BİRİNCİ BÖLÜM Araştırmanın Tanımı, Amaç ve Kapsamı

BİRİNCİ BÖLÜM Araştırmanın Tanımı, Amaç ve Kapsamı I. PROBLEM Sosyal bilimler; değişme, gelişme ve yenileşmenin bilimi olarak tanımlanmaktadır. Buna göre, sosyal bilimlerin değişmeye açık olması; sosyal, kültürel, ekonomik ve politik gelişmeleri incelemesi gereklidir. Ülkemizde Sosyal Bilgiler ismi zaman zaman kullanıldığı halde, 1968 yılına kadar okul programlarımıza girmemiştir. Sosyal Bilgiler, ders olarak 1968-1969 öğretim yılında ilkokullarda, 1973-1974 öğretim yılında da ortaokullarda okutulmaya başlanmıştır. İlköğretim okullarının 4 ve 5. sınıflarında ( ilkokullarda ) sosyal bilgiler dersi günümüzde de devam etmesine rağmen, 6 ve 7. sınıflardan (ortaokullardan ) 1985-1986 öğretim yılından itibaren kaldırılmıştır. Ortaokullarda, sosyal bilgiler dersinin yerini Millî Tarih, Millî Coğrafya ve Vatandaşlık Bilgileri dersleri almıştır. 1 4306 sayılı kanunun öngördüğü sekiz yıllık ilköğretim uygulaması gereğince, İlköğretim okulu 4, 5, 6 ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı 1998-1999 öğretim yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. Böylece, ilkokul 4 ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, Ortaokul Millî Tarih Programı ve Ortaokul Millî Coğrafya Programı; 1997-1998 öğretim yılı sonunda ilköğretim okullarında uygulamadan kaldırılmıştır. 2 Sosyal Bilgiler dersinin niteliği, 1968-1969 öğretim yılından bugüne kadar bazı çevrelerce tam olarak kavranamamış, bu yüzden değişik anlayışlar ortaya çıkmıştır. Bazı kesimler sosyal bilgileri yalnızca yurttaşlık bilgisi anlamında kullanmış; bazıları tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisinin birleştirilmesi olarak görmüş; bazıları da insan topluluklarının organizasyonuna ilişkin bilgiler olarak kabul etmiştir. Sosyal Bilgiler, şöylece tanımlanmaktadır: Sosyal Bilgiler ( toplum bilgileri ), öğrencileri toplumsal yönden eğitmek, onlara içinde yaşadıkları toplumun yönetim düzeni, ekonomik özellikleri, geçmişi üzerinde gerekli bilgi ve anlayışları kazandırmak, yurttaşlığın hak ve görevlerini kavratmak amacıyla ilk ve ortaokullarda okutulan, konuları genellikle tarih, coğrafya, ekonomi ve hukuk gibi bilim dallarından yararlanılarak seçilen ders tir. 3 Araştırmanın konusu olan kavramlar; aynı zamanda Sosyal Bilgiler dersi konularının temel taşlarıdır. Kavramlar, bir konu alanında özel anlam taşıyan kelimelerdir. Kavramların açıklığı ve zenginliği insanların öğrenmelerinin anlamlı olmasında büyük rol oynar. 4 Bu sebeple; insan düşüncesi gibi geniş bir mevhum ve öğrenme gibi uzun bir sürecin gerçekleşmesini sağlayabilen kavramların tabii olarak pek çok özelliklere sahip olması gerekir. Böylelikle de birbirinden farklıdır. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz: 1. Kavramlar, dünyadaki gerçek obje ve olayların tecrübelerimize dayalı algılanan özellikleri kadar tanımlanabilirler. 2. Obje ve olayların algılanan özellikleri bireyden bireye değişir. 3. Kavramlar, objelerin hem doğrudan, hem de dolaylı olarak gözlenen özelliklerinden oluşur. 4. Kavramlar, aynı zamanda kendi içlerinde özelliklerine uygun belirli ölçütlere göre gruplandırılabilir. 5. Kavramlar dille ilgilidir ve kavramların çeşitliliği ile dil zenginliği arasında olumlu bir ilişki vardır. 5 Eğitimde üzerinde durulan öğrenme öğretme faaliyetleri tabii ki kavram öğrenimi öğretimi için de geçerlidir. Kavramların nasıl öğretilmesi gerektiği konusunda eğitimciler çeşitli yollar ortaya koymuşlardır. Kavram öğretimi daha çok iki aşamada incelenmektedir. Birincisi, kavram oluşturma, ikincisi ise kavram kazanma şeklindedir. 1 KOÇAK, Kemal, 1998 İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Programı Genel Amaçlarının (Gerçekleşebilirliği) Değerlendirilmesi ( Alan Araştırması-Kastamonu Örneği ), Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:10, Sayı:1( Mart 2002 ), s. 134; MEB Talim ve Terbiye Kurulunun 25.04.1985 tarih ve 67 sayılı kararı, Tebliğler Dergisi ( 17.06.1985;2190 ) 2 KOÇAK, Kemal, a. g.m., s. 135; meb Talim ve Terbiye Kurulunun 02.04.1998 tarih ve 62 sayılı kararı, Tebliğler Dergisi ( Nisan 1998;2487 ) 3 OĞUZKAN, A. Ferhan, Eğitim Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınlar, A. Ü. Basımevi, Ankara 1981, s. 150 4 FİDAN, Nurettin, Okulda Öğrenme ve Öğretme Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Kadıoğlu Matbaası, Ankara 1984, s.189 5 ÜLGEN, Gülten, Kavram Geliştirme Uygulama ve Kuramlar, Ankara 1988, s.14

2 Kavram oluşturma; sembol ve anlamlarını hatırlama ilişkisi, yapısal açıdan anlam ağı kurmadır. Kavram kazanma ise; objelerin algılanan özelliklerini birbirleri ile ilişkilerine göre uygun kural ve ölçütlerle gruplama yapmaktır. 6 Kavram kazanmanın önemi daha çok okullarda kavram öğrenme sırasında ortaya çıkar. Bunun sebeplerini de şöyle sıralayabiliriz: 1. Okullarda öğrenilen kavramlar daha önce öğrenilen kavramların üzerine inşa edilen üst düzeyde kavramlardır. 2. Öğrenmeyi etkili kılmak için, bir çok konuda kavramlar ön şartlı olarak düzenlenmiştir. Bu ilişkiler içerisinde tekrarlanarak ve gruplanarak geliştirilir. 3. Okulda öğrenilen kavramlar tümdengelim ve tümevarım niteliğinde işlenir; kavram önce öğrenciye tanıtılır, öğrenci onu inceleyerek gruplara ayırır ve sonuç çıkarır. 4. Kavram öğrenme, ancak kavram öğrenme tecrübeleri ile bireyin kavram kazanma becerisi ve etkili bir kavram kazanma stratejisi geliştirmesini sağlayabilir. 5. Olaya bireyin gelişim özelliği açısından bakılırsa, okul dönemindeki çocuklarda mantık kurallarına uygun, düşünme ve dil zenginliği hızlanır. Bu gelişim özelliklerine paralel olarak birey kavramsal olaylarla karşılaştığı zaman onları mantıksal yollarla gruplama ve uygun sözcüklerle birleştirme eğilimi gösterir. 7 İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi kavramlarının kazandırılması öğretim programında her ünitenin ilk amacı olarak ünitesinde geçen kavramların anlam bilgisi biçiminde yer almıştır. Buna karşın öngörülen her ünitede geçen kavramların neler olduğu ve bu kavramların anlam bilgisinin kazanılıp / kazanılmadığını gösteren davranışlara yer verilmemiştir. Bu konuda bir çalışmanın dışında ilgili kişi, kurum ve kuruluşlarca herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. 8 İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı nda kavramların anlam bilgisinin kazandırılmasında hangi davranışların gerçekleştirileceği buna bağlı olarak hangi kavramların kazandırılacağı öğretmenin inisiyatifine bırakılmıştır. Kavram, olay ve olgu tanımlarının çeşitli kaynaklarda veriliş biçimi örnek olarak aşağıda gösterilmiştir. KAVRAM KAVRAM OLAY OLGU Eğitim Terimleri Sözlüğü, TDK, 1981 1. Bir şey üzerinde birçok aynı algıları kapsayan genel düşünce. 2. Bir olay, bir nitelik yada nicelik üzerinde oluşan zihinsel imge. 3. Kapsam ve içeriği bir im yada sözle anlatılarak anlam kazandıran soyut düşünce (s. 92.). 1. Olmuş, gerçek yada gerçekleştirilmiş olan. 2. Deney sonucu ortaya çıkan, benimsenmesi zorunlu görülen durum. 3. Bir önermeyi yada varsayımı doğrulayan ya da yalanlayan gözlemlere dayalı verilerin tümü ( s.113.). Türkçe Sözlük I-II, TDK,1988 1.is. Bir nesnenin soyut ve genel tasarımı, mevhum, nosyon. 2.fel. Nesnelerin veya olayların ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan genel tasarım, mevhum, nosyon ( s. 817.). Ortaya çıkan, oluşan durumu, ilgiyi çeken veya çakabilecek nitelikte olan her türlü iş, hadise, vak a ( s. 1104.). 1. is. Bir takım olayların dayandığı sebep veya bu sebeplerin yol açtığı sonuç,vakıa. 2. fel. Düşünülmüş olanın karşıtı, alınmış olan, gerçek olan, gerçekleşmiş olan, vakıa (s.1105.). Örneklerle Türkçe Sözlük I-IV, MEB, 1995 Kavranılan, anlaşılan şey, konu veya fikir; bir nesnenin zihindeki yalın ve genel tasavvuru, mevhum, nosyon ( s.1592.). 1. Meydana gelen veya ortaya çıkan hal; dikkati çeken veya çekebilecek nitelikte olan her türlü iş, hadise, vak a. 2. Önemli değişmelere yol açan vak a ( s. 2157.). 1. Bir takım olayların dayandığı sebep veya bu sebeplerin yol açtığı sonuç. 2. fel. Düşünülmüş olanın zıddı, alınmış olan, gerçek olan, gerçekleşmiş olan, vakıa ( s.2158.). 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu nda öngörülen Türk Millî Eğitimi nin temel ilkelerinden biri de bilimsellik tir. Buna göre Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmesinin 6 ÜLGEN, Gülten, a.g.e., s. 20 7 BEYAZITOĞLU, E. Nazif, İlkokul IV. Sınıf Sosyal Bilgiler Programında Öngörülen Kavramların Kazandırılma Düzeyi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ), H. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1991, s. 9 8 KOÇAK, Kemal, İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Özel Amaçlar ve Davranışlar, Kastamonu 2001

3 sağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır 9. Bu durumda, bilimsel araştırma bulgularına dayanılarak İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler dersi kavramlarının kazandırılması/ kazanılması çerçevesinin oluşturulması gereği duyulmaktadır. II. ARAŞTIRMANIN AMACI 1. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi kavramlarının anlama, seçip işaretleme, örnekleme, eşleştirme, tamamlama bakımından 8. sınıf öğrencilerince ne derecede kazanıldığını saptamak, 2. Kavramlarının kazanılmasında, eğitim araçlarından İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarında öğrencileri zorlayan etkenleri saptamak, 3. Kavramların kazanılmasında anlama, seçip işaretleme,örnekleme, eşleştirme, tamamlama ve ders kitaplarının niteliklerine yönelik program ve ders kitabı hazırlama, geliştirme konularında önerilerde bulunmaktır. III. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ 1. Bu çalışmada, İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersindeki kavramların öğretilmesi ile bilgi ve kavrama basamakları düzeyinde ne derecede kazandırıldığı üzerinde durulacaktır. Çünkü kavramlar, bir konu alanında özel anlam taşıyan kelimelerdir. Kavramlar, bilim dalının, dersin ya da konu alanının temel öğeleridir ve bu kavramların bilinmesi zorunluluğu vardır. 10 Kavram öğretiminde bilgi basamağı; herhangi bir nesne ve olguyla ilgili bazı özellikleri kişinin görünce tanıması, sorunca söylemesi ya da ezberden aynen tekrar etmesi davranışlarını kapsar. Kavrama basamağında ise; bilgi düzeyinde kazanılan davranışların öğrenci tarafından özümsenmesi, kendine mal edilmesi, anlamının yakalanması söz konusudur. Bilginin transfer edilmesi gerekmektedir. Transfer türü öğrenmelerde yalnız başına ezberleme, anımsama ve tanıma yoktur. Bunlara ek olarak ve onların üstünde yeni bir anlatım biçimine çevirme, grafiğini çizme, yeni bir grafiği yazılı ya da sözlü olarak açıklama, bir olgunun nedenini, niçinini, nasıl ve niye olduğunu kendi cümleleriyle gerekçe göstererek açıklama, yeni örnek verme, verilerin geçmişini ve geleceğini kestirme vardır. 11 2. Öğretmen, işleyeceği dersin hedefine ulaşması için, o derste öngörülen kavramları öncelik sırasına göre vermelidir. Eğer öğretim programında öngörülen konuların kapsadığı kavramlar kazandırılmazsa; öğrencilerin daha üst düzeydeki hedef davranışlara ulaşmaları mümkün olamaz. Bu yüzden öğrencilerin, kavramları iyice öğrenmeleri, sorulduğunda hatırlamaları, örnek vermeleri ve değişik durumlarda kullanabilmeleri gerekmektedir. İşte belirtilen bütün bu konuların ne şekilde gerçekleştiğinin tespiti, ancak yapılan bu çeşit çalışmalarla mümkün olabilir. Böylece çıkan sonuçlara göre; başarı durumu ile eksik ve yanlışlar görülebileceğinden, kavramların daha iyi kazanılması sağlanabilir. Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi ile MEB EARGED araştırma konuları arasında İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Kavramlarının Kazanılmışlık Derecesi konulu herhangi bir bilimsel çalışmanın bulunmaması da böyle bir araştırmanın önemini kendiliğinden ortaya koymaktadır. IV. PROBLEM CÜMLESİ İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi kavramları Sosyal Bilgiler dersini alan 8. sınıf öğrencilerince hangi düzeyde kazanılmıştır? V. ALT PROBLEMLER 1. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi Türkiye nin Coğrafî Bölgeleri ünitesinde geçen kavramlar, 8. sınıf öğrencilerince bilgi basamağı düzeyinde ne derecede kazanılmıştır? 2. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi İstanbul un Fethi ve Sonrası ünitesinde geçen kavramlar, 8. sınıf öğrencilerince bilgi basamağı düzeyinde ne derecede kazanılmıştır? 3. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi Avrupa da Yenilikler ünitesinde geçen kavramlar, 8. sınıf öğrencilerince bilgi basamağı düzeyinde ne derecede kazanılmıştır? 9 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, madde 13 10 SÖNMEZ, Veysel, Program Geliştirme ve Öğretmen El Kitabı, Olgaç Matbaası, Ankara 1986, s. 46 11 SÖNMEZ, Veysel, Sosyal Bilgiler Öğretimi, Şafak Matbaası, Ankara 1994, s. 70-80

4 4. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti ünitesinde geçen kavramlar, 8. sınıf öğrencilerince bilgi basamağı düzeyinde ne derecede kazanılmıştır? 5. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi 19. ve 20. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti ünitesinde geçen kavramlar, 8. sınıf öğrencilerince bilgi basamağı düzeyinde ne derecede kazanılmıştır? 6. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi Osmanlı Kültür ve Uygarlığı ünitesinde geçen kavramlar, 8. sınıf öğrencilerince bilgi basamağı düzeyinde ne derecede kazanılmıştır? 7. İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi Yurdumuzun Komşuları ve Türk Dünyası ünitesinde geçen kavramlar, 8. sınıf öğrencilerince bilgi basamağı düzeyinde ne derecede kazanılmıştır? VI. VARSAYIMLAR Bu araştırmada aşağıda sıralanan varsayımlar kabul edilmiştir. 1. Literatür tarama suretiyle elde edilen bilgiler doğrudur. 2. Bilgi toplama aracı olarak kullanılan anketin, araştırma için yeterli bilgi verebileceği hakkında öğrencilerin görüşleri geçerli ve güvenilirdir. 3. Kaynaklardan elde edilen bilgiler, araştırmacının görüşünü açıklayacak nitelikte ve güvenilirdir. 4. Seçilen örneklem grubu evreni temsil eder. VII. SINIRLILIKLAR 1. Bu araştırmada, İlköğretim okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi kavramlarının bu dersi alan 8. sınıf öğrencilerince kazanılmışlık düzeyi ele alınmıştır. Kastamonu il merkezinde 2002 2003 öğretim yılında eğitim öğretime açık bulunan MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü ne bağlı 20 şehir ilköğretim okulu araştırma kapsamını oluşturmaktadır. 2. Bu araştırmanın çalışma evreni, Kastamonu il merkezinde 2002-2003 öğretim yılında eğitim öğretime açık bulunan MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü ne bağlı 20 şehir ilköğretim okulunda öğrenim gören 1212 sekizinci sınıf öğrencisidir. Kastamonu il merkezinde 2002-2003 öğretim yılında eğitim öğretime açık bulunan 20 şehir ilköğretim okulunda öğrenim gören ( toplam 545 öğrenci ) 8 inci sınıflardan birer şube örneklem alınmıştır. 3. Araştırma, İlköğretim Okulu 8. sınıf öğrencilerinin; İlköğretim Okulu 7. sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Kavramlarının Kazanılmışlık Düzeyi ne ilişkin görüşleri ile sınırlıdır 4. Araştırma için, literatür tarama ve alan araştırması yeterli görülmüştür VIII. TANIMLAR İlköğretim: Kadın ve erkek bütün Türk vatandaşlarının Millî gayelere uygun olarak bedeni, zihni ve ahlaki gelişmelerine ve yetişmelerine hizmet eden temel eğitim ve öğretimdir. 12 İlköğretim Okulu: Sekiz yıllık ilköğrenim veren gündüzlü millî eğitim ve öğretim kurumudur. Eğitim: Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yolu ile ve kasıtlı olarak, istendik değişme meydana getirme süreci. Eğitim Aracı: Eğitim öğretim faaliyetlerini etkili ve verimli kılmak amacıyla öğretmen ve öğrencilerin yararlanmaları için hazırlanan yazılı ve basılı, görsel ve işitsel araçlardan her biri. Öğretme: Herhangi bir öğrenmeyi kılavuzlama veya sağlama faaliyeti. Kavram: is. 1. Bir nesnenin soyut ve genel tasarımı, mevhum, nosyon. 2.fel. Nesnelerin veya olayların ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan genel tasarım, mevhum, nosyon. 13 Kavramın kazanılmışlık düzeyi : Kavramın ne kadar öğrenildiği veya öğrenilmediğinin % olarak ifadesidir. Kavramın kalıcılık düzeyi : Kavramın, sorulduğunda ne kadar hatırlanıldığının % olarak ifadesidir. 12 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu, madde 1 13 Türkçe Sözlük 2 K-Z, AKDTYK Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara 1988, s. 817

5 Olay: is. 1. Ortaya çıkan, oluşan durumu, ilgiyi çeken veya çakabilecek nitelikte olan her türlü iş, hadise, vak a. 14 Olgu: is. 1. Bir takım olayların dayandığı sebep veya bu sebeplerin yol açtığı sonuç,vakıa. 2. fel. Düşünülmüş olanın karşıtı, alınmış olan, gerçek olan, gerçekleşmiş olan, vakıa. 15 IX. İLGİLİ LİTERATÜR Bu bölümde; sosyal bilgiler öğretimi, kavram öğretimi, tarih öğretimi, materyal / teknoloji kullanımı ile ilgili araştırma ve yayımlara yer verilmiştir. 1. TEZLER Keskin (2003) İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Öğrencilere Tarih Kavramlarının Kazandırılma Düzeyinin Araştırması başlıklı bir çalışma yapmıştır. Bu araştırma Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Ana Bilim Dalı Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalında yapılmıştır. Araştırmanın amacı; ilkokulda sosyal bilgiler programında öngörülen kavramların öğrencilere hangi düzeyde kazandırıldığını belirlemektir. Araştırmanın evrenini, 2001 2002 öğretim yılında İstanbul iline bağlı 33 ilçede, 1806 resmi ilköğretim okulunda bulunan 5. sınıf öğrencileri ve bu öğrencilerin öğretmenleri oluşturmaktadır. Evrende yer alan 33 ilçeden random (tesadüfen) yöntemiyle 3 ilçe örneklemi oluşturmak için belirlenmiştir. Seçilen bu ilçelerde yer alan ilköğretim okulları tezde verilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulardan aşağıdaki sonuçlara varılmıştır: 1. İlköğretim okulları 5. sınıf sosyal bilgiler programında öğretilmesi öngörülen kavramların bilgi basamağındaki kalıcılık anlamlı çıkmıştır. Buna göre, öngörülen kavramları kazandırmak için yapılan eğitim öğretim etkili olmuştur. Diğer yandan yapılan eğitim öğretim etkili görünmesine rağmen tam öğrenme alt sınırı olan %70 ve üstüne 39 kavramdan sadece 11 inde ulaşılmıştır. Programda öngörülen kavramlar, ilgili üniteler işlenirken, uygulama yapılan sınıfların öğretmenleri tarafından kazandırılmıştır. Ancak tam öğrenme modeli göz önüne alındığında sadece 11 kavramda tam öğrenme alt sınırının üstüne çıkıldığı görülmektedir. Bunun nedeni de, ünitelerin analizi yapılmadan, neyin nasıl kazandırılacağı belirlenmeden, kısacası planlı eğitimin gerekleri düzenlenmeden eğitim ve öğretime gidilmesidir. Kısaca başarı tesadüfe bırakılmıştır. 2. İlköğretim okulları 5. sınıf sosyal bilgiler programında öğretilmesi öngörülen kavramların kavrama basamağındaki kalıcılık düzeyleri anlamlı çıkmıştır. Fakat tam öğrenme alt sınırı olan %70 ile karşılaştırıldığında 11 kavramdan sadece 2 si tam öğrenme alt sınırının üzerindedir. Bilgi düzeyinde kalıcılık sağlanamadığına göre bir üst basamağı olan kavrama düzeyinde de kalıcılığın sağlanması beklenemez. Çünkü eğitimde aşamalılık söz konusudur. Kavrama düzeyinde ipucu, dönüt düzeltme ve pekiştirecin kullanılmaması, sosyo ekonomik şartlar, öğretmenin mesleki formasyonu, zamanın kısıtlı oluşu ve programlı eğitimin gereklerine uyulmaması kalıcılığın sağlanamamasında etkili olabilir. 3. Sosyal bilgiler derslerinde tarih kavramlarını kazanma düzeyi ile cinsiyet değişkeni arasında yapılan ki kare (x²) testi sonucunda 50 kavramdan 34 ünde anlamlı bir ilişki çıkmıştır. Kız öğrencilerin erkek öğrencilere oranla sosyal bilgiler derslerinde tarih kavramlarını kazanma düzeylerinin daha yüksek olduğu söylenebilir. 4. Sosyal Bilgiler derslerinde tarih kavramlarını kazanma düzeyiyle sosyo-ekonomik düzey değişken arasında bir ilişki olup olmadığını sınamak amacıyla ki kare(x²) testi yapılmıştır. Anne mesleği değişkeniyle sosyal bilgiler derslerinde tarih kavramlarını kazanma düzeyi arasında bir ilişki olup olmadığını sınamak amacıyla yapılan ki kare (x²) testi sonucunda elli kavramın on yedisinde anlamlı bir ilişki çıkmıştır. 5. Sosyal bilgiler derslerinde tarih kavramlarını kazanma düzeyiyle öğrenim durumu değişkeni arsında ilişki incelendiğinde tarih kavramlarını kazanma düzeylerinin daha yüksek olduğu söylenebilir. 6. Sosyal Bilgiler derslerinde tarih kavramlarını kazanma düzeyiyle mesleki kıdem değişkeni arasında anlamlı bir ilişki çıkmıştır. 7.Sosyal Bilgiler derslerinde tarih kavramlarını kazanma düzeyiyle öğrenim durumu (öğretmen) değişkeni arasında yapılan ki kare (x²) testi sonucunda elli kavramdan kırkında anlamlı bir ilişki çıkmıştır. Bayazıtoğlu (1991), İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Programında Öngörülen Kavramların Kazandırılma Düzeyi başlıklı bir çalışma yapmıştır. Araştırma, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde yapılmıştır. Araştırma, Ankara ilinin merkez ilçelerindeki 4. sınıf öğrencilerine uygulanmıştır. Bayazıtoğlu araştırma sonucunda şu bulgulara ulaşmıştır: 1. Bilgi basamağı düzeyindeki kavramlar için hedef-davranışları kazandırmada eğitim-öğretim etkili olmuş ancak kavramların kazanılmışlığında kalıcılığı sağlama konusunda eğitim-öğretim etkili olmamıştır. Tam öğrenme açısından İlkokul 4. sınıf Sosyal Bilgiler Programı çerçevesinde yapılan eğitim ve öğretimin bilgi basamağı düzeyindeki hedef davranışları kazandırmada etkili olmadığı söylenebilir. 2. Kavrama basamağı düzeyindeki kavramların hedef-davranışlarını kazandırma konusunda verilen eğitim-öğretim etkili olmuş ancak kavramların kazanılmışlığında kalıcılığı sağlama konusunda verilen eğitim-öğretim etkili olmamıştır. Tam öğrenme açısından ilkokul 4. sınıf Sosyal Bilgiler Programı çerçevesinde yapılan eğitim ve öğretimin kavrama basamağı düzeyindeki hedef-davranışları kazandırmada etkili olmadığı söylenebilir. 3. Toplam erişi düzeyi ile ilgili hedef-davranışları kazanmada ve kalıcılığı sağlamada yapılan eğitim-öğretim etkili olmuştur. Balkaya (2002) İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Tarih Konularının Öğretiminde Tarihsel Kanıtların Etkililiği adlı tezini hazırlamıştır. Araştırmanın evrenini İstanbul ili Ümraniye ilçesi sınırları dahilindeki resmi ilköğretim kurumlarında 2001 2002 öğretim yılında görev yapan sınıf öğretmenleri ve bu kurumların 4. ve 5. sınıflarına devam eden öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini, İstanbul ili Ümraniye ilçesi sınırları dahilindeki ilköğretim okullarında görev yapan sınıf öğretmenlerini temsil edecek şekilde 14 A.g.e., s. 1104 15 A.e., s. 1105

6 tesadüfen yöntemle seçilen 25 ilköğretim okulunda görev yapan 300 sınıf öğretmeni ile yine tesadüfen yöntemle seçilen 1. kademe, 2. devreden 6 ilköğretim sınıfı ve bu sınıflara kayıtlı öğrenciler oluşturmaktadır. Coşkun (2001), İlköğretim Okulu 4. Ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Derslerinde Materyal / Teknoloji Kullanım Durumu adlı tezini hazırlamıştır. Araştırmanın evrenini, 2000 2001 öğretim yılında İstanbul ili ne bağlı 33 ilçede 1500 resmi ve 281 özel ilköğretim okulunda görev yapan toplam 43067 öğretmen ve bu okulların müdürleri oluşturmaktadır. Evrende yer alan 33 ilçeden random (tesadüfen) yöntemiyle 8 ilçe örneklemi oluşturmak için belirlenmiştir. Seçilen ilçelerde yer alan ilköğretim okullarının ve bu ilçelerde çalışan ilköğretim okulu öğretmenlerinin sayısı çalışmada verilmiştir. İstanbul iline bağlı 8 ilçeden toplam 65 resmi ve 5 özel ilköğretim okulu örneklem olarak belirlenmiştir. Bozcan (2202), İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Tarih Konularının Öğretiminde Öğrencilerin Tarih Düşüncesinin Gelişim adlı tezini hazırlamıştır. Araştırmanın evreni, İstanbul ili Üsküdar ilçesi sınırları içinde bulunan Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı resmi ilköğretim okullarında, 1. kademede, 2001 2002 akademik yılında okuyan 4. ve 5. sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır. Araştırmanın İstanbul ili, Üsküdar ilçesi sınırları içinde yer alan ilköğretim okullarının 1. kademesinde okuyan 4. ve 5. sınıf öğrencilerini temsil edecek şekilde, tesadüfen yöntemle seçilen ve anket uygulanan 300 kişilik öğrenci grubu oluşturmaktadır. 2. KİTAPLAR VE MAKALELER 2.1. Kitaplar Tekindal ve Diğerleri (2002) tarafından hazırlanan, editörlüğünü Cemil Öztürk ve Dursun Dilek in yaptığı Hayat Bilgisi Ve Sosyal Bilgiler Öğretimi adlı eserin amacı, öğrenci merkezli eğitim ve öğretimin yöntem ve önemini, öğretmen adayları ve iş başındaki öğretmenlere anlatmak olup Türkiye de daha nitelikli bir eğitime katkı sağlamaktır. Bu bağlamda, çağdaş öğretim stratejisi yöntem ve tekniklerini öne çıkararak, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında ağırlıkta olan bilişsel alanın, bilgi ve kavrama düzeylerindeki davranışların ötesinde, üst düzey davranışlar kazandırmaya ön ayak olmaktır. Eser 13 bölüm ve tablolar, resimler ve şekiller listesinden oluşmaktadır. Öztürk ve Otluoğlu (2002) tarafından hazırlanan Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler ve Yazılı Materyaller adlı eserin amacı, sosyal bilgiler öğretiminde kullanılabilecek edebi türler ile diğer yazılı materyalleri tanıtmak ve bunların kullanımına ilişkin strateji, yöntem ve teknikleri ortaya koymaktır. Bu çalışma, öğretmen adaylarının mesleki eğitimlerine, mevcut öğretmenlerin kendilerini yenilemelerine katkıda bulunmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Buna paralel olarak, eserin eğitim fakültelerinin Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programları ndaki Sosyal Bilgiler de yazılı ve sözlü edebiyat incelemeleri dersi için temel, yine bu programdaki özel öğretim yöntemleri (Sosyal Bilgiler Öğretimi), Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme Dersleriyle Sınıf Öğretmenliği Programı ndaki Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi dersi için yardımcı kitap olması öngörülmüştür. Eser 6 bölüm ve eklerden oluşmuştur. Oğuz, Oktay ve Ayhan (2001) tarafından hazırlanan 21. Yüzyıl da Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi adlı eserin amacı, kendi alanlarında uzman kişilerin, 21. yüzyılda eğitim anlayışı ve Türk Eğitim Sistemi hakkındaki görüşlerini ve önerilerini belirleyip açıklamaktır. Yeni yüzyıla ait değişimlerin eğitim düzlemindeki etki ve beklentilerinin son yüzyılın tecrübelerinden de yararlanılarak değerlendirilmesini esas alan, 21. Yüzyıl da Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi adlı eser, eğitimde küreselleşme den toplam kalite yöntemi ne kadar eğitimin farklı boyutlarını ele alan makaleleri içeren toplu bir bakış çerçevesi ortaya koymaktadır. Dilek (2001) tarafından hazırlanan Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi adlı eser, özellikle ilköğretim öğrencilerinin tarih konularına yönelik öğrenme ve düşünce gelişimi hakkında yapılan tartışmaları eleştirel bir bakış açısıyla incelemektedir. Geleceğini araştıran ve sorgulayan bireylerini yetiştirmek için tarih öğretimine geleneksel eğitimin sunduğu sosyal amaçlarla yaklaşmak yerine, tarihin doğruyu arama etkinliği ne yönelik olan amaçlarıyla başlama düşüncesi bu incelemenin ana fikrini oluşturmaktadır. Bu yapıtın ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümleri çeşitli zamanlarda yayınlanmış / yayınlanmakta olan makalelerin oluşturduğu içeriğe bağlı kalınarak hazırlanmıştır. Makaleler ile ilgili açıklamalar adı geçen bölümlerin sonunda dip not olarak verilmiştir. Kitap haline getirme sürecinde elde edilen yeni bilgilerin ve meslektaşlarla yapılan tartışmaların ışığı altında düzenlemeler yapılmıştır. Eser başlıca 5 bölümden oluşmuştur. 1. bölüm Tarih Nedir?, 2. bölüm Tarih Öğretiminin Amaçları Üzerine Tartışmalar, 3. bölüm Tarih Düşüncesinin Gelişimi ve Öğrenme, 4. bölüm Öğrencilerde Tarihsel Anlama, 5. bölüm Tarihsel Düş Gücü veya İmgelem adlarını taşımaktadır. Ülgen (2001) tarafından hazırlanan Kavram Geliştirme Kuramlar ve Uygulamalar adlı kitabın amacı, okullarda çeşitli disiplinlerle ilgili bilgilerin bel kemiğini oluşturan kavramların öğrenilmesinde, öğretmenin etkili bir öğretim yapabilmesine ve öğrencinin bilgiyi yapılandırmasına yardımcı olmaktır. Kitabın birinci bölümünde, kavram öğrenmeye taban oluşturması için dünyamızdaki bilgiler ve onların çeşitli ölçütlere göre nasıl sınıflandırılabileceği konusunda açıklamalar yapılmıştır. 2. bölümde, insanların bu bilgileri nasıl edinebildiği, nasıl ürettiği ve nasıl kullanılabildiği konusuna açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Bağlamcı öğrenme kuramı, bilişsel öğrenme kuramı özellikle bilgi işlem kuramı merkeze alınmış; yürütme işlevine yer verilmiş ve bilişsel süreçlerin ölçülmesinde kullanılacak araçlara değinilmiştir. 3.ölümde, bilgilerin nasıl yapılandığı ve yapılandırıldığı, Piaget ve Vygotsky nin görüşlerine ağırlık verilerek tartışılmıştır. 4. bölümde, kavramların nasıl tanımlanabildiği, eğitim programındaki yeri ve öğrenilmesi için gerekli koşullar üzerinde durulmuştur. Son kısımda ise, kavramların analiz ve örneklendirilmesiyle ilgili birkaç öğrenci ödevi bulunmaktadır. Bloom (1998) tarafından hazırlanan İnsan Nitelikleri ve Okulda Öğrenme adlı eserden özellikle öğrenme yeteneği ve hızı ile ilgili olanlar, bu niteliklerin kişilerde farklı miktarlarda bulunduğunu savunan anlayışların doğruluğunu şüpheye düşürdü. Bu araştırmalar, elverişsiz öğrenme koşullarının bireyleri öğrenme gücü, öğrenme hızı ve öğrenmeye isteklilik bakımından gittikçe daha da farklı bir hale getirdiğini gösterdi. Bu kitapta sunulan okulda öğrenme kuramının temellerini oluşturan araştırmalar işte bunlardır. İnsanın doğası, nitelikleri ve okulda öğrenme konularında yaygın olan görüşler üzerinde önemli değişiklere yol açacağını sandığımız sonuçlar bu araştırmanın sonucudur. Barth ve Demirtaş (1997) tarafından ve YÖK / Dünya Bankası Milli Eğitim Geliştirme Projesi kapsamında hazırlanan İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi adlı eserin hazırlanmasının birçok amacı vardır. 34 Eğitim Fakültesini araç-gereçler, programlar ve öğretim elemanlarının eğitimi yönlerinden geliştirmeyi amaçlayan projenin önemli etkinliklerinden bir tanesi öğretmen eğitimiyle ilgili çeşitli konu alanlarında öğrenme öğretme materyalleri hazırlamak olmuştur. Bu amaç çerçevesinde hazırlanan kitapların özel öğretim yöntemleri, okullarda uygulamalar ve ilgili diğer derslerde öğretim etkililiğini ve verimliliğini arttırmasına katkıda bulunması beklenmektedir. Çeşitli derslerde çok yönlü olarak kullanılabilecek bu kitaplarda yeni öğretim yöntemleri ve teknikleri, çeşitli düzeylerde etkinlikler ve öneriler yer almaktadır. Bu kitaplar, ilgili derslerdeki pratik ihtiyaçlar dikkate alınarak hazırlandığından dolayı teorik bir ders kitabından çok, esnek ve gelişmeye açık bir kaynak kitap niteliğindedir.

7 Erden (tarihsiz) tarafından hazırlanan Sosyal Bilgiler Öğretimi adlı eser, Eğitim Fakültelerinin Sınıf Öğretmenliği bölümlerinde okutulmakta olan Sosyal Bilgiler Öğretimi dersi için, ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Ancak kitabın, kendisini geliştirmek isteyen Sosyal Bilgiler Öğretimi öğrencilerine de yardımcı olması amaçlanmıştır. Doğan (1994) tarafından hazırlanan Ders Kitapları ve Sosyalleşme adlı eserde, 2. Abdülhamit ve 2. Meşrutiyet dönemi ders kitaplarında, idealize edilen insan tipinin özelliklerinin neler olduğu araştırılmıştır. Dönemler arası farklılıkları, değişen ve değişmeyen değerleri tespit etmek için, özellikle okuma metinlerinden ve metinlerdeki örneklerden yararlanılmıştır. Eser 4 bölümden oluşmuştur. Köstüklü (1998) tarafından hazırlanan Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretimi adlı eser başlıca 5 bölümden oluşmuştur. 1. bölüm, Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretimine Giriş, 2. bölüm, Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretim Metotları, 3. bölüm, Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretiminde Kullanılan Araç Gereçler, 4. bölüm, İlk ve Orta Öğretimde Tarih Müfredatının Tanıtımı, 5. bölüm, Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme bölümlerinden meydana gelmiştir. Nas (2000) tarafından hazırlanan Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi adlı eserde, formal eğitimin sınırları genişletilerek informal eğitimin denetim altına alınmasının; konuların dökümü anlamındaki müfredat anlayışından ( içerik merkezli ders vermekten) vazgeçilmesinin önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Program kavramını yalnızca öğretim açısından görmek, okulların işlevini bilgi alışverişine indirgemektir. Onun için kimi sayfalarda yoğunlaşan alıntılara orijinal olarak yer verilmiştir. 2.2. Makaleler Sağlam (2002) tarafından İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersindeki Kavramları Öğrenme Düzeyi adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırma 4. sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler dersi aile, okul ve toplum hayatı ünitesinde geçen kavramları öğrenme düzeylerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu araştırmada; öğrencilerin kavramları öğrenme düzeyleri ile Sosyal Bilgiler dersi başarıları arasındaki ilişki; öğrencilerin ailelerinin kültürel düzeyleri ve kavramları öğrenmeleri arasındaki ilişki ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Coştu, Ayas ve Cerrah (2002) tarafından Öğrencilerin Fen Kavramlarını Anlama Seviyelerinin Ve Yanılgılarının Belirlenmesinde Grup Mülakatlarının Önemi adlı bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada kavramların anlama seviyelerini tespit etmek amacıyla 9 öğrenci ile bireysel olarak, 27 öğrenci ile ise grup halinde mülakatlar yapılmıştır. Yapılan analizler neticesinde, öğrencilerin kavramları anlama seviyeleri ve kavram yanılgılarını ortaya çıkarmada grup mülakatının dezavantajlarının önlenmesine ilişkin bazı önerilerde bulunulmuştur. Kabapınar (2002) tarafından hazırlanan İlköğretim Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılan Ders Kitapları ve Öğretim Materyalleri Açısından Türkiye ve İngiltere Örnekleri adlı araştırmada siyasal, sosyal, kültürel yapılanma ve deneyimleri birbirinden oldukça farklı olan Türkiye ve İngiltere deki ilköğretimin ilk basamağında yer alan Hayat Bilgisi ve Vatandaşlık Eğitimi derslerinde izlenen yöntemlerin genel bir karşılaştırılması yapılmıştır. Böylece eğitim felsefeleri ve öğretime yüklenen amaç boyutunda iki ülke arasında farklılıklar olup olmadığı da incelenmiştir. Öztürk ve Yılmaz (2001) tarafından hazırlanan Türkiye de Harf İnkılabından Önce Kullanılan Tarih Programları ve Ders Kitapları adlı makale 19. yüzyılın başlarından itibaren modernleşme sürecine giren Osmanlı Devleti nde eğitim ve bilimde Batı modeline göre meydana gelen yapılanma ve değişimi konu edinmiştir. Bununla beraber yeni yapılanma ve değişim açısından Türk tarihinde bir dönüm noktası olan II. Meşrutiyet Devri ndeki yeni tarih tezi hakkında bilgiler verilmiştir. Kurtuluş Savaşı yıllarında başlayıp, Cumhuriyet Döneminde mecrasına oturan Türk İnkılabı nda meydana gelen ivmenin temel ilkesi olan Milliyetçilik ve Laiklik ilkelerine değinilmiştir. Bu ilkeler doğrultusunda şekillenen Tarih öğretim programı ve ders kitapları makalenin ana temasını oluşturmaktadır. X. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ Bu bölümde; araştırmanın modeli, araştırmanın evreni, örneklem durumu, verilerin toplanması ve verilerin analizi konuları açıklanmıştır. 1. Araştırmanın Modeli Bu araştırmada, anket survey yöntemi uygulanacaktır. Araştırma genellikle ankete dayanan veriler üzerinde yürütülecek; bunun yanında, literatür taraması ile elde edilecek bilgiler de analizlerde kullanılacaktır. 2. Evren ve Örneklem Bu araştırmanın (çalışma) evrenini, Kastamonu il merkezinde 2002-2003 öğretim yılında eğitim öğretime açık bulunan MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü ne bağlı 20 şehir ilköğretim okulunda öğrenim gören 1212 sekizinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Kastamonu il merkezinde 2002-2003 öğretim yılında eğitim öğretime açık bulunan 20 şehir ilköğretim okulunda( Abdülhakhamit, Ali Fuat Darende, Atabey, Atatürk, Candaroğulları, Ceritoğlu, Cumhuriyet, Darende, Gazipaşa, Hisarardı, İsfendiyarbey, Kırkçeşme, Kuzeykent, Mehmet Akif, Merkez, Sepetçioğlu, Şehir Şerife Bacı, Vali Aydın Arslan, Yıldırım Bayezit, Yirmiüçağustos ) öğrenim gören 8 inci sınıf öğrencilerinden birer şube ( toplam 545 öğrenci ) örneklem alınmıştır.

8 KASTAMONU İL MERKEZİNDE BULUNAN İLKÖĞRETİM OKULU 8 İNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN DAĞILIMI 16 İlköğretim Okulu 8 inci Sınıf Öğrenci/Şube Sayısı Örneklem Öğrenci/Şube Sayısı Öğrenci Şube Öğrenci Şube 1. Abdülhakhamit 26 1 26 1 2. Ali Fuat Darende 81 3 31 1 3. Atabey 61 2 25 1 4. Atatürk 36 2 20 1 5. Candaroğulları 124 4 36 1 6. Ceritoğlu 58 2 30 1 7. Cumhuriyet 24 1 21 1 8. Darende 65 2 26 1 9. Gazipaşa 110 3 40 1 10. Hisarardı 22 1 21 1 11. İsfendiyarbey 72 2 42 1 12. Kırkçeşme 41 1 34 1 13. Kuzeykent 16 1 12 1 14. Mehmet Akif 54 2 30 1 15. Merkez 120 4 30 1 16. Sepetçioğlu 18 1 18 1 17. Şehit Şerife Bacı 90 3 30 1 18. Vali Aydın Arslan 104 3 35 1 19. Yıldırım Bayezit 18 1 18 1 20. Yirmiüçağustos 72 3 20 1 TOPLAM 1212 42 545 20 3. Verilerin Toplanması Bu araştırmada kullanılacak bilgileri toplamak üzere Sosyal Bilgiler Öğretim Programı nda öngörülen her bir üniteye ait ünitesinde geçen kavramların anlam bilgisi amacı Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Kemal KOÇAK ın öğrencileriyle birlikte hazırladığı ve derslerinde kullandığı İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, Amaç/Davranışlar dikkate alınarak davranışlar düzenlenmiş, davranışlarda geçen kavramlar listelenmiştir. Diğer taraftan 2002 2003 öğretim yılında ilköğretim okullarında eğitim aracı olarak kullanılan 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer alan kavramlar tarama yöntemi ile listelenmiştir. 2001 2002, 2002 2003 ÖĞRETİM YILLARINDA KASTAMONU İL MERKEZİNDEKİ İLKÖĞRETİM OKULLARINDA OKUTULAN SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARI İLKÖĞRETİM OKULU 4. SINIF 5. SINIF 6. SINIF 7. SINIF 1.Abdülhakhamit Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. 2. Ali Fuat Darende Tütibay Yayınları Tütibay Yayınları Doğan Yayıncılık Doğan Yayıncılık 3. Atabey Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. 4. Atatürk MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 5. Candaroğulları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 6. Ceritoğlu MEB Yayınları Serhat Yayınları Doğan Yayıncılık Doğan Yayıncılık 7. Cumhuriyet MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 8. Darende Üner Yayınları ÜnerYayınları Doğan Yayıncılık Doğan Yayıncılık 9. Gazipaşa MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 10. Hisarardı MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 11. İsfendiyarbey MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 12. Kırkçeşme MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 13. Kuzeykent MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 14. Mehmet Akif Ersoy Üner Yayınları Üner Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 15. Merkez Doğan Yayıncılık Doğan Yayıncılık MEB Yayınları MEB Yayınları 16. Sepetçioğlu MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 17. Şehit Şerife Bacı MEB Yayınları MEB Yayınları Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. 18. Vali Aydın Arslan Ders Kitapları A.Ş. Ders Kitapları A.Ş. MEB Yayınları MEB Yayınları 19. Yıldırım Bayezıt Doğan Yayıncılık MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 20.Yirmiüçağustos Özgün Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları MEB Yayınları 16 Kastamonu Valiliği Millî Eğitim Müdürlüğünün 21.11.2002 gün ve 20686 sayılı yazısı eki

9 Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi, veri toplama aracının uygulandığı 20 okuldan; 2 si Doğan Yayıncılık, 3 ü Ders Kitapları A. Ş. ve 14 ü MEB Yayınlarına ait Sosyal Bilgiler ders kitabını kullanmaktadır. 7 nci sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında öngörülen ve ders kitaplarında geçen kavram listelerinden aşağıdaki liste oluşturulmuştur. LKÖĞRETİM OKULU 7 NCİ SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİ KAVRAMLARI PROGRAMIN ÖNGÖRDÜĞÜ KAVRAMLAR 1. Akıncı 2. Aydınlanma 3. Bildiri 4. Bölge 5. Bölüm 6. Cephe 7. Cizye 8. Coğrafi Keşif 9. Defterdar 10. Derebey 11. Dirlik 12. Divanıhümayun 13. Düyunuumumiye 14. Eyalet 15. Fatih 16. Federal 17. Federasyon 18. Ferman 19. Fetih 20. Garip 21. Haraç 22. Islahat 23. İhtilal 24. İradıcedid 25. İstihkam 26. İsyan 27. İtilaf 28. İttifak 29. Kadı 30. Kapıkulu 31. Kaptanıderya 32. Kazasker 33. Keşif 34. Kuşatma 35. Levent 36. Mühendishane 37. Nişancı 38. Özerk 39. Reaya 40. Reform 41. Rönesans 42. Sadrazam 43. Sıbyan Mektebi 44. Sipahi 45. Subaşı 46. Süvari 47. Şeyhülislam 48. Tanzimat 49. Taşra 50. Terakki 51. Tımar 52. Ulufe 53. Vezir 54. Yeniçeri 55. Yöre 56. Zeamet DERS KİTAPLARINDA ( MEB Devlet Kitapları, Doğan Yayıncılık, Ders Kitapları A.Ş., Cemre Yayınları, Serhat Yayıncılık ) YER ALAN KAVRAMLAR 1. Aforoz 2. Akçe 3. Akılcılık 4. Akıncı 5. Alüvyon 6. Anarşi 7. Antık 8. Antlaşma 9. Arşidük 10. Asiler 11. Aşağı çığır 12. Ayaklanma 13. Aydınlanma / çağı 14. Baraj 15. Barış 16. Barut 17. Başkent 18. Beylerbeyi 19. Bildiri 20. Bilim 21. Bitki örtüsü 22. Bozkır 23. Bölge 24. Bölüm 25. Buluş 26. Burjuva 27. Cehalet 28. Celali isyanları 29. Cemiyet 30. Cephe 31. Cizye 32. Coğrafi keşif 33. Cumhuriyet 34. Çağdaş 35. Çatışma 36. Çelebi 37. Dağınık yerleşme 38. Defterdar 39. Demiryolu 40. Deprem 41. Derebeylik 42. Destan 43. Devlet 44. Devrim 45. Dirlik 46. Divanıhumayun 47. Doğal özellik 48. Egemenlik 49. Ekonomi 50. Elçi 51. Endüstri 52. Enosis 53. EOKA 54. Eşik 55. Eşkinci Ocağı 56. FAO VERİ TOPLAMA ARACINDA YER VERİLEN KAVRAMLAR 1. AB 2. AKUT 3. Alüvyon 4. Antlaşma 5. Aydınlanma çağı 6. Baharat Yolu 7. Başkent 8. Beylerbeyi 9. Bizans 10. Boğaz 11. Bölge 12. Bölüm 13. Burjuva 14. Cephe 15. Derebeyi 16. Divan 17. Divanıhumayun 18. Endüstri 19. FAO 20. Grejuva 21. Heyelan 22. Hıristiyanlık 23. Hümanizm 24. IMF 25. Irmak 26. Islahat 27. İhtilal 28. İpek Yolu 29. İrad-ı cedit 30. İstanbul 31. İtilaf 32. İttifak 33. Jeopolitik 34. Kapitülasyon 35. Kaptanı Derya 36. Karstik 37. Keşif 38. Kızılay 39. Körfez 40. Laiklik 41. Lala 42. Lâle Devri 43. Levnî 44. Lonca 45. Maki 46. Matbaa 47. Meşrutiyet 48. Mezhep 49. Minyatür 50. Müttefik 51. NATO 52. Nazır 53. Nizam-ı Cedit 54. Nüfus 55. Ordu 56. Ortodoks

10 57. Fatih 58. Federal 59. Federasyon 60. Feodalite 61. Ferman 62. Fetih 63. Fetva 64. Filo 65. GAP 66. Gazi 67. Genelge 68. Göç 69. Grejuva 70. Gümrük Kapısı 71. Güzel Sanatlar 72. Haçlı 73. Hakimiyet 74. Haliç 75. Haraç 76. Has 77. Havza 78. Heyelan 79. Hidroelektrik Santrali 80. Himaye 81. Hisar 82. Hıristiyanlık 83. Humbaracı 84. Hücum 85. Hümanizm 86. IMF 87. Irad-ı Cedit 88. Islahat 89. İcat 90. İhtilal 91. İklim 92. İmalathane 93. İnkılap 94. İnsan Hakları Belgesi 95. İpek Yolu 96. İstihkam 97. İstikbal 98. İsyan 99. İşgal 100. İtilaf 101. İttifak 102. İttihat ve Terakki Cemiyeti 103. Jeopolitik 104. Jeotermal Enerji 105. Jön Türkler 106. Kale 107. Kalkınma Düzeyi 108. Kanuni Esasi 109. Kapitülasyon 110. Kaptanı Derya 111. Kara suları 112. Karstik 113. Katliam 114. Katolik 115. Kazasker 116. Kent 117. Keşif 118. Kışkırtma 119. Kıta 120. Kıta sahanlığı 121. Kızılay 122. Koloni 123. Konferans 124. Konsey 125. Krallık 126. Kuşatma 127. Kutsal Emanetler 128. Kutsal İttifak 57. Özerk 58. Panislavizm 59. Pasifik 60. Plâto 61. Prenslik 62. Propaganda 63. Protokol 64. Rönesans 65. Rüştiye 66. Sanayi İnkılâbı 67. Savaş 68. Sipahi 69. Strateji 70. Şahi 71. Şehzade 72. Şeyhülislam 73. Şövalye 74. Tanzimat 75. Tebaa 76. Tema 77. Terakki 78. Turunçgil 79. TÜRKSOY 80. UNESCO 81. UNICEF 82. Ülke 83. Vatan 84. Veziriazam 85. Yarımada 86. Yeşilay 87. Yöre 88. Yurt

129. Kültür 130. Lala 131. Lale Devri 132. Levent 133. Liman 134. Lonca 135. Maki 136. Mancınık 137. Manda 138. Mandıracılık 139. Matbaa 140. Mecelle 141. Meclis-i Ayan 142. Maclis-i Mebusan 143. Meclis-i Meşveret 144. Meddah 145. Medrese 146. Merkez Yönetimi 147. Meşrutiyet 148. Metalurji 149. Mezhep 150. Mezopotamya 151. Millîyetçilik 152. Mini Toprak 153. Minyatür 154. Muharebe 155. Mutlak Krallık 156. Mühendishane 157. Mürşit 158. Müttefik 159. NATO 160. Nezaret 161. Nişancı 162. Nizam-ı Cedit 163. Nüfus 164. OECD 165. Orta Oyunu 166. Otomotiv 167. Ova 168. Öşür 169. Özerk 170. Özerklik 171. Padişah 172. Pakt 173. Panislavizm 174. Papa 175. Pasifik 176. Patrik 177. Propaganda 178. Protestan 179. Protokol 180. Pusula 181. Rafineri 182. Rapor 183. Reaya 184. Reform 185. Rejim 186. Rönesans 187. Rüşvet 188. Sadrazam 189. Sanatkar 190. Sanayi 191. Sanayi İnkılabı 192. Sancak 193. Savaş 194. Savaş Tazminatı 195. Sefer 196. Sekban-ı Cedit 197. Sel 198. Selüloz 199. Sera 200. Seracılık 11

12 201. Serbest Bölge 202. Seyahat 203. Sıbyan 204. Sınır 205. Sınır Kapısı 206. Sınır Ticareti 207. Sıradağ 208. Sipahi 209. Skolastik Düşünce 210. Sömürge 211. Strateji 212. Sur 213. Süvari 214. Şah 215. Şato 216. Şat-ül Arap 217. Şehzade 218. Şeyhülislam ( Müftü ) 219. Şövalye 220. Taarruz 221. Tahıl 222. Taht 223. Tanzimat 224. Taşra 225. Tazminat 226. Tebaa 227. Tehdit 228. Teknoloji 229. Tımar 230. Ticaret 231. Ticaret Yolu 232. Traverten 233. Tulumbacılar Ocağı 234. Turizm 235. Turunçgil 236. Ulufe 237. Ulus 238. UNESCO 239. UNICEF 240. Vadi 241. Vak a-i Hayriye 242. Vergi 243. Vezir 244. Voyvoda 245. WHO 246. Yarımada 247. Yavuz 248. Yeniçeri 249. Yenilgi 250. Yenilik Hareketi 251. Yenilikçi 252. Yer altı kaynağı 253. Yerleşme 254. Yeryüzü 255. Yeşilay 256. Yönetim 257. Yöre 258. Yukarı Çığır 259. Yurt 260. Yüzey şekilleri 261. Zanaat 262. Zeamet Yukarıda verilen kavram listesi dikkate alınarak veri toplama aracı hazırlanmıştır. Veri toplama aracında yer verilen kavramların hangi davranışı / davranışları ölçmeye yönelik olduğu aşağıdaki listede gösterilmiştir.

13 VERİ TOPLAMA ARACI ( ANKET )NDA YER ALAN KAVRAMLAR VE ÖNGÖRÜLEN DAVRANIŞLAR SORU KAVRAMLAR DAVRANIŞLAR Bölge, Lonca, Kapitülasyon, Bölüm, Şahi, Reform, Baharat Yolu, Nazır, Kızılay, İpek Yolu, 1 Sanayi İnkılâbı, KİE, Plâto, Tema, Nizam-ı Cedit, Şehzade, Lala, Yurt, Heyelan, Lâle Devri TANIMA Yöre, Veziriazam, Hümanizm, Strateji, FAO, Panslavizm, Pasifik, UNICEF, NATO, Aydınlanma 2 çağı, Beylerbeyi, Grejuva, Yeşilay, Keşif, IMF, UNESCO, Divan, İttifak, İradıcedit, Rönesans ANLAMA 3 Bölüm SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 4 Bölge Bölüm EŞLEŞTİRME 5 Irmak SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 6 Alüvyon, Endüstri, Heyelan, Jeopolitik, Nüfus, Turunçgil, Karstik, Propaganda,Strateji İMLÂ (YAZIM) 7 Körfez, Yarımada, Boğaz TANIMA ÖRNEKLEME 8 Maki SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 9 Vatan SEÇİP İŞARETLEME 10 Jeopolitik SEÇİP İŞARETLEME 11 Kapitülasyon SEÇİP İŞARETLEME 12 Kapitülasyon, Protokol, Antlaşma, Şövalye Prenslik, Bizans, Tebaa, İttifak, Mezhep İMLÂ (YAZIM) 13 Derebeyi TAMAMLAMA 14 Hristiyanlık SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 15 Coğrafi Keşifler SEÇİP İŞARETLEME 16 Lâiklik ÖRNEKLEME 17 Savaş SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 18 Islahat SEÇİP İŞARETLEME 19 Rüştiye SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 20 Ordu EŞLEŞTİRME 21 Terakki, Panslavizm, İtilaf, Matbaa, Tanzimat, Ortodoks, Burjuva, Müttefik, İstanbul İMLÂ (YAZIM) 22 Cephe SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 23 Meşrutiyet SEÇİP İŞARETLEME 24 İhtilâl SEÇİP İŞARETLEME 25 Antlaşma SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 26 Minyatür SEÇİP İŞARETLEME 27 Divanıhümayun SEÇİP İŞARETLEME 28 Ülke SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 29 Özerk SEÇİP İŞARETLEME 30 Ülke Başkent EŞLEŞTİRME 31 AKUT SEÇİP İŞARETLEME 32 Ülke, Komşu Ülke SEÇİP İŞARETLEME - ÖRNEKLEME 33 NATO SEÇİP İŞARETLEME 34 AB SEÇİP İŞARETLEME 35 TÜRKSOY SEÇİP İŞARETLEME 36 Rönesans SEÇİP İŞARETLEME ÖRNEKLEME - TANIMA 37 Şeyhülislâm, Şövalye, Kaptanıderya, Sipahi SEÇİP İŞARETLEME ÖRNEKLEME - TANIMA Hazırlanan anket taslağı, ankette yer alan soruların alan kapsama yeterliliği, kullanılan kavramların ve soru biçimlerinin anlaşılabilirliği bakımından 05-16.05.2003 tarihleri arasında Kastamonu il merkezindeki birden fazla 8 inci sınıf şubesi bulunan Ali Fuat Darende, Candaroğulları, Gazipaşa, Merkez, Şehit Şerife Bacı, Vali Aydın Arslan ve Yirmiüçağustos ilköğretim okullarının birer şubesi/öğrencilerine uygulanıp denenmiştir. Soruların alan kapsama yeterliği, kullanılan kavramların ve soru biçimlerinin anlaşılabilirliği bakımından gerekli düzeltmeler yapılarak ankete son şekli verilmiştir. Veri toplama aracı (anket), 20-30.05.2003 tarihleri arasında Kastamonu il merkezindeki 20 ilköğretim okulu ( Abdülhakhamit, Ali Fuat Darende, Atabey, Atatürk, Candaroğulları, Ceritoğlu, Cumhuriyet, Darende, Gazipaşa, Hisarardı, İsfendiyarbey, Kırkçeşme, Kuzeykent, Mehmet Akif Ersoy, Merkez, Sepetçioğlu, Şehit Şerife Bacı, Vali Aydın Arslan, Yıldırım Bayezıt, Yirmiüçağustos )nun 8 inci sınıf öğrencilerine, Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı 4 üncü sınıf öğrencileri tarafından uygulanmıştır. 17 Verilerin Analizi Toplanan Anket Cevap Formları, araştırmanın amaçlarına uygun olarak anket soruları için yan dağılımlar (cevap kategorilerine göre frekans ve yüzde sayımları) alınmıştır. Kavramların hangi düzeyde kazanıldığını belirlemek amacıyla frekans dağılımı itibariyle % 0-44 arasındaki beklentiler Başarısız, % 45-54 arasındaki beklentiler Geçer, % 55-69 arasındaki beklentiler Orta, % 70-84 arasındaki beklentiler İyi, % 85-100 arasındaki beklentiler Pekiyi düzeyde 18 grubun beklentileri ya da karşı tarafın beklentisinin benimsenmesi olarak tanımlanmıştır. Elde edilen sonuçlar bu sınırlar içinde değerlendirilip yorumlanmıştır. 17 Kastamonu Valiliğinin 20.05.2003 tarih ve B.08.4.MEM.4.37.00.09.(500)/9210 sayılı oluru. 18 MEB İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, ( 27.08.2003;25212 ) Resmî Gazete, madde 33

14