tem Yıl:8 Sayı:16 2010. 61-97 İNCLLRD ve İSLA FSİR GLNGND YAHUDA SKARYO 1 Doç. Dr. Feth Ahmet POLA Selçuk Ünverte lahyat Fakülte "'n byük cezaya çarptırılan, Şu yukarıdak nıh' ded, utam, 'İkaryot Yahuda'; Başı ağzın çnde, çırpınan ayaklar boşlukta... " 2 ÖZ Bu makale, mevcut ncllerden atta, arko, Luka ve Yuhanna nel le Barnaba, Azz homa ve Yahuda ncllern mukayeel br şeklde ncelemek uretyle Yahuda karyot hakkında Hırtyan düşüncende varolan algıları değerlendrmekte ve bu konuda lam tefr kaynaklarındak blgler tahll etmektedr. Bu çerçevede, a'nın çarmıha gerlmenn, br havarnn hanet ebebyle m yoka lah br görevlendrmeye boyun eğen taatkar br havarnn myonunu cra etmeyle m gerçekleştğne dar kuşkulu orular ormaktadır. Konu hakkında lam tarhndek pek çok rvayet ve anlatı, kanonk ve apokrf ncllerde zkredlen tarh blglerle örtüşmektedr; şu kadar var k Kuran'da Hz. a'nın çarmıha gerldğ ddaı tümüyle reddedlr ve çarmıha gerlenn, a'ya benzetlen br başka şahı olduğu vurgulanır; oya eldek kanonk ve apokrf ncllerde Yahuda karyot hem br han hem de br kahraman olarak rernedlmektedr. Anahtar kelmeler: Yahuda karyot, Kanonk ncller, Apokrf ncller, efr, Çarmıh, a'nın Ref ABSRAC Juda lcarot n the Gape/ and n the llamc radton of lnterpretaton "'hat faremot aul up there, 'the mater ad, 'Wıoe lnıb are quverng wtlı ntener pan? I Juda, cal! ed Iear ot: See! H lıead Inde Ize lıeat/ı, outde lı leg reman... " 3 1 ürkçe tercüme verlen makalenn nglzce alı çn bk. Feth Ahmet Polat, "Juda lcarot n the Gopel and n the llamc radton of lnterpretaton", HIKA: Journal of llamc heology and Relgou ducaton, ayı: 2, Freburg 2011. akale, yazarın kend tarafından kım müdahalelerle ve ürk okuyucuu çn önerlme uygun olduğu düşünülen farklı kaynakların lave edlmeyle ürkçeye çevrlmştr. 2 Dante Algher (721/1321), he Frt cantcle, lnferno, of the Dvne Comedy of Dante Algher (ran. homa Wllam Paron), cambrdge Pre of John Wlon and Son, Botan 1867, pp. 212; lah Komedya (tr. Rekn ekoy), Oğlak, tanbul2004,. 279-280). 3 Dante Algher (721/1321), the Frt cantcle, lnferno, of the Dvne Comedy of Dante Algher (ran. homa Wllam Paron), cambrdge Pre of John Wlon and Son, Botan 1867 ~;
62 Doç. Dr. Feth Ahmet POLA h artcle attempt to clarfy the queton of the role of Juda n the gopel and to put forth the nformaton about th ue by comparng the aforementoned gopel and ther attempt to challenge the l nk between thee. data and the account of the crucfxon of Jeu Chrt by the betrayal of an apotle, epecally wthn the approache to crucfxon n llamc thought. ot of the extng narraton and explanaton about the ue appear n the Canancal and Apocryphal Gopel and n the Holy Qur'an. ot of the report that appear n the book of the nterpretaton of the Holy Qur'an are n harmony wth canancal Gopel to a great extent. he dfferng pont n thee reource the clear Qur'anc nformaton cancemng the fact that the peron crucfed wa not Jeu Chrt. On the other hand, t doubtle that one hould hande the paage that appear n the canancal and apocryphal Gopel regardng Juda lcarot' beng ether a betrayer or "a hero" wth care. Key word: Juda lcarot, Canancal Gopel, Apocryphal Gopel, xege of the Ho Iy Qur'an, Crucfxon, Rang of Jeu to Go d GIRŞ j Kle tarafından apokrf kabul edlen ncllerden bugün elmzde mütedavl olanlar çernde meşhur olanları Barnaba, Azz homa ve on olarak bulunan Yahuda ncl'dr. Doğruu bu ncllern otantk olup olmadıkanna dar brçok tartışmanın yapıldığı blnmektedr, Özellkle klenn, bazı temel tkadl konular hakkında eldek dört ncl'den farklı paajlara ahp olan Kıbrı Yahudlernden Yuuf Barnaba ncl 5 hakkında ert eleştrler bulunmaktadır. Havar olup olmadığı da tartışılan bu şahın kaleme aldığı ncl'n br ülüman tarafından ya da hem Hırtyanlık hem de lamyet hakkında blg ahb olan br tarafından yazıldığını dda edenlern ayıı az değldr; 6 ancak Barnaba ncl~nn mevukyet konuunda -en azından dğer dört nc! kadar- yapılmış cdd araştırmalar bulunmaktadır. 7 Bunlara dayanarak makalemzde Barnaba nel'nn de ele alınmaının uygun olacağı düşünülmüştür. öte yandan mukayeelerde mutlaka bu ncl'e müracaat etmemz gerektren huu, ele aldığımız konu hakkın- --+--+ 212. 4 Hırtyan dünyaında çeştl dönemlerde toplanan konller netcende varolan yüzlerce ncl nühaından dört tane (atta, arko, Luka, Yuhanna ncller) kanonk; yan ahh, a!llam nc! olarak kabul edlrken bunların dışındak ncller (Azz homa, Barnaba, Yahuda ncler gb neller) apokrf; yan uydurma, ahte ncller olarak de!lerlendrlmştr. Bk. urphy, R.., canon, Bblcal", New cathole neyelopeda (nşr. Serart L arthaler), 1-XV, homon and Gale, Wahngton 2003, lll, 21-34; Henkey, C. H., "Apoerypha", New C8thole neyclopeda (nşr. Serart L arthaler), 1-XV, homon and Gale, Wahngton 2003, ı, 548-558. 5 Reullern şler 4: 36; Aygün, Abdurrahman, Bamaba nel (nşr. Oman Clacı), ekn, Konya 1989,.. 7. 6 Barnaba'nın kendnn dah havarlerden br oldu!lu tartışmalıdır. Bk. Gündüz, Şna, Pavlu: HırtyanlıjJın marı, Ankara Okulu, Ankara 2001,. 48. Hırtyanlar, 16. ya da 17. aırda yaşamış olan panya! yahut talyan kökenl br orko'ya at oldu!lunu dda ettkler bu metnn, ülümanların on zamanlarda dört elle arıldıkları özde orjnal Kutal Ktap metnlernden br oldu!lunu, gerçekte e br orta aır blmel ahtekarl@ndan öte br özelll olmad@nı ler ürmektedrler. Bk. Huge, homa Patrek, Dlctonary of Ilam, unhram anoharal Publher, New Delh 1995,. 36-37; Schrrmacher, Chrtne, "the lnfluence of Hgher Bble Crtcm on ulm Apologetc n the Nneteenth Century", ulm Pereepton of Other Relgon: a Htarcal Survey (nşr. Jeque Waardenburg), Oxford Unverty Pre, New York 1999,. 274; Rhode, J. N., "Barnaba, New cathole ncyclopeda (nşr. Serart L. arthaler), ı-xv, homon and Gale, Wahngton 2003,150-151. 7 Harman, ömer Faruk, etn, uhteva ve Kaynak Açıından Bamaba Inel (Baılmamış), tanbul 1994,. 152-180.
ncllerde ve lam efr Gelenegnde Yahuda karyot 63 da lam düşüncende Barnaba nel'ndek muhtevayla paralel brçok zahın bulunmaıdır. Apokrf ncller çernde değerler:ıdrmeye alacağımız knc ncl, bu makalenn de kaleme alınmaının neden olan ncl'dr. Yakın zamanlarda yen br ncl nühaının blm dünyaının dkkatne unulmuş olmaı, konuyla lgl böyle br çalışmanın yapılmaının faydalı olacağ;ı kanaatn uyandırmıştır. arh yazmalar konuunda Ölü Denz'n Kumran bölgenden 8 onra oldukça mümbt br araz olan ıır çöller, 1959 yılında St. homa nel'nn bulunmaından onra, bu efer nye taraflarında br mağ;arada bulunan On üç ayfalık Yahuda nel'yle dkkatern tekrar Apokrf nclere çevrumene neden oldu. 1970 yılında bulunan bu yazmaların, karbon tetler onucu yaklaşık 1700 yıllık br geçmş olduğu tept edldğnde, çok öneml br keşfle karşı karşıya ol unduğu anlaşılmıştır. ldek belgelern zaman çernde yıpranmaya başlamaı üzerne, 2001 yılında vçre'dek br vakıf tarafından Kopt dlnden nglzeeye tercüme ettrlen bu ncl, bugüne kadar var olan öneml br dda hakkında yen şüpheler ortaya atmış görünüyor. Alında lk defa Lyon'dak br papaz tarafından. 180 yılında muharref olarak lane edlen bu ncl'n varlığı blnmekteyd; ancak o tarhten bu yana öz konuu ncl'n metnne ratlanmamıştı. Bazı araştırmacılar bu ncl'n, heretk Gnotkler araında tbar gören ve m. 130 le 170 araında yazıya geçrlen br nc! olduğunu ler ürmüşlerdr; 9 ne var k yukarıda fade edldğ üzere bulunan nühalar üzernde yapılan tetler, nühaların çok daha ek br tarhe at olduğunu ortaya koymuştur. Natonal Geoghraphc Socety orjnal dldek nühalarla bunların br komyon tarafından yapılan, bzm de çalışmada tfade ettğmz, nglzce tercümelern yayımlamış bulunuyor. 10 Bu 8 Oman, Ahmed, ahtottu't-bahr'i-eyyt, Daru'ş-Şurk, Kahre, t.,. 27. 1947 yılından ber bu bölge blnmekte olup Ölü Denz'e yakın br yerdedr. Bk. Nehtat, ordkha, "Qumran", ncyclopaeda Judaca (ed. Fred Skolnk), 1-XXII, homon and Gale, USA, XVI, 778. O dönemde burada Ycışayan Hırtyan toplulu~a 'Kumran oplulul!u' adı verlmektedr. Bk. Bruce, F. F., New etament Htory, a Gallee Book, New York 1980,. 101. 9 Yamauch,.., "Apocryphal Gopel", the Internatonal Standard Bble ncyctopeda: A-D (nşr. Geoffrey W. Bromley), Wllam B. erdman Publhng, Wyomng 1995,. 185. 10 Bu huuta aşal!ıdak adrelerden yeterl blg alınablr. http://www9.natonalgeographc.com/ lotgopelf (10.02.2009); http://www.nytme.com/2006/04/06/cence/06cnd-juda.html? ncamp=artcle popular (10.02.2009); http:/ /www.abcnew.go.com/prmetme/tory?d= 1810169&page=1 (10.02.2009) Son zamanlarda Amerka'da yapılan br nceleme, adı geçen tercümenn yanlışlıktarla dolu oldul!unu dda etmektedr. Houton'dak Rce Ünverte uzmanlarından Aprl D. DeConck, Natonal Geographc uzmanlarının Yahuda ncln yanlış çevrdklern ler ürmüştür. DeConck, he hrteenth ApoUe adlı on ktabında, 'Benm çevrm Yahuda'nın şeytan oldu~unu ortaya koyuyor" demektedr. Kend çevr ve analzlernn Yahuda'nın han oldu~u yolundak gelenekel nanışa uygun düştü~ünü kaydeden DeConck, Yahuda nclnn çevrlmende çok cdd yanlışlar yapıld@nı belrtmektedr. Bk. http:jjwww.aprldeconck.comjgopelofjuda.html (10.02.2009); http://www.nytme.com/2007/12/01fopnon/01deconnk.html?ex=1354251600&en=91c47 8a2d5fb0116&e=5124&partner=permalnk&exprod=permalnk (10.02.2009). Bze göre bu huuun da cdd anlamda tetkk edlme gerekr. akalede, Rudolph Kaer ve arkadaşları tarafından yapılan tercüme kullanılmıştır. Bk. he Gope/ of Juda (ran. Rodolphe Kaer, arvn eyer, and Gregor Wurt n collaboraton wth Francho Gaudard), 2006. Francho Gaudard'dan yardım alınarak yapılan bu tercüme he Natonal Geographc Socety tarafından 2006 yılında neşredlmştr.
64 Doç.Dr. Feth Ahmet POLA makaley hazırladığımız ırada, aynı konuyla lgl olarak ahmut Aydın tarafından da br makale hazırlandığını öğrendk, ntekm bu çalışma, nternet.üzernden yayımlanan derglerden brnde neşredlmştr. 11 Konuyla lgl dğer br ncl e homa nel olarak blnmektedr; ancak bu ncl'de Yahuda hakkında herhang br blg bulunmamakfadır. 12 akalemz, bu ncllerde Yahuda'nın rolünün ne olduğunu netleştrmeye ve bu konudak blgler mezkqr ncler mukayee ederek ortaya koymaya çalışacak, huuen lam düşüncende çarmıh hade özelnde Hz. a'nın ele verlme konuundak rvayetlern bu blglerle olan bağlantıı orgulanacaktır. Böyle br ncelemenn, lam tefr geleneğnde hl- Ktap'tan gelen rvayetlern ana damarfarını ortaya koyma açıından br katkı ağlayableceğ düşünülmüştür. Blndğ gb Hırtyanlık düşüncende en öneml akat konularından br, Hz. a'nın çarmıha gerlme meeledr. Bu konu, Hırtya n lm adamlarını olduğu kadar ülüman lm adamlarını da yakından lglendrmştr. 13 uhtemelen bunun neden, aynı konunun hem Hırtyanlığın hem de lam'ın kutal metnlernde ele alınmış olmaı; ancak olayın, vuzuha kavuşturulmayı zorunlu kılacak derecede kapalı anlatılmaıdır. Alında bugünkü meşhur dört ncl'de konunun kapalı br anlatımla unulduğu tam olarak öylenemez; ancak özellkle Barnaba nel'nn ortaya çıkışından onra, meefenn tam br karışıklığa boğulduğu görülmektedr. Son olarak Yahuda nel'nn ortaya çıkmaı e meeley daha da grft hale dönüştürmüştür. 14 Konuyla lgl yapılan bazı çalışmalarda, Yahuda karyot'un ncllerdek farklı durumuna detaylı br şeklde şaret edlmemş olmaı, 15 bu çalışmanın yapılmaı gerektğ fkrne götürmüştür. a ka- ~ II A.. - ydın, ahmut, "Yahuda lkaryot Br Han m, Yoka Br Kahraman mı? Yahuda Inel Uzerne Br Yorum", /et ve Nhat, Yıl: 3, Sayı: 1-2, Hazran 2006. 12. Bugün elmzde bulunan apokrf Incllerden br dğer e 1945 yılında ıır'da br kaya mezar oyuğunda bulunan yazmalar ayende varlığından haberdar olduğumuz Ddml Azz Yahuda homa tarafından kaleme alınan ncl'dr. Bakır br levhaya arılı 12 nühadan oluşan ve paprü üzerne yazılmış olan bu ncl, daha onra Kopt dlnden muhtelf Batı dllerne tercüme edlmştr. ürkçemzde yayımlanan homa nel e Franızca tercümenden çevrlmştr. Bu ncl'n dğer dört ncl'den farklı olarak on derece muhtaar tarzda kaleme alınmış olmaı dkkat çekcdr. Ancak bu ncl'de Yahuda karyot'un çarmıh hadendek rolünden, hatta çarmıh hadenn kendnden öz edlmemektedr. Bk. homa'm nc/, a'nm Gerçek Sözler (tr. rgün Arıkal), Ruh ve adde, tanbul, 1988. 13 Konuyla lgl farklı rvayetler ve bu rvayet! ere dar değerlendrmeler hakkında b k.. Sam Baybal, brahm Dnlerde eh'n Dönüşü, Yedveren, Konya 2002; Şeltut, ahmüd, "a'nın Ref (tr. them Ruh Fığlalı)", Ankara Ünverte lahyat Fakülte Derg, Ankara 1978, clt XXIII,. 319-324; Yazıcı, hak, "Kur'an'a Göre Hz. la'nın Ref ve lgl ayetlern Yorumlarının ahll", Ondokuz ayı Ünverte lahyat Fakülte Derg, ayı: 20-21, Samun 2005,. 69-101; Ünal, ehmet, "efr Kaynaklarına Göre Hz. a'nın Ölümü, Ref ve NüzOü eele", lamyat, clt lll, ayı: 4, Ankara 2000,. 133-146. 14 Konu hakkında on yıllarda pek çok çalışma kaleme alınmıştır. Bk. hrman, Bart D., the Lot Gope/ of Juda lcarot A New Look at Betrayer and Betrayed, Oxford Unverty Pre, London 2006; Robnon, Jame cconkey, the Secret of Juda: the Story of the undertood Dcpte and H Lot Gope/, HarperColln, New York 2007; Heat, Gordon L, Porter, Stanley., the Lot Gope/ of Juda: Separatng Fact from Fcton, Wllam B. erdman Publhng, Wyomng 2007; Kroney, Herbert, the Lot Gope/: the Quet for the Gope/ of Juda /carot, Natonal Geographc Socety, 2007. 15. - Rahmetullah fend (1306/1889), tzharu'i Hakk ercüme (tr. Omer Fehm fend, Nüzhet fen-
ncllerde ve lam efr Gelenegnde Yahuda karyot 65 lenn ana amacı, adı geçen ncllerde bu anlamdak farklılıklardan brne, çarmıh hadende Yahuda karyot'un rolüne şaret etmektr. Bunu yaparken hem kanonk hem de apokrf nclere (St. homa, Barnaba ve Yahuda ncl) şaret edlecek, bunlarda ele alınan konuların, lam tefr geleneğnde naıl ele alındığı zah edlecektr. A- ÜDAVL NCLLR' GÖR YAHUDA SKARYO'UN ROLÜ Yahuda karyot, Smon adında br Yahud'nn oğlu 16 olup Romalı dareclern zulmünden çok çekmş br bölgede hayata gözlern açmıştı. Kendne karyot adının verlmene dar brkaç görüş bulunmaktadır. zahlardan brne göre, Yahuda'ya bu mn verlmş olmaı, Latncede 'katl' ya da 'ukatçı' anlamına gelen 'caru' kelme le bağlantılıdır. Yahuda karyot'un kend ya da aynı adı taşıyan babaı Roma egemenlğne karşı mücadele veren gzl, radkal br dn grubun üye dler. Bu gruba üye olanlara da karyot adı verlmekteyd. 17 Dğer br görüşe göre bu m, Yahuda bölgenn Keryot kaabaından olduğu çn Yahuda'ya verlmş olup 18 karyot, 'Keryotlu adam' anlamına gelmektedr.19 lbette Yahuda, Hz. Yakub'un oğullarından br olmaı haebyle o dönemde gelenekel olarak çok ık kullanılmakta olan br md, Zaten atta, arko, Luka ve Yuhanna nel'nde Yahuda m kırkı k defa geçmekte olup bunların kahr ekeryet Yahuda karyot'tan bahete de kalan kımı başkalarıyla lgldr? 0 Kerkegaard'a göre Yahuda karyot meelende Hırtyan lahyatında yapılan yorumlar, Hırtyan düşüncenn daha dern alanlarına yapılmış ondaj teşebbüler hüvyetndedr. 21 Her ne zaman herhang br Hırtyank araştırmada "han" kavramı zkredlecek ola, akla hemen Yahuda karyot gelmekte- -+-+ d), Sönmez, tanbul, 1972,. 130, 139, 140, 187, 686, 710; Kuzgun, Şaban (2000), Dört nc/ Farktıklan ve Çelşkler, Ankara 1996,. 332-338; Baybal, brahm Dnlerde eh'n Dönüşü,.137-152. 16 Flanagan, N.., "Juda lcarot", New Catholc ncyc/opeda (nşr. Serart L arthaler), 1-XV, homon and Gale, Wahngton 2003, VIII, 14. 17 Bammel, rnt, "Juda lcarot, ncyclopaeda Brtannca: a New Survery of Unveral Knowledge (nşr. Warren. Preece), 1-XXIV, ncyclopaeda Brtannca Ine., USA, 1965, XII, 117; Aydın, ahmut, "Yahuda karyot,. 794. Yahuda kaıyot adına on zamanlarda br wet;ı adre açılmıştır. Bk. http://www.judacharotcom/ (10.02.2009) 18 cdonald, Wllam, Kutal Ktap Yorumu (Yen AnUaşma Ser), 1-111, Yen Yaşam, tanbul2000, ı, 298. Bazı çalışmalarda karyot'un m "Juda of Carot" şeklnde kaydedlmştr. Bk. Hueter, John., atthew, ark, Luke, John: Now Juda and H Redempton: (n Search of the Real Juda), Branden Book, 1983,. 134; aclaren, John Jame,"Jeu Chrt", the /ntematonal Standard Bble ncyc/oapeda (nşr. Jame Orr), 1-IV, the Howard.Severance Company, Chcago 1915, lll, 1642. 19 Cheyne,. K., "Juda lcarot", ncyclopaeda Bblca: a Crtca/ Dctonary of the Lterary Poltc~l and Relgou Htoryt the Archeology Geography and Natural Htory of the Bb/e (nşr.. K. Cheyne- J. Sutherland Black), 1-IV, the acmllan Company, London 1991, ll, 2623-2624. 20 Bk. üjde-ncl'n ABC Dzn,. 534. 21 Kerkegaard, Soren (1813-1855), Joumal and Paper (nşr. ve tr. Howard V. Hong, dna H. Hong), ll. Volume,lndana Unverty Pre, Bloomngton 1970,. 512.
66 Doç.Dr. Feth Ahmet POLA dr.2 2 Doğruu Yahuda karyot'un çarmıh hadendek hıyanet, ncllerde farklı tonlarda anlatılır. Bu farklı tonlar, km zaman Yahuda'nın kşlğn tept noktaında öne çıkarken çoğu zaman ona atfedlen olguların ya da öylenlern tutarızlığında kendn götermektedr; 23 ancak şuraı katdr k kanonk ncllern tamamı onu br han olarak betmlemektedr. 24 eelenn netleşmene katkıda bulunmak makadıyla, ncllerde geçen Yahuda le lgl bölümlern bazı başlıklar halnde ncelenme uygun olacaktır. Bunu yaparken öncelkle Yahuda karyot hakkında menf yaklaşıma ahp ncllerden atta, arko, Luka, Yuhanna ve Barnaba'dak blgler zkredlecek, bu bölümlerde mezkor ncller araındak farklılıklara da şaret edlecektr. Daha onra bunların tam ak fadelere ahp Yahuda nel'ne başvuru lacaktır. n onda e lam düşüncende konunun ne şeklde ele alındığı ncelenerek bu gelenek çernde Yahuda'nın rolüne dar blglern kaynaklarına şaret edlecektr. f 1. Çarmıh Hadenden Öncek Dönemde Yahuda karyot'a enf Bakış atta nel'nde olmayıp da arko, Luka ve Yuhanna ncllernde yer alan br paajda, vaaz vermek katıyla dağa çıkan Hz. a'nın yanındak şakrtlerden bahedlrken Yahuda karyot da zkredlr ve bunun, daha onra a'yı ele veren Yahuda karyot olduğu belrtlr. Doğruu bu fadelern -... Ve Yahuda karyot'u, k bu da a'yı ele verd (arko 3:19);... Ve han olan Yahuda karyot (Luka 6:16); a onlara cevap verd: Sz Onkler' ben eçmedm m? Ve zden br bltr. karyotlu Smon'un oglu Yahuda hakkında öyled; çünkü Onkler'den br ken a'yı ele verecek olan o d (Yuhanna 6: 70-71)- ncl'n alından mı, yoka arko, Luka ve Yuhanna'nın yorum amaçlı lavelernden m olduğu ken olarak anlaşılmamakla brlkte ülup, bunların tefr amaçlı kşel taarruflar olduğu zlenmn uyandırmaktadır. Özellkle Yuhanna'da geçen fadeler bu açıdan dkkat çekcdr. Barnaba nel'nde a'nın dağda vaaz verrken benzer özler öyledğne şaht olmaktayız. 19. babda anlatıldığına göre, a, eçlen on k havarden brnn şeytan olduğunu öyleynce, havarler üzüntüden aparı kelrler, çlernden a'nın özlern gzlce yazmakta olan br, a'ya bu şeytanın kend olup olmadığını orar; a bu yazıcıya dönerek; "Bu kadar üzülme Barnaba; 22 Ree,, "Betray; Betrayer; Delver (up)", the Internatonal Standard Bble ncyclopeda: A-D (nşr. Geoffrey W. Bromley), Wllam B. erdman Publhng, Wyomng 1995,. 480. 23 Konuyla lgl üç temel teor bulunmaktadır: lk, onun br katl olduğunu ve a'yı öldürmek üzere havarler araına ızdığını ler üren teordr. knc, onun br kader kurbanı olduğunu ler ürer. Hanlk, onun br kader olarak boynuna yazılmıştır. Üçüncü görüş e bu üreçte brbrn etkleyen pek çok hadenn ardı ardına gelmene dkkat çeker ve meelelero bütüncül br bakış açııyla yenden ele alınmaı gerektğn vurgular. Bk. cane, Anthony, the Place of Juda lcarot n Chrtology, Ahgate Publhng, Surrey 2005,. 13, 59; Dawkn, Rchard, the God Deluon, Houghton ffln Harcourt. Boton-New York 2006,. 252; Kerr, C.., "Juda lcarot", Internatonal Standard Bble ncyclopeda (nşr. Orr, Jame), 1915. 24 Bu durum nc! tefrlernde de arahaten fade edlmektedr. Bk. cdonald, Kutal Ktap Yorumu, ı. 162-163, 203, 298, 484, 530.
ncllerde ve lam efr Gelenegnde Yahuda karyot 67 çünkü Allah'm dünyayı yaratmadan önce eçtkler he/ak olmayacaktır. Sevn; çünkü enn adm hayat ktabında yazılıdır. n der. Kendnn kötülüğünü teyenn, lah duygudan yokun br olduğunu haber verr; ancak burada a'nın teell edc özler karşıında havarlern rahatladığı öylenr k bu umum fade, Yahuda karyot'un havarler çnde addedlmedğ br paajda geçer. Bu paajlarda Yahuda karyot adının zkredlmeme, dğer ncllern bu bölümündek açık fadelern, şah br lave olableceğn de götermektedr. 2. ecdell/ eryem Hadende Yahuda lkaryot'un avrı atta'da olmayıp da Yuhanna nel'nde yer alan br paaj, on yemekten önce cüzamlı Smon'un evnde ken a'nın üzerne yağ döken br kadın le lgl ahnedr. Bu hadede kendnden bahedlen günahkar kadın, on dönemde aktüel br şeklde gündeme gelen ecdell eryem'dr. Aynı ahne farklı anlatım tarzları le hem atta (26: 6-13) hem Luka (7: 36-50) hem de arko ncl'nde (14:3-9) yer almaına rağmen, bu ahnede trazda bulunan şahın Yahuda karyot olduğu adece Yuhanna ncl'nde, Fııh Yemeğ 25 ahnende tarh edlmştr: ua, Fııh Bayramı'ndan altı gün önce, ölümden drlttg Lazar'ın bu/undugu Beytanya'ya geld. Orada kend çn br zyafet düzenledler. arta hzmet edyordu. a'yla brlkte ofrada oturanlardan br de Lazar'dı. eryem, çok degerl af hntümbülü yagından yarım ltre kadar getrerek a'nın ayaklarına ürdü ve açlarıyla ayaklarını ld. v yagın güzel kokuuyla doldu. Ama ögrenenernden br, a'ya onradan hanet eden Yahuda karyot, 'Bu yag neden üç yüz dnara atılıp paraı yokullara verlmed?' ded. Bunu, yokullarla /g/endg çn degl, hırız oldugu çn öylüyordu. Ortak para kutuu ondaydı ve kutuya konulandan aşmyordu. 'Kadını rahat bırak' ded. 'Bunu benm gömü/ecegm gün çn aklam. Yokullar her zaman aranızdadır, ama ben her zaman aranızda olmayacagım' (Yuhanna 12: 1-8). n Dkkat edlre burada Yahuda karyot'un han olduğunu anlatan atırlar da şah br yorum tarzında dle getrlmştr. Barnaba nel'nde e aynı olay 205. babda daha detaylı br şeklde anlatılır ve ahne bze lgnç puçları verr. Anlatıldığına göre Lazar'ın kız kardeş eryem eve grer ve yağ kabını kırarak a'nın başına ve elbene döker. Bunu gören han Yahuda, eryem' bundan alıkoymaya çalışır ve bu yağlı merhem atıp paraını getrmen öyler. Yahuda, otuz kuruşluk (ya da dnar) meblağı fakrlere vermekle brçok aç nanın karnının doyacağını a'ya fade eder. a ona şu cevabı verr: uy Yahuda! Ben enn kalbn blyorum; abret bakalım, ana her şey verecegm. n Ardından a havarler le bu evde br yemek yer. Dğer havarler, a'nın aralarından ayrılacağını bldkler çn hüzün çerndedr- 25 Fııh; İbrance kökenl bu kelme, 'dokunmadan geçmek, atıatmak' anlamındadır. 'ayaız kmek Bayramı' olarak da blnr. İral halkının ıır'dan çıkıp kölelkten kurtuluşunun anıına kutlanan bayramdır. Hem Yahudler hem de Hırtyanlar çn öneml br bayramdır. Bk. acrae, G. W., "Paover, Feat of", New Catholc ncyclopeda (nşr. SerartL arthaler), 1-XV, homon and Gale, Wahngton 2003, X, 933-936.
68 Doç.Dr. Feth Ahmet POLA ler; ancak fakr fukaraya dağltılmak üzere toplanan paranın konduğu kaanın orumluu olan ve paranın onda brn ürekl aşıran Yahuda karyot, üç yüz dnardan gelecek otuz kuruşluk kaybı ebebyle öfkeldr. Bu öfke le kahnern yanına gden Yahuda karyot, onlara, a'yı telm etme halnde ne vereceklern orar. Onlar da kendne otuz dnar vereceklern öylerler (dolayııyla kaybetmş olduğu otuz altını da böylece elde edecektr). Yahuda bu parayı kabul ederek şehrde herhang br karışıklığa ebebyet vermemek çn a'yı şehr dışında br yerde onlara hbar edeceğn bldrr. r; 3. Yahuda lkaryot'un la'yı Baş Kahn/ere 26 Satmaı Konuyla lgl lk paajlar, atta nel'nn 26. babında geçer. Yahuda karyot'un a'yı baş kahnere attığını anlatan paajlar şöyledr: "O ırada Onkler'den br -adı Yahuda karyot o/am- baş kahnfere gderek, "O'nu ele verrem bana ne verrnz?" ded. Otuz gümüş tartıp ona verdler. Yahuda o andan tbaren a'yı ele vermek çn fırat kollamaya başladı (atta 26:14-16)." Bu muhtevanın aynıı arko nel'ndek fadelerde de bulunmaktadır. ek farkla k, arko, üzernde anlaşılan ücret hakkında herhang br beyanda bulunmamaktadır. Ayrıca arko ncl, kşel br zahı çağrıştırır şeklde Yahuda'nın gdş m akadını "a'yı baş kahnfern elne vermek çn" şeklnde belrtr. Oya atta'da bzzat Yahuda'nın kend ağzından bunun br teklf olarak karşı tarafa letldğ fade ednektedr (arko 14: 10-11). Luka nel'nde e lk knden farklı olarak, baş kahnern zaten a'yı öldürmek çn çeştl teşebbülerde bulunduklarına şaret edlr. Yne farklı br anlatım, Luka ve Yuhanna ncllernde Şeytan'ın, Yahuda'nın kanına grerek yoldan çıkarttığı şeklnde geçer (Luka 22: 3; Yuhanna 13: 2). Luka'da, Yahuda le baş kahnler araında para üzerne br pazarlık yapıldığı da yer almaktadır; ancak paranın mktarı belrtlmez (Luka 22: 1-6). Luka ve Yuhanna'dak fadelerde, Yahuda'nın bzzat Şeytan tarafından -k bunu nefne uymak şeklnde yorumlamak da pekala mümkündür- kandırıldığının zkredlme, onun hıyanetne bu k İncl yazarının da kal olduğunu götermektedr. Barnaba nel'nde e Yahuda, ecdell eryem'le lgl üttek başlıkta anlatılan hadede olduğu üzere br öfke tufanı ve hırın gözü karartan ayartıcılığıyla a'yı Yahudlere atar. 4. fııh Yeme~nde Yaşananlar Bu olayın hemen ardından atta ncl, a'nın Fııh yemeğne geçer ve burada yne Yahuda'nın hanetne dar fadeler, bu kez a'nın ağzından deşfre edlr: "Akşam olunca a on k ö~rencyle yeme~e oturdu. Yemek yerlerken, 'Sze dogruunu öyleyeym, zden br bana hanet edecek' ded. Bu öz onları kedere bo~du. eker teker, 'Ya Rab, ben demek temedn ya?' dye ormaya 26 Baş kahn; Kudü'te tapınağında dn rtüeller organze etmek ve yönetmekle orumlu yetkn dn adamları. Bk. Wrght, A. G., "Hgh Pret", New Gatholc ncyc/opeda (nşr. Serart L arthaler), ı XV, homon and Gale, Wahngton 2003, VI, 825-825.
ncllerde ve lam efr Gelenegnde Yahuda karyot 69 başladılar. O da, 'Bana hanet edecek olan' ded, 'lndek ekmeg benmle brlkte ahana batırandır. nanoglu, kend çn yazılmış oldugu gb gdyor; ama nanoglu'na hanet edenn vay halne! O adam hç dogmamış olaydı, kend çn daha y olurdu'" Ona hane_t edecek olan Yahuda, 'Rabb~ yoka ben m demek tedn?' dye ordu. a ona, 'Söyledgn gbdr' karşılıgmı verd (atta 26:20-25).n arko nel de bu yemeğe ve bu yemekte Hz. a'nın br havar tarafından hanete uğrayacağını fade ettğne şaret eder; ancak Hz. a adece ofrada bulunan on k kşden br dyerek arahaten herhang br m zkretmez (arko 14: 17-21). arko'tak bu çerk aynıyla Luka nel'nde de yer almaktadır (Luka 22: 21-23). Yahuda'nın bu bölümle alakalı Luka nel'ndek konuşmaları, npeten daha detaylıdır. Hatta burada a, "kmegm yyen üzerme ökçen kaldırdı (ezmur 41: 9t paajına atfen, uğrayacağı hanete şaret eder. eraklı ualler karşıında a, muhbrn, kendne lokma vereceğ şahı olduğunu öyler ve ardından lokmayı Yahuda karyot'a verr. Yuhanna yemek önce ahney anlatırken kullandığı fadelere aykırı br şeklde, o ana kadar maum olduğunu zımnen fade eder tarzda, Yahuda'nın bu lokmayı ağzına almaıyla brlkte şeytan ın taarrufuna grdğn fade eder. Dolayııyla Yahuda'nın hıyanet bu lokmadan onra başlamış olur. Yne a burada Yahuda'ya, "Yapman gereken şey derhal yapt der. Yahuda hemen dışarı çıkar. Orada bulunan havarler, Yahuda'nın yapmaı gereken şeyn ne olduğunu tam olarak anlayamazlar. Para kee onda olduğundan, muhtemelen bayram çn gerekl yyecekler almaı ya da fakr Iere br şeyler verme çn a tarafından gönderldğn düşünürler (Yuhanna 18-30). Doğruu bu atırlarda Yahuda'nın karşı karşıya kaldığı bu durumdan dolayı şaşkınlığa uğramaına, ancak öylenen öze ve kendne verlen göreve traz etmekzn a'nın yanından ayrılmaına bakılıra eldek ncllerde de Yahuda hakkında kapalı bazı huuların bulunduğu rahatlıkla öyleneblr. Ntekm Yahuda nel'ndek fadelern, Hırtyan dünyanın, ktaplarına olan nançlarını armayacağını öyleyen bazı lm adamları, Yahuda'ya a'nın, "Yapman gereken şey derhal yap!" şeklndek fadenn konuya ışık tutableceğn dle getrrler. 27 Barnaba nel'nde a'nın hbar edlme, dğer ncllerden daha farklı çerklerle anlatılmıştır. Her şeyden önce Barnaba'da a, Fııh yemeğnden öncek br ahnede (212. bab) ncl'n tahrf edleceğn öylerken, kendnn Allah'ın oğlu olarak kabul edleceğne şaret eder. Dünyayı kend çn yarattığı elçn Allah eala'nın br an önce göndermen nyaz ettğ bu bapta, a'nın duaına havarler ştrak ederken Yahuda'nın buna katılmadığı; çünkü onun hçbr ş~ye nanmadığı zkredlr. Fııh yemeğ le lgl paajlar bundan hemen onrak 27 Bk. http:/ jwww.aprldeconck.comjgopelofjuda.html (10.02.2009). Bazı araştırmacılar, bu tür fadelerden hareketle karyot'un bzzat a tarafından, nanl@n kurtarılmaı eylemnde rol alacak br fıgüran olarak eçld~n öylemektedr. Bk. Borge, Jorge Lu (v. 1986), Col/ected Rcton (Andrew Hurley), Alla n Lane, London 1998,. 166.
70 Doç. Dr. Feth Ahmet POLA babda (213. bab) yer almaktadır. a br kuzunun takdm edldğ bu yemek enaında Yahuda'ya dönerek; "Arkadaş, ne bek/ern? Benm vaktm yakm, o halde gt de, yapman gereken şey derhal yap!" şeklnde htapta bulunur. Barnaba'nın anlatlığına bakılıra havarler, bu özlerden a'nın, br şeyler almaı çn Yahuda'yı pazara gönderdğn düşünürler. Oya -cıer Barnaba; "İa, Yahuda'nm kendne hanet edecegn blyordu; bu nedenle, dünyadan aynmak arzuuyla böyle konuştu. n Dolayııyla a Yahuda'yı, kendn hbar etme çn blerek ve teyerek kahnere yollamış oluyordu. Zaten eh'n, çektğ bütün acılara gönüllü br şeklde talp olduğuna dar Hırtyan teolojnde öneml br lteratür vardır.2 8 a, kendyle beraber yemek yeme arzuunda olan Yahuda'nın kalmaına müaade eder ve ardından kalkarak havarlern ayaklarını yıkar. lk olarak da Yahuda'nın ayaklarını yıkar. a yıkamayı btrnce, onları temzledğn; ama çlernden brnn hanet edeceğn, dolayııyla onun temz olmadığını öyler. Kendnn br koyun gb atılacağını dle getren a, şu mandar fadeler kullanır: "Ama yaztk/ar olun ona; çünkü babamz Davut'un böyle br hakkmda öyledg; '0, başkalan çn haztr/adlg çukura düşecektr' özünü tümüyle yerne getrecektr. n Havarler burada da hann km olacağını orarlar; ancak a bunu öyledğn (muhtemelen yukarıdak fadeyle), belrtr; ama on br havar bunu duymaz. Yemek yendkten onra Yahuda, ırtına şeytan bnmş olduğu halde evden çıkar. a tekrar; "Yapman gereken şey derhal yap!" der. Barnaba'da bu babın ardından gelen 214. bab, Yahuda'nın baş kahnere gttğn ve on br havaryle a'nın beraber olduğunu öyler. Kaç para tedğn oran baş kah nden otuz altın ( çevrlerde dnar ya da gümüş olarak geçmektedr) ter. Altınları veren baş kahn, halktan korkuu ebebyle br Fer'y Romalllara yollayarak yanlarına br lejyon aker aldırır. f: 5. la'nm Yakalanş Yahuda karyot'la lgl atta'da zkredlen üçüncü ahne, a'nın yakalanışıyla lgldr. atta bu hadey şu şeklde anlatır: "İa daha konuşurken, Onkler'den br olan Yahuda geld. Yanmda, baş kahnfer/e ha/km ler gelenler taratmdan gönderlmş ktltçlt opa/t büyük br kalaba/tk vard. a'ya hanet eden Yahuda, "Km öperem a odur, onu tutuklaymn dye onlarla özleşmşt. Dodogru a'ya gdp, 'Selam, Rabb!' dyerek onu öptü. a, 'Arkadaş, yapacagm şey derhal yap!' ded. Bunun üzerne adamlar yaklaşt, a'y yakalaytp tutukladtlar (atta 26:47-50).n Bu ahne arko'ta da anlatılmaktadır; ne var k arko'ta a'nın Yahuda'ya, "Arkadaş, yapman gereken şey derhal yap!" şeklnde herhang br fade yer almamaktadır (arko 14: 43-46). Bze göre Yahuda'nın gerçek rolünü tept konuunda bu fade oldukça önemldr; çünkü eğer Yahuda gerçekten br han değle, bu,öz kendne verlen görevde te- 28 Jerema, Joachm, New etament heo/ogy: the Proclamaton of Jeu, acmllan Publhng Company, New York, 1988,. 299.
ncllerde ve lam efr Gelenegnde Yahuda karyot 71 reddüt etmeme yönünde br uyarı olarak alınablr. Uyarı üzerne Yahuda görevn yapmış ve a'nın km olduğunu kalabalığa götermştr. Luka'da e bu olay anlatılırken Yahuda'nın a'yı öpmek çn teşebbü ettğ, a'nın da ona: "Arkadaş, en ben br öpüşle m ele veryorun?" dedğ zkredlr (Luka 22: 47-48). Yuhanna'da bu ahne daha uzun br şeklde anlatılmıştır. Ancak Yuhanna'dak atırlar, a'yı yakalamak çn gelen kalabalığın, yanlarında Yahuda olduğu halde, a'yı tanıyamadıklarını götermektedr. Bunun ebebnn gece karanlığı mı, yoka a peygambern br mucze olarak km zaman tanınamaz br urete bürünme m olduğu bell değldr. Bu atırlar, lam geleneğnde, gerçekte çarmıha gerlenn a olmadığı yolundak yorumlara şaşırtıcı br bçmde benzemektedr: Olay Yuhanna'da şu şeklde anlatılır: "a bu özler öyledkten onra ögrenclery/e brlkte d1şan Çkp Kdron Vad'nn ötene geçt. Orada br bahçe vard. a'yla ögrencler bu bahçeye grdler. Ona hanet eden Yahuda da buray blyordu; çünkü a, ögrencleryle orada 1k Sk buluşurdu. Böylece Yahuda yanma br bölük akerle baş kahnern ve Ferlern gönderdg görevller alarak oraya geld. On/ann ellernde fenerler, meşaleler ve lahlar vard. a, başma geleceklern hepn blyordu. Öne Çkp onlara; 'Km anyorunuz?' dye ordu. 'Naral a'y1' dye karşlk verdler. a onlara, 'Benm' ded. O'na hanet eden Yahuda da onlarla brlkte duruyordu. a, 'Benm' deynce gerleyp yere düştüler. Bunun üzerne a onlara yne, 'Km aryorunuz?' dye ordu. 'Naral a'y1' dedler. a, 'Sze öyledm, benm' ded. 'ger ben anyoramz, bu n/an b1rakm gtnler.' Kendnn daha önce öy/edg, 'Senn bana verdklernden hçbrn ytrmedm' şeklndek özü yerne geln dye böyle konuştu (Yuhanna 18: 1-9)." 29 Barnaba'ya göre (215 ve 216. bablar) akerler a'nın bulundukları yere yaklaştığında, a korkuyla eve çeklr; bu enada havarler uyumaktadırlar. Kuluna gelen bu tehlkey gören Allah, elçler Cebral, kal, rafl ve Urel aracılığıyla elçn evn güneye bakan pencerenden çekp alarak üçüncü göğe, dama Allah'ı teph ve takd eden meleklern bulunduğu kata yerleştrr. şte tam da bu enada Yahuda karyot, kalabalığın önünde, koşarak a'nın kaldığı odaya koşar. Barnaba bu olayı şu şeklde anlatır: "Yahuda herken önünden hjzij hjzij a'nm yukan almdgj odaya dald. Ve şakrtler uyuyor/ard. Bunun üzerne, muczeler yaratan Allah yen br mucze daha yaratt. Öyle k, Yahuda konuşma ve yüz bakmmdan a'ya o şeklde benzet/d k, onun a olduguna nandjk. Ve o bz uyand1rd1. ua/lmn bu/undugu yer anyordu. Bunun üzerne bz hayret ettk ve cevap verdk: "Sen Rab, bzm mual/mmzn; bz unuttun mu?" O, gü/ümeyerek ded: "Şmd, benm Yahuda karyot oldugumu blmeyecek kadar budalalaştmjz!" Ve o bunu derken akerler grdler, ellern Yahuda'nm üzerne koydular, çünkü o, her bakmdan a'ya benzyordu." Doğ- 1 29 Dkkat edlre, noptk ncllerden; yan lk üç ncl olan atta, arko, Luka'dan farklı olan bu paajda da Hz. a daha öncek br öze uygun olarak -muhtemelen Yuhanna 6: 37- kendne tab olanlan kaybetmeyeceğn fade etmektedr.
72 Doç.Dr. Feth Ahmet POLA ruu bu atırlarda meydana gelen hade, a'nın Yahuda le yer değştrdğnn zkredldğ lk ahnedr. Dğerlernden farklı olarak bu ahnede a, bakna gelenler tarafından tanınmaktadır. Dolayııyla bu fadelerden hareketle Yahuda'nın a'yı öpmek uretyle ele verme düşünülemez. Yahuda karyot'un Barnaba'da anlatılanlara göre yaptığı hanet, havarler le gzlce br yerde buluşan a'nın yern haber vermekle ınırlıdır. 217. babda Barnaba'nın anlattıkları, oldukça trajktr. a olduğu varayılan Yahuda karyot, korkunç şkencelere maruz bırakılır. Irarla, kendnn Yahuda karyot olduğunu öyler; ancak kme buna nanmaz. Barnaba bu olayları anlatırken, şaşırtıcı br bçmde, Yahuda'ya yapılanları dğer havarlerden dnledğn öylemektedr; ancak lerleyen atırlarda, ezyet görmekte olan Yahuda'nın, a'nın bakre anne eryem ve dğer talebeler tarafından da - hatta kend tarafından ble- a olarak kabul edldğn anlatır. 6. a'nın Romalı darecye elm Bütün ncllerde a'nın Romalı darecler tarafından teczye, ya br muhalefet hareketnn temlc olarak değerlendrlmeyle zkredlr. Dolayııyla bu olayın aktarımında ya aklern rol oynamış olableceğ hatırdan çıkarılmamalıdır. şte bu ya atmofer çernde Yahuda'nın atta'da zkredldğ on ahne, a'nın baş kahrler tarafından Romalı yönetc Platu'a telm edldğ ahnedr. Bu ahnenn en trajk tavr atta nel'nde yer alır: "Sabah olunca bütün baş kahnfer/e ha/km ler gelenler, a'yı ölüm cezaına çarptırmak konuunda anlaştılar. O'nu bag/adılar ve götürüp Val Platu'a telm ettler. a'ya hanet eden Yahuda, O'nun mahkum edldgn görünce yaptıgına pşman oldu. Otuz gümüşü baş kahnere ve ler gelenlere ger götürdü. 'Ben uçuz brn ele vermekle günah şledm' ded. Onlar e, 'Bundan bze ne? Onu en düşün' dedler. Yahuda paralan tapınagın çne fırlatarak oradan ayndı, gdp kendn atı (atta 27: 3-5)". Ayrıca atta ncl, bu olayın alında Ahd- Atk'tek br paajda fade edlen hadenn? 0 muczev br şeklde vuku bulmaından baret olduğunu öyler k, bu fadeler tamamen atta'nın kşel yorumları gb gözükmektedr (atta 27:9-10). Bu öneml fadelern yer aldığı paajlar, arko'un 15. babında en ufak br ma le de ola kendne yer bulmamıştır. atta'nın anlatımı ea alındığında, Yahuda'nın hıyanet ken olarak belgelendğ gb yaptığı şn a le danışıklı dövüş olmadığı da net br şeklde ortaya çıkmış olmaktadır. arko'ta Yahuda'nın onu hakkında herhang br fadenn bulunmamaı, onun gerçek rolü hakkındak şüphelern tamamen dışlanmadığını götermektedr. Luka nel'nn bu bölümünde de Yahuda adının hç zkredlmeme, mandardır. Ayrıca arko ve Luka nel'nde a, bu ahnelern yer aldığı bölümlerde, adece Yahudlern kralı olup olmadığına dar kendne yöneltlen br oruya cevap vermekte, bunun dışında Platu ve Hrode'e hçbr 30 "Onlara, 'Uygun görürenz ücretm ödeyn, yoka boş vern.' dedm. Onlar da ücret olarak bana otuz gümüş verdler. Rab bana, 'Çömlekçye at!' ded. Böylece bana bçtkler parlak deger olan otuz gümüşü altp Rabb'n apmagt'ndak çömlekçye attm (Zekerya 11: 12-13)."
ncllerde ve lam efr Gelenegnde Yahuda karyot 73 şeklde cevap vermemektedr. Oya Yuhanna nel'nde a'nın val le yaptığı konuşmalar öneml br yer tutar. Hatta Yuhanna'da lk üç İncl'den farklı olarak bu konuşmalar enaında a, ~aen ele verenn günahı daha büyüktür (Yuhanna 19:11)." der. Bu ahnelerde a Yahuda'ya şaret eder; ama Yuhanna'dak bu fadeler atta'da:yer almamaktadır? 1 Barnaba'da (217. bab), ezyet gören Yahuda Romalı darecye götürülür. Romalı darec de onun a olduğuna nanmaktadır. Barnaba bu atırlarda, valnn onu gzlden gzlye evdğn belrtmektedr. a görünümlü Yahuda ona hakkat anlatır ve val buna nanarak dışarı çıkar ve en azından bu ebeple - dğer ncllerden farklı olarak- bu adamın erbet bırakılmaı nı ter. Kalabalığın ırarı karşıında val Platu, mahkemenn, Galle Kralı Hrode tarafından görülmen ter. Hrode yalancı tannlara tapan brdr ve a'nın evne gtmey çok temene rağmen a onun evne hç gtmemştr. Bu ebeple a le önceden kalan br heabı vardır. Hrode onu mahkum ederek tekrar Platu'a gönderr ve gerekl cezayı vermekte tereddüt etmeme gerektğn fade eder. Platu kırbaç gb haff cezalarla onu kurtarmak ter; ancak Barnaba'nın anlattığına göre anrı, br başkaını atmaına mukabl ona daha ağır br ceza olan çarmıhı aklamaktadır ve bu yüzden canını almaz. Platu'un uyguladığı kırbaç. cezaı le a'nın (Yahuda) örmedğn gören kahnler, paralar vererek valy ayartırlar ve bu ebeple Yahuda karyot, k hırız le brlkte çarmıh cezaına çarptırılır. Barnaba bu atırlarda Yahuda karyot'un a'ya tıpatıp benzedğn, hatta bu ebeple ona nanan bazılarının, onun ölümüyle brlkte dnden çıktığını öyler; çünkü a, daha önce, dünyanın onunun yaklaştığı ana kadar ölmeyeceğn açıklamıştır. Dolayııyla çarmıhtaknn a olmadığına nanmak, Barnaba nel çerçevende tkad br zorunluluk olarak da görülmektedr. Ak halde a'nın yaşarken öyledğ özler br yalandan baret olacaktır. Hatta Barnaba, çarmıhta ölen Yahuda'nın ceednn, onu gerçekten a zanneden şakrtler tarafından özenle kabre konulduğunu da anlatır. Bazı talebeler kabrnden çıkarttıkları a'nın yenden drldğn yayarlar. Bu ebeple baş kahn, a'nın drldğne dar öz yayanları şddetl br bçmde cezalandıracağını lan eder ve brçok mürnn şkenceden geçrlr. Barnaba, a'nın anne eryem'e durumu aktarır. O da a'yı bulmak çn Kudü'e doğru yola çıkar (Yuhanna, Yakup ve Barnaba le brlkte). j ' Barnaba, daha onra gerçek a'nın meleklerle brlkte kendlerne geldğn anlatır ve 220. babda, nanlar tarafından aşağılanmamaı çn a yerne Yahuda'nın çarmıha gerldğn fade eder. Hz. uhammed'n geleceğ güne kadar da nanların bu olayı anlayamayacaklarını öyler. 221. babda e Barnaba'ya a, ~aak Barnaba, benm dünyada kalışım ürence olan btenlerle lgl olarak benm ncl'm elbette yazmalıın. Ve aynı şeklde Yahuda'nın başma gelenler de yaz k, mürnnler aldanmaın ve herke gerçege nanmr der; 3 1 Belk de bu ebeple Kutal Ktap yorumcuları, bu fadenn Yahuda, Yahudler ya da Romalı yönetcy anlatmış Ôlablecegn ler ürerler. Bk. cdonald, Kutal Ktap Yorumu, ı, 559.
74 Doç. Dr. Feth Ahmet POLA ama Barnaba; unşa/lah her dledgn yaparım ey mua/lm; ama Yahuda'nm başma gelenler nal oldu blmyorum; çünkü hepn görmedm." dye cevaplar. 7. Yahuda karyot'un Ölüm Şekl Kanonk ncllerde Yahuda'nın ölümü, a'nın çarmıha gerlme fkrne uygun olarak kaydedlmştr. Buna göre a yerne Yahuda'nın çarmıha gerlme dye br şey öz konuu olmayacaktır. atta'ya göre Yahuda yaptığına pşman olmuş, aldığı rüşvet olan otuz gümüşü baş kahnere ade etmştr. Baş kahnler almayınca da paraları mabedn çne fırlatıp oradan ayrılmış ve kendn amak uretyle nthar etmştr. Baş kahnfer kan bedel olan bu parayfa br çömlekçnn tarlaını atın alarak orayı yabancılar çn mezarlık yapmışlardır. Bunun çn bu tarlaya u Kan arlaı" adı verlmştr (atta 27:3-11). Luka'nın yazdığı bölüm olan Reullern şler'nde geçen havar Smon Petru'un anlatırnma göre e Kan arlaı'nı bzzat Yahuda karyot atın almıştır. Ölümü de kendn amaıyfa değl, Kan arlaı'nda kazara düşme onucu olmuştur. Petru bu olayın da Hz. Davut ağzı le önceden bldrlen br haber olduğunu, a'ya hanet eden Yahuda karyot'un bu tarlada başı üzere düştüğünü, kafaının yarılıp bağıraklarının dışarı çıktığını ve bu olaydan haberdar olan Kudü halkının o tarlaya Kan arlaı adını verdklern öyler (Reullern şler 1:15-19). Yahuda karyot'un ne şeklde öldüğüne dar bu farklı rvayetler a'nın ardından Hırtyan dünyada ortaya çıkan karışıklığın adece çarmıh meeleyle ınırlı olmadığını, bu şe br şeklde karışmış olanlar üzernde de br perde oluştuğunu götermektedr. Yahuda karyot'un akıbet meele Hırtyanları o kadar meşgul etmştr k anat dallarının çeştl alanlarında ayıız ürünler bu nthar tartışmaıyla fglenmştr. 32 j B- YAHUDA INC L' N GÖR YAHUDA SKARYO'UN ROLO Bugün elmzde az br bölümü bulunan Yahuda nel'nde Yahuda karyot'un rolü hem kanonk ncllerde anlatılanlar hem de Barnaba nel'nde nakledlenlerden oldukça farklıdır. Br defa kanonk ncllerle Barnaba nel'nn ortak temaı, Yahuda karyot'un br han olduğudur. Barnaba'yı dğerlernden farklı kılan huu, çarmıha gerlenn alında Yahuda karyot oluşudur. Bununla brlkte bu ncllerde de bazı kodların mukayeel br okumaya tab tutulmaı, alında Yahuda karyot hakkında çok net br kanının ortaya konulamayacağını göterecektr. Yahuda nel'nn grşnde, a'nın, Yahuda karyot (ve bazen dğer havarleryle) Fııh Bayramı'ndan üç gün önce br hafta üren br ohbette bulunduğundan bahedlr. Dolayııyla burada kaleme alınanlar, öz konuu ohbette 32 Harran, arlyn J., "Sucde", the ncyclopede of Retgon (nşr. rcea lade), ı-xv, aamllan Publhng Company, New York- Coller acmllan Publhng, London, 1987, XIV, 127-128.
ncllerde ve lam efr Geleneğnde Yahuda karyot 75 geçen konuşmalardan oluşmuştur. a, anrı'nın krallığına ulaşmaını mümkün gördüğü Yahuda'ya, dğer havarlerden farklı br tavırla yaklaşır. Bu konuşmalarda a, dünyanın geleceğne dar çeştl blgler vermekte, Yahuda karyot ve dğer havarlern orularını cevaplandırmaktadır. şn lgnç yanı, a'nın bu konuşmalar ıraında onlara br çoçuk uretnde görünmedr. 33 Şükran Günü badetnde beraber olduğu havarlerne gülen a'ya havarler, anrı'nın oğlunun neden kendlerne güldüğünü orarlar. a e onlara gülmedğn, ancak badetlern gönülüz yaptıklarını öyler. Kendne anrı'nın oğlu olarak htap eden havarlere; "Ben naıl tanıyorunuz? Gerçekten ze öylüyorum; çnzde bu/undugunuz hç kme, ben tammayacak." cevabını verr. Bu fadeler, Yahuda nel'nn henüz grşnde faden bulan muammalar zncrne de şaret etmektedr. a'nın bu fadeler havarler kızdırır, kalplernden ona karşı kötü düşünceler geçrrler. a onların bu anlayışızlıklarını gördüğünde, çlernden ağlam durablecek kaml brnn karşıına çıkıp çıkamayacağını orar. Hep de kendlernn ağlam olduğunu düşünmektedr; ancak hç brnn ruhu, bunu öyleyerek a'nın karşıına çıkmaya cearet edemez. Bunun tek tnaı Yahuda karyot'tur. O, a'nın km olduğunu ve nereden geldğn bldğn, ancak onu gönderenn adını telaffuz etmeye layık olmadığını öyleme cearetn göterr. Yahuda karyot'un dğer havarlerden eçkn br konumda oluşunun lk göterge budur. 34 Daha onrak paajda anlatılanlar da bu dyaloga uygun olarak gelşr. Yahuda'nın yüce br şey üzernde teemmüle daldığını gören a; "Dger/ernden uzaklaş! Sana göklern melekotunun ır/arını öyleyecegm! Senn o melekota ulaşman mümkündür; ancak çok büyük acı çekecekn. Çünkü on k havar tanrtlart le tamam olunlar dye, br başkat enn yerne geçecek." der. Yahuda ona; "Söyle bana, bunlar ne zaman olacak? Büyük tştk günü ne zaman bu nel üzernde parlayacak?" dye orar; ancak bunu öyledğnde a yanından ayrılır. Daha onra gelen paajlarda, a'nın kutal br oyun (topluluğun) yanına gttğnden bahedlr. Yahuda bu kutanmışlar oyu le nan oyu hakkında muhtelf orular orar ve cevaplar alır. Yahuda br rüyaında on k havarnn kendn taşlayarak ezyet ettklern, ayrıca büyük br ev gördüğünü, ulu nanların bu evn etrafında tavaf ettklern anlatır ve a'dan kendn de o ulularla brlkte evn çne almaını tedğn öyler. a bu eve hçbr fa n nn gremeyeceğn fade eder. Yahuda bu konuda ırarcı olur. a, Yahuda'yı yıldızının yoldan çıkarttığını fade ete de o, öz konuu ulular araına grme teğn y neler. uhtelf atırları kaybolan br paajda a, göklern melekotunu ve oradak ı 33 ahmut Aydın'ın Yahuda nel çevrnde bu kıım ehven atanmış ola gerek. 34 aen Hırtyanlılın cdd kaynaklarında ble karyot'un eçknlne şaret eden puçları bulunablr. örneğn, eldek en cdd Dnler arh Anklopedlerden brnde onun a tarafından eçldlne dar açık blgler mevcuttur. Bk. Allon, Dale C., "Jeu, ncyclopede of Relgon (nşr. Lnday Jone), ı-xiv, homon and Gale, Wahngton 2005, VII, 4848. Gerçek şu k kanonk nellerde dah nanı bu düşüneeye götürecek brbrnden farklı Yahuda karyot tavrler mevcuttur.
76 Doç.Dr. Feth Ahmet POLA jenerayonu görmenn, Yahuda'ya büyük acılar çektreceğn öyler. On üçüncü olmaı ebebyle, Yahuda'ya dğer nellern lanet edeceğnden baheder. Yahuda, kendn dğer havarlerden eçp ayırmaı ebebyle, başına geleceklere karşı br üzüntü değl, evnç duyar. Bu paajların ardından Yahuda le a araında kozmolojye at bazı konuşmalar geçer. Yazmaların on kıımları, vaftz edlenlerle Yahuda'nın özde hıyanetn anlatan atırara ahptr. Yazmanın kayıp bölümlern öneml br kımı da buralardadır; ancak buna rağmen buralarda da a, Yahuda'nın, vaftz edlen herke fazletçe aşacağını dle getrr. Sebep olarak da şunu öyler: "Çünkü en, ben (lahf varlık olarak a 'yı, a'nın lah yanını) gydren adamı (fzk bedenm) kurban edeceknr Bu atırların ardından Yahuda'nın, yaklaşan nuran br buluta greceğ a tarafından müjdelenr. Yahuda'nın a'yı baş kahnere attığı ahne e şu şeklde nakledlr: "[... ]badet çn [Fııh yemeğnn verldğ] konuk odaına gtmş olmaı ebeby ~e, baş kahn/er mmldandı. Ne var k yazıcılar oradaydılar ve halktan korkuları ebebyle -çünkü herke onu br peygamber olarak kabul edyordu- badet enaında onu yakalamak çn dkkatle gözetlemekteydler. Yahuda'ya yaklaştılar ve 'Burada ne yapıyorun? Sen a'nın şakrd (m)n?' dedler. Yahuda onlara tedkler cevabı -verd. Ve onlardan br mktar para alarak a'yı kendlerne telm ett." Görüldüğü gb bu atırlarda oldukça muhtaar br fadeyle Yahuda'nın a'yı ele verdğ anlatılmaktadır; ancak Yahuda'nın tüm yaptığı, alında Hz. a'nın kendne verdğ bu tarh görev cra etmektr. Dolayııyla Yahuda, alında Hz. a'nın en adık, en gözde havardr. ahmut Aydın'ın da şaret ettğ gb, Yahuda nel'nde Hz. a'nın çarmıha gerlmene dar blgler yer almamaktadır. Ne var k bu blglern yer almamaı, Hz. a'nın çarmıha gerldğ fkrnn Yahuda nel'nde reddedldğ anlamına da gelmemektedr; çünkü Hz. a zaten onu eçerken br kurban olayından bahetmektedr. 35 j C-ISLA FSR GLNGND YAHUDA SKARYO arhte uzunca br üre tartışmalara yol açmış bu hadenn, Kuran tarafından tüm detaylarıyla açıklığa kavuşturulmamış olmaının ebeb nedr, şeklndek br oru, Kuran'ın genel fade ülubu dkkate alındığında, manaı olmayan br orudur. Blndğ gb Kuran, tarh hadeler anlatırken zaman, mekan ve şahı unurlarını ön plana almayan br yöntem takp eder. Aynı durum burada da öz konuudur. Kuran çn öneml olan, Hz. a'nın çarmıha gerlmedğ, bununla brlkte kendne ölümüzlük de verlmedğdr. Bunun dışındak bütün unurlar detay mahyetnde olup herhang br önem haz değldr. arh şahyetlern kmlkler, yaşadıkları dönemler ya da mekanlar, Kuran'ın vermek tedğ meaj çernde vazgeçlmez br yer şgal edyora, o zaman onlara yer verlmektedr. Oya bu hadede Yahuda karyot'un rolü, tarhn gdşatını değşt- 35 Aydın, ahmut, "Yahuda karyot Br Han m?",. 21.
ncllerde ve lam efr Gelenegnde Yahuda karyot 77 recek ya da Kuran açıından verlmek tenen br lkey köklü br degşme uğra. tacak önemde değldr. Bu ebeple mütakl olarak zkredlmene de gerek yoktur. Alında bu durum, dger ktaplardan ayrı olarak Kuran'ın evrenel oluşunun da en büyük delldr. akalenn bundan onrak kı:mında genel olarak tefr müellefatında yer alan rvayetler ele alınacaktır; ancak çok azı harç, bu rvayetler enet krtğ açıından değerlendrlmeyecektr. Bu durum, öz konuu krtğn blmel br ölçüt olmadığını düşündüğümüzü götermemektedr. Sadece konuyu daha fazla uzatacagı ve gerçekte bu ncelemede yapmaya çalıştığımız şeyn de öncelkle metn krtğ olmaı haebyle bu alana grmedgmzn blnmende fayda mülahaza edyoruz. Yahuda karyot'un tefr kaynaklarında anlatıldığı şeklyle rolünün ne olduğunu tept etmek çn bu olayın aşamaları hakkında var olan malumata dar blgler gözden geçrmek gerekyor. Bu açıdan olaya yaklaştığı~ızda, hadenn eyr hakkında km zaman kanonk ncler doğrulayan km zaman da onları yalanlayan rvayetlerle karşı karşıya kalırız. Bu rvayetler şu ana başlıklar altında rdelemek mümkündür: 1. Benzetllme Hadende a'nın Rolüne Dar artışmalar 2.1. Benzetlme Hadenn la'nın aleb Sonraında eydana Geldtnl Ifade den Rlvayetler Hırtyanlık hakkında genş malumat çeren tatrlerden br, aber'nnkdr. Onun Yahuda karyot hakkında verdğ blgler elmzdek ncllerle paralellkler arz ete de bazı farklı noktaları çerdg gözden kaçmaz. Gerek bu ebepten gereke Kuran'ın nüzul dönemnde yaşayan hl- Ktap'ın meeleye bakışını yanıtmaı noktaında bze naklettğ pefk blgler açıından, aber'dek rvayetler oldukça önemldr. Başlığımızla alakah olan, müfern de kabule şayan oluş bakımından knc ırada yer verdğ rvayetlern mazmunu, makale konumuza ışık tutacak muhtevayı da hazdr. aber bu görüşünde, çarmıh hadeyle lgl rvayetlerden kend düşüncene uygun olanına şu özlerle anlatır: "Akne bzzat a, evde olanlara, çlernden hangnn kendne benzetlmey kabul edeceğn ormuştu. Onlardan bu ş çn gönüllü olan br eçld ve o an a'ya benzetld. şte bu havar katledlmş, a e göğe çeklmştr."36 aber'nn bu görüşü deteklemek üzere erdettğ rvayetlerdek ravler şu beş anlam kategornde ıralanablecek (farklı nat zncrleryle verlr: - Bşr b. uaz, Yezd, Sad, Katade tonlarla belrttğmz) 36 et-aber, bü cafer bn Cerr uhammed b. Cerr b. Yezd (310/923), Cmu'I-Beyn f e'vl/ Ay'J-Kur'an,I-XXI, Daru'I-Kütüb'l-lmyye, Beyrut 1992,1V, 352. Hz. a'nın 'göğe çeklme', büyük' ölçüde Hırtyan kültürünün etkyle oluşturulmuş br anlayıştır. Kuran'da göğe çekldğne dar açık herhang br na bulunmamaktadır. Kuran'da adece, a'nın, anrı'nın kendne doğru ref edldğ anlatılmaktadır ve blndğ gb adece anrı'nın kend, tva ettğ yer ve br fannn O'nun yanında oluşuna dar lam düşüncende pek çok tartışma olduğu gb a'nın ref edlmeyle lgl de pek çok tartışma vardır ve kanaatmzce adece bu fade üzernde ble özel br çalışma yapılmaycı değer.
78 Doç.Dr. Feth Ahmet POLA - e-haen b. Yahya, Abdurrezzak, a'mer, Katade - uhammed b. e-hüeyn, Ahmed b. e-ufaddal, bat, Süddf - e-üenna, bu Huzeyfe, Şbl, bn bf Necfh, el-kaım b. b Bezze - bn Humeyd, Seleme, bn hak -el-kaım, e-hüeyn, Haccac, bn Güreye - uhammed b. Amr, bu Aım, a, bn b Nech, ücahd - e-üenna, bu Huzeyfe, Şbl, bn b Necfh, ücahd Bu ana görüş çerçevende aber'nn yer verdğ rvayetlern şaret ettkler huuları da şu şeklde ıralamak mümkündür: Katade, kendne anlatıldığına göre, a'nın havarlere bu anlamda müracaat ettğn nakleder. a kend yerne geçrlecek olanın öldürüleceğn de haber verr. Havarlerden br bunu kabul eder ve a yerne bu havar öldürülür. a e göğe alınır. Katade'nn dğer rvayetnde e a, kend yerne geçrlecek olanın cennete greceğ müjden verr. Südd'den gelen rvayette e kuşatma altına alınan evde a'nın yanında on dokuz kş vardır. a o enada yerne kmn geçeceğn havarlere orar ve bu rvayete göre kendne benzetlecek olan kmenn hem öldürüleceğn hem de cennete greceğn haber verr. Bunu kabul eden havar, o enada a'ya benzetlr, a da göğe yükeltlr. Dışarı çıktıklarında Yahudler bunları on dokuz kş olarak görürler. Havarler a'nın göğe yükeltldğn öylerler. Yahudler havarler ayar ve aralarından brnn gerçekten ekk olduğunu görürler; ancak a'ya benzeyen brnden kuşkulanarak onu alırlar ve a olarak gördükler bu adamı çarmıha gererler. Bu fadelerde a konuunda Yahudlern alında tam olarak emn olmadıkları anlaşılmaktadır. el-kaım b. b Bezze'den nakledlen kıa rvayette de a tekfte bulunur ve havarlerden br bunu kabul eder. Yahudler de bu adamı katlederler. bn hak'tan gelen rvayette e a'yı öldürmek üzere gönderlenler araında Ben ral'n krallarından Davut adlı br de vardır. a onların kendn öldürmeye karar verdklernden haberdar olunca, ölümden, hçbr kulun korkmadığı kadar korkar ve şu duada bulunur: "Allah'ım, eğer bu kaey (ölümü) kullarından herhang brnden çevreceken, o zaman benden çevr" Rvayete göre bu akıbetn korkunçluğu ebebyle a'nın bedennden kan çıkar. Söz konuu Yahudler planladıkları yerden onu ve havarlern -k hepnn toplamı on üç kş olarak verlr- öldürmek üzere çer grnce, a on k havarne yukarıda bahedlen müracaatta bulunur. Bu rvayet nakleden bn hak, Yahuda karyot'un da bu havarler çernde olduğunu belrtr; ancak a'yı ele veren kme hakkında herhang br blg nakletmez. bn hak'ın aynı konuyla lgl naklettğ dğer rvayette e a harcnde orada on üç kş olduğundan bahedlr. Kendne bu şeklde br haber geldğn öyleyen bn hak, bu onuncu şahın adının Serc olduğunu, a'yı ele ve-
ncllerde ve lam efr Geleneğnde Yahuda karyot 79 renn ve a'ya benzetterek çarmıha gerlen.n bu şahı olmaı münaebetyle Hırtyanların bu şahı havarler çernde kabul etmedkler blgn de nakleder. bn İhak'tan aber'nn naklettğ üçüncü rvayet e bn İhak'ın, onradan ülüman olan br Naran'den nakettg blglerdr. Buna göre a ref' edleceğ habern alınca, havarlerne kend yerne geçrlmey ve öldürülmey kmn kabul edeceğn orar. Bu rvayette de a'ya müpet cevap veren ve çarmıha gerlen Serc'tr. öncek rvayetten farkı şudur: Yahudler a le brlkte eve grenlern ayıını blmektedrler; ancak çer grnce ayı olarak br kşnn ekk olduğunu görürler. a'yı tanımayan Yahudler, daha önce a'yı ele verme çn Yahuda karyot le otuz drheme pazarlık yapmışlardır. Yahuda onlara, öpeceğ kşnn a olacağını öylemştr. Yahudler çer grdğnde a ref' edlr ve Yahuda'nın a'ya benzetlen Serc' öpme üzerne Yahudler de a zannıyla Serc' yakalar ve çarmıha gererler. Bu yaptığına pşman olan Yahuda e daha onra kend canına kıyar. Önceler br havar ken, artık Hırtyanlar tarafından br melun olarak anılır. bn İhak bu üç rvayetn ardından, en doğruunu ancak Allah'ın bldğn de belrtr. 37 aber'nn bn Cüreyc'e npet edlen rvayetnde de havarlere oru oran a'nın kenddr. Bu rvayete göre a havarlere, kendne benzetlecek olanın katedleceğn haber verr. Havarlerden br de bunu kabul eder ve nhayetnde o havar katledlr. bn Cüreyc'n naklettğ bu hadede öz konuu havarnn adı verlmez. 38 Bu grup çernde yer alan rvayetler zkreden aber, kend terch öz konuu olunca aşağıda zkredeceğmz br başka mana grubunu benmeyecektr. ücahd'den bu konuda rvayet edlen haberler on derece kıadır. Bunlara göre Yahudler a'ya benzetlen br şahı öldürmüşler, a peygambere dr olarak Allah katına çıkartılmıştır. 39 Zemahşer, Beydav, Neefl ve bn Cüzey de rvayetlere dkkat çeker ve lk rvayet olarak alında oruyu a'nın orduğunu, kendne benzetlecek olanın öldürüleceğn ve cennette refk olacağını da a'nın haber verdğn öylerler. 40 2.2. Benzetlm e Hadenn la'dan Br alep Olmakızın Vuku Buldu~unu Anlatan Rvayetler aber'de konuyla lgl rvayetlern br grubu e benzetlme hadende 1 37 aber, Cmu'I-Beyan, IV, 353. 38 aber, Cmu'I-Beyan, IV, 354. 39 aber, Cmu'I-Beyan, IV, 354. 40 ez-zemahşer, bu'i-kaım ahmud b. ömer (538/1144), e-keşşff an Hakfk Gavfmdt't-en'zll ve Uyünl'/-kfvl f Vucüh't-e'vl (nşr. Adl Ahmed Abdülmevcud, Al uhammed uawıd), 1-VI, ektebetu'l-ubeykn, Ryad 1999, ll, 175; el-kd e-beydv, Nıruddn b Sad Abdlah b. ömer b. uhammed eş-şraz (685/1286), nvaru't-enzl ve raru't-e'vl, 1-11, Daru'I-Kütüb'lımyye, Beyrut 1988, ı, 247; en-neef, Abdullah b. Ahmed b. ahmud (710/1310), edrku't enzl ve Hakku't-e'vl, 1-111, Dru'I-Kalem, Beyrut 1989, ı, 365; bn Cüzeyy e-kelb, uhammed b. Ahmed (741/1340), et-ehl l Ulüm't-enzl,l-11, Daru ı-kütüb'l-lmyye, Beyrut 1995, ı, 217.
80 Doç. Dr. Feth Ahmet POLA a'dan herhang br teklfn gelmemş oldu~u olguuna şaret eder. Bazı müferlere göre, der a ber, Yahudler a ve beraberndekler br evde. kuşattıklarında, bzzat a'nın kendn tept edememşlerdr; çünkü çerde bulunanların tümü -k ayıları hakkında da htlaf vardır- o an a'ya benzetlmşlerd. a'yı öldürmek teyenlere, havarlerden br a olarak görünmüştü; oya gerçek a o değld. a le brlkte olanlardan br [muhtemelen a'ya en çok benzetlen] dışarı çıkmış, Yahudler de a zannıyla bu havary öldürmüşlerd. Bu mazmunu htva eden rvayetlern hç br, herhang br hbara ve muhbre tema etmed@ gb lgl rvayetlern tümünde dkkat çeken huu, enet zncrlernn on ravnn Vehb İbn ünebbh (H. 34-110) olmaıdır. Far aıllı bu ahab, ahabın önde gelen brçok mnden rvayette bulunduğu gb, kendnden de öneml mler rvayette bulunmuşlardır. Aralarında Buhar1 ve ülm'n de bulunduğu güzde had mecmualarında da rvayetler mevcuttur. İbn ünebbh, ran'dan Yemen tarafanna gttg çn aynı zamanda "Yemen" nbe le de blnr. Onun Yemen'de kadı olarak görev yaptı~ı da bazı kaynaklarda zkredlr. 41 Pek çok rvayet kaynağında onunla lgl eleştrler buluna da Buhar ve ülm gb kaynaklar ondan rvayet nakletmşlerdr. Hakkındak en öneml tharn Kader oldu~u şeklndedr; ne var k bu görüşünden rücu ettğ de aynı kaynaklarda nakledlr. Bununla brlkte on dönemde uhammed Reşd Rıza ve Ahmed mn gb lm adamları, oldukça a~ır uçlamalarla Vehb' tenkt etmektedrler. 42 Konuyla lgl bu rvayetler tetkk ettğmzde, her ne kadar onun tedlte bulunduğunu, kzb le muallel olduğunu dda edemezek de geçmş kültüründen tamamen kopmadığını rahatlıkla öyleyeblrz; çünkü ondan gelen bu rvayetlern neredeye tamamı, bugünkü mütedavl İncl nühalarında nakledlen blglerle büyük oranda benzeşmektedr. Yukarıdak ana görüş doğrultuunda öz konuu rvayetlerde şaret edlen huuları şu şeklde özetlemek mümkündür: ve gren Yahudler, çerdeklern tamamının a'ya benzedğn görünce, bzlere hr yaptınız, dyerek muhataplarını uçlarlar ve a'yı telm etmemeler halnde hepn öldüreceklern fade ederler. şte tam bu enada a; "Bugün km cennet karşılıgında canını atar?" dye orar. Rvayette adı verlmeyen br havar öne çıkarak bu teklf kabul eder 41 ez-zeheb, Şemüddn uhammed b. Ahmed (748/1348), ezkratu'i-huffclz (nşr. Zakeryya Umeyn3t), 1-IV, Daru'I-Kutub'l-lmyye, Beyrut 1998, ı. 77; zanu'l-'tdal f nakd'r-rcfl (nşr. Adl Ahmad Abdulmevcüd, Al uhammad uawd), 1-VIll, Daru'I-Kutub'l-lmyye, Beyrut 1995, IV, 142; Syeru A'lam'n-Nübela (Şuayb el-arnavut başkanlı!lında br heyet),!-xxxii. üeeetü'r Raıe, Beyrut t, VIII, 112. 42 Bu kaynaklarda, özellkle ral rvayetlern onun kanalıyla lam kaynaklara ızd@ belrtlmştr. Bk. Reşd Rıza (1935), "'le mn unu", ecelletü'i-enar, XXVIII. ıır 1927, XXVIll, 747. Ahmed mn (1886-1954), lk ülümanların bedev karakternn, başka dnlerden öneml ölçüde blg aktarılmaına ebep oldu!lu kanaatndedr. Vehb de blg aktarım ürecnde öneml br kana!dır. Ahmed mn'e göre, lam ulemaı bunların meydana getrdl zararları yeternce fark edememştr. Bk. Ahmed mn (1886-1954), Fecru'l-lam, Daru'l-Ktıb e-arab, Beyrut, t,. 202; Duha'l-lam, (1-11, e-hey'e e-ıryye el-amme, Kahre 1997, 1998), (lll, ektebe en Nahda), Kahre, ll, 139; lll, 243-244. Konuyla lgl genş de!lerlendrme çn bk. ez-zeheb, uhammed Hüeyn (1977). et-efr ve'i-üferün. 1-11, Daru hya't-üra'i-arab, Beyrut 1976, 1. 195-197.