

Bilgi toplamak için yapılan görüşme: Bu görüşme tipinde görüşmeci, bireyin kendisi ya da bir durum, bir konu hakkında aranan bazı bilgileri elde etmeyi amaçlar. Klinik görüşme: Bu görüşmede amaç, sadece bilgi toplamak değil aynı zamanda görüşülen kişinin problemini teşhis ve tedavidir. Görüşme, belli bir zamanda, yerde ve sınırlı bir sürede, belirlenmiş bir amaç için belli bir plan ve düzen içinde taraflarca kararlaştırılarak yapılır. Görüşme bu özellikleriyle konuşmadan ayrılır. Erken çocukluk döneminde görüşmeler genellikle veli ile yapılır. Görüşme tekniğinin sınırlılıkları Görüşme tekniği ekonomik bir teknik değildir. Görüşmede bireyin verdiği bilgilerin doğru olduğu kabul edilmektedir. Bu bilgilerin doğruluğunu objektif yollarla test etmek mümkün değildir. Görüşme sürecinde, taraflar farklı nitelikleriyle birbirlerini etkileyebilirler. Görüşmede elde edilen bilgilerin geçerliği, görüşülen bireyin kendisini anlatabilme gücü ve vermek istediği bilgilerle sınırlıdır. Görüşme tekniği ile elde edilen bilgilerin geçerliği ve güvenirliği düşüktür. Bu nedenle elde edilen bilgiler, diğer bireyi tanıma teknikleri ile elde edilen bilgilerle birlikte kullanılmalıdır. Erken çocukluk döneminde görüşmeler genellikle veli ile yapılır. Veli görüşmesi, çocuğu çeşitli yönleriyle tanıma sürecinde başvurulan tekniklerden biridir. Aileler, çocuğu tanıma ve var olan sorunlarının kaynağını tespit etmede vazgeçilmez veri kaynağıdır. Veli ile yapılan görüşmeler, çocuğun gelişimini ve uyum sürecini iyileştirmeye yönelik işbirliğini esas almalıdır. ÜNİTE 8 Çocukları tanımak için eğitim kurumlarında çok çeşitli bilgi toplama yollarından veya tanıma tekniklerinden yararlanılabilmektedir. Yedinci ünitede bireyi tanımada kullanılan test dışı tekniklerin bazılarına yer verildi. Bu teknikler arasında 1-Gözlem tekniği ve 2-Gözleme dayalı teknikler olan anekdot kayıtları, gözlem listeleri, derecelendirme ölçekleri ile ilgili bilgiler yer aldı. Ardından 9

Diğer tekniklerden 1-Özellik kayıt çizelgeleri ve 2-Görüşme tekniği ile ilgili bilgiler verildi. Bu ünitede ise yine çocuğu tanımada kullanılan diğer teknikler arasında yer alan anket tekniği, sosyometrik teknikler (sosyometri ve olay incelemesi tekniği), otobiyografi, problem tarama listeleri ve oyun tekniği ele alınacaktır. ANKET, Ünitede öncelikle, kısa sürede çok sayıda insandan çok sayıda bilgi toplamayı sağlayan, belirli bir konuda birçok kişinin görüşlerini, tutum ve duygularını saptama amacıyla düzenlenen bir soru formu olan anket tekniği ele alınacaktır. Çocukları tanımada kullanılabilecek test dışı tekniklerden olan sosyometrik teknikler başlığı altında sosyometri ve olay incelemesi tekniği ele alınacaktır. Ünitede çocukları tanımada kullanılabilecek test dışı tekniklerden bir diğeri olan; bireyin davranışlarının gerisinde yatan gereksinimleri, bastırılmış duyguları, tutumları ortaya çıkarmak ve baskı altında tutulan duygu ve düşünceleri ifade ederek bireyin rahatlamasını sağlamak amacıyla kullanılan otobiyografi tekniği de ele alınacaktır. Çocukları tanımada kullanılabilecek test dışı tekniklerden biri de problem tarama listeleridir. Problem tarama listeleri, bireylerin belli başlı üzüntülerini, gereksinimlerini, sağlık, beden gelişimi, okul, ev, aile, meslek, gelecek, insan ilişkileri, toplumsal değer ve tutumları, kişilik özellikleri gibi alanlarla ilgili sorunlarını saptama, bireylerin ve grubun sorunlarının giderilmesi yönünde yardım etmeyi amaçlayan bilgi toplama araçlarıdır. Oyun tekniği, okul öncesi ve ilköğretim çağındaki çocukları tanıma sürecinde yaygın olarak kullanılan, özellikle küçük yaş gruplarındaki çocuklardan sözel yolla doğrudan bilgi almanın mümkün olmadığı durumlarda çocuğun farkında olmadan kendisini dışa vurmasına yardımcı olan önemli bir tekniktir. Ünitede oyun tekniğinin uygulanması, bu tekniği kullanırken dikkat edilmesi gereken noktalar ve değerlendirme aşamasıyla ilgili bilgiler yer alacaktır. ANKET TEKNİĞİ Anket, belirli bir konuda birçok kimsenin kişisel olarak görüşlerini, tutum ve duygularını saptama amacıyla düzenlenmiş soru formudur. Anket tekniğinin en önemli avantajlarından biri, kısa sürede çok sayıda insandan çok sayıda bilgi toplamaya uygun olmasıdır. Açık Uçlu Sorular 10

Bu tür sorular, yapılandırılmış seçenekler sunmadan, bireylerin konu ile ilgili duygu, düşünce, inanç, eğilimlerini ortaya çıkarmayı amaçlayan ve boş bırakılan yerleri doldurmayı gerektiren sorulardan oluşmaktadır. Açık uçlu soru tipine örnek: Anne baba ve çocuğun evde birlikte nasıl verimli zaman geçirdiğine ilişkin bilgi toplamak amacıyla hazırlanan bir ankette açık uçlu sorular şöyle olabilir. Kapalı Uçlu Sorular Bu tür sorularda, katılımcılara daha önceden tamamen yapılandırılarak oluşturulan yanıt seçenekleri verilir. Bu seçeneklerden konuyla ilişkili olarak kendilerine en uygun olanı işaretlemeleri istenir. Bu yanıt seçenekleri evet-hayır, doğru-yanlış, yeterli-yetersiz gibi iki seçenekli olabildiği gibi daha çok seçenekli sorular biçiminde de düzenlenebilir. Kapalı uçlu soru tipine örnek: Çocuğun televizyon izleme davranışlarına ilişkin bilgi toplamak amacıyla anne babalara iki seçenekten oluşan şöyle kapalı uçlu bir soru yöneltilebilir. Çocuğunuzun odasında kendisine ait bir televizyon var mı? ( ) Evet ( ) Hayır Bir hafta süresince evde çocuğunuza ne sıklıkla kitap okuyorsunuz? ( ) Her gün okurum ( ) Haftada beş-altı gün okurum ( ) Haftada üç-dört gün okurum ( ) Haftada bir-iki gün okurum ( ) Hiç okumam Yukarıda verilen örneklerin yanı sıra, kapalı uçlu soruları, sayısal ölçek ya da derecelendirmeye göre düzenlemek de mümkündür. Derecelendirilmiş anket sorularında genellikle üçlü ya da beşli derecelendirmeye göre seçenekler oluşturulmaktadır. Anket soruları kapalı uçlu olmalı, olabildiğince açık uçlu sorulardan kaçınılmalıdır. Bir anketteki açık uçlu soru sayısı, bir veya iki olmalıdır. Anket uygulanmadan önce bir deneme formu hazırlanıp pilot çalışma yapıldıktan sonra anket sorularında gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Anket uygulaması, bireysel görüşme, telefon görüşmesi, gruba uygulama ve postayla gönderme yoluyla olabilmektedir. Sosyometrinin uygulanması Sosyometri uygulanırken öncelikle grup üyelerine bir ölçüt verilir. Bu ölçüt kuruma ve gruba göre değişebilir. Örneğin; okullarda çocuklara ya da 11

öğrencilere sosyometri uygulamasında kullanılacak ölçüt "aynı sırada birlikte oturmak", "bir projede birlikte çalışmak", "birlikte sinemaya gitmek", "piknikte aynı grupta olmak", "sınava birlikte hazırlanmak" "aynı sosyal kolda görev almak" gibi ölçütler olabilir. Bunlardan aynı sırada birlikte oturmak ölçütünü büyük çocuklar sosyometri cevap kâğıdına kendileri yazarken, küçük çocuklarda ise öğretmen yanıtları çocuğa sorarak alır. En çok istediği arkadaşlarını sıralaması istenir. Çocuklardan alınan cevaplar sosyometri cevap kâğıdına birinci, ikinci ve üçüncü tercih şeklinde kaydedilir. Sosyometri puanlarını içeren çizelgedeki verilere göre sınıftaki çocukların (grup üyelerinin) birbirleriyle olan sosyal ilişkileri ve uzaklıklarını gösteren bir harita oluşturulabilir. Bu haritaya sosyogram denir. Sosyogramla saptanan kişilik ya da ilişki tipleri şu şekilde sınıflandırılmaktadır: Liderler: Diğer üyeler tarafından önder olarak seçilen, fikirlerine başvurulan ve kararlarına uyulan kişilerdir. Terkedilmişler: Üyelerin hiç biri tarafından arkadaş olarak seçilmeyenlerdir. Reddedilenler: Gruptaki üyelerin bazıları tarafından "sevilmeyen" kişi olarak tanımlanan kişilerdir. Klikler: Gruptan soyutlanmış ama kendi aralarında ilişkili yani birbirini çeken küçük grupçuklardır. Sosyometri uygulanacak grup üyelerinin birbirini yeterince tanıması gerekir. 12

Sosyometri uygulaması gönüllülüğe dayalı olarak, baskıdan uzak, rahat ve özgür bir ortamda yapılmalıdır. Sosyometri sonuçlan gizli tutulmalı, elde edilen veriler özenle kullanılmalıdır. Bu nedenle, sosyometri tekniği grup sayısının 25-30'u geçmemesi önerilmektedir. Olay incelemesi, genişlemesine değil derinlemesine bilgi toplamayı esas alan bir tekniktir. Olay İncelemesi Tekniği Bir kimsenin probleminin içeriği ve sebebini bulmak ve gerekli çözüm planlarını yapmak amacıyla, birey ve problem hakkında var olan bütün bilgilerin problemle ilgili yanlarını bir araya getiren bir tablo ortaya koyarak, problemin niteliğini teşhis etme ve tedavi yollarını saptama tekniğidir. Olay incelemesi, sorunu olan çocuğu ya da bireyi bir bütün hâlinde tüm yönleriyle ayrıntılı olarak derinlemesine incelemektedir. Olay incelemesi, genişlemesine değil derinlemesine bilgi toplamayı esas alan bir tekniktir. Olay incelemesi tekniği genellikle sağlık ve davranış bilimlerinde kullanılmaktadır. Olay incelemesi herkese uygulanabilen bir teknik değildir. Özel problemleri, öğrenme güçlüğü, sosyal uyum zorlukları olan ve normal yardımların dışında özel ilgi ve dikkat isteyen bireyler, çocuklar ya da öğrenciler için kullanılabilen bir tekniktir. Olay incelemesinde çeşitli testler veya test dışı tekniklerden soruna uygun olanları kullanılabilir. Olay incelemesinde, bireyin ya da çocuğun sorununun niteliğine göre, sağlık muayenesi istenebilir, bireyin kendisinden, ailesinden ve diğer tanıdıklarından gereken bilgiler alınabilir. Birey özgeçmişi, akademik geçmişi, okul çevresi, sosyal yaşantısı ve gelişimi, insan ilişkileri, sosyal destek alıp almadığı incelenir ve bunun için gerekirse çeşitli test ve envanterler uygulanabilir. Olay incelemesinde, bireyin ya da çocuğun sorununun niteliğine göre, sağlık muayenesi istenebilir, bireyin kendisinden, ailesinden ve diğer tanıdıklarından gereken bilgiler alınabilir. Birey özgeçmişi, akademik geçmişi, okul çevresi, sosyal yaşantısı ve gelişimi, insan ilişkileri, sosyal destek alıp almadığı incelenir ve bunun için gerekirse çeşitli test ve envanterler uygulanabilir. Olay incelemesinde, bireyin ya da çocuğun sorununun niteliğine göre, sağlık muayenesi istenebilir, bireyin kendisinden, ailesinden ve diğer tanıdıklarından gereken bilgiler alınabilir. Birey özgeçmişi, akademik geçmişi, okul çevresi, sosyal yaşantısı ve gelişimi, insan ilişkileri, sosyal destek alıp almadığı incelenir ve bunun için gerekirse çeşitli test ve envanterler uygulanabilir. Olay incelemesi için hazırlanacak raporun belli bir standardı yoktur. Raporda olması gereken bilgileri yeterli bir şekilde içermesi koşuluyla farklı şekillerde yazılabilir. Ancak, rapor açık ve anlaşılır bir dille yazılmalıdır. Otobiyografi, bireyin geçmiş ve şimdiki yaşantısı ile geleceğe ilişkin planlarını yazılı olarak anlatmasıdır. 13

OTOBİYOGRAFİ Otobiyografi, bireyin geçmiş ve şimdiki yaşantısı ile geleceğe ilişkin planlarını yazılı olarak anlatmasıdır. Otobiyografi yaklaşımında, birey kendi yaşamı ve kendisi hakkındaki bilgileri kendi kişisel yorum ve değerlendirmesine göre, yazılı olarak anlatır. Otobiyografide bireyin şimdiki yaşantısı ve geleceğe ilişkin planları, hayalleri, beklentileri önemlidir. Otobiyografinin amacı, bireyin davranışlarının gerisinde yatan gereksinimleri, bastırılmış duyguları, tutumları ortaya çıkarmak ve baskı altında tutulan duygu ve düşünceleri ifade ederek bireyin rahatlamasını sağlamak; bireyi dolaylı olarak farklı yönleriyle tanımaktır. Ayrıca, otobiyografi bireye zayıf ve üstün yanlarını, başarı ve başarısızlıklarını, insan ilişkilerini ve yaşantılarını anımsama fırsatı vermektedir. Bireylerde otobiyografi yazdırılırken genellikle iki yol benimsenir: Serbest (kontrolsüz, sınırsız) otobiyografi Planlı (kontrollü, sınırlı) otobiyografi Serbest otobiyografi: Birey kendini serbestçe anlatmaktadır. Burada bireye hiçbir sınırlama getirilmemekte, yönlendirme yapılmamaktadır. Birey kendisini istediği yönleriyle geçmişi, şimdiki yaşamı ve geleceğe ilişkin planlarıyla özgürce yazılı olarak anlatmaktadır. Birey, yaşamında önemli gördüğü olay, durum ve kişilerden özgürce söz edebilir. Hoşlanmadığı veya önem vermediği kişi veya olayları atlayabilir. Planlı otobiyografi: Yazılacak konu, alt konular ve başlıklar sınırlandırılır. Bireye bazı başlıklar verilir ve birey kendisini bu plana göre yazılı olarak anlatır. Bu plan başlıkları; bireyin geçmiş ve şimdiki okul yaşantısı, ailesi, boş zamanlarını nasıl değerlendirdiği, hobileri, bireyin geleceğe ilişkin planları, seçmek istediği meslekler vb. konular olabilir..otobiyografide özel ve kişisel bilgilerin toplanması amaçlandığı için gizlilik ilkesine uyulması önemlidir. Otobiyografinin, ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyinde kullanılması daha uygundur. PROBLEM TARAMA LİSTELERİ Problem tarama listeleri, bireylerin belli başlı üzüntülerini, gereksinimlerini, sağlık, beden gelişimi, okul, ev, aile, meslek, gelecek, insan ilişkileri, toplumsal değer ve tutumları ve kişilik özellikleri gibi alanlarla ilgili sorunlarını genişliğine saptama, bireylerin ve grubun sorunlarının giderilmesi yönünde yardım etmeyi amaçlayan bilgi toplama araçlarıdır. 14

Problemin "önem derecesi" hakkında bilgi toplamak gerektiğinde problem durumlarının baş tarafına üç sütun halinde parantezler konmakta, cevaplandırırken kişi, problem kendisi için çok önemli ise (ÇÖ=2) ve önemli ise (Ö=1), önemli değil ise (ÖD=0) sütunundaki parantezin içini işaretlemektedir. Oyun, hem çocuklarla ilgili bilgi toplamak hem de terapi amacıyla kullanılabilen bir tekniktir. Oyun Tekniğinde Değerlendirme Oyunda genellikle iki tür değerlendirme yapılır: Çocukların gelişimlerinin değerlendirilmesi Oyunun oyun olarak değerlendirilmesi Öğretmen oyun ortamında gözlem yaparken sadece bir çocuğa odaklanmalıdır. Oyun değerlendirmesi oyuna katılım (tercih edilen ilgi köşesi), Sosyal oyun gelişimi, Bilişsel oyun gelişimi (oyun kategorileri) ve oyunda gösterilen becerilerin gözlenmesi ya da oyun sonunda ortaya Çıkan ürünün değerlendirmesi şeklinde yapılabilir. Öğretmen oyun gözlemi sonunda gözlem sonuçlarını oyun gözlem formu na kaydetmelidir. Gözlem notları: Bilişsel gelişim oyun aşaması (oyun türü): Oyunda görülen sosyal gelişim aşaması: Oyunda görülen gelişim aşaması: 15

ÜNİTE 9 ÇOCUKLUK DÖNEMLERİNDE GÖRÜLEN RUHSAL SORUNLAR Duygu Durum Bozuklukları Çocuk ve ergenlerde duygudurum bozuklukları başlıca depresif ve bipolar (iki uçlu veya manik-depresif) mizaç bozukluklarını içerir. Depresyon toplumda en sık görülen psikiyatrik bozukluklardan biridir. Yaşamı boyunca her beş kişiden birinin depresyon geçirdiği bilinmektedir. Depresyon sıklığı ergenlik öncesi dönemde, yaklaşık %5 iken, ergenlik döneminde %15 e çıkmaktadır. Depresyonu olan çocuklarda kız/erkek oranının eşit ya da erkeklerde hafif derecede daha fazla olduğunu gösteren araştırmalar vardır. Depresyon, belirgin olarak 10 yaşından sonra artmaya başlamaktadır. İçgörüye dayalı psikodinamik tedavi, oyun tedavisi, davranışçı-bilişsel tedavi, ilaç tedavileri ya da bunların birlikte kullanımı çocuk ve ergenlerde görülen depresyonda sık uygulanan tedavi yöntemleridir. Bipolar bozukluk, çocuğun ruh hali, duygu ve davranışlarının iki aşırı uç arasında belirgin iniş çıkışlar gösterdiği bir psikiyatrik bozukluktur. İki aşırı uçtan birisi depresyon (çökkünlük) diğeri mani (taşkınlık) tablosudur. Kaygı Bozuklukları Kaygı, korku ve endişe gibi özellikler bizim doğuştan getirdiğimiz ve bizi çevremizdeki tehlikelere karşı uyaran gerekli ve faydalı mekanizmalardır. Ancak, bu hislerin yaygın, aşırı ve kontrol dışı olması kaygı bozuklukları olarak tanımlanmaktadır. Okul korkusu gelişen çocuklar, genellikle başarı saplantısı olan, uslu, uyumlu, aşırı onay bekleyen, ailesine bağımlı çocuklardır. Travma sonrası stres bozukluğu Beklenmedik bir zamanda, ani olarak ölüm/ölüm tehlikesi, ağır yaralanma, kendinin/başkasının fizik bütünlüğüne tehdit yaşaması ya da tanık olması gibi, büyük şiddette örseleyici bir olayla karşılaşan bireylerde meydana gelen bozukluktur. Psikotik Bozukluklar Psikotik bozukluklar, kişinin gerçekle bağlantısının kaybolmasıdır. Hastalıklarda duygu ve düşünce bozuklukları vardır. Bilindiği gibi düşünme, nesneler yerine onların simgeleri kullanılarak yapılan zihinsel bir işlev ve sorunlara çözüm arama biçimidir. Düşünce bozuklukları, düşüncenin oluşması ve içeriği alanlarında ortaya çıkar. Düşüncenin oluşması ve içeriği bozulunca gerçekle düşünce arasında bağlantı kalmaz. Şizofrenik Bozukluklar Şizofreni, özellikle düşünce, algı ve duygulanım alanlarına bozulmalarla seyreden ciddi bir ruhsal hastalıktır. Genellikle, geç ergenlik veya genç erişkinlik dönemi olan 15-35 yaşlar arasında başlamaktadır. Şizofreni beş yaş öncesinde çok az görülen bir bozukluktur. 16

konuşma yankılanması (ekolali), yinelemeler (stereotipi) Paranoya Aşırı şüpheciliğin hâkim olduğu bir ruhsal bozukluktur. Genellikle daha ileri yaşlarda ortaya çıkar. Kişi eşinin kendisini aldattığını ya da yakınlarının onu öldürmeye çalıştıklarını ileri sürebilir. Yaşamını bu gerçek dışı düşüncelere göre düzenlemeye başlar. Nevrotik Bozukluklar Nevroz, toplumsal tavır ve davranışları tutuklayan ve kişide ruhen hasta olduğu bilinciyle birlikte bulunan ruhsal bir hastalıktır. Nevrozlarda, kişilik derinden sarsılmasa da günlük yaşamda verimsizlik, iletişim kopuklukları, psikosomatik belirtiler ön plandadır. Nevrozlar, psikozlar kadar ağır değildir. Somatoform Bozukluklar Bedensel (somatoform) bozukluklar herhangi bir neden olmadan kendini gösterir. Bedensel hastalıkların oluşumunda duygusal belirleyicilerin önemi büyüktür. Bu tür hastalıklarda duyguların boşalımını sağlayan yollar kapanmış olduğundan, gerilim iç organlar yoluyla olur. Bu süreç bilinç dışında oluşur. Bu tür kişiler, hiçbir belirti taşımayan bedensel hastalıklardan yakınırlar. Diğer bir deyişle, onların hiçbir bedensel rahatsızlıkları yoktur. Bu tür rahatsızlıklarda ortaya çıkan belirtiler, duygulara normal olarak eşlik eden bedensel tepkilerin abartılmış biçimleridir. Dissosiyatif Bozukluklar Dissosiyatif bozukluklar söz konusu olduğunda çocuk stres ya da kaygıyı azaltarak kendi kişiliğinden kaçar. Bireyin bilinci bölümlere ayrılır ve ilişkisiz biçimde işlemeye başlar. Amnezi: Bellek kaybıdır. Belleğin parçasal ya da tümden kaybı anlamına gelir. Bireydeki bellek kayıpları ya beyinde oluşan organik bozukluklardan ya da psikolojik nedenlerden oluşur. Psikolojik amnezi organik hiçbir nedeni bulunmayan bellek kaybına verilen isimdir. Fug (Tüm bellek kaybı): Çocuğun bütün belleğini kaybetmesine verilen isimdir. Birey nerde olduğunu, niçin orada olduğunu bilemez. Çoklu kişilik: Genellikle erkeklerde kadınlardan daha fazla görülür. Bireyler birden fazla kişilik gösterirler. Temel kişilik kibar, sakin ve temkinli ise, ikinci kişilik kaba, faal ve uçarı bir özellik gösterir. Obsesif Kompulsif Bozukluk Tekrarlayıcı, rahatsız edici ve istenmeyen düşüncelerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Takıntı ya da obsesyon, akla gelen, doğru olmasa bile uzaklaştırılamayan düşünceler, kompülsiyon ise bu düşünceyi uzaklaştırmak için yapılan törensel davranışlardır. 17