4. GEREÇ VE YÖNTEM Gereç 4.1.1 Isparta Kenti Genel Bilgiler 4.1.1.1 Coğrafik Durumu ve Konumu Batı Akdeniz Bölgesi ne dâhil olan Isparta ili, bölgesel ve ülkesel bağlamda son derece önemli olan 468 km² lik yüzölçümü ile Türkiye'nin 4'ncü büyük gölü olan Eğirdir Gölü'ne sahiptir. Coğrafi Durum: Isparta İli Akdeniz Bölgesi nin batı bölümünde ve iç kesimde yer alır. Göller Yöresi/Bölgesi nin merkezi konumundadır. İl 30 derece 20 dakika ve 31 derece 33 dakika doğu boylamları ile 37 derece 18 dakika ve 38 derece 30 dakika kuzey enlemleri arasındadır (Şekil 31.). İlin yüzölçümü 8933 km 2 dir (ülkenin yaklaşık % 5 i). Isparta İli doğudan Konya'nın Beyşehir, Doğanhisar ve Akşehir ilçeleri, kuzeyden Afyon un Çay, Şuhut, Dinar ve Dazkırı ilçeleri, batıdan Burdur un Merkez, Ağlasun ve Bucak ilçeleri, güneyden ise Antalya nın Serik ve Manavgat ilçeleri ile komşudur (Şekil 32.). Antalya Alt Bölgesi, NUTS - istatistikî bölge birimleri sınıflandırmasına göre sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması (Düzey-1 lere göre sınıflandırma) yapıldığında, 22 Eylül 2002 tarihli ve 24884 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2002/4720 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında TR61 - Düzey 2 İstatistikî Bölge Birimi olarak kodlandırılmış olan Antalya, Isparta ve Burdur illerini kapsamaktadır (DPT, 2003). Batı Akdeniz Bölgesi ve Göller Yöresi/Bölgesi'nde yer alan Isparta İli nin doğusunda Konya, batısında Burdur, güneyinde Antalya ve kuzeyinde Afyon illeri bulunmaktadır. Buna göre, Bölge illerinin genel olarak nüfusları değerlendirildiğinde,tablo 1. Bölge illerinin genel nüfus göstergeleri. de görüldüğü üzere; 24.902.235 lik toplam nüfusu ile Türkiye de % 3.67 oranında nüfusa ve 35.837 lik toplam yüzölçümü ile % 4.66 oranında yüzölçümüne sahip Antalya Alt-bölgesinde bulunan üç il içinde; Antalya ili diğer iki ile kıyasla daha fazla nüfusa sahiptir. İlde merkez ilçe ile birlikte Aksu, Atabey, Eğirdir, Gelendost, Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Sütçüler, Şarkîkaraağaç, Uluborlu, Yalvaç ve Yenişarbademli olmak üzere 13 ilçe vardır. İlin yönetsel durumunu incelemek istersek 2015 yılı itibarı ile Isparta il genelinde 225 yerleşim birimi, 13 ilçe, 38 belediye, 174 köy muhtarlığı (22 si merkeze bağlı köy) ve belediye sınırlarına bağlı 310 adet mahalle muhtarlığı bulunmaktadır (Isparta Valiliği, 2015) (Tablo 2.). 91
Tablo 1. Bölge illerinin genel nüfus göstergeleri DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması BİRİM Toplam Nüfus Kişi 1.719.751 Şehirleşme Oranı Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı 1990-2000 ANTALYA ALT BÖLGESİ İLLERİ Burdu Antalya Isparta r 10 28 31 513.68 1 256.80 3 TÜRKİYE 67.803.92 7 SIRALAMA (81 il İçinde) Antalya Isparta Burdur 7 42 65 % 54,45 58,71 54,48 64,90 42 25 41 41,79 16,67 0,74 18,28 1 29 66 İlin Yüzölçümü Km² 20.722 8.933 6.840 769.503 5 36 49 Nüfus Yoğunluğu Kişi/K m² 82 62 37 88 28 41 66 Şekil 31. Ülkedeki konumlanma Şekil 32. Bölgedeki Konumlanma 92
Tablo 2. Isparta İli nde yıllara göre ilçe, belediye ve köy sayıları 1932 1950 1965 2002 2008 2015 İLÇE 5 8 9 13 13 13 BELEDİYE 9 11 23 51 51 38 KÖY 213 210 194 173 174 174 Merkez ilçeden sonra gelen en büyük ilçe merkezi Yalvaç tır. En az nüfuslu ilçe ise Yenişarbademli'dir. İlin yüksek ve engebeli olan toprakları, kuzeydoğudan ve doğudan Sultan Dağları, Beyşehir Gölü ve Dedegöl Dağları nın güney uzantıları, güneyden Antalya havzasının yüksek kesimleri, batıda ve güneybatıda Karakuş Dağları, Söğüt Dağları, Burdur Gölü ve Ağlasun ve Bucak yaylaları gibi doğal sınırlarla kuşatılmıştır. Isparta il toprakları genelde engebeli bir yapıya sahiptir. Yöredeki yüksekliği 3000 metreyi bulan dağlar yanında, ova ve vadi özelliğindeki düzlükler, değişik büyüklükteki tabii göller ilin doğal yapısını belirlemektedir. İlin deniz seviyesinden yüksekliği ise 1050 m civarındadır. Isparta ilinde kentleşme oranının % 69 olduğu ilde nüfus yoğunluğu (km² ye düşen kişi sayısı) ise 50 dir. Isparta ilinde yerleşim alanları 12.976 ha. alan kaplamakta ve bu alanlar içinde konut alanları, sanayi alanları ve yollar yer almaktadır. Barınmak veya belirli bir faaliyeti sürdürmek amacıyla bir alan üzerinde inşa edilmiş bir veya birden fazla konuttan oluşan ünitelere yerleşme, üzerinde yerleşim faaliyetlerinin gerçekleştiği arazi parçalarına da yerleşim alanı denilmektedir (Özçağlar, 2000) (Tablo 3.). Tablo 3. Isparta ili nde ilçelere göre yerleşmelerin dağılımı İlçeler İlçe Merkezi Belediye Köy Toplam Yüzölçümü km 2 İl yüzölçümüne oranı % Merkez 1 4 19 23 585 6 Aksu 1 2 12 14 426 5 Atabey 1 2 4 6 202 2 Eğirdir 1 5 24 29 1414 16 Gelendost 1 3 11 14 642 7 Gönen 1 2 6 8 356 4 Keçiborlu 1 4 11 15 451 5 Senirkent 1 4 5 9 600 7 Sütçüler 1 4 27 31 1288 14 Ş.karaağaç 1 4 25 29 985 11 Uluborlu 1 1 4 5 322 4 Yalvaç 1 15 24 39 1415 16 Y.bademli 1 1 1 2 247 3 Toplam 13 51 173 224 8933 100 93
4.1.1.2 Ulaşım Durumu Ulaştırma ve ulaşım altyapısının kalitesi ve etkinliği, ekonomik gelişmenin ve uyumlanmanın temel faktörüdür. Batı Akdeniz Bölgesinin, özellikle de Isparta ekonomisinin en zayıf yönlerinden biri, ulaştırma altyapısıdır. Bunun nedeni, bölgede demiryolu ve havayolu ulaşım biçimlerinin gelişmemiş olmasıdır (Şekil 33.) (Polat vd., 2011). Şekil 33. Isparta ili ulaşım ve ulaştırma durumu Isparta, Türkiye nin kuzeyini güneyine bağlayan bir geçiş noktasında olması sebebiyle yoğun bir trafik akışına sahne olmaktadır. Özellikle Antalya yı Isparta ya bağlayan Dereboğazı yolunun açılmasıyla ilin kara ulaşımındaki önemi bir kat daha artmıştır (Şekil 34.). Şekil 34. Antalya-Isparta bağlantısı ve dereboğazı tünelleri 94
Karayolu ulaşımı açısından D-650 ve Afyon bağlantısı, İstanbul ve Ankara ile Batı Akdeniz Bölgesi arasındaki etkileşimi sağlayan temel nitelikte bir karayoludur. Yine ekonomi açısından D-685 uzantısı olan Isparta-Konya-Ankara/Nevşehir aksı oldukça önemli bir akstır. Türkiye geneliyle karşılaştırıldığında Batı Akdeniz Bölgesi nin asfalt yol bakımından ileri düzeyde olduğu görülmektedir. Devlet ve il yollarında asfalt yol oran Türkiye ortalaması % 25 Bölgede % 50 dolaylarındadır (BAGEV, 2003). Isparta-Ankara-İstanbul-İzmir yolu ile kuzeye ve batıya, Isparta-Konya yolu ile Doğu ve İç Anadolu Bölgesine, Isparta-Antalya yolu ile de güneye rahat bir ulaşım imkânı bulunmaktadır. İl merkezinin tüm ilçe ve köylerle bağlantısı asfalt yollarladır. Isparta ili karayolları, Karayolları 13. Bölge Müdürlüğü sorumluluğundadır. Isparta-Ankara istikameti Süleyman Demirel Hava Alanı güzergâhına kadar olan yol çift yol olup; Isparta-Eğirdir arası çift yol çalışmaları tamamlanmak üzeredir. 1930 lu yıllardan itibaren Isparta yı Antalya ya ulaştıracak bir karayolu yapım fikri yöre halkının tutkusu olmuştur. 1950 li yıllarda kurulan Isparta-Antalya Karayolu Yaptırma Derneğinin girişimleri ile Kapıkaya mevkiinde 10 km lik orman yolu ve iki tünelin çok az bir kısmında galeri açılmıştır. 1964 yılında yolun karayolları ağına alınması kararlaştırılmış ve proje çalışmaları başlatılmıştır. 1986 yılında yatırım programına giren yolun bir kısmının ihalesi gerçekleştirilmiştir. 1992 yılında güzergâhın il yolları ağından Devlet Yolları ağına alınması ile çalışmalara hız verilmiş ve 27 km lik bölümünün temeli dönemin Başbakanı Süleyman Demirel tarafından atılmıştır. Başbakan, yaptığı konuşmada temel atma gününü sevinçten ağlama günü olarak nitelemiştir. 3 yıl gibi kısa bir sürede bitirilen 138 km olan yolun tamamı 23 Eylül 1995 de asfalt sathi kaplama olarak Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel tarafından açılmıştır (Şekil 35.). Şekil 35. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve Isparta-Antalya yol açılış töreni Isparta İli nin genel olarak ulaşım durumuna bakıldığında, ilde ulaşımın büyük oranda karayolu ile sağlandığı mevcut havayolu ve demiryolu şebekesinden ise gereken verimin 95
alınmadığı görülmektedir. İl, Türkiye nin kuzeyini güneyine bağlayan bir geçiş noktasında olması nedeniyle yoğun bir trafik akışına sahne olmaktadır. Isparta-Ankara-İstanbul-İzmir yolu ile kuzeye ve batıya; Isparta-Konya yolu ile Doğu ve Orta Anadolu Bölgesi ne; Isparta- Antalya yolu ile de güneye rahat bir ulaşım olanağı bulunmaktadır (Karayolları 13. Bölge Müdürlüğü, 2015). (Tablo 4.). Şekil 36. de ise ildeki türlerine göre taşıt sayılarının artış durumu görülmektedir Tablo 4. İldeki karayolu durumu ASFALT (KM) PARKE (KM) DİĞER (KM) TOPLAM (KM) İL YOLU 322 2 14 338 DEVLET YOLU 361 0 0 361 TOPLAM 683 2 14 699 Şekil 36. İlde türlerine göre taşıt sayıları Isparta merkez ilçenin en yakın ilçesi olan Atabey e uzaklığı 22 km, en uzak ilçesi olan Yenişarbademli ye uzaklığı ise 170 km dir. Isparta kentinin bazı önemli merkezlerle olan uzaklık ilişkisini gösteren Tablo aşağıda verilmiştir. Buna göre ülkesel bir metropol olan İstanbul kenti belirlenen merkezler arasında Isparta ile karayolu bakımından mesafesi en fazla olan merkez durumundadır. En yakın merkez ise hem turistik potansiyel hem de limanlara erişim açısından Antalya kentidir. Isparta Kenti Afyon (İstanbul), Antalya ve Konya (Eğirdir) aksları boyunca yayılmış durumdadır. (Şekil 37.). Dağlık eteklerden kuzeye gevşek zeminli düzlüklere doğru uzayan tehlikeli bir yayılım içerisindedir. Bu haliyle kentin makroformu giderek belirsiz bir karakter kazanmaktadır denilebilir. 96
Şekil 37. Isparta kenti yerleşim planı Isparta kentinde kentsel gelişmenin en hızlı yaşandığı dönem, Cumhuriyet sonrası dönemdir. Bu gelişmeleri iki döneme ayırarak incelemek yerinde olacaktır. Bu dönemlerden ilki 1960 yılına kadar olan dönemdir. Bu dönemde Cumhuriyetle birlikte ilk kamu kuruluşu yatırımları ve binaları yapılmaya başlanmıştır. Kentin İzmir Denizli Dinar Afyon Antalya Konya kentleri ile karayolu bağlantısı kurulmuştur. Uzun yıllar İzmir-Aydın demiryolunun Isparta nın içinden geçirilmesi konusunda çalışmalar yapılmış, fakat netice alınamamıştır. 1912 yılında açılan İzmir-Eğirdir yolunun Bozanönü-Isparta arasındaki bölümü 25 Mart 1936 da tamamlanarak hizmete açılmıştır (Isparta Valiliği, 1983). Bugün ilde 890 km uzunluğunda demiryolu ağı bulunmaktadır (Şekil 38., Şekil 39., Şekil 40.). 2002 yılında ekspres taşımacılığında 42.439 yolcu taşınmıştır. Ayrıca 1037 tonu giden ve 6932 tonu gelen olmak üzere toplam 7969 ton yük taşımacılığı yapılmıştır. 97
Şekil 38. Demiryolu ve Eğirdir geçişi Şekil 39. Demiryolu nun açılışı Şekil 40. Isparta Garı 98
Isparta nın bugün çevreyle olan ulaşım etkileşimleri Şekil 41 de görüldüğü gibidir. (Polat, 2012) Şekil 41. Karayolu ve demiryolu ulaşımı bağlamında ısparta kentinin yakın çevresiyle ilişkisi Şekil 41 dan da görüldüğü gibi Isparta İl sınırları içinde demiryolu ulaşımından faydalanabilen demiryolu durak noktası ya da istasyon olarak tanımlayabileceğimiz yerleşimler ekonomik, sosyal ve mekânsal gelişim anlamında diğer yerleşimlere göre daha avantajlı bir konumdadır. Bunun nedeni önceki bölümlerde bahsedildiği üzere kentsel gelişim ile ulaşım arasındaki karşılıklı geliştirici etkileşimdir denilebilir. Bu bağlamda Isparta ili sınırları içerisindeki Gümüşgün, Bozanönü, Isparta ve Eğirdir kentleri gelişim açısından diğer kentlere göre daha yüksek potansiyele sahiptir denilebilir. 4.1.1.3 Isparta İlinin Tarihçesi ve Yönetsel Durumu Yakın çevresi ile birlikte Pisidia yöresinin önemli yerleşim merkezlerinden birisi olan Isparta nın tarih öncesi dönemlere kadar ulaştığı bilinmektedir. Yörenin yerleşme tarihi Paleolitik (Eskitaş) dönemle başlamaktadır. M.Ö. 2000 lerde ise Pisidia Bölgesi, Luvi ve Arzava topluluklarının yerleşme alanı idi. Hititler bir siyasi güç olduktan sonra yöreye ilgi duymuşlar, ancak yüzyıllarca süren çatışmalara karşılık Arzava ülkesi üzerinde kesin bir egemenlik kuramamışlardır. M.Ö. 1.200'lerde ''Ege Göç Kavimleri" adı verilen topluluklar Balkanlardan gelerek Anadolu'nun siyasi yapısını bütünüyle değiştirdikleri gibi Arzava Ülkesi Konfederasyonu'nun da siyasi varlığına son vermişlerdir. Bu toplulukların en önemlisi Frigler, M.Ö. 8. yüzyıldan sonra, giderek güçlerini kaybetmiş ve M.Ö. 690'da bu topraklarda Lidya Devleti 99
egemenliğini kurmuştur. Yöre M.Ö. 546'da Perslerin egemenliğine girmiş ve M.Ö. 334'e kadar onların egemenliği altında kalmıştır. Bu tarihten sonra yöreye Büyük İskender egemen olmuştur. Helenistik dönemde Minassos (Minasın), dikkati çeken bir yerleşme olarak görülmektedir. M.Ö. 323'te Büyük İskender'in ölümü üzerine Isparta sırayla Bergama Krallığı'nın, Seleukoslar'ın, son olarak da M.Ö. 190'da Romalıların yönetiminde bulunmuştur. Roma egemenliği M.S. 395'e kadar sürmüştür. M.S. 395 yılında Bizans egemenliği başlamış, Selçukluların Batı Anadolu'da denetimi kesin olarak ellerine aldıkları 1204 yılına kadar devam etmiştir. Roma yönetiminde Isparta nın önemli yerleşme merkezleri Bayat (Selevcia Sidera), Uluborlu (Apollonia), Yalvaç (Antiocheia), Sütçüler (Sağrak-Adada), Şarkikaraağaç (Neopolis) ve Gelendost (Debenae)'dur. M.Ö. 395 yılında Roma imparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra Isparta Bizans imparatorluğuna bağlanmış, 7 ve 9. yy.da yapılan idari taksimata göre bir eyalet olmuş, din merkezi niteliği almıştır. 8. yüzyılda kısa bir süre Abbasi yönetimine giren kentin adı Arap kaynaklarında Sabart olarak geçmektedir. 1204 yılında Selçuklular tarafından fethedilen kent 1300 yılında Hamitoğulları egemenliğine girmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Osmanlı topraklarına katılan Isparta ilinde, idarî yapı olarak eyalet sisteminin uygulandığı ilk dönemlerde Güney Anadolu Umum Valiliği nin merkezi olan Kütahya ya, vilâyet sistemi döneminde de Konya vilayetine bağlı bir sancak konumundaydı. 1867 Vilayet Nizamnamesine göre Isparta; Merkez, Burdur, Uluborlu, Havza-i Karaağaç, Gölhisar-Kemire-Tefenni ve Barla-Pavlu-Agros-Eğirdir olmak üzere 6 kazadan oluştuğu bilinmektedir. Yalvaç Kazası ise o dönemlerde Konya ya bağlıdır. 1877 yılında yapılan idari yapılanma sonucunda Burdur, Konya Vilayetine bağlı bir sancak haline getirilmiştir. Bu düzenleme sonucunda Isparta Sancağı, Merkez, Eğirdir, Uluborlu, Karaağaç ve Yalvaç kazalarından oluşmuş, 1390 yılında kent Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1919-1923 yılları arasında Milli Mücadele döneminde Isparta, yörede söz konusu olan yabancı işgallerden en az etkilenen illerden biri olmuştur. İtilaf devletlerinden olan İtalyanların nüfuzuna bırakılmış olan Isparta işgale boyun eğmemiş, İç Anadolu, Ege ve Akdeniz Bölgelerini birbirine bağlayan önemli bir coğrafi konumda bulunan kent çeşitli yönlerden önemli gelişmelerini Cumhuriyet döneminde sağlamıştır. 1920 yılında Vilayet Merkezi haline getirilerek, Hamidabat olan ismi Isparta olarak değiştirilmiştir.1923 den 1938 yılına kadar 5 ilçe ve bu ilçelere bağlı 7 nahiyeden oluşan Isparta ilinde, Eğirdir İlçesi nden; Sütçüler (1938), Aksu (1988), Merkez ilçeden; Keçiborlu (1948), Atabey (1960), Gönen (1990), Şarkîkaraağaç İlçesi nden; Gelendost (1954), Yenişarbademli (1990), Uluborlu İlçesi nden; Senirkent (1952) ayrılarak ilçe statüsü kazanmışlardır. 100
Isparta adının nereden geldiği kesin olarak bilinmemekle birlikte, bu konuda pek çok araştırma, inceleme, görüş ve fikirler vardır. Böcüzade Süleyman Sami'nin Isparta tarihinde, Meydan Larousse'da, Kaamus'ul- Alâm'de Isparta adının Pisidia şehirlerinden Baris'in yerine kullanıldığı ifade edilmektedir. Baris adının Sanskritçe "Su" anlamına gelen "Vari" kelimesiyle bağlantısı olduğu sanılmaktadır. Bu adın başına "Is" zarf edatı getirilerek "Isparita" şeklini aldığı, Galat olarak "Isparta" denildiği belirtilmektedir. Diğer bir görüşü ifade eden Turhan Hikmet Dağlıoğlu ile Prof. Unger, Isparta adının "Baride" kelimesinden geldiğini, bu kelimenin Hititçe'den veya Lidya dilinden gelmiş bir sözcük olduğunu, Yunan göçmenlerin Anadolu'ya gelmelerinden sonra Barida adını "Eis" takısını ekleyerek "Isbarida" dediklerini açıklamaktadırlar. Isparta adının "Eis Baride" den geldiği, daha sonra da bu sözün Türkler tarafından "Isparta" şeklinde kullanıldığı görüşüne Prof. Dr. Osman Turan ve Prof. Ramsey'de katılmaktadır (İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2014; Isparta Valiliği, 1996). Arap kaynaklarında Isparta adı, Sabarta (İbn-i Batuta'da) olarak geçmektedir. Bu adın Milâttan önce VIII. Yüzyılda Karadeniz'in kuzeyindeki İskitlerce güneye sürülen Sabardai Kavimlerinin ilimize yerleşmeleri sonucu verildiği ifade edilmektedir. Bu yöre Anadolu Selçukluları, Beylikler ve Osmanlılar döneminde Hamid İli merkezi olmuştur. Bir başka görüşte Isparta'nın tarihte en çok geçen adının Baris olduğudur. Bu isim Hititler tarafından verilmiş olup, "Bereket" anlamına gelmektedir. Romalılar Pisidia bölgesine hakim olunca, Baris adını kendi dillerine uydurup "Sbarita" demişlerdir. Kente Türklerin eline geçtikten sonra Isparta şehrine dönüşmüş ve bu isim altında anıla gelmiştir. Mitolojide Isparta kelimesi "Ekilmiş" anlamına gelmektedir (İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2014). 4.1.1.4 Doğal Veriler İklim Özellikleri: Ülkemizin Akdeniz Bölgesi nin, Antalya Bölümü nün Göller yöresi nde yer alan proje alanı, Akdeniz iklimi ile karasal İç Anadolu iklimi arasındaki geçiş alanı üzerinde bulunmaktadır. Bu sebeple, Eğirdir ilçe sınırları içerisinde hem Akdeniz hem de karasal iklimin özellikleri önemli ölçüde hissedilmektedir. Ancak Akdeniz kıyılarında rastlanılan yüksek sıcaklık ve yağış ile karasal iklimin özelliği olan nispeten düşük sıcaklık ve az yağış çalışma sahasında tam olarak görülmez. Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Kışları serin ve yağışlı yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir. Çevresindeki göllerin iklim üzerinde önemli etkisi vardır. Yağışların büyük bir bölümü kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir. Yıl içinde en çok yağış Aralık ve Ocak aylarında yaşanmaktadır. Aylık yağış miktarları Ağustos ayına kadar düzenli olarak düşmekte ve Temmuz, Ağustos aylarında en kurak dönemine ulaşmaktadır. Eylül'den itibaren yağış miktarı tekrar artmaya başlamaktadır. Bitki örtüsü bozkırdır. 101
Isparta'nın Akdeniz iklimini yaşayamamasının nedenlerinden biri ise Toros Dağları'nın arkasında kalmasıdır (Devlet Metoroloji, 2015) (Tablo 5. Ortalama değerler). Tablo 5. Ortalama değerler Bölgenin rüzgar, yağış, sıcaklık, buharlaşma, nem, bulutluluk ve basınç ölçüm değerleri Eğirdir Devlet Meteoroloji İstasyonundan (DMİ) temin edilmiştir. Ayrıca, çevredeki Sütçüler, Isparta, Senirkent, Yalvaç ve Şarkikaraağaç Meteoroloji İstasyonları verileri kullanılmıştır (Şekil 42.). Şekil 42. Devlet meteoroloji istasyonları lokasyon haritası Arazi Yapısı /Topoğrafya: Isparta kenti topoğrafik haritası, yükselti gruplarına ayrılarak incelendiğinde 7 farklı yükseklik kademesi oluşmaktadır. Isparta kentine ait yükseklik grupları ve alan içindeki oranlarıtablo 6. Yükseklik grupları ve alan içindeki oranları. da gösterilmektedir. Araştırma alanı içinde 920-1150 m rakıma sahip alanlar % 54 lük orana sahipken 2000-2700 m rakıma sahip alanlar ise % 2 lik orana sahiptir (Akten vd. 2009). Tablo 6. Yükseklik grupları ve alan içindeki oranları 102
Isparta da eğim gruplarının belirlenmesinde Tablo 7 deki eğim grupları esas alınmıştır. Alana ilişkin eğim analizleri sonuçlarına göre ortalama eğim % 0-2 dir. Bu alanlar araştırma alanının % 35 ini oluştururken yamaçlarda ise eğim % 12-30 olup, alanın %19 unu oluşturmaktadır (Akten vd. 2009). Tablo 7. Eğim grupları ve alan içindeki oranları Araştırma alanının bakı analizleri ve dağılımı isetablo 8. Bakı grupları ve alan içindeki oranları. da verilmiştir. Gerçekleştirilen bakı analizleri sonucunda araştırma alanının % 18 lik kısmı düz, % 5 lik kısmının ise kuzeydoğu bakıya sahip olduğu belirlenmiştir (Akten vd. 2009). Tablo 8. Bakı grupları ve alan içindeki oranları Toprak Yapısına Ait Bulgular: Araştırma alanındaki toprak tipleri ve ayrıntıları TC Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün Isparta İli Arazi Varlığı raporundan yararlanılarak büyük toprak grupları, arazi kullanım yetenek sınıfları, erozyon, toprak derinliği, yetenek sınıfı alt faktörleri, sınırlayıcı toprak özellikleri ve drenaj başlıkları altında incelenmiştir (Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 1994). Arazi Kullanım Yetenek Sınıfları: Araştırma alanında I. sınıftan VIII. sınıfa kadar olan toprak yetenek sınıflarının hepsi değişik oranlarda mevcuttur. Bu sınıfların araştırma alanında kapladıkları alan ve yüzdeleri Tablo 9. Arazi kullanım yetenek sınıfları durumu ve alan içindeki oranları da gösterilmiştir. Araştırma alanında ağırlıklı olarak VI. sınıf araziler görülmektedir. Tarım yönünden önemli olan I. II. ve III. sınıf araziler daha çok çalışma alanının ova kısmında yer alırken VII. ve VIII. sınıf araziler daha çok dağlık kesimlerde bulunmaktadır (Akten vd. 2009). 103
Tablo 9. Arazi kullanım yetenek sınıfları durumu ve alan içindeki oranları Erozyon: Araştırma alanında erozyon etkili ve yaygındır. Bu sınıfların araştırma alanında kapladıkları alan ve yüzdeleri Tablo 10 da gösterilmiştir. Tablo 10. incelendiğinde, toprakların % 52 sinin şiddetli ve çok şiddetli erozyonun etkisinde kaldığı görülmektedir. Bunun sebebi ise orta, dik ve çok dik meyilli arazilerde gerçekleştirilen yanlış arazi kullanımıdır (Akten vd. 2009). Tablo 10. Erozyon durumu ve alan içindeki oranları Drenaj: Araştırma alanına ait drenaj problemini gösteren durum ve alansal dağılımı, de verilmiştir. Araştırma alanının %97 sinde drenaj bakımından bir sorun yaşanmamaktadır. Taban suyunun her zaman veya yılın belirli bir bölümünde bitki gelişmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde olduğu topraklar tüm alanın % 3 ünü oluşturmaktadır (Akten vd. 2009). (Tablo 11.). Tablo 11. Drenaj problemi ve alansal dağılımı Alan Kullanım Durumu: Isparta Kent Bütünü nün imar planından elde edilen alan kullanım miktarlarına bakıldığında (Şekil 43.), tüm alanın 1848 ha. olduğu, bunun % 34 ünü konut alanlarının ve % 19.16 sını da ulaşımla ilgili altyapılar olan yolların kapladığı görülmektedir (Tablo 12.). Bunun grafik olarak gösterimi de Şekil 44. dedir. Tablo 12. Alan kullanımı durumu tablosu 104
Şekil 43. Alan kullanım dağılımı 105
Şekil 44. Isparta kent bütünü alan kullanım durumu Kentin ulaşım ağları bakımından ana aksı İstanbul-Isparta bağlantısı sağlamakta daha sonra ise diğer kentsel ve bölgesel bağlantı yolları etkileşimi sağlamaktadır (Şekil 45.). Kavşaklar, diğer bağlantı yolları, ana yaya aksları gibi ulaşım altyapıları da burada gösterilmektedir. Ayrıca ana bağlantılar ve güzergâhlar da yer almaktadır. Kat yükseklikleri ve ulaşımla ilgili sorun bölgeleri de.şekil 46. da yer almaktadır. 106
Şekil 45. Isparta kent bütünü ulaşım ağları Şekil 46. Isparta kent bütünü kat yükseklikleri ve ulaşım sorun bölgeleri 3.1.1.5. Sosyo-Kültürel ve Demografik Yapı Nüfus Durumu: Türkiye deki ilk nüfus sayımı 28 Ekim 1927 yılında yapılmıştır. Bu yıla kadar Isparta ilinin nüfusu kesin rakamlarla belirlenememektedir. İldeki nüfus değişim ve gelişimini ancak bu tarihten sonra yapılan nüfus sayımları sonuçları ile izlemek mümkün olabilmektedir. 107
Zira, Isparta ili tarih içinde, idari yapı bakımından, özellikle 1204 tarihinden bu yana oldukça değişik görünümler sergilemiştir. İdari yapısı kadar idari hudutları da devamlı bir değişim içinde olmuştur. Türkiye de ilk resmi nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında, il nüfusunun 144.804, 1935 de 166.441, 1940 da 171.751 olduğu ve daha sonraları beşer yıl aralarla yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre de, il nüfusunun devamlı artış gösterdiği, 1985 de 382.844 e, 1990 da 434.771 e, 2009 yılında 420.796 ya ulaştığı görülmektedir. 2009 yılında Türkiye genelinde, şehirlerde (il ve İlçeler) ve köylerde (bucak ve köyler) yaşayan nüfusa bakıldığında; şehirlerde 280.154 (% 67) ve köylerde 140.642 (% 33) kişi yaşamaktadır. 2013 yılı için Isparta kent nüfusu 201.873 ve köy nüfusu 21.557 olmak üzere toplam 223.430 dir (TUİK, 2015) (Tablo 13.). Daha önceki nüfus sayımlarına göre de köy ve şehir ayrımları arasında, çoğunluk köy nüfusu lehine seyir takip ederken, bu durum 2009 nüfus sayımı sonuçlarındaki tespitlere göre şehirler lehine bir dönüş göstermektedir. Bu durum ise, ülke genelindeki şehirleşme sürecinin, nüfus sayımı yapılan yıllar arasında, Isparta ili için de geçerli olduğunu göstermektedir. İlde son yıllarda hızlı bir şehirleşme yaşanmıştır ve halen de yaşanmaktadır (Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2015). Tablo 13. Yıllara göre toplam nüfus verileri Yıl Toplam Şehir Kır 1965 64.730 42.901 21.829 1970 75.166 50.905 24.261 1975 86.043 62.870 23.173 1980 109.972 86.475 23.497 1985 127.898 101.215 26.683 1990 133.061 112.117 20.944 2000 170.713 148.496 22.217 2007 206.186 184.735 21.451 2008 197.169 175.815 21.354 2009 211.614 190.084 21.530 2010 244.045 222.556 21.489 2011 213.511 192.093 21.418 2012 219.904 198.385 21.519 2013 223.430 201.873 21.557 108
Isparta ilinde, nüfusun büyük bölümü, il dahilindeki yerleşmeler doğumludur. İlde, diğer bütün illerden (doğumlu) gelmiş nüfus bulunmakla beraber, yabancı il doğumlular arasında (Antalya, Burdur, Konya, Aydın, Denizli gibi) komşu iller ve (Ankara, İstanbul ve İzmir gibi) büyük şehir doğumlular ön sıralarda yer almaktadırlar. Isparta ilinde, göç olgusu da ilginç bir görünüm vermektedir. İlin nüfus hareketleri bakımından bu belirgin özelliği, yaklaşık olarak içe ve dışa olan göçlerin birbirine yakın sayılarda olmasıdır. 2009 yılı nüfus sayımı daimi ikametgahları esas alınarak yapılan değerlendirmelerde; Isparta ilinde, içe göç 18.633 iken dışa göç ise 15.822 olmuştur. Isparta nın aldığı göç sayısı, verdiği göç sayısından fazladır. Bunun başlıca sebebinin, evlenmeler, çalışma olanakları, seyahatler ve askerlik olduğu söylenebilir. Ayrıca, aynı yıllara ait Isparta ili ile diğer iller arasındaki göç durumuna bakıldığında, 2009 yılında Isparta dan, özellikle Antalya, İstanbul, Ankara, İzmir ve Burdur a dış göçün daha yoğun olduğu izlenmektedir. Bu yıllar arasında Isparta ya gelişlerde ise yine aynı illerin ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Bu iller arasındaki hareketliliğin en önde gelen sebebinin sosyal ve ekonomik koşullar, çalışma, eğitim, sağlık, askerlik, üniversite gibi (çekicilik-iticilik) olduğu söylenebilir. Isparta ilinde, daha önceki şehir ve köy nüfuslarındaki değişimler dikkate alınarak gelecek yıllar için yapılan nüfus tahminlerinde de, şehir merkezlerinde yaşayan nüfusun devamlı bir artış göstermesine rağmen, köy yerleşmelerindeki nüfusun devamlı azalacağı tahmin edilmektedir. Bu değişim trendinin ilin bütün yerleşmelerinde izleneceği, ancak Merkez ilçe ile Eğirdir ve Yalvaç ilçelerindeki artışın diğer ilçelere nazaran daha yüksek olacağı tahmin edilmektedir. Zira bu merkezlerdeki sosyal ve ekonomik yapılaşmadan kaynaklanan çekicilik öğesi, diğer ilçelere nazaran daha ağırlık kazanmaktadır. İlde izlenen kızlı kentleşme sonucu köylerin nüfusları azalmaya devam edecektir (Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2015). Isparta Kent Merkezi Tarihi ve Kültürel Değerleri: Isparta da Geleneksel Konut Yapısı: Isparta'nın evleri ilk kuruluşundan beri üzeri toprak damlarla örtülü ahşap dam evlerdi. Her evin önü Kıbleye (=Güneye) bakar ve açık olur, sokağa bakan yüzlerine pencere konulmazdı. Evler iki kattan fazla olmamak üzere Doğudan, Batıya anbar gibi kısımlar, üst katlarda oturma ve yatak odaları, salon ve hanaylar bulunurdu. Helâler evden uzakta, derin kuyular üzerine yapılırdı. Her evin önünde veya arkasında yarım dönümden az olmamak üzere bahçesi bulunurdu. Her odada, kapı karşısına gelecek şekilde bir ocak vardı. Odaların tavanları, dam direklerinin üst yüzüne çakılır, direkler açıkta görülürdü. Bu suretle çürüyen direkleri görüp değiştirmek mümkündü. Önleri Doğu, Batı veya Kuzeye bakan evler pek azdır. Odaların büyüklüğü dört ve tavan yüksekliği 3-3,5 m. kadardır. Yaz ve 109
kış odaları başkadır. Odaların kışın güneş görmesi, yazın serin olması sağlanırdı. Sokağa karşı pencere konulmaması, sokak gürültüsünün duyulmaması ve evdekilerin dışardan görünmemelerini sağlamak içindir. Damlara İlespi denilen gök-sarı renkli bir killi toprak konur ve yağmurlu havalarda yuvak taşıyla yoğularak sertleştirilir ve akması önlenir. Başkasının ve komşusunun evini gözetleyecek şekilde pencere açmak adet değildir. Bu adet Rumlar'da da vardır. Odaların pencereleri geniş sofalara açılır. Evler, temelden tavana kadar taşlarla yapılır, toprak harç kullanıldığı takdirde, depremlerde kolayca yıkılır. Tuğla ve kiremitli evler Hicri 1100 (M. 1690) yılından sonra yapılmaya başlanmıştır. Yeni evler 2-3 katlı, 3-4 odalı, salon veya sofalı yapılmaktadır (Böcüzade, 1983). Tarihi Camiler: Isparta kent merkezinde tarihi değeri olan 7 adet camii bulunmaktadır. Bunlar; Kutlubey Camii, Hacı Abdi Camii (İplik Pazarı Camii), Mimar Sinan Camii (Firdevs Bey Camii), Peygamber Camii (Abdi Paşa Camii), Ferahiye Camii (Derviş Paşa Camii), Hızırbey Camii ve Meydanlık Camii olarak sıralanmaktadır (Böcüzade, 1983). Tarihi Kiliseler: Isparta kent merkezinde tarihi değeri olan 5 adet kilise bulunmaktadır. Bunlar; Ayanikola Kilisesi, Ayayorgi Kilisesi, Meryemana Kilisesi, Azdıoğlu Kilisesi ve Istavroz(Aya Todoros) Kilisesi olarak sıralanmaktadır (Böcüzade, 1983). Tarihi Medreseler: Isparta kent merkezinde tarihi değeri olan 6 adet medrese bulunmaktadır. Bunlar; Sa diye Medresesi, Şakirzade Medresesi, Harabizade Medresesi, Hasan Efendi Medresesi, Müftü Efendi Medresesi, Mehdioğlu (Müfti) Medresesi olarak bilinmektedir (Böcüzade, 1983). Eski Okullar: Isparta kent merkezinde Osmanlı dönemi zamanında 10 adet okul bulunmaktadır. Bunlar; İdadi Mektebi, Sadiye Mektebi, Ravzai İrfan Okulu, İnas Rüştüyesi (Isparta da ilk Kız Ortaokulu), Öğretmen Okulu olarak bilinmektedir. Ayrıca bu dönemde Rumlara ait biri Rüştiye(ortaokul) olmak üzere 4 adet ve Ermenilere ait ise 1 adet okul bulunmaktadır (Böcüzade, 1983). Tarihi Çeşmeler: Karpuz çeşmesi denilen ve dört yönde muslukları bulunan, büyük çeşme Isparta'ya su getiren Kepeci Hacı Mustafa Ağa tarafından, Halil Hamid Paşa adına yaptırılmıştır (Böcüzade, 1983). 2000-2004 yılları arasında toplam 43 mahalleye Selçuklu mimarisi tarzında çeşmeler Isparta Belediyesi tarafından yapılmıştır. 4.1.1.5 İmar Planları ve Mevcut Durum Isparta İli Çevre Düzeni Planı, İmar Planları ve Diğer Planlar: Bölge sınırları içinde, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak üzere kentsel ve kırsal gelişmeleri değerlendirmek, sanayi, tarım, hizmetler, turizm, ulaşım gibi sektörel gelişmeleri değerlendirmek, doğal ve tarihsel / kültürel çevrelerde koruma kullanma dengesini kurmak, çevreyi sürdürebilir kılma 110
bağlamında stratejik kararları ve arazi kullanım kararlarını oluşturmak, planlama sınırları içinde alt ölçekli planlara temel oluşturmak gibi stratejik hedefleri bulunan 1 / 100 000 ölçekli Konya - Isparta Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı 2007 yılında hazırlanmıştır. 2014 yılında da Antalya-Burdur-Isparta ÇDP si yaptırılmış olup henüz bakanlıkta onay aşamasındadır. Isparta ilindeki ilçeleri imar planları bağlamında incelersek; Atabey İlçesi nin 1982 yılında hazırlanmış ve aralıklarla revize edilen 1/1000 ve 1/5000 ölçekli imar planları, Gönen İlçesi nin 1980 yılında hazırlanmış ve aralıklarla revize edilen 1/2000 ölçekli, Eğirdir İlçesi nin 1985 yılında hazırlanmış aralıklarla revize edilen 1/1000 ve 1/5000 ölçekli, Keçiborlu İlçesi nin 1988 yılında hazırlanmış ve aralıklarla revize edilen 1/2000 ölçekli, Uluborlu İlçesi nin 1989 yılında hazırlanmış ve aralıklarla revize edilen 1/1000 ölçekli, Senirkent İlçesi nin 1982 yılında hazırlanmış ve aralıklarla revize edilen 1/1000 ölçekli, Şarkîkaraağaç İlçesi nin 1990 yılında hazırlanmış ve aralılarla revize edilen 1/5000 ölçekli, Yalvaç İlçesi nin 1981 yılında hazırlanan ve aralıklarla revize edilen 1/5000 ölçekli, Gelendost İlçesi nin 1993 yılında hazırlanmış 1/1000 ölçekli, Sütçüler İlçesi nin 2003 yılında hazırlanmış 1/1000 ve 1/5000 ölçekli, Yenişarbademli İlçesi nin 1967 yılında hazırlanmış 1/2000 ölçekli ve 2003 yılında güncellenerek yeniden oluşturulmuş 1/1000 ölçekli, Aksu İlçesi nin 1968 yılında hazırlanmış 1/2000 ölçekli ve 1985 yılında güncellenerek yeniden oluşturulmuş 1/1000 ölçekli imar planları bulunmaktadır (Isparta İl Özel İdaresi, 2011). Bundan başka, Milli Parklara İlişkin Uzun Devreli Gelişme Planları (Kovada Gölü, Gölcük, Yazılı Kanyon), Stratejik Planlar (Isparta Valiliği, Isparta Belediyesi, Eğirdir Belediyesi gibi) yanı sıra Eğirdir Belediyesi nin, Isparta Valiliği nin, İl Özel İdaresi nin Yatırımları ve özel sektörün (Sanayi ve Ticaret Odası gibi) çalışmaları ve projeleri önemlidir. Isparta kenti Merkezi İmar Planları Tarihsel Süreci Isparta kent bütünü özellikle kentleşme yapısı, imar düzenlemeleri, mekânsal organizasyon ve kentsel makroform oluşumu açısından kendine özgü olan bir durum sergilemektedir. Demiryolunun ve karayolunun geçişler açısından üstünlük sağlaması, kentte büyük alan kullanımı gerektiren kamu kurumlarının ve sanayilerin yer seçmesi, imar planı kararları, geleneksel, doğal, tarihi ve kültürel geçmişinin ve birikiminin olması, topografya, mikroklima, toprak verimliliği, özgün ürünlere sahip olması (Isparta gülü gibi) gibi etkenler bu özgünlük açısından oldukça önemlidir. Isparta, Belönü Çayı nın kuzeyindeki bugünkü Turan, İskender, Kurtuluş, Çelebiler gibi mahallelerin bulunduğu merkez alanda kurulmuş olup, zamanla kuzey ve güneydeki demiryolu ve karayolu geçişi nedeniyle kuzey-doğu yönünde gelişim göstermiştir. Kent daha sonra yakın çevresindeki Karaağaç ve Dere kırsal alanlarına kadar yayılım göstermiş ve mekânsal olarak bütünleşmiştir. Kuzeyde üniversitenin yer seçtiği Çünür ile de bütünleşme süreci artarak 111
devam etmektedir. Kentsel gelişme olarak kuzeyde Kıraçlar, Yedişehitler, Bahçelievler, Batıda Hızırbey, Gölcük, doğuda ise Davraz, Gülevler, Halıkent vb. etki göstermektedir. Isparta Kent bütünü farklı tarihlerde gerçekleştirilen imar hareketleri ile bugünkü sınırlarına ulaşmıştır (Şekil 47, Şekil 48.). 1955 yılına kadar merkez ve etrafındaki alanlarda gelişen kent, daha sonra 1965 e kadar hızlı bir gelişim göstererek kuzeye ve doğuya doğru yayılmıştır. Kentte gelişmenin en hızlı yaşandığı dönem, Cumhuriyet Türkiye si dönemidir. Bu dönemde Cumhuriyetle birlikte ilk kamu kuruluşu yatırımları ve binaları yapılmaya başlanmış ve 25 Mart 1936 da demiryolu ulaşıma açılmıştır. İzmir Denizli Dinar Afyon Antalya Konya güzergahlarıyla karayolu bağlantısı kurulmuştur (Isparta Valiliği, 2001). Kentin ulaşılabilen ve sağlıklı bilgi alınabilen en eski imar planı 1967-1968 yıllarında yapılmıştır. Ardından 1977 de ve 1988 de yeni imar planları hazırlanmıştır. 1988 den 2000 li yıllara değin geçen süreçte ise yeni bir imar planı yapılmamış ve ilave imar planları ve revizyonlarla çalışmalar yürütülmüştür. Bu durum kentsel gelişimi olumsuz etkilemiş ve rant ve gayrimenkul yatırımı daha çok önem kazanmıştır. İstasyon Caddesi ve çevresi bu dönüşümü yoğun biçimde geçiren alanlardan birisidir. Cadde açıldığı günden itibaren cazibe merkezi haline gelmiştir. İstasyon Caddesi ve çevresi, Isparta kentinin, kent merkezi alanını tanımlayan, kent kimliğine katkı yapan, prestij sağlayan bir mekandır (Haştemoğlu, 2006). İzmir Aydın demiryolunun bir uzantısı olan Eğirdir demiryolu, Cumhuriyet öncesinde bir Fransız Şirketi tarafından yaptırılmıştır. 1912 yılında yapılan demiryolu Keçiborlu dan geçtikten sonra Eğirdir de son bulmaktaydı. 1936 yılında demiryoluna Bozanönü Isparta arasında 14 kilometrelik bir ek yapılarak demiryolu Isparta ya ulaştırılmıştır (Isparta Valiliği, 1996). Demiryolunun yapılmasının ardından 25 Mart 1936 da hat dönemin başbakanı İsmet İnönü tarafından hizmete açılmıştır. Böylece bu 70 döneme kadar kentsel bahçe olarak tanımlanabilecek, tarımsal faaliyetler için de kullanılan alanda İstasyon Gar binası ile kent merkezini bağlayan İstasyon Caddesi açılmıştır. Gar binasıyla başlayan İstasyon Caddesi 1895 li yıllarda yapılan ve kentin iki önemli yapısı olan Tümen Karargah Binası ve İdadi Mektebi arasından, Mektep bahçesinden geçirilerek, dönemin önemli caddelerinden Pavyonlar Caddesine bağlanmıştır. Bu durumda alanın kamu mülkiyetinde olmasının rol oynadığı söylenebilir. Cadde ilk olarak İnönü Bulvarı olarak adlandırılmıştır (Haştemoğlu, 2006). İstasyon Caddesi şose olarak 1936 yılında açıldıktan sonra 1955 te kadastro çalışması yapılmıştır (Isparta Valiliği, 2001). 112
Şekil 47. 1938-1943 yılında yapılan imar planı olduğu düşünülen harita Şekil 48. Isparta kentinden bir görünüm (1936) Isparta Kenti ile ilgili olarak yapılan imar planları kullanım değerleri sırasıyla aşağıdaki gibidir: a. 1960 Tarihli İmar Planı: Arşivlerde bu plan ile ilgili bilgiler oldukça kısıtlı olup, yapılan çalışmalar ve görüşmeler sonucu sadece stadın yapıldığı, onun dışında da sadece kent merkezinde bazı mevzi yeşil alanların ve parkların olduğu görülmektedir (Şekil 49.). 113
Şekil 49. 1960 tarihli imar planı b. 1968 Tarihli Fahri Yetman İmar Planı: Bu planda kent merkezinde yine bazı mevzi yeşil alanların ve parkların olduğu görülmektedir (Şekil 50.). Şekil 50. 1968 tarihli imar planı 1977 Tarihli Behçet Baykut tarafından yapılan İlave İmar Planı: Bu plan döneminde toplam nüfus 62.873 kişi olup, mevcuttaki açık ve yeşil alan miktarları aşağıdaki Tablodaki gibi elde edilmiştir. Buna göre: ( c.tablo 14.-Tablo 15.). 114
Tablo 14. 1977 yılı mevcut açık ve yeşil alan miktarları Kullanım Türü Alan Büyüklüğü (Ha.) Alansal Kişi Başına % m 2 Parklar ve Bahçeler 135.5 10.1 11.5 Spor Alanları 9.5 0.7 0.8 Kullanılmayan ve 28.5 2.1 2.4 Diğer Toplam 173.5 12.9 14.7 Plan önerisinde ise, yeşil ve açık alan kullanımlarıyla ilgili olarak aşağıdaki değerler elde edilmiştir: Tablo 15. 1977 yılı öneri açık ve yeşil alan miktarları Kullanım Türü Alan Büyüklüğü (Ha.) Alansal % Kişi Başına m 2 Parklar ve Bahçeler 19.8 1.6 8.02 Ağaçlık Alanlar 431.7 35.4 171.2 Kullanılmayan ve Diğer 22.0 1.8 8.7 Toplam 473.5 38.8 187.92 Rapordaki verilerden anlaşıldığı üzere plan dönemi sonunda ciddi bir yeşil alan önerisi olup, toplamda kişi başına düşen yeşil alan miktarı 14.7 m 2 den 187.92 m 2 gibi ciddi bir orana ulaşmıştır. d. 1986 Tarihli DAMPO tarafından yapılan İlave İmar Planı: Nüfusu 101.784 olan Isparta da bu plan döneminde yeşil alanlara daha fazla önem verildiği görülmektedir (Tablo 16.-Şekil 51. ) (Dampo, 1986). Tablo 16. 1986 yılındaki alan kullanım durumu 115
Şekil 51 1986 tarihli imar planı Şekil 52. de ise 1980 lerdeki kentte yer alan bitki örtüsü görülmektedir. Şekil 52. 1986 tarihli imar planında bitki örtüsü İmar planında mevcutta yer alan kullanımlarda yeşil alanlarla ilgili olarak (Tablo 17.). Tablo 17 Açık ve yeşil alan durumu Kullanım Türü Alan Büyüklüğü (Ha.) Alansal % Kişi Başına m 2 Parklar 5.2 0.4 0.5 Spor Alanları 8.0 0.5 0.7 Ağaçlandırılacak Alanlar 38.6 2.6 3.8 Toplam 51.8 3.5 5.0 116
Planda ilave olarak 37.24 ha. lık kişi başına 7 m 2 lik yeşil alan önerisi olarak bir alan ve 10.64 ha. lık spor ve oyun alanları ayrılmıştır. e. 2006 Tarihli ÖZGÜNKENT tarafından yapılan İlave İmar Planı: Isparta da bu plan döneminde de yeşil alanlara önem verildiği görülmekte olup, yaklaşık 433.8 ha. lık bir yeşil alanın ve 107.2 ha. lık da ağaçlandırılacak alan olduğundan bahsedilmiştir (Şekil 53.). Şekil 53. 2006 tarihli İmar Planı 117
*2025 yılı hedef alınan planda bu plan dönemindeki yeşil alan önerileri ile ilgili olarak Tablo 18. de aşağıdaki değerler önerilmiştir: Tablo 18. 2006 yılı açık ve yeşil alan durumu Kullanım Türü Alan Büyüklüğü (Ha.) Alansal % Kişi Başına m 2 Parklar 462.2 9.5 18.5 Spor Alanları 22.8 0.5 0.9 Ağaçlandırılacak Alanlar 98.5 2.0 4.0 Toplam 583.5 12.0 23.4 Planlı olarak geçekleşen bu duruma rağmen, kentsel doku merkez ve yakın çevresinde yoğunlaşmış ve kompakt bir makro form göstermektedir. Özellikle ana yollar boyunca gelişme ya da dağılma eğilimi gösteren kentte, Afyon ve Eğirdir yolları çevresinde konut dışı çalışma alanlarının, AVM lerin, sanayi ve kamu tesis alanlarının yer seçmesi kentin dışarılara sıçramasına yol açmış, son yıllarda da bu gelişme eğilimi oldukça hızlanmıştır. TOKİ toplu konut uygulamaları, Havaalanı, OSB vb kullanımların kent dışında yer seçmeleri gibi etkenler, kenti çevreleyen değerli tarım topraklarını, meraları, orman alanlarını ve kırsal alanları tehdit etmekte, kentsel gelişim gitgide dışa doğru bir yayılım göstermektedir. Isparta Kent bütününün imar planından elde edilen alan kullanım miktarlarına bakıldığında (Tablo 19.), tüm alanın yaklaşık olarak 1848 ha. olduğu, bunun % 34 ünü konut alanlarının ve % 19.16 sını da ulaşımla ilgili altyapılar olan yolların kapladığı görülmektedir. Tablo 19. Isparta kenti bütüncül alan kullanımı tablosu Alan Ha m 2 m 2 /kişi % Orman 19 190000 1.08 1.03% Askeri Alan 1 10000 0.06 0.05% Mezarlık 42 420000 2.40 2.27% Ticari 23 230000 1.31 1.24% KDKÇA 58 580000 3.31 3.14% Sanayi 113 1130000 6.45 6.11% Resmi 92 920000 5.25 4.98% Eğitim 130 1300000 7.42 7.03% Sağlık 10 100000 0.57 0.54% Sosyal 56 560000 3.20 3.03% Spor 18 180000 1.03 0.97% Cami 5 50000 0.29 0.27% Konut 489 4890000 27.91 26.46% Toplu Konut 140 1400000 7.99 7.58% Park 254 2540000 14.50 13.74% Akaryakıt 1 10000 0.06 0.05% Belediye Hizmet 26 260000 1.48 1.41% 118
Pazaryeri 5 50000 0.29 0.27% Kanal 10 100000 0.57 0.54% Trafo 1 10000 0.06 0.05% Su Deposu 1 10000 0.06 0.05% Yollar 354 3540000 20.21 19.16% TOPLAM 1848 18480000 105.49 100.00% Isparta Kentsel Yeşil Alanları: Isparta kent merkezinde 1591-1944 yılları arasında 28 mahalle mevcut iken günümüzde ise toplam 44 mahalle bulunmaktadır. Her mahallede sok ve cadde numaraları Tablo 20. de verilmiştir. 2009 yılında Akkent TOKİ Evleri Isparta Belediyesi tarafından Akkent Mahallesi en son kurulan mahalle olarak kurulmuştur. Akkent Mahallesinde yeşil alan ve ağaçlama çalışmaları çok yenidir (Isparta Belediyesi, 2013). Her mahallede bulunan açık ve yeşil alanların toplamı 204,18 ha dır ( Tablo 21.). Ancak bu alanlar sert zemin, çocuk oyun alanları, spor alanı ve yeşil alanların toplamıdır (Isparta Belediyesi, 2013).Isparta kentinde yer alan tüm açık ve yeşil alanların miktarı kent alanının yaklaşık % 9 unu oluşturmaktadır. Tablo 20. Isparta daki mahalleler ve içindeki cadde ve sokaklar MAHALLE ADI ANADOLU AYAZMANA BAĞLAR CADDE NO 131-160-103-161-142-148 230-232-231-233-124-234- 236-237-235 107-127-110-111 SOKAK NO 4201-4202-4203-4207-4209-4206-4213-4204-4215-4217-4219-4227-4216-4218-4220-4222-4224-4214- 4225-4212-4210-4223-4221-4211 4400-4403-4401-4404-4407-4409-4406-4411-4413-4415-4417-4402-4421-4416-4419-4418-4423-4425- 4412-4242-4429-4422-4420-4445-4447-4426-4424-4427-4431-4433-4435-4410-4414-4437-4441-4439- 4443-4430-4428-4451-4449-4453-4455-4459-4442-4463-44404461-4438-4408-4434-4457-4432-4467-4454-4456-4460-4464-4466-4469-4473-4471-4458- 4475-4462-4479-4405-4452-4450-4465-4448-4446-4444-4477-4436-4468 2715-2714-2712-2701-2707-2713-2716-2730-2728-2727-2726-2725-2709-2705-2704-2703-2702-2794- 2793-2795-2717-2718-2720-2711-2708-2706-2710-2729-2721-2722-2734-2733-2732-2731-2735-2721/1-2736-2764-2763-2762-2761-2760-2758-2765-2767- 2768-2773-2776-2775-2771-2769-2770-2796-2785-2777-2779-2780-2781-2782-2778-2783-2754-2788- 2749-2792-2750-2751-2789-2790-2797-2755-2756-2737-2740-2741-2742-2745-2738-2753-2747-2743- 2799-2744-2748-2719-2723-2723/1-2724-2739-2752- 2759-2772-2787-2721/1 119
120 BAHÇELİEVLER 107-102-148-110-109-143- 108-141-156 3041-3040-3042-3047-3038-3037-3039-3044-3043-3055-3054-3051-3050-3049-3048-3026-3031-3056- 3034-3032-3033-3027-3028-3029-3024-3023-3022-3020-3021-3017-3011-3019-3015-3059-3013-3016- 3014-3018-3010-3012-3004-3003-3002-3007-3006-3005-3036-3008-3009-3045-3046-3052-3053-3001- 107/1 BATIKENT 221-263-261-259-257-255- 238-239-243 4794-4790-4798-4796-4792-4788-4786-4795-4793-5731-5754-5750-5733-5752-5756-5758-5735-5737- 5762-5764-5766-5739-5768-5743-5741-5760-5772-5745-5774-5770-5747-5749-5776-5751-5778-5753- 5782-57865790-5788-5784-5780-5792-5794-4778- 4780-4782-4784-4800-4791 BİNBİREVLER 243-239-242-241-238-240- 263 4805-4810-4808-4811-4802-4796-4809-4798-4807-4806-4803-4804-4800-4748-4767-4787-4762-4785- 4788-4781-4779-4756-4756-4765-4801-4752-4769-4797-4795-4793-4744-4757-4761-4755-4751-4749- 4746-4753-4570-4732-4759-4771-4758-4754-47774-775-4760-4764-4745-4742-4740-4738-4736-4741- 4743-4726-4718-4716-4725-4747-4712-4723-4710-4702-4721-4739-4722-4737-4730-4728-4729-4731- 4719-4717-4700-4713-4707-4705-4703-4704-4706-4708-4727-4792-4734-4735-4750-4733-4763-4773- 4764-4768-4790 ÇELEBİLER MAHHALESİ 121-119-112-137-126 1409-1410-1411-1306-1413-1412-14108-1405-1404-1401-1402-1407-1406-1414-1415-1416-1418-1417- ÇÜNÜR 249-248-246-247-245-102- 250-254-276-275-274-253- 5344-5347-5345-5330-5321-5343-5321/1-5341-5339-5322-5320-5316-5337-5335-5333-5318-5315-5331- 5329-5327-5325-5323-5310-5317-5312-5309-5307-5305-5313-5304-5326-5303-5301-5306-5406-5401- 5408-5410-5412-5414-5418-5452-5450-5448-5403-5405-5407-5409-5420-5446-5456-5458-5460-5466- 5473-5468-5464-5479-5462-5484-5451-5444-5443-5442-5441-5425-5421-5440-5419-5422-5417-5415- 5402-5404-5423-5424-5428-5427-5430-5429-5438-5439-5434-5432-5437-5426-5445-5447-5433-5435- 5431-5411-5413-5416-5449-5314-5436-5351 DAVRAZ 104-105-138-106-132-135- 142-133-136-3996-3987-3994-3985-3988-3939-3999-3992-3981- 3990-3991-3997-3993-3995-3917-3915-3918-3916-3913-3914-3912-3919-3920-3911-3907-3908-3908/1-3909-3910-3905-3983-3987-987/1-3987-3901-3902- 3904-3906-3903-3938-3939-3941-3943-3944-3945-3946-3925-3924-3923-3931-3922-3962-3961-3921- 3934-3935-3935/1-3947-3928-3929-3930-3927-3950-3950/1-3940-3933-3926-3932-3949-3948-3936-3953-3952-3955-3954-3951-3953-3959-3964-3958-3957- 3960-5915-3956-3964-3970-3963-3976-3978-3967-3971-3973-3975-3977-3986-3982-3972-3933-5946- 5935-5954-5950-5944-5913-5924-5922-5911-5920-5918-5909-5932-5931-5929-5927-5940-3942-5925- 5923-5936-5934-5901-5916-5907-5905-5914-5903-5912-5910-5906-5904-5902-5908-5928-5930-5917-
3980-59455919-3965-3977-3966-3968-3979-5937- 5926-5912/1-3961/1-3984-5915/1-5931 DERE DOĞANCI EMRE 251-255-252-256-112-117- 128-112-117-144-126-125- 123-119 2678-2681-2679-2676-2674-2677-2672-2670-2671-2538-2502-2501-2508-2535-2507-2667-2506-2636- 2649-2634-2639-2603-2626-2623-2611-2602-2624-2601-2610-2621-2622-2608-2609-2627-2631-2607- 2606-2620-2616-2612-2633-2605-2604-2628-2630-2635-2632-2637-2647-2640-2638-2613-2643-2645- 2614-2615-2618-2617-2651-2655-2619-2657-2659-2663-2642-2517-2629-2653-2665-2669-2683-2685- 2687 2301-2410-2411-2412-2403-2434-2413-2414-2409-2408-2405-2407-2401-2406-2404-2446-2402-2445- 2530-2420-2419-2421-2422-2424-2423-2437-2415-2312-2416-2417-2418-2430-2435-2310-2438-2324- 2321-2433-2432-2431-2440-2436-2428-2439-2441-2443-2425-2426-2427-2429-2446/1-2444/1 3801-3806-3802-3803-3804-3805-3808-3807-3809-3802/1-3854-3867-3866-3864-3863-3862-3858-3855-3860-3859-3858/1-3858/2-39819-3845-3856-3857-3856/1-3831-3832-3865-3817-3818-3814-3816-3812-3813-3810-3820-3811-3811/1-3827-3826-3830-3835-3833-3829-3870-3837-3838-3836-3839-3844-3843- 3842-3824-3825-3828-3822-3821-3823-3841-3840-3868-3803/1 121
122 FATİH 206-209-207-205-208-204- 102-156-200-203-201-202- 208-4662-4629-4688-4686-4631-4682-4680-4678-4676- 4633-4637-4639-4684-4635-4654-4643-46454647- 4649-4670-4663-4679-4672-4656-4674-4681-4658-4660-4664-4666-4668-4578-4579-4558-4559-4584- 4582-4580-4595-4549-4561-4576-4589-4569-4571-4575-4574-4587-4671-4673-4675-4677-4652-4651- 4653-4655-4659-4665-4667-4669-4570-4585-4583-4581-4560-4573-4567-4565-4554-4552-4559-4550- 4546-4548-4563-4554-4556-4577-4568-4566-4564-4562-4648-4544-4646-46574644-4642-4619-4634-4632-4630-4626-4615-4621-4628-4623-4624-4625- 4627-4638-4636-4622-4618-4620-4609-4605-4603-4601-4600-4602-4604-4606-4608-4607-4612-4614- 4616-4610-4611-4523-4521-4502-4504-4506-4525-4527-4514-4516-4518-4510-4513-4511-4509-4507- 4500-4503-4500-4502-4504-4506-4508-4520-4522-4526-4539-4515-4524-4529-4531-4534-4542-4617- 4613-4532-4533-4537-4538-4536-4541-4543-4530-4535-4545-4553-4528-4555-4540-4557-4683-4685- 4694-4687-4689-4647-4691-4693-4690-4695-4692-4697-4696-4699-4661-4500-4501-4508-4512-4519- 4551-4640-4641-4650 GAZİKEMAL 106-121-119-120 1315-1316-1305-1304-1308-1302-1317-1311-1310-1309-1313-1314-1301-1303 GÜLCÜ 123-145-119-125 3513-3626-3613-3632-3511-3510-3509-3508-3507-3550-3549-3536-3535-3534-3532-3533-3530-3529- 3527-3551-3528-3525-3544-3544-3551-3543-3542-3540-3545-3547-3537-3546-3541-3506-3503-3504- 3050-3548 GÜLEVLER 232-230-124-106 4041-4037-4018-4052-4048-4050-4046-4033-4044-4039-4038-4040-4017-4036-4035-4020-4034-4013- 4019-4009-4024-4023-4022-4016-4021-4008-4007-4006-4004-4005-4001-4011-4012-4014-4015-4042 GÜLİSTAN 111-107-108-127 2805-2807-2808-2810-2801-2802-2809-2806-2824-2823-2822-2821-2820-2818-2816-2825-2828-2819- 2817-2804-2815-2814-2813-2829-2826-2827 HALIKENT 124-232-244-234 5201-3443-5203-5206-5208-3516-5214-5205-5212-5207-5213-5202-5215-5217-5216-5219-5221-5223- 5229-5210-5227 HALİFESULTAN 145-123-124-106 3401-3402-3403-3404-3405-3406-3407-3408-3409-3410-3411-3412-3413-3414-3415-3417-3418-3419- 3420-3421-3422-3423-3424-3425-3426-3427-3428-3429-3430-3431-3432-3433-3434-3435-3436-3437- 3439-3440-3441-3443-3444-3445-3446-3447-3448-3449-3450-3451-3452-3455-3516-3401-3438-3515- 3514
123 HIZIRBEY 111-164-155-112-129 1599-1501-1502-1503-1568-1598-1570-1572-1584-1594-1596-1588-1593-1582-1566-1504-1505-1508- 1507-1506-1580-1591-1576-11589-1587-1579-1556-1578-1571-1541-1546-1544-1535-1534-1537-1536- 1542-1538-1539-1548-1545-1550-1552-1547-1543-1558-1577-1573-2530-1564-1562-1575-1554-1549- 1574-1555-1553-1551-1540-1557-1565-1567-1561-1569-1563-1559-1509-1510-1511-1512-1514-1513- 1515-1516-1518-1519-1520-1521-1522-1523-1526-1525-1524-1527-1529-1517-1518-1530-1531-1532- 1533-1560-2401-1556 HİSAR 119-144-145 3632-3606-3633-3605-3607-3610-3609-3612-3630-3631-3613-3611-3615-3616-3617-3618-3619-3620- 3621-3622-3623-3624-3625-3626-3627-3628-3629-3614-3503-3504-3604-3705-3603-3602-3601-3608 IŞIKKENT 255-259-265-256-252-251- 221-264-266-257-111-164 5701-5702-5703-5704-5705-5706-5707-5708-5709-5710-5711-5712-5713-5714-5715-5716-5717-5718- 5719-5720-5722-5736-5734-5728-5732-5721-5724-5725-5726-5730-5738-5727-5748-5746-5740-5744- 5723-5742-5642-5644-5648-5650-5640-5606-5623-5628-5621-5626-5612-5614-5610-5616-5618-5609- 5607-5601-1571-1581-1592-1593-1585-1590-1589-5622-5615-5617-5642-5603-5605-5604-1593-1595- 1597-1598-5630-5646-5634-5632-5629-5638-5636-5631-5633-1599-1581-5631-5729-1593 İSKENDER 106-122-150-121-119 1315-2012-2014-2011-1308-2008-2009-2016-2015-2018-2017-2013-2007-2019-2021-2020-2005-2003- 2002 İSTİKLAL 105-114-113-104-116-106- 101-1108-1118-1115-1102-1103-1114-1116-1117-1111- 1113-1107-1112-1106-1109-1110-1121-1102-1119-1101-1105-1120-1102-1110 KARAAĞAÇ 105-115-135-134106-116-1812-1204-1203-1811-1810-1808-1809-1807-1806- 1802-1801-1804-1805-1803-1205-1815-1834-1819-1835-1833-1837-1838-1832-1828-1818-1836-1817- 1825-1824-1821-1822-1820-1830-1829-1829/1-1827- 1827/1-1831-1908-1843-1822/1-1841-1842-1840- 1839-1845-1844-1851-1850-1849-1846-1847-1852-1848-1859-1856-1854-1855-4026-4029-4031-4033- 4028-4045-4030-4082-1201-1813-1204/1-1826-1208 KEÇECİ 129-117-123-122 2301-2302-2303-2304-2305-2306-2310-2311-2312-2313-2314-2315-2316-2317-2330-2324-2328-2325- 2322-2326-2319-2320-2323-2327-2430-2332-2321-2318-2309-2308-2217 KEPECİ 105-114-116-106-115 1203-1202-1201-1205-1218-1224-1219-1217-1216-1215-1214-1212-1211-1225-1210-1208-1226-1209- 1207-1206-1223-1222-1213-1220-1221-1210 KURTULUŞ 137-119-122-126 1191-1420-1419-2107-1421-2108-2106-2110-2109-2104-2105-2103-2102-2101 KUTLUBEY 101-106-114-121-120 1001-1002-1003-1005-1006-1017-1009-1008-1012-1011-1010-1013-1014-1015-1031-1032-1016