Yrd. Doç. Dr. Sercan SERİN

ULAŞTIRMA MÜHENDİSLİĞİ Yrd. Doç. Dr. Sercan SERİN

2 8-KAPASİTE

3 Karayolu Kapasite Analizi 1950 yılında Amerika Transportation Research Board tarafından ilk defa Highway Capacity Manual ile başlamıştır. 1965, 1985, 1994, 1997 ve 2000 yıllarında bazı bölümleri değiştirilmiştir. Her bir manual (el kitabı) 1100 sayfa civarındadır.

4 Kapasite Highway Capacity Manual (HCM) de kapasite tanımı: Üniform kabul edilen bir yol kesiminde hakim yol ve trafik koşulları altında belli bir zaman periyodunda (genellikle bir saat) geçebilecek maksimum araç veya yolcu sayısıdır

5 Trafik mühendisliğinde en önemli sorulardan iki tanesi; Belli bir yolda ne kadar trafiğe hizmet verilebilir? (şerit sayısı dikkate alınarak) Hangi koşullarda hizmet verilebilir? Bu sorulara cevap, kapasite analizi ile verilir.

6 Çok şeritli yollar için ideal koşullar 3.6 metre şerit genişliği 1.8 metre yanal açıklık (banket genişliği) Trafik akımında sadece yolcu otomobilleri mevcut Bütün sürücüler yollara aşina Bütün yol kesimleri 100 km/st serbest hız yapmaya elverişli

7 İki şeritli yollar için ideal koşullar Tasarım hızı 100 km/st ve üzerinde olmalı 3.60 metre şerit genişliği 1.80 metre yol açıklık kenarında en az yanal Düz arazi Her noktada sollama olanağının bulunması %50/%50 yön dağılımı olması Trafik akımında sadece otomobillerinin bulunması yolcu

8 İdeal koşular altında temel kapasite değerleri Otoyollar Serbest Hız Kapasite (yolcu oto./saat/şerit) 113 km/st 2400 105 km/st 2350 97 km/st 2300 90 km/st 2250

9 İdeal koşular altında temel kapasite değerleri Çok şeritli yollar Serbest Hız Kapasite (yolcu oto./saat/şerit) 97 km/st 2200 90 km/st 2100 80 km/st 2000 72 km/st 1900 Sıralanan ideal koşullar altında iki şeritli-iki yönlü bir kırsal yolun iki yön toplamı olarak kapasite 2800 oto/sa kabul edilir.

10 v/c (Q/C) oranı ve kullanımı Kapasitenin kullanım oranı olarak da düşünülebilir. v/c= tahmin edilen trafik hacmi/kapasite Bu oran, mevcut veya önerilen kapasitenin yeterlik ölçüsü olarak genellikle kullanılır. Bazı durumlarda oran 1.00 den daha büyük olabilir. Bunun anlamı, tahmin edilen trafik hacminin kapasiteden fazla olması demektir. Bu durumda uzun kuyruklar ve gecikmeler meydana gelir.

11 Kapasiteyi Etkileyen Faktörler Geometrik Faktörler - Yatay ve düşey kurbalar (hız azalmasına neden olur) - Şerit genişliği ve yanal açıklık - Eğimler (Ağır taşıtlar eğimi yüksek olan kesimlerde oldukça hız kaybederler)

12 Kapasiteyi Etkileyen Faktörler Trafik koşulları - Yön dağılımı (İki şeritli yollarda önemlidir; hiçbir şey verilmezse %50/%50 dağılım kabul edilir) - Şerit dağılımı (şerit sayısının aniden arttığı yerlerde dikkate alınır; örn; 3 şeritten 5 şeride çıkması gibi) - Trafik akımındaki ağır taşıtlar (daha geniş, rampadaki hızları oldukça düşük)

13 Kapasiteyi Etkileyen Faktörler Trafik kontrol koşulları - Hız limitleri - Şerit kullanım kontrolleri (sağa veya sola dönecek şeritler için tahsis yapma) - Trafik sinyalizasyonu - DUR ve YOL VER işaretleri

14 9-HİZMET DÜZEYİ

15 Hizmet kalitesi, trafik akımı içindeki işletme koşullarını karakterize etmek amacı ile miktar ölçülerine ihtiyaç duyar. Hizmet seviyesi genellikle seyahat zamanı, hız, manevra serbestliği, trafik kesintileri, konfor ve rahatlık gibi hizmet parametreleri açısından trafik akımı içindeki işletme koşullarının açıklandığı bir kalite ölçüsüdür.

16 Karayolunda altı (6) hizmet düzeyi tanımlanmıştır. (A, B, C, D, E, F) A hizmet düzeyi; serbest akımın ve hiçbir gecikmenin olmadığı durumu tanımlar. F hizmet düzeyi; en kötü işletme koşullarını tanımlar. Talep fazla olduğundan dolayı, karayolunda uzun kuyruklar ve gecikmeler ortaya çıkar. E hizmet düzeyi, kapasiteye eşit veya yakın işletme koşulunu tanımlar. Diğer B, C, D harfleri ise A ile E hizmet düzeyleri arasındaki işletme koşullarını tanımlar.

17 Stabil akım Stabil olmayan akım Trafik akımı (hacmi) Taşıt/st/şerit) D E F A B C Yoğunluk(taşıt/km/şerit)

18 HİZMET DÜZEYİ İşletme hızı A B C D E F Trafik hacmi/kapasite 1.0

19 Hizmet Düzeyleri A hizmet düzeyi: Serbest akım hızı geçerlidir. Yoğunluk oldukça düşüktür. Şerit değiştirme, trafiğe katılma oldukça kolay gerçekleşmektedir. Taşıtlar arasındaki ortalama mesafe 23-26 yolcu otomobili kadardır.

20 Hizmet Düzeyleri B hizmet düzeyi: Sürücüler trafikte diğer sürücülerinin var olduğunu hissetmeye başlar; ancak serbest akım hızını koruyabilir. Trafiğe katılma ve şerit değiştirme rölatif olarak hala kolaydır. Taşıtlar arasındaki mesafe 15-20 otomobil uzunluğu kadardır.

21 Hizmet Düzeyleri C hizmet düzeyi: Trafikte araç sayısı arttığından manevra yapmak sınırlanmaya başlar. Sürücüler manevra yapmak için, boşluk gözlemek zorundadır. Hız hala serbest akım hızı civarındadır. Taşıtlar arasındaki mesafe 9-11 otomobil kadardır.

22 D hizmet düzeyi: Ortalama hız düşmeye başlar. Trafik miktarındaki küçük artışlar sıkışmalara neden olabilir. Ortalama araçlar arasındaki mesafe 7-9 otomobil kadardır. E hizmet düzeyi: Kapasite değerini tanımlar. Kuyruklar oluşmaya başlar; trafik akımı içerisinde manevra yapmak oldukça zorlaşır. Taşıtlar arasındaki mesafe 4-6 otomobil kadardır. F hizmet düzeyi: Kuyrukların oluştuğu, katılım kesimlerinin kapasite değerini aştığı hizmet düzeyidir. Trafik durur; belli bir süre sonra tekrar harekete geçer. Tampon tampona hareket söz konusudur.

23 D B A D

24 E D

F hizmet düzeyi 25

26 E,F C

27 F hizmet düzeyi

28

29

30

31

32

33 F hizmet düzeyi E hizmet düzeyi

34 Yerel yollar Arter Ana arter Ana arter Şehirler İlçeler Köyler

35 Hizmet Düzeyi Seçimi Karayolu tipi Ş.arası Düz arazi Ş.arası Dalgalı arazi Ş.arası Dağlık arazi Şehiriçi ve çevreyolu Otoyol B B C C Ana arter B B C C Arter C C D D Yerel yollar D D D D

36 İki Şeritli Yollarda Hizmet Düzeyi SF i = 2800 Q C i f d f w *f HV Burada: SF i :(i) hizmet düzeyi için hizmet akım oranı, ta/st Q C i :(i) hizmet düzeyi için hacim/kapasite oranı f d f w f HV :Yön dağıtma faktörü :Yanal açıklık düzeltme faktörü :Ağır taşıt düzeltme faktörü

37 v/c Oranı (a) Düz Arazi Geçme Yasağı Bölge %'si Hizmet Düzeyi Gecikme zaman %'si Ort. Hız kmst 0 20 40 60 80 100 A <=30 93 0,15 0,12 0,09 0,07 0,05 0,04 B <=45 89 0,27 0,24 0,21 0,19 0,17 0,16 C <=60 84 0,43 0,39 0,36 0,34 0,33 0,32 D <=75 81 0,64 0,62 0,6 0,59 0,58 0,57 E <=75 72 1 1 1 1 1 1 F <=100 72 v/c Oranı (a) Dalgalı Arazi Geçme Yasağı Bölge %'si Hizmet Düzeyi Gecikme zaman yüzdesortalama Hız 0 20 40 60 80 100 A <=30 92 0,15 0,1 0,07 0,05 0,04 0,03 B <=45 87 0,26 0,23 0,19 0,17 0,15 0,13 C <=60 82 0,42 0,39 0,35 0,32 0,3 0,28 D <=75 79 0,62 0,57 0,52 0,48 0,46 0,43 E <=75 64 0,97 0,94 0,92 0,91 0,9 0,9 F <=100 64 v/c Oranı (a) Dağlık Arazi Geçme Yasağı Bölge %'si Hizmet Düzeyi Gecikme zaman yüzdesortalama Hız 0 20 40 60 80 100 A <=30 90 0,14 0,09 0,07 0,04 0,02 0,01 B <=45 87 0,25 0,2 o,16 0,13 0,12 0,1 C <=60 79 0,39 0,33 0,28 0,23 0,2 0,16 D <=75 72 0,58 0,5 0,45 0,4 0,37 0,33 E <=75 56 0,91 0,87 0,84 0,82 0,8 0,78 F <=100 56 (a) iki yönde de ideal kapasitedeki (2800 yolcu oto/st) trafik hacmi. İki şeritli yollarda, arazi tipine göre, v/c oranları Geçme yasağı olan bölgeler, geçiş görüş uzunluğu 500 metreden küçük olan kesimlerdir.

38 f d Yön dağıtma katsayısı aşağıdaki tablodan okunur Yönlere Dağılım Düzeltme Faktörü (f d ) 100/0 90/10 80/20 70/30 60/40 50/50 0,71 0,75 0,83 0,89 0,94 1,00

39 f w Yanal açıklık düzeltme katsayısı aşağıdaki tablodan okunur Kullanılabilir Banket Genişliği (m) Şerit 3.7 m Şerit 3.4 m Şerit 3.0 m Şerit 2.7 m Hizmet Düzeyi A D E A D E A D E A D E 1.8 1,00 1,00 0,93 0,94 0,84 0,87 0,70 0,76 1.2 0,92 0,97 0,85 0,92 0,77 0,85 0,65 0,74 0.6 0,81 0,93 0,75 0,88 0,68 0,81 0,57 0,7 0 0,70 0,88 0,65 0,82 0,58 0,75 0,49 0,66

40 Ağır taşıt düzeltme faktörü aşağıdaki gibi hesaplanır f HV = 1 1 + P T E T 1 + P B E B 1 + P R (E R 1) Burada P T, P B ve P R sırasıyla kamyon, otobüs ve rekreasyon aracının toplam trafiğe oranları; E T, E B ve E R ise kamyon, otobüs ve rekreasyon araçlarının birim otomobil cinsinden düzeltme katsayılarıdır.

41 Araç Tipi Kamyonlar E T Rekreasyon Araçları E R Otobüsler E B Hizmet Düzeyi Arazi Tipi Düz Dalgalı Dağlık A 2 4 7 B ve C 2,2 5 10 D ve E 2 5 12 A 2,2 3,2 5 B ve C 2,5 3,9 5,2 D ve E 1,6 3,3 5,2 A 1,8 3 5,7 B ve C 2 3,4 6 D ve E 1,6 2,9 6,5

42 İki şeritli yollarda rampa yukarı eğimlerde v/c oranları Geçme Yasağı Bölge %'si Eğim Rampa Yukarı %'si Ortalama Hız (kmst) 0 20 40 60 80 100 3 88.55 0.27 0.23 0.19 0.17 0.14 0.12 84.525 0.42 0.38 0.33 0.31 0.29 0.27 80.5 0.64 0.59 0.55 0.52 0.49 0.47 72.45 1 0.95 0.91 0.88 0.86 0.84 68.425 1 0.98 0.97 0.96 0.95 0.94 64.4 1 1 1 1 1 1 4 88.55 0.25 0.21 0.18 0.16 0.13 0.11 84.525 0.4 0.36 0.31 0.29 0.27 0.25 80.5 0.61 0.56 0.52 0.49 0.47 0.45 72.45 0.97 0.92 0.88 0.85 0.83 0.81 68.425 0.99 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92 64.4 1 1 1 1 1 1 5 88.55 0.21 0.17 0.14 0.12 0.1 0.08 84.525 0.36 0.31 0.27 0.24 0.22 0.2 80.5 0.57 0.49 0.45 0.41 0.39 0.37 72.45 0.93 0.84 0.79 0.75 0.72 0.7 68.425 0.97 0.9 0.87 0.85 0.83 0.82 64.4 0.98 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92 56.35 1 1 1 1 1 1 6 88.55 0.12 0.1 0.08 0.06 0.05 0.04 84.525 0.27 0.22 0.18 0.16 0.14 0.13 80.5 0.48 0.4 0.35 0.31 0.28 0.26 72.45 0.79 0.76 0.68 0.63 0.59 0.55 68.425 0.93 0.84 0.78 0.74 0.7 0.67 64.4 0.97 0.91 0.87 0.83 0.81 0.78 56.35 1 0.96 0.95 0.93 0.91 0.9 48.3 1 0.99 0.99 0.98 0.98 0.98 7 88.55 0 0 0 0 0 0 84.525 0.13 0.1 0.08 0.07 0.05 0.04 80.5 0.34 0.27 0.22 0.18 0.15 0.12 72.45 0.77 0.65 0.55 0.46 0.4 0.35 68.425 0.86 0.75 0.67 0.6 0.54 0.48 64.4 0.93 0.82 0.75 0.69 0.64 0.59 56.35 1 0.91 0.87 0.82 0.79 0.76 48.3 1 0.95 0.92 0.9 0.88 0.86

43 İki şeritli yollarda ağır taşıtların boyuna eğim ve uzunluklarına göre eşdeğer yolcu otomobili eşdeğerlik katsayısı Ortalama Rampa Yukarı Hız (kmst) Eğim(%) Eğim Uzunluğu(km) 88,5 84,5 80,5 72,5 64 48 0 Hepsi 2 1,8 1,6 1,4 1,3 1,3 3 0,4 2,9 2,3 2 1,7 1,6 1,5 0,8 3,7 2,9 2,4 2 1,8 1,7 1,21 4,8 3,6 2,9 2,3 2 1,9 1,61 6,5 4,6 3,5 2,6 2,3 2,1 1,61-0,8 11,2 6,6 5,1 3,4 2,9 2,5 3,22 19,8 9,3 6,7 4,6 3,7 2,9 4,83 71 21 10,8 7,3 5,6 3,8 6,44-48 20,5 11,3 7,7 4,9 4 0,4 3,2 2,5 2,2 1,8 1,7 1,6 0,8 4,4 3,4 2,8 2,2 2 1,9 1,21 6,3 4,4 3,5 2,7 2,3 2,1 1,61 9,6 6,3 4,5 3,2 2,7 2,4 1,61-0,8 19,5 10,3 7,4 4,7 3,8 3,1 3,22 43 16,1 10,8 6,9 5,3 3,8 4,83-48 20 12,5 9 5,5 6,44 - - 51 22,8 13,8 7,4 5 0,4 3,6 2,8 2,3 2 1,8 1,7 0,8 5,4 3,9 3,2 2,5 2,2 2 1,21 8,3 5,7 4,3 3,1 2,7 2,4 1,61 14,1 8,4 5,9 4 3,3 2,8 1,61-0,8 34 16 10,8 6,3 4,9 3,8 3,22 91 28,3 17,4 10,2 7,5 4,8 4,83 - - 37 22 14,6 7,8 6,44 - - - 55 25 11,5 6 0,4 4 3,1 2,5 2,1 1,9 1,8 0,8 6,5 4,8 3,7 2,8 2,4 2,2 1,21 11 7,2 5,2 3,7 3,1 2,7 1,61 20 11,7 7,8 4,9 4 3,3 1,61-0,8 60 25,2 16 8,5 6,4 4,7 3,22-50 28,2 15,3 10,7 6,3 4,83 - - 70 38 23,9 11,3 6,44 - - - 90 45 18,1 7 0,4 4,5 3,4 2,7 2,2 2 1,9 0,8 7,9 5,7 4,2 3,2 2,7 2,4 1,21 14,5 9,1 6,3 4,3 3,6 3 1,61 31,4 16 10 6,1 4,8 3,8 1,61-0,8-39,5 23,5 11,5 8,4 5,8 3,22-88 46 22,8 15,4 8,2 4,83 - - - 66 38,5 16,1 6,44 - - - - - 28

44 Tablo 13 İki Şeritli Yollarda, Rekreasyon Taşıtlarında Rampa Yukarı Yolcu Otomobili Eşdeğerliği Eğim (%) uzunluk (km) yolcu-araç eşdeğerliği, Er RVs yüzdesi 2 4 5 6 8 10 15 20 2 Hepsi 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 3 0-0,8 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 >0,8 2 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.2 1.2 4 0-0,4 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 0,4-0,8 2.5 2.5 2 2 2 2 2 1.5 >0,8 3 2.5 2.5 2 2 2 2 1.5 5 0-0,4 2.5 2 2 2 1.5 1.5 1.5 1.5 0,4-0,8 4 3 3 3 2.5 2.5 2 2 >0,8 4.5 3 3 3 3 2.5 2.5 2 6 0-0,4 4 3 2.5 2.5 2.5 2 2 2 0,4-0,8 6 4 4 3.5 3 3 2.5 2.5 >0,8 6 4.4 4 4 3.5 3 3 2.5

45 yolcu otomobili eşdeğerliği kamyon ve/veya otobüs yüzdesi rampa aşağı eğim uzunluğu (km) 5 10 15 20 4 Hepsi 1,5 1,5 1,5 1,5 4 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5 4 6,44 2 2 2 1,5 5 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5 5 6,44 5,5 4 4 3 6 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5 6 6,44 7,5 6 5,5 4,5 İki şeritli yollarda, rampa aşağı kamyon ve/veya otobüs yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri

46 Yön dağılımı için ayarlama 1.00 dan büyük değerlerin çıkması, rampa aşağı inerken taşıtların kapasiteyi artırdığı içindir

47 Otoyollarda (Çok şeritli yollarda) Kapasite Analizi MSF i c MSFi= i hizmet düzeyindeki maksimum trafik hacmi cj= ideal koşullar altında kapasite (v/c)i=(q/c)i= i hizmet düzeyinde kapasite kullanımı İdeal koşullar her zaman sağlanamayacağından, MSFi değeri, ağır taşıtlar, dar şerit ve yanal açıklık, sürücü faktörü ile azalacaktır. j x v c i

48 Çok Şeritli Yollarda Hizmet Akım Oranı SF i = C j Q C i N f p f w *f HV Burada; C j : İdeal şartlar altında kapasite N : Şerit sayısı

49 f w = şerit ve yanal açıklık düzeltme faktörü (tablodan seçilir) f HV = ağır taşıt düzeltme faktörü (tablo ve hesapla bulunur) f p = sürücü faktörü (sürekli aynı yolu kullananlar için 1.0, diğer sürücüler de mevcutda 0.75-0.90)

50 Tablo 1 Otoyollarda Sürekli Akımda Temel Kapasite Değerleri Yol Tipi Serbest Hız (km/st) Kapasite (yolcu oto/saat/şerit) 113 2400 Otoyol 105 2350 97 2300 89 2250 97 2200 Çok şeritli yollar 89 2100 81 2000 72 1900

Hizmet Düzeyi Max. Yoğunluk Min. Hız Max. Trafik hacmi Max. v/c (yolcu otomobili/km/şerit) (km/st) (yolcu oto./saat/şerit) oranı 51 Serbest hız = 113 km/st A 6 113 700 0,318/0,304 B 10 113 1120 0,509/0,487 C 15 110 1644 0,747/,715 D 20 101 2015 0,916/0,876 E 23/25 97/93 2200/2300 1 F Değişken Değişken Değişken Değişken Serbest hız = 105 km/st A 6 105 650 0,295/0,283 B 10 105 1040 0,473/0,452 C 15 104 1548 0,704/0673 D 20 98 1952 0,887/0,849 E 24/27 90/85 2200/2300 1 F Değişken Değişken Değişken Değişken Serbest hız= 97 km/st A 6 97 600 0,272/0,261 B 10 97 960 0,436/0,417 C 15 97 1440 0,655/0,626 D 20 92 1824 0,829/0,793 E 26/29 85/80 2200/2300 1 F Değişken Değişken Değişken Değişken Serbest hız= 89 km/st A 6 89 550 0,250/0,239 B 10 89 880 0,400/0,383 C 15 89 1320 0,600/0,574 D 20 88 1760 0,800/0,765 E 27/30 80/77 2200/2300 1 F Değişken Değişken Değişken Değişken

52 Şerit genişliği ve yanal açıklık ayarlama katsayıları (otoyollar için fw)

53 Ağır taşıt düzeltme faktörü aşağıdaki gibi hesaplanır f HV = 1 1 + P T E T 1 + P B E B 1 + P R (E R 1) Burada P T, P B ve P R sırasıyla kamyon, otobüs ve rekreasyon aracının toplam trafiğe oranları; E T, E B ve E R ise kamyon, otobüs ve rekreasyon araçlarının birim otomobil cinsinden düzeltme katsayılarıdır.

54 Otoyollar için arazi tipine göre yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri Faktör Düz Dalgalı Dağlık Kamyon E T 1,7 4,0 8,0 Otobüs E b 1,5 3,0 5,0 Rekreasyon aracı E R 1,6 3,0 4,0

55 Otoyollar için hizmet düzeyi Yoğunluklar Hizmet Düzeyi Yoğunluk (yolcu otomobili/km/şerit) A 6 B 10 C 15 D 20

56 Eğim (%) Uzunluk (km) Yolcu-Araç Eşdeğerliği, Et, Eb Kamyon ve Otobüs Yüzdesi 2 4 5 6 8 10 15 20 25 <2 All 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 2 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,40-0,81 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,81-1,20 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,20-1,61 2,5 2 2 2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,61-0,81 4 3 3 3 2,5 2,5 2 2 2 >2,42 4,5 3,5 3 3 2,5 2,5 2 2 2 3 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,40-0,81 3 2,5 2,5 2 2 2 2 1,5 1,5 0,81-1,20 6 4 4 3,5 3,5 3 2,5 2,5 2 1,20-1,61 7,5 5,5 5 4,5 4 4 3,5 3 3 1,61-0,81 8 6 5,5 5 4,5 4 4 3,5 3 >2,42 8,5 6 5,5 5 4,5 4,5 4 3,5 3 4 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,40-0,81 5,5 4 4 3,5 3 3 3 2,5 2,5 0,81-1,20 9,5 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5 1,20-1,61 10,5 8 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 >1,61 11 8 7,5 7 6 6 5 5 4,5 Otoyollarda, boyuna eğim ve uzunlularına göre yolcu otomobil eşdeğerlik katsayıları 5 0-0,40 2 2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,40-0,54 6 4,5 4 4 3,5 3 3 2,5 2 0,54-0,81 9 7 6 6 5,5 5 4,5 4 3,5 0,81-1,20 12,5 9 8,5 8 7 7 6 6 5 1,20-1,61 13 9,5 9 8 7,5 7 6,5 6 5,5 >1,61 13 9,5 9 8 7,5 7 6,5 6 5,5 6 0-0,40 4,5 3,5 3 3 3 2,5 2,5 2 2 0,40-0,54 9 6,5 6 6 5 5 4 3,5 3 0,54-0,81 12,5 9,5 8,5 8 7 6,5 6 6 5,5 0,81-1,20 15 11 10 9,5 9 8 8 7,5 6,5 Karayolu 1,20-1,61 Mühendisliği 15 11 10 9,5 9 8,5 8 7,5 6,5 >1,61 15 11 10 9,5 9 8,5 8 7,5 6,5

57 Otoyollarda rekreasyon araçları için yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri

58 Pik saat faktörü (PHF) PHF saatlik trafik hacmi maksimum saatlik trafik hacmi 15 dakikalık periyodlar dikkate alınırsa V PHF 4xV 15 V= saatlik trafik hacmi V 15 = bir saat içindeki maksimum 15 dakikalık trafik hacmi

59 Örnek: Aşağıdaki trafik hacim ölçümlerine göre, pik saat faktörünü (PHF) yi hesaplayınız. Zaman aralığı Aralık için trafik hacmi (taşıt) Zaman aralığı için saatlik akım (Kolon 2/0.25) 17:00-17:15 1000 4000 17:15-17:30 1100 4400 17:30-17:45 1200 4800 17:45-18.00 900 3600 17:00 18.00 4200 taşıt/st PHF V 4xV15 4200 0.875 4x1200 v= saat içindeki pik trafik hacmi (taşıt/st) V= pik saatlik trafik hacmi (taşıt/st) PHF= pik saat faktörü v V PHF

60 Örnek: Bir otoyol, her bir yönde 3.65 m şerit genişliği, sol tarafta şerit çizgisinden 1.20 metre ileride bir engel bulunmakta olup, sağ tarafta herhangi bir engel bulunmamaktadır. Trafikte %15 kamyon ve otobüs, %8 rekreasyon aracı bulunmaktadır. Tasarım hızı 113 km/st, sürücü ayarlama faktörü 0,80 ve maksimum 15 dakikalık trafik hacmi 1760 taşıt/st olduğuna göre, 1.6 km uzunluğunda ve %3 eğimli rampa yukarı kesimdeki hizmet düzeyini belirleyiniz. Şerit genişliği ve yanal açıklık düzeltme faktörü: (3,65 m şerit genişliği ve 1.20 metre engel uzunluğu (tek taraf)= 0,99

61 Çözüm: Sürücü ayarlama faktörü=f p = 0,80 (verildi) (Hafta içi ve sürekli aynı yolu kullananlar için f p = 1.0, diğer durumlarda 0,75-0,99 arasındadır ) Ağır taşıt düzeltme faktörü Et = 3.5 ; Er= 1,5 (Tablodan) f hv 1 1 0,15(3,5 1) 0,08(1,5 1) 1 1,415 0,71 Şerit sayısı= 2 SF i MSF xnxf i w xf hv xf p c j x v c i xnxf w x f hv xf p

62 Çözüm: v c c j x N x SF f w i x f hv x f p 1760 2400 x 2 x 0,99 x 0,71x 0,80 0,65 0,65 1 Olduğundan hizmet düzeyi arasındadır. B-C

63 Örnek: Proje hızı 80 km/st olan bölünmemiş iki şeritli bir karayolunda, şerit genişliği 3.4 m, yanal engellerin dış şerit çizgisine mesafesi 0,6 metredir. Arazi dalgalı olup, pik saatlik trafik hacmi 700 taşıt/st dir. Trafikteki kamyon oranı %6, otobüs oranı %4, rekreasyon aracı %2 dir. Yön dağılımı 70/30, geçme yasağı olan kesim oranı %60 dır. Buna göre: a) Karayolunun kapasitesini hesaplayınız. b) Mevcut trafik hacmine göre, hizmet düzeyini belirleyiniz.

Çözüm: 64 a) Kapasitesi denildiği için v/c=1 = E hizmet düzeyi seçilmelidir. f w = 0,88 tablodan (şerit ve yanal engel azaltma faktörü) f d = 0,89 tablodan (yön dağıtma faktörü E T = 5.0, E R = 3.3, E B = 2.9 (tablodan) f HV 1 P T ( E T 1) P R 1 ( E R 1) P B ( E B 1) SF E f HV 1 0,73 1 0,06(5 1) 0,02(3,3 1) 0,04(2,4 1) v 2800.( ) e. fd. fw. fhv 2800.(1).(0,89).(0,88).(0,73) 1601tasit / st c b) v c i MSF 2800. f. f. f d w HV 700 2800*0,89*0,88*0,73 0,44 0,32<0,44<0,48 D hizmet düzeyi

65 Örnek: Serbest akım hızı 97 km/st olan bir yönde 3 şeride sahip bir otoyolda her bir şeridin temel kapasitesi 2300 taşıt/saat dir. Otoyol düz arazi üzerinde inşa edilmiştir. Şerit genişliği 3,5 metre, dış şerit çizgisinden engele olan mesafe 0,6 metre (tek tarafta)dir. Sürücü kapasite azaltma faktörü 0,9 olarak belirlenmiştir. Yapılan sayımlar sonucunda YOGT değerleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Buna göre: a) Yukarıdaki trafiğe göre hizmet düzeyini belirleyiniz. b)yukarıdaki trafiği dikkate alarak kapasite hesaplayınız c)yukarıdaki trafiğe göre B hizmet düzeyi için şerit sayısını hesaplayınız Karayolu Mühendisliği Taşıt Cinsi YOGT Otomobil 12000 Otobüs 1000 Kamyon 7000 5.11.2018 17:46

66 5.11.2018 17:48

67 Örnek: 2x2 şeritli bir otoyol kesiminde şerit genişliği 3,35 m, YOGT 15000 taşıt/gün, boyuna eğim rampa yukarı %4 ve uzunluğu 350 m dir. Arazi dalgalı, banket genişlikleri her iki tarafta eşit ve 1,4 m, trafikteki kamyon %15, otobüs %2 ve diğerleri otomobildir. Sürücülerin hepsinin yola aşina olduğunu, ideal kapasitenin 2200 taşıt/saat/şerit olduğunu kabul ederek ve trafik artışını %2,5 kabul ederek, (V=105 km/st) a) Arazinin dalgalı olması durumunda mevcut hizmet düzeyini belirleyiniz b) Boyuna eğimi dikkate alarak mevcut hizmet düzeyini belirleyiniz c)10 yıl sonraki olabilecek hizmet düzeyini hem arazi şekli hem de boyuna eğimi dikkate alarak belirleyiniz d) Banket genişliğinin bir tarafta 1 metreye, diğer tarafta 0,6 metreye azaltıldığında mevcut hizmet düzeyini belirleyiniz. (Boyuna eğimi dikkate al) e) A hizmet düzeyi için şerit sayısını belirleyiniz 5.11.2018 17:51

68 5.11.2018 17:52

69 5.11.2018 17:53

70 Örnek: İki şeritli bir karayolu, 3.22 km uzunluğunda %7 boyuna eğime sahiptir. 600 taşıt/st lik pik saat trafik hacmine sahiptir. Diğer özellikler: Platform özellikleri: 97 km/st proje hızı, 3.35 m şerit genişliği, 1.20 m banket genişliği, %80 geçme yasağı olan kesim mevcuttur. Trafik özellikleri: 80/20 yön dağılımı, %4 kamyon, %10 rekreasyon araçları, %2 otobüs, %84 otomobil; PHF= 0.91 Hangi hizmet düzeyinde eğim tırmanılır? Pik 15 dakikalık akımda hangi tırmanma hızı elde edilir? Eğimli kesimin kapasitesi nedir? Eğer yaklaşım hızı 88.55 km/st ise, rampayı tırmanan araçlardaki gecikme ne olur?