Güncelleme tarihi 02/07/06 KIBRIS TÜRK TOPLUMUNUN EKONOMİK KALKINMASINI TEŞVİK ETMEYE YÖNELİK BİR MALİ YARDIM PROGRAMI OLUŞTURULMASINA DAİR FİNANSMAN PROTOKOLÜ KISIM I EK 1. KİMLİK BİLGİLERİ YARARLANICI YASAL DAYANAK PROGRAM Kıbrıs Türk toplumu Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik kalkınmasının teşvik edilmesine yönelik mali destek belgesi ((AT) 389/2006 sayılı 27 Şubat 2006 tarihli Konsey Tüzüğü) Kıbrıs Türk toplumunun mali kalkınmasını teşvik etmeye yönelik mali yardım programı Kısım I CRIS NO 2006/018-150 YIL 2006 MALİYET UYGULAMA 38,1 milyon EURO Avrupa Komisyonu tarafından, Mali Tüzük Madde 53.1 (a) (1) uyarınca merkezi temelde ve Madde 53.1(c) uyarınca Birleşmiş Milletler ile ortak yönetim yoluyla. DAC KODLARI Proje 1.1 14050 Proje 1.2 32210 Proje 1.3 23010 Proje 2.1 53010 Proje 2.2 32120 Proje 3.1 99810 SÖZLEŞMELER İÇİN SON İMZA TARİHİ SÖZLEŞMELERİN İCRASI İÇİN SON BİTİŞ TARİHİ PROGRAMLAMA YÖNETİCİSİ 15 Temmuz 2009 1 15 Aralık, 2011 2 BÜTÇE ÇİZGİSİ 22.02 11 Alessandra Viezzer, Genişleme GM (Birim A4) 1 2 Bu program çerçevesinde uygulanan projeler için sözleşme dönemi hiç bir şekilde küresel taahhüdü izleyen üç yılı aşamaz (Madde. 166 (2) FR). Yasal taahhüdün verildiği tarihten itibaren hesaplanan üç yıllık donem içerisinde hakkında ödeme gerçekleşmemiş olan bütçe taahhütleri üzerindeki taahhütler kalkacaktır (Madde. 77 (3) FR)
2. PROGRAM ÖZETİ Komisyon tarafından 7 Temmuz 2004 3 de sunulan teklifin ardından, Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik kalkınmasının teşvik edilmesine yönelik bir mali destek belgesi oluşturan 389/2006 sayılı Konsey Tüzüğü 27 Şubat 2006 tarihinde kabul edilmiştir. Bu programın hazırlanmasını içeren bağlam, yasal dayanağın geç onaylanmasından ve ilk başta öngörülen hazırlık çalışmalarına 2004 te başlama imkanı bulunamamasından dolayı olumsuz etkilenmiştir. Buna ek olarak, güvenilir istatistiksel veriler yoktur ve sosyoekonomik çalışmaların çoğu sınanmamış verilere ve anekdot mahiyetindeki bilgilere dayanmaktadır. Ancak, daha önceki finansmanlar ve özellikle de 2003 Özel Yardım Paketi çerçevesinde belli sayıda hazırlık araştırması gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmaların amacı bazı kilit sektörlere yönelik bir ilk değerlendirme yapmak ve gerçekleştirilecek öncelikli projeleri/yatırımları belirlemek olmuştur. Bu araştırmaların bazıları tamamlanmış olup, bunlardan elde edilen bulgular bu finansman teklifinde öngörülen projelerin bazıları için uygun gerekçeleri sunmaktadır. Genel olarak belirtmek gerekirse, şimdiye kadar tamamlanan tüm çalışmalar maliyetlerin ve tasarım parametrelerinin daha iyi tanımlanabilmesi için daha ileri düzeyde proje hazırlığına duyulan ihtiyaca işaret etmektedir. Başka çalışmalar da halen devam etmekte olup, bu çalışmalardan elde edilen sonuçlar mali yardım programının 2 nci Kısmının programlanmasında kullanılacaktır. Kıbrıs Türk toplumuna yönelik mali yardım programının 1 inci Kısmı üç ana önceliğe odaklanmaktadır: 1) çevre ve enerji alanında altyapı geliştirilmesi ve yeniden yapılandırılması, 2) yerel altyapının yenilenmesi ve özel sektör gelişimini desteklemek yoluyla sosyal ve ekonomik kalkınmanın desteklenmesi, ve 3) Avrupa Birliğinin (AB) siyasi ve hukuki düzeni hakkında bilgi sağlamak suretiyle Kıbrıs Türk toplumunu Birliğe yakınlaştırmak. Bu finansman teklifi çerçevesinde seferber edilen toplam finansman 38,1 milyon EURO dur. Kıbrıs Türk toplumuna yönelik mali yardım programının 1 inci Kısmı aşağıdaki gibi özetlenebilir: Fiziki altyapının geliştirilmesi (yaklaşık 27,1 milyon EURO) Bu öncelik çerçevesinde, program Kıbrıs ın kuzey bölgesinde çevre ve enerji gibi kilit sektörlerde altyapı sunumunda mevcut olan ciddi eksiklikleri gidermeyi amaçlamaktadır. Yıllar boyu süren ihmal ve eksik yatırımın ardından, kilit altyapı sektörleri büyüyen ekonominin ve topluluk müktesebatının gereklerini karşılayabilmek için bugün büyük bir rehabilitasyon ve yükseltme ihtiyacı içerisindedir. Yatırımlar katı atık ve enerji alanlarında gerçekleştirilecektir. Lefke maden bölgesinin rehabilitasyonu için bir fizibilite çalışması yapılacaktır. Ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi (yaklaşık 9,5 milyon EURO) Bu önceliğin amacı, öncelikle Lefkoşe deki ve Gazimagosa ve Girne gibi diğer ana kent merkezlerindeki kültürel/kentsel mirasın restorasyonu için katılım öncesi fonlar 3 07.07.2004 tarihli COM (2004) 465 2
çerçevesinde gerçekleştirilen çalışmaları desteklemek olacaktır. Su ve kanalizasyon gibi alanlarda küçük ölçekli yatırımlar için sınırlı finansman da tahsis edilecektir. İkinci olarak, halkın yaşam kalitesini yükseltmek ve nüfus azalmasını önlemek için küçük yerel toplumlarda altyapının iyileştirilmesine yönelik eylemler desteklenecektir. Son olarak ise, özel sektör kalkınmasını desteklemek için katılım öncesi yardım fonları çerçevesinde pilot uygulaması başarıyla gerçekleştirilen etkinliklere devam edilecek, bu çerçevede Kıbrıs Türk kesimindeki küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ) AB müktesebatı standartlarına uyum ve rekabet gücü arttırılacaktır. Kıbrıs Türk toplumunun Avrupa Birliğine yakınlaştırılması (yaklaşık 1,5 milyon EURO) Bu öncelik, Avrupa Birliğinin siyasi ve hukuki düzeni ile ilgili farkındalığı yükseltmek suretiyle Kıbrıs Türk toplumu vatandaşlarının izolasyonunu ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Kıbrıs Türk toplumuna katılım öncesi yardım fonlarıyla finanse edilen iletişim stratejisi çerçevesinde gerçekleştirilen sınırlı etkinlikleri ilerleterek Avrupa Birliği ve AB politikaları hakkında bilgi verilecektir. Kıbrıs ın kuzey kesiminde bir AB bilgi noktası oluşturulacaktır. 3. GEÇMİŞTEKİ AT YARDIMLARI VE ALINAN DERSLER Geçmişteki AT Yardımları: 2000-2003 döneminde, 555/2000 sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde Kıbrıs a sağlanan katılım öncesi yardımın üçte biri, yaklaşık toplam 14 milyon EURO yu bulan iki-toplumlu projeler için ayrılmıştır. Amaç, her iki toplumun da uzlaşmayı destekleyen bu iki-toplumlu projelerden yararlanmasını sağlamaktı. Aralık 2003 te Kopenhag Konseyinden çıkan tavsiye kararının ardından, Kıbrıs kuzey kesimi için 12 milyon EURO luk bir Özel yardım Paketi onaylanmıştır. Kıbrıs Türk toplumu bu yardımın tek yararlanıcıları idi. Bu programlar aracılığıyla Kıbrıs Türk toplumuna sağlanan yardımın büyük bir kısmı Birleşmiş Milletler Kalkınma Fonu (UNDP) aracılığıyla uygulanmıştır. 2003 Ulusal katılım öncesi programları ve 2003 Özel Yardım Paketi çerçevesinde başlatılan ve iki topluma yönelik projeler halen devam etmekte olup, 2006 yaz/güz döneminde sona erecektir. Kıbrıs Türk toplumuna bugüne kadar verilen yardımlar temel olarak şunlara odaklanmıştır 1) kentsel yenileme altyapı çalışmalarının ve özellikle de Lefkoşe Mastır Planının finansmanı; 2) iş dünyasının desteklenmesi; 3) sivil topluma destek; 4) müktesebatla uyum konusunda destek; 5) fizibilite çalışmaları ve 6) sınırlı bilgilendirme etkinlikleri. Bu finansman teklifi geçmişte pilot olarak uygulanmış projeleri genişletmektedir. Alınan dersler: 2000-2003 döneminde Kıbrıs Türk toplumuna sağlanan yardımlarla ilgili olarak sınırlı sayıda değerlendirme etkinliği gerçekleştirilmiştir. 2005 yılında gerçekleştirilen katılım öncesi yardım ara dönem değerlendirmesi iki topluma yönelik projelerin iki toplum arasında işbirliğini teşvik etme açısından memnun edici olduğunu belirtmektedir. Kimisi zorlu ve değişen siyasi bağlamla bağlantılı olan gecikmeler göz önüne alınarak, uygulamadaki verimlilik daha az tatmin edici 3
olmuştur. Ancak; etkinlik, etkiler ve sürdürülebilirlik açısından aktiviteler memnun edici ve yüksek derecede memnun edici olarak değerlendirilmiştir. Sürdürülebilirlik ile ilgili olarak, restore edilen anıtların muhafazası için mevcut kaynaklar açısından Lefkoşe Mastır Planı çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin bazı kaygılar dile getirilmiştir. Altyapı projelerinin ayrıntılı belirleme ve tasarım aşamalarında bu ders göz önüne alınacaktır. 4. STRATEJİ Kıbrıs ta eşzamanlı olarak gerçekleştirilen referandumların sonuçlarının alınmasını müteakip Konsey, 26 Nisan 2004 te aşağıdaki beyanatı vermiştir: Kıbrıs Türk toplumu, Avrupa Birliği içinde bir gelecek yönündeki açık arzusunu ifade etmiştir. Konsey, Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik kalkınmasını teşvik ederek Kıbrıs ın yeniden birleşmesini kolaylaştırmaya ve Kıbrıs Türk toplumunun izolasyonuna bir son vermeye kararlıdır. Konsey, Komisyonu bu amaçla özellikle adanın ekonomik entegrasyonuna ve iki toplum arasındaki ve AB ile olan irtibatın iyileştirilmesine vurgu yapmak suretiyle kapsamlı bir öneri getirmeye davet etmiştir. Konsey, bir uzlaşmaya varılması halinde şimdiden Kıbrıs kuzey kesimi için ayrılmış olan 259 milyon Euro nun şimdi bu amaç için kullanılmasını tavsiye etmiştir. Komisyon tarafından 7 Temmuz 2004 4 de getirilen bir önerinin ardından, Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik kalkınmasının teşvik edilmesine yönelik bir mali destek belgesi oluşturan 389/2006 sayılı Konsey Tüzüğü 27 Şubat 2006 tarihinde kabul edilmiştir. Tüzük, tüzük çerçevesinde finanse edilecek tedbirlerin sıra dışı ve geçici mahiyette olduğunu ve diğerlerinin arasında, Kıbrıs sorununa bir çözüm bulunmasının ardından müktesebatın tam olarak tatbik edilmesini hazırlamak ve kolaylaştırmak için amaçlandığını belirtmektedir. Bu finansman teklifi, AT 389/2006 sayılı Konsey Tüzüğünün 2 nci Maddesi altında belirlenen hedeflere ulaşılmasına ve özellikle de aşağıdakilere katkıda bulunmaktadır: 1) Özellikle kırsal kalkınma, insan kaynaklarının kalkınması ve bölgesel kalkınma ile ilgili olarak, yeniden yapılanma da dahil olmak üzere sosyal ve ekonomik kalkınmanın desteklenmesi; 2) Özellikle enerji ve ulaştırma, çevre, telekomünikasyon ve su arzı alanlarında olmak üzere, altyapının geliştirilmesi ve yeniden yapılandırılması; 3) Diğerlerinin yanında, Avrupa Birliğinin siyasi ve hukuki düzeni hakkında bilgi sağlamak, insanlar arasındaki irtibatları ve Topluluk burslarını desteklemek yoluyla Kıbrıs Türk toplumunu Birliğe yakınlaştırmak; Diğer hedefler ayrı finansman önerileri yoluyla desteklenecektir. 4 07.07.2004 tarihli nihai COM (2004) 465 4
5. KESİŞEN TEMA Yararlanıcı Kıbrıs Türk toplumu olsa da, yardımın kesişen teması her projenin ve etkinliğin, diğerlerinin arasında Kıbrıs Türk toplumuna müktesebata uyum sağlama konusunda yardımcı olmak suretiyle adanın gelecekteki ekonomik ve sosyal birleşmesine katkıda bulunması yönündeki ihtiyaçtır. 6. AMAÇLAR VE AÇIKLAMALAR Bu finansman önerisinde ele alınan hedefler aşağıdakileri içermektedir: Hedef 1 Hedef 2 Hedef 3 Hedef 1: Fiziki altyapının geliştirilmesi Ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi; Kıbrıs Türk toplumunun AB ye yakınlaştırılması Fiziki altyapının geliştirilmesi Uzun yıllar boyunca, Kıbrıs Türk toplumunda altyapı yatırımları ihmal edilmiştir. Fiziki altyapıya yeterli yatırım yapılmaması, su/kanalizasyon, enerji vb gibi temel altyapılarda düşük standartlara ve vatandaşlara sunulan hizmet düzeylerinin düşük kalmasına neden olmuştur. Programın bu I inci kısmında iki ana altyapı sektörü ele alınacaktır: çevre ve enerji. Kıbrıs ın kuzey kesimi için sağlanan 2003 Özel Yardım paketi kapsamında, su/atık su, katı atık ve enerji sektörlerini içeren bu alanlarda üç ihtiyaç analizi ve ön fizibilite çalışması gerçekleştirilmiştir. Buna ek olarak, su/atık su sektöründe, seçilen belediyelerde teknik mastır planlar gerçekleştirilme sürecindedir. Bu hedef kapsamında yer alan projeler bu çalışmalardan elde edilen bulgulara katkı sağlamakta ve çalışmalardan çıkan önerileri daha da geliştirmektedir. 2004-2005 döneminde tamamlanan ihtiyaç analizlerinin kilit sonuçlarından biri, sektörlerin bilgi ve yönetimini iyileştirmek için duyulan muazzam teknik yardıma işaret etmektedir. Yatırım projeleriyle bağlantılı olarak, hedeflenen sektörlerde yönetimin iyileştirilmesi ve proje hazırlama konularında kayda değer bir teknik yardım sağlanması önerilmektedir. Alt-Hedef 1 (a) Çevreyi korumak Arka plan Çevrenin korunması, Kıbrıs kuzey kesiminde bir kilit önceliktir. Katı atık sektörü ile ilgili olarak, Kıbrıs Türk toplumundaki katı atık yönetimi şimdiye kadar temel olarak atık toplama ve boşaltmadan oluşan boru-sonu yaklaşımlarından oluşmuştur. Atık önleme, tekrar kullanım ya da geri kazandırma faaliyetlerinin daha iyi düzenlenmesi ile ilgili inisiyatifler azdır. Mevcut atık bertaraf tesisleri AT 5
müktesebatının ve en önemlisi de Atıkların Düzenli Depolanmasına İlişkin Direktifin gereklerine uygun değildir. Daha geniş toplumlar (kentsel) ise teknik personel sıkıntısına sahiptir; bunun sonucunda da katı atık yönetimi günlük rutin faaliyetlere indirgenmektedir. Katı atık sektöründe politika oluşturmak ya da uzun vadeli planlama yapmak söz konusu değildir. Öte yandan, hem kırsal hem de kentsel toplumlarda aşırı bir niteliksiz işçi fazlalığı vardır ve bu toplumlar genellikle aslında hizmet sunduklarından bir kaç kat daha fazla bir nüfusa yetecek büyüklükteki bir atık toplama parkını yok etmektedirler. Katı atık yönetimi hizmet planlamasının iyileştirilmesi alanında maddi ve beşeri kaynakları optimize etmek konusunda büyük bir potansiyel vardır. Belediyelerce gerçekleştirilen katı atık yönetimi genellikle gerçek maliyetin sadece %20-50 sini karşılayan ücretlerle sübvanse edilmektedir. Katı atık alanında 2004 yılında gerçekleştirilen ihtiyaç analizi bir dizi öncelikli proje belirlemektedir. Katı atık sektöründeki en önemli proje hiç kuşkusuz, bölgedeki en büyük atık toplama alanı olan ve neredeyse Kıbrıs Türk toplumunun yarısı tarafından kullanılan Dikmen Atık boşaltma sahasının yenilenmesidir. Tehlikeli endüstriyel ve tıbbi atıkların, kanalizasyon çamurlarının ve belediye atıklarının hiç bir denetim olmaksızın buraya boşaltıldığına dair kanıtlar mevcuttur; boşaltılan atıkların düzenli olarak sıkıştırılması veya üstlerinin örtülmesi söz konusu değildir. Atıklardan çıkan gaz ve sızıntılar denetim altına alınmadığından, atıkların kendi kendine alev alması ciddi bir problem oluşturmaktadır. Dikmen ihalesiyle ilgili en önemli sorun ise taban geçirmezliğine yönelik parametreleri belirlemek için hiç bir hidrojeolojik çalışmanın öngörülmemiş olmasıdır. Önemli çevresel noktaların dekontaminasyonu ile ilgili olarak ise, Lefke yakınlarında yer alan ve önceleri Cyprus Mining Corporation (CMC).tarafından işletilen terk edilmiş bakır ve altın maden sahaları kilit noktaları temsil etmektedir. Bu maden sahaları, yüzey ve yeraltı sularında kirlilik riskiyle birlikte büyük bir çevresel tehlikeyi temsil etmektedir. Belirlenen projeler Proje 1.1. Kıbrıs Türk toplumuna yönelik katı atık sektörü programı Bu proje, Katılım Anlaşmasının 10 No lu Protokolü Madde 1 uyarınca verilen erteleme kararının geri çekilmesi çerçevesinde Kıbrıs Türk toplumunun katı atık yönetimi yapılarının AB müktesebatı ile kademeli olarak aynı hizaya getirilmesi amacını taşıyan bir dizi etkinliği finanse edecektir. Projenin ilk bileşeni, katı atık üretimine yönelik fizibilite çalışmaları da dahil olmak üzere Kıbrıs Türk toplumu için bir atık yönetim planı hazırlanmasını içermektedir. Fizibilite çalışması, Kıbrıs Türk toplumunda katı atık yönetimi ile ilgili mevcut duruma dair doğru bilgiler temin etmeyi ve sosyal, ekonomik ve ekolojik açıdan sürdürülebilir katı atık yönetim programları için farklı yaklaşımları değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Atık yönetim planını esas alarak, Dikmen atık boşaltma sahasının ve çeşitli atık depolama sahalarının rehabilitasyonu ve atık gömme uygulamalarının yeniden inşası/iyileştirilmesi için mühendislik çalışmaları yapılacaktır. Yapılacak işlerin kapsamı şunları içerecektir: 1) Dikmen atık boşaltma sahasının 6
rehabilitasyonu ve bir atık gömme sahasının inşası inşaat işleri; 2) atık gömme sahasının yanına bir merkezi kompostlama tesisi ya da merkezi olmayan bir kaç adet tesis inşa edilmesi; 3) tehlikeli atıkların yönetimi için bir ara çözüm oluşturulması, 4) bir tıbbi atık arıtma tesisinin kurulması; 5) dağınık ve denetimsiz atık boşaltma sahalarının rehabilitasyonu. Yatırım aşamasından önce, taşınmaza yönelik hususlar enikonu değerlendirilecektir. İkinci bileşen Kıbrıs Türk toplumunda katı atık yönetiminden sorumlu ilgili kuruluşların güçlendirilmesine odaklanmaktadır. Bu kuruluşların güçlendirilmesi sürdürülebilir katı atık yönetimi ile birlikte kilit öneme sahip katı atık müktesebatının etkin bir şekilde uygulanmasına ve icrasına da katkıda bulunacaktır. Üçüncü bileşen; tıbbi atık, endüstriyel tehlikeli atık ve geri dönüştürülebilir evsel atıklar için ayrı toplama programları uygulanması, atığın önlenmesi ve azaltılması konularında farkındalığın arttırılmasını ve eğitim programları gerçekleştirilmesini içermektedir. Atığın en aza indirgenmesi, ayrı toplama, atığın önlenmesi ile ilgili pilot projeler ve evde kompostlama kampanyaları da finanse edilecektir. Bu proje, hizmet, iş ve tedarik sözleşmeleri aracılığıyla uygulanacaktır. Diğer programlarla bağlantı Bu proje, çevre alanında müktesebatın ayrıntılandırılması, uygulanması ve yürütülmesi açısından özellikle uyum sürecindeki desteği ile ilgili olarak TAIEX Kıbrıs Türk toplumu belgesi çerçevesinde sağlanan yardımlarla yakından ilişkilidir. Proje 1.2. Lefke maden sahasının rehabilitasyonuna yönelik fizibilite çalışması Bu projenin amacı, Lefke bölgesindeki Cyprus Mining Corporation (CMC) maden çıkarma ve cevher işleme sahalarının gelecekteki rehabilitasyonu için çerçeve koşulları belirlemek ve daha önce tamamlanan çalışmalardan elde edilen sonuçlara dayanan rehabilitasyon işinin her bir bileşeni için görev tanımlarını ve kavramsal projeleri hazırlamak amacıyla bir dizi saha çalışması gerçekleştirmektir. Özellikle, aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilecektir: Eski CMC maden çıkarma ve cevher işleme sahalarının rehabilitasyonu için kurumsal ve yasal bağlamın değerlendirilmesi; Su ve yeraltı suyu kirliliği, toprak kontaminasyonu, topak ve cevher kurtarma faaliyetlerinin fizibilitesi, Karadağ daki yeraltı madeninin güvenlik ve stabilitesi ile ilgili spesifik saha çalışmalarının hazırlanması; Sahaların her biri için gerçekleştirilecek rehabilitasyon projeleri için en uygun çözümü belirlemeye yönelik tavsiyeler oluşturulması ve başka müdahalelere ihtiyaç olup olmadığının belirlenmesi; Her bir CMC sahasının rehabilitasyonu için kavramsal projelerin hazırlanması; Rehabilitasyon işlerinin her bir bileşeni için keşif bedellerinin hesaplanması; 7
Rehabilitasyon işleri ve bunların denetimi ile ilgili olarak görev tanımlarının hazırlanması Bu proje bir hizmet sözleşmesi ile uygulanacaktır. Alt-Hedef 1 (b) Enerji yönetiminin iyileştirilmesi Arka plan 2005 yılında tamamlanan ihtiyaç analizine göre, mevcut elektrik sisteminin başlıca zayıf yönleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: Yedek kapasite olmamasından kaynaklanan sistem zayıflığı: Son yıllarda, elektrik üretimi düzenli olarak artmaktadır. 2003 ve 2004 yıllarına ait rakamlar, hem enerji hem de pik enerji üretiminde ortalama büyüme oranlarının %10 civarında olduğunu göstermektedir. Elektrik kesintilerine hala sık rastlanmakta olup, bu kesintiler bazen uzun sürebilmektedir; enerji kalitesi ise düşüktür. Elektrik enerjisi başlıca Teknecik Enerji Santralinde (2x60 MW) ve Kalecik Enerji Santralinde (2x17,5 MW) üretilmektedir. Sistem fosil yakıt temellidir. Mevcut kapasite çoğu zaman, pik saatlerde enerji talebini karşılayamamaktadır. Sistem içinde enerji üretimine yönelik hiç bir yedek kapasite olmaması, üretim santrallerinden birinde olağan bakım yapılırken bile elektrik dağıtımında kesintiler yaşanmasına neden olmakta ve Kuzey Kıbrıs ta toplumun ve ekonominin tüm sektörlerini olumsuz etkilemektedir. Yapılan çalışmalara göre, artan enerji talebini karşılamak için 2006 da yeni üretim santrallerine ihtiyaç olacaktır. Yüksek kirlilik oranı: görünüşe göre, mevcut santrallerin hiç birisinde gaz emisyonları için sürekli bir emisyon izleme sistemi yoktur; ancak, özellikle SO² emisyonları açısından çevresel performansın zayıf olduğuna inanmak için nedenler vardır. Yenilenebilir enerji katkısı olmaması: Kuzey Kıbrıs güneş enerjisi sistemlerinin kullanımı için uygun bir coğrafyada bulunuyor olsa da, bu alanda çok az adım atılmıştır. Kıbrıs Türk toplumu yenilenebilir enerji temelli sistemlerden daha fazla fayda görebilir; zira, bu sistemler yakıt temin sorunlarının ve yakıt temelli sistemlerin getirdiği kirlilik sorunlarının ortadan kaldırılmasına katkıda bulunacaktır. Talep tarafının az yönetilmesi: Dağıtım ağı neredeyse nüfusun %100 ünü kapsamaktadır. Eski elektro mekanik ölçüm ekipmanlarından oluşan ölçüm sistemi güvenilir görünmemesinin yanında çoklu ölçümler için de uygun görünmemektedir. Elektrik şirketi Kib-Tek, 2003 yılında ulaştırma ve dağıtım şebekesinde %14 lük bir kayıp olduğunu bildirmiştir. Bu, durumu gözler önüne seren bir rakam olarak değerlendirilmelidir. Kayıpların gerçek düzeyi bilinmemektedir. Dağıtım şebekesi, Türkiye tarafından sağlanan dış mali destekle yenilenmektedir; ancak sistem yine de hayli savunmasız bir durumdadır. Gerçek zamanlı bir izleme sistemi yoktur. Talep yönetimi açısından bakıldığında, tarife sistemi de fazlasıyla basit ve katıdır. Belirlenen projeler Project 1.3 Enerji sektörü yönetiminin yenilenmesi 8
Bu projenin genel hedefi Kıbrıs Türk toplumunu topluluk müktesebatının uygulanmasına ve özellikle de Katılım Anlaşmasının 10 No lu Protokolü Madde 1 uyarınca verilen erteleme kararının geri çekilmesi çerçevesinde, Avrupa Parlamentosunun ve Konseyin 96/92/AT sayılı Direktifiyle değişikliğe uğrayan 2003/54/AT sayılı ve 26 Temmuz 2003 tarihli Elektik Direktifinin uygulanmasına hazırlamaktır. Projenin özel amaçları ise şunlardır: Şebeke ekonomisini, arz güvenliğini ve müşteri memnuniyetini arttırmak ve daha ileri düzeyde iyileştirmeler için gerekli temelleri oluşturmak; Talep yönetimi için araçlar sağlamak, şebeke kayıplarını azaltmak ve bakım; Şebekenin daha esnek ve daha denetimli olmasını kolaylaştırmak; Dağınık üretimi ve yenilenebilir kaynakları ele alacak teknik kapasitenin sağlanması. Bu proje çerçevesinde finanse edilen etkinlikler şunları içermektedir 1) yaklaşık 25.000 müşteri için çoklu uzaktan kumandalı ölçüm sistemlerinin ve teknik ölçüm noktalarının kurulması; 2) reaktif enerji telafi sayaçları dahil olmak üzere uygun reaktif enerji çözümü bulunması; 3) bir denetleyici kontrol ve veri alma sistemi (SCADA - Supervisory Control And Data Acquisition System) kurulması, ve bunlara ek olarak 4) eğitim ve 5) proje yönetimi ve kapasite arttırma/değerlendirme faaliyetleri. Proje, bu üç ana bileşenin tedariki için bir anahtar teslim sözleşme ve bir dizi hizmet sözleşmesi yoluyla uygulanacaktır. Hedef 2: Ekonomik ve Sosyal Kalkınmanın Desteklenmesi Arka plan Yerel altyapının geliştirilmesi: Kuzey Kıbrıs ta 28 yerel topluluk vardır; bunların 21 i kırsal topluluk olarak tanımlanabilir. Yerel toplulukların sadece 4 ünün nüfusu 10.000 in üzerindedir (Lefkoşe, Girne ve Gazimagosa dahil). Bu toplulukların gelir düzeyleri, özellikle büyük sermaye gerektiren kalkınma projeleri söz konusu olduğunda giderlerini karşılamaya yeterli değildir. Bu topluluklar büyük oranda mali transferlere bağımlıdır. Hizmet sunum düzeyleri de yeterli değildir. Kültürel ve tarihi kentsel miras, Kuzey Kıbrıs için önemli bir değeri temsil etmektedir. Katılım öncesi yardım çerçevesinde, 2000 yılından bu yana Lefkoşe Mastır Planı bağlamında çeşitli faaliyetler gerçekleştirilmektedir. 2004 te, Gazimagosa yeniden canlandırma planı da başlatılmış, bu kapsamda tarihi Venedik duvarlarında çalışmalara başlanmıştır. Lefkoşe Mastır Planı çerçevesinde gerçekleştirilen işler de iki topluma yönelik olma özelliğinde dolayı önem taşımaktadır. Lefkoşe, dünyadaki son bölünmüş şehirdir. Lefkoşe Mastır Planı aracılığıyla, her iki kesimi temsil eden mimarlardan oluşan ekipler şehrin en güzel mimari yapılarının bazılarını kente uyumlu bir şekilde restore etmek için çalışmaktadır. Yeniden hayat verilmiş bir şehir merkezi, daha yüksek gelirli hizmet kollarını ve turizmi çekerek hem ekonomik hem de sosyal açıdan önemli bir kaynak oluşturur. Özel sektörün desteklenmesi: Kıbrıs Türk kesiminin özel sektörü, küreselleşmenin getirdiği zorluklarla yüzleşmek için hazırlıklı değildir. Buna ek olarak, bilgi 9
teknolojisi (BT) uygulamalarının gelişimi açısından mevcut durum Kıbrıs Türk kesimi iş dünyasının arkada kaldığını ve genel anlamda yeni dijital ekonomiye ayak uyduracak ve daha da önemlisi Lizbon gündeminin hedeflerini karşılayacak kapasiteye sahip olmadığını göstermektedir. Toplamda bu, Kıbrıs Türk kesimindeki küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ) rekabetçilik düzeylerini ve işyerleri açma kapasitelerini, ekonomik ve sosyal büyümeyi ve teknoloji ve yönetimdeki gelişmeleri olumsuz etkilemektedir. Müktesebatla uyum düzeyi düşüktür. Belirlenen projeler Proje 2.1 Kentsel ve yerel altyapının yenilenmesi Proje, altyapıyı iyileştirerek dengeli ekonomik ve sosyal kalkınmayı desteklemeyi ve yerel altyapı hizmetleri yelpazesini genişleterek Lefkoşe, Girne, Gazimagosa ve diğer küçük kırsal ve kentsel merkezlerin kentsel yenilenmesine ve canlandırılmasına destek vermeyi ve topluma hizmet sunumunu arttırmayı amaçlamaktadır. Proje aynı zamanda nüfusun azalmasını önlemek için seçilen toplumlarda yaşam kalitesini arıttırmayı amaçlamaktadır. Proje aynı zamanda yerel toplumların yerel kalkınma projeleri tasarlama ve uygulama kapasitesini de güçlendirecektir. Altyapı yatırımlarının sürdürülebilirliğini güvence altına almak için ayrıca yerel toplumlara kapasite arttırma olanakları sağlanacaktır. Bununla bağlantılı olarak, bu projedeki faaliyetler aşağıdakileri içerecektir: Kamu tesislerinin iyileştirilmesi de dahil olmak üzere altyapısal ve kentsel yenileme Topluma yönelik tesislerin (gençlik merkezleri, kültür merkezleri, bakım merkezleri, spor tesisleri) geliştirilmesi; Su kanalizasyon sisteminin modernizasyonu. Bu projenin iş, tedarik ve hizmet sözleşmeleri aracılığıyla uygulanması beklenmektedir. Proje 2.2 Kıbrıs Türk toplumu içinde özel sektör gelişiminin desteklenmesi Bu proje, ekonomik zenginlik üreten kesim olarak özel sektörün rolünü arttırmak suretiyle Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik ve sosyal kalkınmasını desteklemeyi amaçlamaktadır. Proje bu amacına AB ile entegrasyonları göz önünde bulundurularak Kıbrıs Türk kesimindeki mikro ve küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin rekabetçi baskılarla başa çıkabilme kapasitesini arttırarak ve yenilikçiliği ve teknolojik modernizasyonu, girişimciliği ve iş kültürünü ve bunlarla birlikte ilgili müktesebata uyumu destekleyerek ulaşacaktır. Bu proje altında gerçekleştirilecek faaliyetler şunlardır: ISO ve Avrupa sertifikasyon süreçlerine uygun olarak kalite ve çevre standartları ile sosyal standartlara uyum konusunda yardım; Lizbon gündeminin hedefleri doğrultusunda e-ticaret platformlarının geliştirilmesi için tesislerin oluşturulması konusunda yardım; 10
Özellikle bitki sağlığı (fitosaniter) ve gıda hijyen standartları açısından, tarım temelli şirketlerin müktesebata uyum sağlama kapasitesinin arttırılması konusunda yardım; AB ile entegrasyonları ile ilişkili iş-odaklı konularda ve müktesebatla ilgili konularda hedeflenen eğitim modüllerinin geliştirilmesi yoluyla Kıbrıs Türk kesimi şirketlerinin kapasitelerinin arttırılması. Bu projenin hibe programları ve hizmet sözleşmeleri yoluyla uygulanması beklenmektedir. Hedef 3: Kıbrıs Türk toplumunun Avrupa Birliğine yakınlaştırılması Arka plan Avrupa Birliği ve AB politikaları konusunda bilgilendirme etkinliklerine yönelik artan bir talep vardır. Katılım öncesi yardım fonları çerçevesinde finanse edilen projeler kapsamında Kıbrıs Türk toplumuna yönelik sınırlı sayıda bilgilendirici faaliyet gerçekleştirilmiş olsa da bunlar artık tamamlanmıştır. Belirlenen projeler Proje 3.1: Avrupa Birliğinin siyasi ve hukuki düzeni hakkında bilgilendirme Bu projenin amacı, Kıbrıs Türk toplumunda Avrupa Birliği ve AB politikaları konusunda farkındalığı arttırmaktır. Katılım öncesi yardım çerçevesinde finanse edilen geçmiş iletişim stratejileri deneyimlerini destekleyecek iletişim faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Desteklenecek faaliyetler, diğerlerinin yanında aşağıdakileri içerecektir: Kuzey Kıbrıs kesiminde bir bilgi noktası oluşturulması; Medya eğitimi, AB kurumlarına medya gezileri, AB konusunda gençlerle çalıştaylar vb gibi etkinliklerin düzenlenmesi; Dağıtılacak materyallerin yayımlanması dahil olmak üzere geçmişteki İletişim stratejisi etkinliklerini destekleyen diğer iletişim etkinlikleri. Projenin hizmet ve tedarik sözleşmeleri yoluyla uygulanması beklenmektedir. 7. DİĞER DONÖRLERLE KOORDİNASYON AT yardımı Kıbrıs Türk toplumunun izolasyonunu kaldırmak ve ekonomik kalkınmasına yardımcı olmak için tek mali destek kaynağı değildir. Kıbrıs Türk toplumu hem işletme giderlerinin hem de büyük sermaye gerektiren yatırım projelerinin finansmanında Türkiye tarafından sağlanan düzenli mali transferlere bağımlı olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Devletler Uluslararası Kalkınma Ajanı (USAid) aracılığıyla Kıbrıs Türk toplumunun diğer başlıca donörünü oluşturmaktadır. Uzun yıllardır, USAid UNDP tarafından uygulanan, her iki kesime yönelik kalkınma projelerine destek sağlamaktadır. 2004 te, Nisan ayında yapılan referandumun 11
sonuçlarının alınmasının ardından, Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik kalkınmasını desteklemek üzere ABD Kongresi tarafından 31,5 milyon USD lik yardım onaylanmıştır. Bir dizi AB Üye Devleti tarafından da müktesebatla uyum konusuna odaklanan çeşitli ikitaraflı yardımlar gerçekleştirilmiştir. 8. BÜTÇE 8.1. Bütçe Tablosu Bu Mali Teklif, farklı faaliyetler için aşağıdaki tabloda gösterildiği şekilde tahsis edilmiş toplam 38,1 milyon EURO luk topluluk fonu kullanılarak finanse edilecektir. Hedefler ve projeler Hedef 1: Fiziki altyapının geliştirilmesi (yaklaşık 27,1 milyon Euro) Alt-Hedef 1 (a) Çevrenin korunması Proje 1.1 Kıbrıs Türk toplumu için katı atık sektörü programı Proje 1.2 Lefke maden sahasının rehabilitasyonu için Maliyetler (milyon Euro) 5 21,20 fizibilite çalışması Alt-Hedef 1 (b) - Enerji yönetiminin iyileştirilmesi Proje 1.3 Enerji sektörü yönetiminin yenilenmesi 5,00 Ara Toplam 27,1 Hedef 2: Ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi (yaklaşık 9,5 milyon Euro) Proje 2.1 Kentsel ve yerel altyapının yenilenmesi 7,00 Proje 2.2 Kıbrıs Türk toplumunda özel sektör gelişiminin 2,50 desteklenmesi Ara Toplam 9,50 Hedef 3: Kıbrıs Türk toplumunun Avrupa Birliğine yakınlaştırılması (yaklaşık 1,5 milyon) Proje 3.1 Avrupa Birliğinin siyasi ve hukuki düzeni konusunda bilgilendirme Alt Toplam 1,50 Toplam 38,10 0,90 1,50 9. UYGULAMA a) Mali yönetim ve proje yönetimi 1.1, 1.2, 1.3 ve 3.1 no lu projelerin uygulaması Mali Tüzük Madde 53(1) uyarınca olacaktır 6. 5 6 Bu tabloda gösterilen bireysel mali tahsisler, finansman teklifinin ömrü süresince +/- %15 e kadar dalgalanmalara tabidir. 25 Haziran 2002 tarihli 1605/2002 no lu Konsey Tüzüğü (AT, Euratom); RG L 248; 16.9.2002, s.1. 12
Satın alma, Mali Tüzük Kısım 2 Başlık IV ve Tüzüğün uygulama kuralları altındaki Kısım 2 Bölüm 3 Başlık III hükümleri ve Üçüncü ülkelerle işbirliği amaçları çerçevesinde Avrupa Toplulukları Genel Bütçesinden finanse edilen hizmet, tedarik ve iş sözleşmeleri için Kural ve Usuller başlıklı 24 Ocak 2006 tarihli Komisyon Kararı hükümleri doğrultusunda yapılacaktır 7. 29 Nisan 2003 tarihinde Avrupa Birliği ile Birleşmiş Milletler arasında imzalanan Mali ve İdari Çerçeve Anlaşması çerçevesinde, 2.1 ve 2.2 no lu projelerin uygulaması, Mali Tüzük Madde 53.1 (c) uyarınca ve diğer donör olan Birleşmiş Milleler (BM) ile ortaklaşa gerçekleştirilecek, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ise uygulayıcı kurum olacaktır. b) Sözleşme imza ve yürütme son tarihleri Tüm sözleşmelerin 31.07.2009 tarihine kadar yapılması gerekmektedir. Sözleşme süresi hiç bir şekilde küresel taahhütlerin verildiği tarihten itibaren üç yılı geçemez. Sözleşmelerin yürütülmesi için son tarih ise 15.12.2011 dir. Yasal taahhütlerin verildiği tarihten itibaren hesaplanan üç yıllık dönem içerisinde hiç bir ödemenin gerçekleştirilmediği bütçe taahhütleri üzerindeki taahhütler kalkacaktır (Mali Tüzük Madde 77 uyarınca). c) Doğanın korunması Bir projenin doğanın korunması açısından önem teşkil eden alanları etkilemesi durumunda, Habitat Direktifi Madde 6 uyarınca uygun bir değerlendirme belgelenmelidir 8. 10. İZLEME VE DEĞERLENDİRME Program çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetlere ait tüm hesap ve işlemler, Komisyonun ve Sayıştayın sorumluluklarından bağımsız olarak Komisyon tarafından tutulacak bir dış denetçi tarafından düzenli aralıklarla denetlenebilir. Ayrıca, Komisyon da gerekli denetimleri ve yerinde kontrolleri yapabilir. Bunu kolaylaştırmak için, Komisyon bu Program altında finanse edilen tüm faaliyetlere ilişkin muhasebe belgelerini ve mali belgeler ile işletme belgelerini saklayacak ve tüm ilgili mali bilgileri talep üzerine Avrupa Sayıştayı ve Avrupa Komisyonunun yetkili organları için emre amade kılacaktır. Komisyon, seçilen yüklenicilerden gelecek raporlar ve bağımsız değerlendirmeler esasında Programın uygulamasını izleyecektir. 7 8 En son 20 Temmuz 2005 tarihli 1261/2005 sayılı Komisyon Tüzüğü (AT, Euratom) (RG L201; 07.08.2005; s.3) ile değişikliğe uğrayan 23 Aralık 2002 tarihli 2342/2002 sayılı Komisyon Tüzüğü (AT, Euratom); RG L537; 31.12.2002; s.1. 22.7.1992 tarihli 92/43/AET sayılı Konsey Direktifi (RG 206/7; 22.7.1992). 13
Komisyon hizmet birimleri ayrıca 389/2006 sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde finanse edilen faaliyetlerin ara dönem ve ön/son değerlendirmeye tabi olmasını sağlayacaklardır. Uygulama süresince uygun planlama ve düzenli raporlama faaliyetleri gerçekleştirilecektir. 11. DENETİMDE SAHTECİLİĞE KARŞI TEDBİRLER Bu programın uygulanmasından kaynaklanan tüm anlaşma ve sözleşmeler Komisyonun denetim ve mali kontrolüne (Avrupa Sahtecilikle Mücadele Ofisi European Anti-Fraud dahil olmak üzere) ve Avrupa Sayıştayının denetimine tabi olacaktır. Topluluğun mali çıkarlarının etkin bir şekilde korunmasını sağlamak için, Komisyon (Avrupa Sahtecilikle Mücadele Ofisi European Anti-Fraud dahil olmak üzere) 2185/96 14 sayılı Konsey Tüzüğünde (AT, Euratom) öngörülen usullere uygun olarak yerinde kontroller ve teftişler gerçekleştirebilir. Yukarıda açıklanan denetim ve kontroller, Topluluk fonları sağlanmış olan tüm görevlendirilmiş organlar, yükleniciler ve alt yükleniciler için kabili tatbiktir. 12. GÖRÜNÜRLÜK/TANITIM Komisyon, program kapsamında finanse edilen tüm etkinlikler için görünürlük/tanıtım prosedürlerinin AB görünürlük yönlendirici ilkelerine (http://europa.eu.int/comm/europeaid/visibility/index_en.htm. uygun olmasını sağlamak için gerekli tedbirlerin alınmasını sağlama sorumluluğuna sahip olacaktır. Bu programın uygulanmasında, Komisyon AB eylemlerinin yararlanıcı toplum içinde azami görünürlüğe sahip olmasını sağlayacaktır. 13. ÖZEL KOŞULLAR (1) Bu Finansman Teklifi çerçevesinde finanse edilen eylemlerin uygulamasında, mal ve mülk edinme hakları da dahil olmak üzere gerçek ve tüzel kişilerin haklarına saygı duyulmalıdır. (2) Bu finansman teklifinin uygulamasında, uygun yerlerde ada genelinde planlama faaliyetleri göz önünde bulundurulacaktır. (3) Bu mali teklifteki hiç bir şey Kıbrıs Cumhuriyeti Hükümeti dışında her hangi bir bölgedeki herhangi bir kamu merciinin tanınması anlamına gelmez. (4) Satın alma ya da hibe sözleşmelerinin verilmesine ilişkin ihalelere katılım ile ilgili olarak, 389/2006 sayılı Konsey Tüzüğü Madde 8 paragraf 1 de belirtilen Avrupa Birliği Üye Devletlerinin tüm gerçek ve tüzel kişileri 14 11 Kasım 1996 tarihli 2185/96 sayılı Konsey Tüzüğü (AT, EURATOM), RG L 292; 15.11.1996; s. 2-5 14
terimi, bölgelerde yerleşik olan ya da ikamet eden ve gerçek anlamda var olan tüm yerli tüzel kişileri kapsar. Bu, ihale davet mektuplarında ve teklif vermeye davet mektuplarında belirtilecektir. 15