HRİT UZUNLUK HESPLM u bölümde harita üzerindeki iki nokta arasındaki uzaklığın ölçek yardımı ile hesaplanmasınıöğreneceksiniz. Haritalarda iki nokta arasındaki en kısa uzaklık kuşuçuşu mesafe olarak adlandırılmaktadır. Çizim 'dan ve ölçekten yararlanarak Girne-Lefkoşa arasındaki kuş uçuşu mesafenin ne kadar olduğunu hesaplayalım. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 GİRNE etvelimizle Lefkoşa ve Girne arasındaki mesafenin kaç cm olduğunu ölçelim. u mesafenin yaklaşık 5.2cm olduğunu bulalım. etvelimizi 0'dan başlamak üzere çizik ölçeğin üzerine yerleştirip 5.2cm'nin gerçekte 18 km'ye karşılık geldiğini bulalım. 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10-12-
Etkinlik Harita Çalışmaları 1. Çizim 'den ve ölçekten yararlanarak aşağıdaki yerler arasındaki kuş uçuşu mesafeleri bırakılan boşluklara yazınız. Kıbrıs Fiziki Haritası K Ölçek 0 10 20 30 40 50km Haspolat-Gazimağusa Gemikonağı-Serhatköy Tatlısu-Yeşilköy Vadili-Serdarlı Karşıyaka-Lefke Lefkoşa-Gaziköy Yılmazköy-Güzelyurt ipkarpaz-kalecik lsancak-sadrazamköy Kayalar-Girne -13-
Harita Çalışmaları Etkinlik 1- şağıdaki yerlerin kuş uçuşu uzaklıklarını çizim 'den yararlanarak yazınız. Türkiye Siyasi Haritası İstanbul-nkara İzmir-alıkesir ntalya-malatya ursa-kayseri iyarbakır-erzurum Edirne-Konya Trabzon-Kayseri Samsun-Zonguldak iyarbakır-konya dana-erzurum -14-
Etkinlik Harita Çalışmaları 1. şağıdaki yerlerin kuşuçuşu uzaklıklarını Harita 'den yararlanarak hesaplayınız. azı aşkentleri Gösteren ünya Haritası Varşova Moskova Lizbon Madrid nkara Tahran İslamabad Pekin Seul Riyad 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 km Washington..- Lima rasilla - uenos ires Lizbon - nkara Pekin - olombo Madrid - Tahran Moskova - İslamabad Jakarta - anberra Wellington - Tokyo Seul - Singapur 2. aşkentlerin karşısına bırakılan boşluklara bulundukları ülkeyi yazınız. aşkent Ülke aşkent Ülke aşkent Ülke Washington.. Lima rasilla uenos ires Lizbon nkara Pekin olombo Madrid Tahran Moskova İslamabad Jakarta anberra WellingtonTokyo Seul Singapur Pretoria -15-
karsular ve yollar kıvrımlı özelliklere sahip oldukları için kuş uçuşu mesafelerinin hesaplanması gerçek uzunluklarını yansıtmamaktadır. u yüzden değişik ölçüm metodları kullanılmaktadır. Kıvrımlı özelliğe sahip mesafeleri ölçerken ip veya kağıt kullanmanızı öneririm. 1 2 Öncellikle kıvrımları harflerle ayıralım 'dan 'ye kadar olan mesafeyi kağıdımıza işaretleyelim 3 4 'den 'ye kadar olan mesafeyi kağıdınıza işaretleyelim 'den 'ye kadar olan mesafeyi kağıdınıza işaretleyelim 5 Kağıdımızı çizik ölçeğin üzerine yerleştirerek işaretlediğimiz mesafenin gerçekte kaç km'ye karşılık geldiğini bulalım. Ölçek 0 1 2 3 4 5 Kilometre Sonuç olarak ile arası gerçekte 4.5 km. dir. Etkinlik E Ölçek 0 10 20 30 40 50 Kilometre 1. Çizim E'deki kıvrımlı çizgiyi harfleri kullanarak ayırınız. 2. Kıvrımlı çizginin yaklaşık olarak gerçek mesafesini ölçeği kullanarak yazınız. -16-
Çizik ölçek gibi diğer bir ölçek türü olan kesir ölçekten de yararlanarak mesafeleri hesaplayabiliriz. Kesir ölçeğin payı daima bir olarak gösterilir paydası ise küçültme oranına göre değişir. Paydadaki rakam büyüdükçe haritanın ölçeği küçülür ve gösterdiği ayrıntı azalır. Örneğin gerçek uzunlukları 500 000 kat küçültülerek haritaya geçirirsek o haritanın ölçeği 1/500 000 olur. 1 cm harita uzunluğu 500 000 cm gerçek uzunluk Haritadaki 1cm gerçekte 500 000 cm Haritadaki 1cm gerçekte 5000 m Haritadaki 1cm gerçekte 5 km'dir. Kilometre Hektametre ekametre Metre esimetre Santimetre Milimetre km hm dam m dm cm mm Etkinlik E 1. şağıdaki kesir ölçekleri küçükten büyüğe doğru sıralayınız. 1/10 000 1/100 000 1/8000 1/1 500 000............ 2. şağıdaki kesir ölçeklerden hangisi daha çok ayrıntı göstermektedir? Nedenini açıklayınız. 1/16 000 1/120 000 1/8000 1/1 540 000-17-
Haritada aralarındaki mesafenin 6 cm olduğu Kanlıköy-eyköy arasının kuş uçuşu uzaklığının kaç km olduğunu oran orantı yöntemi ile hesaplayabiliriz. F 1 cm 350 000 cm 6cm?cm x= 6 x 350 000 1 = 2100 000 cm = 21 km'dir 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gerçek uzaklıklar genelde km olarak ifade edildiğinden bulunan cevap km'ye çevrilir. O halde gerçekte 2100 000 cm olarak bulunan Kanlıköy-eyköy arası kuş uçuşu uzaklık 21 km'dir. Etkinlik F 1. şağıdaki yerler arasındaki kuş uçuşu mesafeleri kesir ölçekten ve cetvellerinizden yararlanarak hesaplayınız. Hamitköy - Güngör layköy - Türkeli ağyolu - eylerbeyi......... Güngör - Kanlıköy Pınarbaşı - rapköy eşparmak - lsancak......... -18-
HRİTLR YÜZEY ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ u bölümde haritalarda yeryüzü şekillerinin gösterilmesi için yaygın olarak kullanılan metodlardan izohips (eşyükselti eğrisi) ve renklendirme yöntemlerini öğreneceksiniz. İZOHİPS (EŞYÜKSELTİ EĞRİSİ) YÖNTEMİ Herhangi bir alandaki yeryüzü şekillerinin neye benzediği ile ilgili fikir sahibi olabilmek için aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesi ile elde edilen çizgilerden yaralanılır. u çizgilere izohips ( eşyükselti eğrisi) denir. m 350 m 300 m m E 200 m 150 m İzohips (Eşyükselti) Eğrisi m 50m Etkinlik 1. Çizim 'da işaretlenmiş harflerin yükseltilerini yazınız. Örnek: = 50 m = = = E= 2. şağıda verilen yükseltileri Çizim üzerine yerleştiriniz. F=400 m G=250 m H=100 m -19-
Eşyükselti eğrilerinden yararlanarak aşağıdaki yeryüzü şeklini profilini çıkartalım. 250 500 750 1000 1250 1 1. - çizgisinin kestiği izohipslerin yükseltilerini kesişme noktalarına yazınız. 2. Kağıdınızı iki üç santim kalacak şekilde kenarlarından katlayınız. 3. Katladığınız kağıdın iki üç santimlik yüzü size bakacak şekilde - üzerine yerleştirininz. 4. - üzerine yerleştirdiğiniz kağıdın kestiği her bir eşyükselti eğrisini, harfleri de dahil olmak üzere işaretleyip yükselti değerlerini yazınız. 1250 1000 750 500 250-20-
2 Harita Çalışmaları 5. Kağıdınızı açıp ve 'yi yatay bir çizgi ile birleştiriniz. 3 6. ve 'nin bulunduğu noktalardan yukarıya doğru 5-6 cm uzunluğunda karşılıklı iki çizgi çiziniz. u çizgileri eşit aralıklara bölerek 250 m aralıklarla yükseltileri yazınız. 4 7. İşaretlediğiniz noktaları uygun yükseltinin karşısına yerleştiriniz. 8. Yerleştirdiğiniz noktaları keskin çizgiler olmayacak şekilde birleştiriniz. -21-
Etkinlik 1. Çizim 'deki eşyükselti eğrilerini kullanarak X-Y arasının profilini çıkartınız. X 400 Y 200 100m 200 2. Eşyükselti eğrileri ile ilgili tablo 'de yer alan yargıları okuyarak doğru ise yanlış ise Y harfinin altını işaretleyiniz. YRGILR Y Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı her yerde aynıdır. irbirleri ile kesişirler. Sıklaştıkları yerde eğim azalmaktadır. aşlangıç eğrisi deniz seviyesinden başlar ve 0m ile gösterilir. ynı eşyükselti üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır. -22-
RENKLENİRME YÖNTEMİ Yeryüzü şekillerinin haritalarda gösterilmesi için kullanılan diğer bir yöntem olan renklendirme yönteminde yükseltiler ve derinlikler renklerle gösterilir. u yüzden alçak yerler yeşil, orta yükseklikteki yerler sarı, daha yüksek yerler ise kahverenginin giderek koyulaşan tonları ile boyanır. u renkler yeryüzü şekillerini değil sadece yükselti basamaklarını gösterir. 1500 m ve üzeri koyu kahverengi 1000-1500 m arası açık kahverengi -200 m açık mavi 750-1000 m arası turuncu 500-750 m arası sarı -1000 m mavi 250-500 m arası açık yeşil 0-250 m arası koyu yeşil -2000 m ve üzeri derinlik koyu mavi Yükselti m. 1500 1250 1000 7500 500 250 0 Yükselti m. 1500 1250 1000 7500 500 250 0-200 -1000-23- 200-1000- 2000- -2000
Etkinlik 1. Haritaya bakarak verilen yerlerin yaklaşık yükseltilerini bırakılan boşluklara yazınız. E İstanbul ursa Konya Sivas dana Samsun Gaziantep Kayseri Erzurum İzmir ntalya Trabzon İskenderun iyarbakır -24-