SORUNLAR / RİSKLER BELİRLEME VE GÖRÜLME SIKLIĞI Akut Bulantı-Kusma: %70-80 Gecikmiş Bulantı-Kusma: %80 Hastada RİSK ETMENLERİ Kemoterapiye Bağlı: Bir günden fazla kemoterapi Kemoterapi siklus sayısı Doz dense kemoterapi Yüksek doz kemoterapi İntravenöz kemoterapi Kısa süreli infüzyon Rejimin emetojenik potansiyeli Primer Etmenleri İlaç tedavisi (Antibiyotik,NSAİD, opioidler) Tedavi (Cerrahi,RT vb.) Üremi Hiperkalsemi Karaciğer işlev bozukluğu Kafaiçi basınç artışı Gastrointestinal sorunlar Gastro-intestinal tıkanıklık Asit Hepatomegali Paraneoplastik sendromlar Gastroparezis Gastrik kaçış sendromu 1
Sekonder Risk Etmenleri Sekonder Risk Etmenleri Kadın cinsiyet Önceki KT tedavileri Düşük performans durumu 50 yaşından genç olma Gebelikte hiperemezis Az alkol alımı Tat ve kokulara duyarlılık Taşıt tutması Kaygı Depresyon Önceki kür ya da kürlerde bulantı-kusma BULANTI - KUSMA TİPLERİ Akut Bulantı-Kusma (ilk 24 saat içinde) Geç Bulantı-Kusma (24 saat sonrası) Beklenti Bulantı-Kusması (KT öncesi) Dirençli Bulantı-Kusma (ilaç tedavisine rağmen bulantı-kusma) YÜKSEK RİSK ( >%90 sıklık) Altretamin AC veya EC Kombinasyonları Carmustin > 250mg/m² (BCNU) Cisplatin 50mg/m² Siklofosfamid 1500mg/m² Dacarbazin (DTIC) Prokarbazin (Matulan,Natulan) Streptozosin (Zanosar) Mekloretamin (Nitrojen Mustard) 2
ORTA RİSK (30-90% sıklık) Amifostin >300mg/m² (Ethyol) Aldesleukin>12-15 MU/m² Azacitidin (Vidaza) Busulfan >4mg/gün Carboplatin Carmustin 250mg/m² Cisplatin < 50mg/m² Siklofosfamid 1500mg/m² Siklofosfamid (oral) Sitarabin >1gr/m² (ARA.C) Dactinomisin (Cosmegen) Daunorubisin Doxorubisin Epirubisin Etoposid(oral) İdarubisin (Zavedos) İfosfamid İmatinib (Glevec) İrinotekan (Campto) Lomustin (CCNU) Melfalan >50mg/m² Methotrexat >1000mg/m² Oxaliplatin>75mg/m² (Eloxatin) Temozolomid (oral-temodal) 3
DÜŞÜK RİSK (10-30% sıklık) Amifostine 300mg (Ethyol) Capecitabin (Xeloda) Sitarabin 100-200mg/m² Docetaxel (Taxotere) Lipozomal Doksorubisin (Caelyx) Etoposid Fludarabin(oral) 5-Fluorourasil Gemsitabin (Gemzar) Methotrexat <250mg/m² Mitomisin Mitoksantron (Novantron,Neotalem) Paclitaxel(Taxol,Ebetaksel,Anzatax) Paclitaxel-albumin Pemetrexed (Alimta) Topotekan Vorinostat(Zolinza) 4
MİNİMAL RİSK(<10% sıklık) Alemtuzumab (Campath) İnterferon-Alfa Asparaginaz Bevacizumab (Altuzan) Bleomisin Bortezomib (Velcade) Busulfan Cetuximab (Erbitux) Klorambucil (Leukeran) Cladribin Sorafenib (Nexavar) Sunitinib (Sutent) Thalidomid Trastuzumab (Herceptin) Vincristin Desitabin (Docagen) Dasatinib (Sprycel) Erlotinib (Tarceva) Fludarabin Gefitinib (İressa) Gemtuzumab (Mylotarg) Hidroxiurea (Hydrea) Lapatinib (Tykerb) Melfalan (oral düşük doz) Methotrexat 50mg/m² Pentostatin Rituximab (Mabthera) Thioguanin (oral) Vinblastin (Velbe) Vinorelbin (Navelbin) 5
UYGULAMA BULANTI - KUSMA ÖNERİLER RA:Reseptör antagonisti Aprepitant: Emend Lorazepam: Ativan 6
İlaç Davranış Terapisi Bulantı - Kusma Kontrolünde Kullanılan İlaçlar ve Dozları 7
Etkili Olabilecek Non-Farmakolojik Etkenler Akupunktur Akupresur Hayal/düş kurma Müzik terapisi Progresif kas gevşetme Etkinliği Henüz Kanıtlanmamış Non-Farmakolojik Girişimler Egzersiz Hipnoz Masaj ve aromaterapi Kol bandı ile elektriksel uyarım Zencefil 8
ÖNERİLER Az ve sık aralıklarla yemeli, Yiyecek ve odadaki diğer kokuları azaltmalı, Aşırı yağlı,baharatlı ve tuzlu yiyeceklerden kaçınmalı, Antiemetikleri öğünden/yemekten önce almalı, Daha önce kullanılan etkili yöntemleri tekrarlamalı, bulantıyı azaltan,rahatlatıcı besinleri tüketmeli Soğuk yiyecekler sıcak yiyeceklerden daha iyi tolere edilebilir. Bu nedenle sandviç, peynir, tahıllar, tatlılar gibi oda sıcaklığında ya da soğuk servis yapılabilen besinleri yemeyi tercih etmeli, Bulantıyı azaltmak için sıvı ve yumuşak bir diyet tercih etmeli (Elma suyu, kızılcık suyu, limonata nektarlar, et suyu, çay, kola gibi sıvılar ile ezilmiş patates,elma püresi, şerbet, kraker, tost ve süzme peynir)ancak bu sıvılar hızlı içildiğinde midede dolgunluk hissi ve bunun sonucunda bulantı-kusmaya neden olabileceğinden sıvıları yudumlayarak içmeli, Limon, turşu, katı şekerleme ya da limonata gibi ekşi yiyecekleri denemeli ve ağzınızda yara yoksa kusma sonrası ağzı limon suyu ve su karışımı ile çalkalamalı, Bulantı olduğunda yemek yapma konusunda başka birinden yardım almalı, yardım edecek birisi yoksa kemoterapiden önce çeşitli yemekler hazırlayıp, derin dondurucuda saklanmalı, Yoğun bulantı olduğunda sevilen yiyecekleri yemekten kaçınmalı,bu yaklaşım tiksintiyi önlemek açısından önemlidir. 9
SONUÇ / DEĞERLENDİRME Hasta tedavi öncesi ve bulantı - kusma olduğunda NCI toksisite skalasına göre değerlendirilmeli, Öneriler hasta ya da yakınına yazılı olarak verilmeli, Hemşirelik girişimleri kayıt edilmeli, NCI Toksisite Değerlendirme Ölçeği BULANTI 0 Yok 1 Yiyebiliyor 2 Ağızdan alımı azalmış,ancak yiyebiliyor 3 Önemli alım yok 4 - KUSMA 0 Yok 1 24 saat içinde bir kez kusma 2 24 saat içerisinde 2-5 kez kusma 3 24 saat içerisinde 8-10 kez kusma 4 Parenteral destek gerektiren >10 kez kusma National Cancer Institute Common Toxicity Criteria,Version 2.0 (Online), Revised March 23,1998 KAYNAKLAR 1 - National Comprehensive Cancer Network Clinical Practice Guidelines in Oncology Antiemesis V.3.2008 2 - ONS PEP Card /Nausea&Vomi ting - 2006 3 - GİS Toksisiteler /Sunum/Sultan Kav 4 - GİS Toksisiteler/Sunum/Mine Buluş 10