SAKLI TAR H Sinan Meydan Vahdettin Dosyası er fley asl nda tescilli bir Atatürk düflman olan Mevlanzade R - fat n bafl n n alt ndan ç km flt r. 1929 y l nda kaleme ald Türkiye nk lab n n ç Yüzü adl kitab nda, VI. Mehmet Vahdettin Han, Anadolu da Milli bir kuvvet haz rlamay düflünmüfl ve bu kuvveti meydana getirmek için 7 Atatürk ün Samsun a ç k fl ve Vahdettin Kurtulufl Savafl n n büyük onurunu Atatürk e lay k görmeyen flaflk nlar, 1929 y l ndan beri tarihi e ip bükerek, belgeleri çarp tarak ve beyinleri y kayarak Kurtulufl Savafl n Vahdettin in bafllatt n iddia etmifllerdir. 96 yak n nda bulunanlar n telkini ile yaverlerinden Mustafa Kemal Pafla y genifl bir yetki ve özel bir talimatla galip devletlerin stanbul da bulunan temsilcilerinin bilgisi d fl nda gizlice Anadolu ya göndermifltir. demifltir.[1] Turgut Özakman n hakl olarak yalan, yanl fl ve martaval y n o- larak adland rd bu kitab kaynak olarak kullanan Necip Faz l, Kadir M s ro lu, Nihal Ats z, Hasan Hüseyin Ceylan, Vehbi Vakkaso lu gibi Vahdettinci yazarlar, Türk toplumunun gözünün içine baka baka yalan söylemifllerdir. Tarihi yeniden yazan Vahdettinci yazarlar, Kurtulufl Savafl n Vahdettin bafllatt diyebilmek için Vahdettin in sözüm ona gizli bir plan oldu- unu ileri sürmüfllerdir. K. M s ro lu bu plan flöyle aç klam flt r: stanbul ve Ankara iki has m (düflman) pozunda, karfl karfl ya olacakt r. Bu oyun düflmana karfl Anadolu ile el ele, bir siyasi komplo, bir ince politika olarak bafllat lm fl, Padiflah ve stanbul Hükümeti, bu oyunu büyük bir ciddiyet ve teatral bir kudretle oynam fllard r. [2] Vahdettinci yazarlara göre Kurtulufl Savafl n bafllatmas için Padiflah Vahdettin göstermelik bir görevle Mustafa Kemal Atatürk ü Anadolu ya göndermifltir. M s ro lu nun bu iddias na Turgut Özkman flu soruyla karfl l k vermifltir: Ama o fetvalar, o isyanlar, o Anzavur, o milliyetçileri tepelemek için ngilizlere türlü türlü önerilerde bulunmalar, bunlarla ilgili binlerce belge, tan k, Vahdettin in kendi itiraflar filan nedir? E er bu oyunsa buna olsa olsa Kanl Nigar oyunu denilebilir. [3] Mevlanzade R fat, K. M s ro lu, H. Hüseyin Ceylan, N. Faz l K sakürek gibi Vahdettinci yazarlara göre Padiflah Vahdettin, Kurtulufl Savafl n bafllatmas için göstermelik bir görevle ve genifl yetkilerle Mustafa Kemal Atatürk ü Anadolu ya göndermifltir. Bu Vahdettinci yazarlar n, hiçbir somut belgeye dayanmadan, üstelik de Padiflah Vahdettin in, Damat Ferit ve ngilizlerle birlikte Milli hareketi yok etmek için yap p ettikleri ortadayken böyle bir tez ileri sürebilmeleri cidden komik bir durumdur. flte bu komikli in fark nda olan bu Vahdettinci yazarlar, söz konusu güdük tezlerini kan tlamak için birtak m tan kl klara, an lara dayanm fllard r. Bu tan klar flunlard r: Mütareke dönemi polislerinden Radi Azmi Ye- en, Fevzi Çakmak n efli F tnat Çakmak, Erzurum Kongresi Sivas Delegesi Fazlullah Moran, Atatürk ün silah arkadafllar ndan Refet Bele, Abdülaziz in torunlar ndan fiehzade Mahmut fievket Efendi, Çankaya Köflkü garsonlar ndan Cemal Granda. Ayr ca Nihal Ats z ve Necip Faz l n öteden beriden duyduklar n iddia ettikleri 97
bir tak m dedikodular... Bu an lar tek tek analiz eden Turgut Özakman, bir k sm n n uydurma, bir k sm n n çarp tma, bir k sm n n da mant k hatalar yla dolu yak flt rmalardan ibaret oldu unu bütün delilleriyle gözler önüne sermifltir.[4] Vahdettin, Kurtulufl Savafl n bafllatmak için Mustafa Kemal i Anadolu ya gönderdi! diyen Vahdettinci yazarlar yine bizzat Vahdettin yalanlam flt r. fiimdi bu komik ve güdük yalan deflifre edelim. Vahdettin, Kurtulufl Savafl n bafllatmak için Mustafa Kemal i Anadolu ya gönderdi! diyen Vahdettinci yazarlar yine bizzat Vahdettin yalanlam flt r. fiöyle ki, Vahdettin, 1923 te Mekke de yay nlad beyannamede Atatürk ü, Kurtulufl Savafl n bafllatmas için seçerek Anadolu ya göndermedi ini, Mustafa Kemal i Anadolu ya gönderen kabineye uydum diyerek itiraf etmifltir.[5] Ayr ca Vahdettin e çok yak n olan Baflkatip Ali Fuat Bey de an lar nda Vahdettin in Kurtulufl Savafl n planlad na yönelik en ufak bir bilgi k - r nt s na bile yer vermemifltir.[6] An lar nda Vahdettin le ilgili çok küçük ayr nt lara bile yer veren Ali Fuat Bey in böyle önemli bir noktay kaç rmas imkans zd r. Son zamanlarda resmi tarih elefltirisi ad alt nda baz tarihçiler ve yazarlar yeniden bu güdük tezi dillendirmeye bafllam fllard r. Örne in Murat Bardakç, Vahdettin i anlatt fiahbaba adl kitab nda Atatürk ü, Vahdettin in Anadolu ya gönderdi ini kan tlamak için birçok belge yay nlam flt r. Bardakç n n yeni bir fley keflfetmifl gibi davranmas çok anlams zd r; çünkü Atatürk ü, Vahdettin in Anadolu ya gönderdi i zaten bilinen bir gerçektir. Bu gerçe i 1926 y l nda bizzat Atatürk, Falih R fk Atay a a- ç klam flt r. Atatürk, Damat Ferit Hükümeti - nin, Padiflah Vahdettin in ve ngilizlerin bilgisi dahilinde hatta ngiliz vizesiyle Anadolu ya geçmifltir. Evet! Atatürk ü Padiflah Vahdettin Anadolu - ya göndermifltir! Burada kilit soru fludur? Peki ama niye göndermifltir? Git Kurtulufl Savafl n bafllat, düflmanla savafl diye mi? Yoksa git, bölgedeki kar fl kl klar önle, asayifli sa la diye mi? Cevap bulunmas gereken soru Atatürk ü kim gönderdi? sorusu de- il, Atatürk niye gönderildi? sorusudur Vahdettin, Atatürk ün Anadolu ya gönderilmesindeki son halkad r. Her fley ngilizlerin iste iyle bafllam flt r. Atatürk, kabinedeki ve genelkurmaydaki nüfuzlu arkadafllar n devreye sokarak atamas n yapt rm fl, yetkilerini geniflletmifl, Damat Ferit i ikna ederek ve stratejik hamlelerle ngilizleri uyu- tarak, Anadolu ya geçmeyi baflarm flt r. Vahdettin, sonradan bizzat itiraf etti i gibi, hükümetin yapt atamay sadece onaylam flt r; hepsi bu! fiimdi bütün bu süreci ad m ad m izleyelim: ngilizlerin iste i Mondros Ateflkes Antlaflmas n n 7. Maddesi ne göre, Kar fl kl k ç kan yerler tilaf devletleri taraf ndan iflgal edilecektir. Bu maddeye dayanarak Anadolu da birçok yeri iflgal eden tilaf devletleri, kar fl kl k ç kmamas konusunda birçok kere a r bir dille hükümeti uyarm flt r. ngilizlerin emperyalist emelleri aç s ndan Karadeniz bölgesi ve Kafkaslar çok önemlidir; çünkü Kafkaslardaki do al kaynaklar ve Hindistan ticaret yolunu kontrol etmenin biricik yolu bu bölgeyi kontrol etmektir. Kafkaslara ve Güney Asya ya aç lan bir koridor durumundaki Karadeniz bölgesi ve Karadeniz limanlar ngilizleri çok fazla ilgilendirmektedir. Bu nedenle ngilizler, 26 Aral k 1919 da Batum u iflgal etmifller ve o bölgedeki 9. Ordu nun terhisi ve silahlar n teslimi ifllerinin yavafl gitti i gerekçesiyle bu ordunun komutan Yakup fievki Pafla n n görevinden uzaklaflt r l p, yerine emirleri uygulayacak birinin getirilmesini istemifllerdir.[7] stanbul hükümeti hiç zaman kaybetmeden ngilizlerin bu iste ini yerine getirmifltir. ngilizler, Ermenilerin yaflad do udaki alt ille de özel olarak ilgilenmifllerdir; çünkü Mondros Ateflkes Antlaflmas n n 24. maddesine göre bir kar fl kl k durumunda oralar iflgal edilebilecektir. ngilizler, Mondros Ateflkes Antlaflmas ndan hemen sonra Kafkaslardan, Do u illerinden ve Karadeniz de özellikle Samsun dan flikayet etmeye bafllam fllard r. Mütareke döneminin en huzursuz ve kar fl k yerlerinden biri Samsun dur. Bu kar fl kl n temel nedeni bölgenin etnik yap s ve Pontus Rum çetelerinin faaliyetleridir. Rum çetelerine karfl kurulan Türk çetelerinin çat flmalar, mütarekenin bafl ndan beri ngilizlerin dikkatini çekmifltir.[8] ngiliz Calthorpe ve Amet 1918 Kas m sonlar nda, Samsun da mütareke hükümlerinin henüz uygulanmam fl oldu unu ve H ristiyanlar toptan öldürmek için Müslüman ahalinin silahland r ld n iddia etmifllerdir. [9] Ocak ta Amerikan Tobacco Company, Londra ya gönderdi i bir raporda Bütün Müslümanlar n ve özellikle köylülerin silahland r ld n bildirmifltir. Bunun üzerine Forcign Office, Bu durumun gemi veya silah gönderilerek düzeltilmesi için gerekli tedbirin al n p al namayaca n sormufltur.bu soruya Webb, 13 Ocak ta, Normal flartlara dönüfl için bütün bölgenin tamam yla silahs zland r lmas gereklidir. Bu da ancak büyük bir askeri kuvvetle yap labilir fleklinde cevap vermifltir.[10] Bunun üzerine ngilizler, 9 Mart 1919 da Samsun a 200 kiflilik küçük bir askeri birlik ç karm fllar, 50 kiflilik bir müfrezeyi de Merzifon a göndermifllerdir.[11] Ayr ca Te men Perring ve Yüzbafl Hurst de 98 99
Te men Hamdi Bey. incelemelerde bulunmak için bölgeye gönderilmifltir.[12] ngilizlerin Samsun a asker ç karmalar bölge halk n n tepkisini çekmifl, 17/18 Mart 1919 gecesi Makineli Tüfek Bölü ü ne ba l Te men Hamdi Bey, askerleriyle birlikte da a ç km flt r.[13] Te men Hamdi Bey in mücadele etmek için da a ç kmas ngilizler a- ç s ndan barda tafl ran son damla olmufl, ngiliz yetkililer, hükümetin bir an önce bölgede asayifli sa lamas n, aksi halde meydana gelecek olaylar n sonucuna katlanmas gerekece ini belirtmifltir. ngiliz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe, 21 Nisan 1919 da Osmanl Harbiye Naz rl na bir nota vermifltir. Notan n içeri i flöyledir: 1. Erzurum, Erzincan, Bayburt ve Sivas yörelerindeki ordunun terhis ve silahlar n n toplanmas ifli çok yavafl gitmektedir. 2. Bu yörelerde, Kars ta oldu u gibi bafltan bafla fluralar kurulmufltur. 3. Bu fluralar, ordunun denetimi alt nda asker toplamaktad r. Bu geliflmeler o bölgede yaflayan halk rahats z 100 etmektedir. 4.Bu geliflmeler, Ermenistan hakk nda verilecek karara karfl koymak için ttihatç -Jön Türklerce örgütlenmektedir.[14] Bu ngiliz notas n n sonunda A- miral Calthorp e, Gereken her türlü önlemin derhal al nmas n, ilgililere emir ve talimat verilmesini, yoksa iflin ciddiyet kazanaca n bildirmifltir. [15] Amiral Calthorpe, Sadrazam Damat Ferit e gönderdi i resmi yaz yla yetinmemifl, Padiflah Vahdettin le de görüflerek, Karadeniz deki kar fl klar n bast r lmas konusunda ona da kesin uyar larda bulunmufltur. Calthorpe, Vahdettin e, Yüksek yetkiler sahip askeri bir kurulun, bafllar nda yetenekli bir generalle derhal görev yerine giderek, o bölgedeki 9. Ordu yu disiplin alt na almas n söylemifltir.[16] Ayn hafta içinde, 25 Nisan 1919 Cuma günü, ngiliz Komiser Vekili Amiral Webb de Sadrazam Damat Ferit i ziyaret ederek ayn istekleri tekrarlam flt r. [17] Damat Ferit, ngiliz yetkililere, bu sorunun en k sa zamanda çözülece ini bildirmifltir. [18] O günlerde Osmanl yönetiminin en çok dikkat etti i nokta Paris Bar fl Konferans nda Osmanl n n aleyhine kullan labilecek bir durumun oluflmamas d r. Bu bak mdan özellikle ngilizlerin memnun olmas çok önemlidir. Bu amaçla ngilizlerin 21 Nisan tarihli notas na uygun olarak Karadeniz ve Do u Anadolu bölgelerinde asayifli sa layacak önlemler al nmal d r. Zaman kaybetmeden güçlü bir komutan bölgeye gönderilerek, asayifl sa lanmal ve Paris Bar fl Konferans öncesinde ngilizler memnun edilmelidir. Sadrazam Damat Ferit ve Padiflah Vahdettin iflte bu düflünceler içinde Atatürk ü 9. Ordu Müfettifli olarak A- nadolu ya göndermifllerdir. Atatürk e verilen görev ve yetkiler flunlard r: 1. Bölgedeki asayiflin düzeltilmesi, asayiflsizlik sebeplerinin saptanmas. 2. Silah ve cephanenin biran önce toplatt r l p koruma alt na al nmas. 3. fiuralar varsa ve asker topluyorsa, bunun kesinlikle engellenmesi. 4. fiuralar n kapat lmas. Görüldü ü gibi Padiflah Vahdettin, Vahdettinci yazarlar n iddia etti i gibi durup dururken bir görev icat edip Atatürk ü Anadolu ya göndermifl de- ildir; Vahdettin do rudan do ruya ngilizlerin notas ve iste i üzerine harekete geçmifltir. Görev ve yetkilerden de anlafl laca gibi Atatürk ten istenen ve beklenen Anadolu da bir direnifl bafllatmak de il, tam tersine bafllam fl olan direniflleri etkisiz hale getirmektir. Atatürk e genifl yetkiler verildi i do rudur. Ancak Vahdettinci yazarlar n, Vahdettin in, Atatürk e bu genifl yetkileri, gizlice bütün yurtta direnifli örgütlemesi amac yla verdi i iddialar yaland r. Çünkü bu yetkilerin genifl olmas n n iki nedeni vard r. Birincisi, 21 Nisan 1919 tarihli ngiliz notas nda sadece Karadeniz bölgesinden de il do u illerinden de söz edilmektedir. Yani yetkilerin genifl tutulmas n n birinci nedeni, do udan ngiliz notas d r. kincisi de bu yetkileri Genelkurmay kinci Baflkan Kaz m nanç Pafla yla yapt görüflme sonunda bizzat Atatürk geniflletmifltir. [19] Atatürk e mülki (idari) yetkiler verilmesinin nedeni ise, yine ngiliz notas nda belirtilen fluralara son verebilmesi içindir. Atatürk ün, bu sivil örgütlere son verebilmesi için, askerler d fl nda sivillere de emir verebilmesi gerekir. Ayr ca Atatürk ün Bat ya ya da ç bölgelere de il de Karadeniz e, do- uya gönderilmesi, onu gönderenlerin tamamen ngiliz istekleri do rultusunda hareket ettiklerini kan tlamaktad r. [20] Vahdettin do rudan do ruya ngilizlerin notas ve iste i üzerine harekete geçmifltir. Görev ve yetkilerden de anlafl laca gibi Atatürk ten istenen ve beklenen Anadolu da bir direnifl bafllatmak de il, tam tersine bafllam fl olan direniflleri etkisiz hale getirmektir. Peki ama Vahdettin neden bu görev için Atatürk ü seçmifltir? Neden Atatürk gönderilmifltir? Öncelikle Atatürk ü seçen Vahdet- 101
tin de ildir, kendisinin de bizzat itiraf etti i gibi, Atatürk ü hükümet bu göreve getirmifl, Vahdettin sadece bu a- tamay onaylam flt r. Vahdettin bu a- tamay neden onaylad? sorusuna cevap vermeden önce, Damat Ferit Hükümeti neden bu göreve Atatürk ü seçti? sorusuna cevap verelim. Bu konuda Atatürk ün çabalar belirleyici olmufltur. flgal stanbul unda bulundu u 6 ayl k sürede Atatürk ün kafas n n bir köflesinde hep Anadolu - ya geçerek direnifl bafllatma düflüncesi vard r. Bu amaçla ttihatç yeralt 102 Yahya Kaptan örgütleriyle temas kurarak Anadolu - ya gizli geçifl plan üzerinde çal flm flt r. Mim Mim Grubu ndan Topkap l Cambaz Mehmet, Karakol Cemiyeti nden Yenibahçeli fiükrü Bey ve Yahya Kaptan gibi kiflilerle stanbul da gizli görüflmeler yaparak Gebze Kocaeli yolunun kontrol edilmesini istemifltir. Yaveri Cevat Abbas Gürer, Atatürk ün Gebze-Koacaeli yolu üzerinden gizlice Anadolu ya geçmeyi düflündü ünü, bu konuda her türlü haz rl yapt n belirtmifltir.[21] Bir taraftan Anadolu ya gizli geçifl plan üzerinde çal flan Atatürk, di er taraftan güvendi i arkadafllar yla fiiflli deki evde görüflmeler yaparak bir kurtulufl plan haz rlam flt r. flte bu görüflmeler s ras nda hükümetteki ve genelkurmaydaki nüfuzlu arkadafllar n devreye sokarak müfettifllik görevini almay baflarm flt r. fiöyle ki, Atatürk yak n arkadafllar ndan Ali Fuat Cebesoy un babas smail Faz l Pafla arac l yla Dahiliye Naz r ( çiflleri Bakan ) Mehmet Ali Bey le tan flm fl, ve birkaç kere fiiflli deki evde Mehmet Ali Bey le görüflüp nabz n yoklam flt r. Daha sonra da Bahriye Naz r (Denizcilik Bakan ) Avni Pafla yla diyalog kurmufltur. Sonra da yaveri Cevat Abbas arac l yla Harbiye Naz r fiakir Pafla yla temas kurmufltur. Ayr ca daha önce de iflik cephelerde birlikte mücadele etti i Genelkurmay kinci Baflkan Kaz m nanç Pafla yla irtibata geçmifltir. flte Atatürk, hükümetteki bu tan d klar n kullanarak Damat Ferit e ulaflm flt r. ngilizlerin hükümete ültimatom verdi i günlerde Damat Ferit, Acaba Anadolu ya kimi göndersek? diye düflünürken devreye giren Mehmet Ali Bey in, Damat Ferit e telkinleri sonras nda ve Avni Pafla, fiakir Pafla ve Kaz m nanç Pafla n n onay yla, görev Atatürk e verilmifltir. Ancak Damat Ferit çok temkinlidir, önce Atatürk le birkaç görüflme yapm fl, hatta onu ngilizlere bile sormufl, hükümete ve padiflaha Kaz m nanç Pafla ba l l na kanaat getirince Atatürk ü 9. Ordu Müfettiflli i görevine getirmifltir.[22] Bu s rada Atatürk, genelkurmaydaki güvendi i arkadafllar Kaz m Pafla ve Fevzi Pafla dan yard m istemifltir. Örne in Fevzi Pafla, ngilizlere, bu kar fl klar ancak Atatürk ün önleyebilece i konusunda telkinlerde bulunmufltur.[23] Atatürk ün stanbul da kald 6 ay boyunca izledi i stratejik ngiliz politikas da buna eklenince, Atatürk ün Anadolu ya gönderilmesine ngilizler de itiraz etmemifl, hatta ona vize bile vermifllerdir. Atatürk bu arada genelkurmayda Fevzi Pafla ve Cevat Pafla yla gizli bir üçlü görüflme yaparak, Anadolu direnifli konusunda onlarla anlaflm flt r. 29 Nisan 1919 Sal günü Atatürk e 9. Ordu Müfettiflli i görevi verilmifltir. Atatürk genelkurmaya ça r ld nda görevin detaylar n ö renmek için Genelkurmay kinci Baflkan Kaz m - nanç Pafla yla görüflerek yetkilerini biraz daha geniflletmeyi baflarm flt r. Yetki belgesini cebine koyup Kaz m nanç Pafla n n yan ndan ç karkenki duygular n 1926 y l nda Falih R fk Atay a, Tarih bana öyle müsait flartlar haz rlam fl ki, kendimi onlar n kuca nda hissetti im zaman ne kadar bahtiyarl k duydum, tarif edemem. Bakanl ktan ç karken, heyecan mdan dudaklar - m s rd m hat rl yorum. Kafes aç lm fl, önümde genifl bir alem, kanatlar - n ç rparak uçmaya haz rlanan bir kufl gibi idim diyerek anlatm flt r.[24] Harbiye Bakanl, Atatürk ün Anadolu ya atanmas karar n 30 Nisan 1919 da Padiflah Vahdettin e arz etmifltir.[25] Atatürk ün 9. Ordu Müfettiflli i ne Tayini Hakk ndaki rade ayn gün saraydan ç km flt r.[26] Atatürk ün Samsun a gönderilmesiyle ilgili kararname 4 May s 1919 Pazar günü Meclisi Vükela (Bakanlar Kurlu) da görüflülüp kabul edilmifltir. fiimdi de Vahdettin Atatürk ün bu göreve getirilmesini neden kabul etti? sorusuna cevap verelim. Bu durumun belli bafll nedenlerini flöyle s - ralamak mümkündür: 1. ngilizlerin çok önemsedikleri bu zor görevi Atatürk ün yerine getirebilece ini düflünmesi: Vahdettin, askerlik geçmiflindeki baflar lardan dolay Anadolu da tan - nan Atatürk ün bu görevi kolayca yerine getirece ini düflünmüfltür. Paris Bar fl Konferans arifesinde iflini flansa b rakmak istemeyen Vahdettin, ngilizlerin çok önem verdikleri bu görevi Atatürk e vermeyi do ru bulmufltur. 2. Atatürk ü tan mas ve ona güvenmesi: 103
Vahdettin, 1917 Almanya gezisinden beri Atatürk ü tan maktad r. Atatürk o tarihten itibaren hep bir flekilde Vahdettin in yan nda olmufltur. Bir ara Padiflah n Fahri yaverli ini yapm flt r. Bir fahri yaveri hazreti flehriyarinin efendisine karfl isyan edebilmesi her ikisi için de (Va-dettin ve Damat Ferit) tasavvur edilmeyecek bir fleydi. [27] Ayr ca, Atatürk, 13 Kas m 1918 - de stanbul a geldikten sonra tam 8 kere Padiflah Vahdettin le görüflmüfltür. Hatta bir ara Vahdettin in k z Sabiha Sultan la evlenmesi gündeme gelmifltir. [28] Bu nedenle az çok padiflah n güvenini kazanm flt r. Atatürk, 1926 y l nda Falih R fk Atay a, Anadolu ya gönderilmesinin nedenlerinden birinin de stanbul dan uzaklaflt r lmak oldu unu belirtmifltir 3. Atatürk ün ttihatç Olmamas : 21 Nisan tarihli ngiliz ültimatomunda, do udaki Ermeni karfl t olaylar n, Ermeni karfl t ttihatç Jön Türklerce örgütlendi i belirtilmifltir. Bu nedenle bu göreve getirilecek kiflinin ttihatç olmamas gereklidir. Ayr ca Padiflah Vahdettin de ttihatç lara ve Enver Pafla ya düflmand r. flte bu noktada Atatürk ün ttihatç olmamas ve Enver Pafla ya karfl olmas, bu göreve getirilmesinde etkili olmufltur. 4. Alman karfl tl : Bir Alman karfl t olan Padiflah Vahdettin, Atatürk ün de Almanya ya s cak bakmad n bilmektedir. Özellikle kat ks z bir ngiliz yanl s olan Damat Ferit a- ç s ndan Atatürk ün Alman karfl tl çok önemli bir durumdur. [29] 5. Atatürk ün stanbul dan uzaklaflt r lmak istenmesi: Atatürk, 1926 y l nda Falih R fk Atay a, Anadolu ya gönderilmesinin nedenlerinden birinin de stanbul dan uzaklaflt r lmak oldu- unu belirtmifltir: Vahdettin kabinlerinde benim için iki z t fikir vard : Biri beni lehlerine kazanmaya çal flanlar, di eri hiçbir surette güvenilmemesi gerekti ini iddia edenler! Aylarca münakaflalardan sonra hangi fikir hak kazanm fl bilir misiniz: Mustafa Kemal e güvenilmez! stanbul da birtak m menfi telkinler, belki haz rl klar yap yor. Bu adam stanbul - dan uzaklaflt rmak laz md r. Mustafa Kemal i Anadolu da lar na atmal ve orada çürütmeli! Nihayet bu karar ü- zerinde mutab k kalm fllar. Bunu ifliten yak n arkadafllar m, beni tebrik ettiler. Beni stanbul dan ç karmakla a r bir yükten kurtulacaklar n zannedenler, makul bir sebep aramakla meflgul idiler. Nihayet bu sebep, iflgal kuvvetleri zabitlerinin raporlar ile dolu bir dosya halinde ellerine geldi. [30] Atatürk ün iflgal stanbul undaki alt ayl k dönemdeki yo un temaslar ve gizli çal flmalar, hatta hükümete ve padiflaha karfl darbe haz rl klar, birtak m çevreleri rahats z etmifl olabilir. Bu durumda stanbul Hükümeti - nin ve ngilizlerin Atatürk ü tutuklayacaklar düflünülebilir. Ancak, kamuoyunca tan n p çok sevilen Çanakkale kahraman bir subay tutuklaman n hem ngilizlerin hem de stanbul Hükümeti nin bafl n a r taca muhakkakt r. Bu durumda yap labilecek en ak ll ca ifl onu stanbul dan uzaklaflt rmakt r. [31] Padiflah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit, Atatürk ü Anadolu ya göndererek bir taflla iki kufl vurmay planlam fllard r. fiöyle ki; Padiflah ve Sadrazam, hem ngilizlerin verdi i ültimatom do rultusunda bir an önce Anadolu daki kar fl kl klar önlemek, (Burada Atatürk ün askerlikteki flöhretinden yararlanmak istemifllerdir) hem de stanbul da her ifle burnunu sokan bu pafladan kurtulmak istemifllerdir. [32] 6. Damat Ferit in sözünden ç kmamas : Vahdettin in bu görevlendirmeyi kabul etmesinin gözden kaçan nedenlerinden biri de, Padiflah n adeta Damat Ferit in kuklas durumuna gelmifl olmas, onun her dedi ini kabul etmesidir. Dolay s yla Damat Ferit, Atatürk ü bu göreve atay nca Vahdettin buna itiraz etmeyi düflünmemifltir. Atatürk Nutuk ta bu Samsun a gidifl konusuna flöyle aç kl k getirmifltir: Onlar bu yetkiyi bana bilerek ve anlayarak vermediler, ne pahas na o- lursa olsun benim stanbul dan uzaklaflmam isteyenlerin bulduklar gerekçe Samsun ve dolaylar ndaki güvenlik olaylar n yerinde görüp tedbir almak üzere Samsun a kadar gitmem idi. Ben bu görevin yerine getirilmesinin bir makam ve yetki sahibi olmaya ba l bulundu unu ileri sürdüm. Bunda hiçbir sak nca görmediler. O tarihte genelkurmayda bulunan ve benim maksad m bir dereceye kadar sezmifl olan kimselerle görüfltüm. Müfettifllik görevini buldular. Yetki konusu ile ilgili emri de ben kendim yazd rd m. Hatta Harbiye Naz r olan fiakir Pafla, bu talimat okuduktan sonra imzalamaya çekinmifl, anlafl l r, anlafl lmaz bir biçimde mührünü basm flt r. Görüldü ü gibi önce ngilizler, bir notayla Hükümetten ve Padiflahtan Karadeniz deki ve Do u Anadolu daki kar fl kl klar n bir an önce önlenmesi istemifller, Sonra Sadrazam Damat Ferit bu do rultuda bir müfettifl ararken, Atatürk ün kiflisel giriflimleri sonras nda iletiflim kurdu u çiflleri Bakan Mehmet Ali Bey gibi baz hükümet üyeleri devreye girerek bu müfettiflin Atatürk olabilece ini belirtip Damat Ferit i ikna etmifller ve böylece bu görev Atatürk e verilmifltir. Ve son olarak da bu görevlendirmeyi, yukar daki nedenlerden dolay, Padiflah Vahdettin de onaylam flt r. Pafla, Pafla Devleti kurtarabilirsin Vahdettin, Atatürk ü Kurtulufl Savafl n bafllatmak için Anadolu ya gönderdi diyen Vahdettinci yazarlar n kendilerince en güçlü kan t, Atatürk ün Vahdettin le yapt son görüflmede, Vahdettin in Atatürk e, Pafla Pafla devleti kurtarabilirisin! demifl olmas d r. stanbul da kald alt ay boyunca birçok kere Padiflah Vahdettin le görüflen Atatürk, Samsun a hareket etmeden bir gün önce, 15 May s 1919 ta- 104 105
rihinde Y ld z Saray na giderek Padiflah Vahdettin le görüflmüfltür. Atatürk, bu görüflmenin detaylar - n 1926 y l nda Falih R fk Atay a anlatm flt r: fiimdi Atatürk e kulak verelim: Y ld z Saray n n ufak bir salonunda Vahdettin le adeta diz dize denecek kadar yak n oturduk. Sa na dirse ini dayam fl oldu u bir masa, üstünde bir kitap var. Salonun Bo aziçi ne do ru aç lan penceresinden gördü ümüz manzara flu: Birbirine paralel hatlar üzerinde düflman z rhl lar! Bordolar ndaki toplar sanki Y ld z Saray na do rulmufl! Manzaray görmek için bafl m z sa a sola çevirmek yeterliydi. Vahdettin, unutamayaca m flu sözlerle konuflmaya bafllad : Pafla, Pafla! fiimdiye kadar devlete çok hizmet ettin. Bunlar n hepsi art k bu kitaba girmifltir. (Elini demin bahsetti im kitab n üstüne bast ve ilave etti.) tarihe geçmifltir. (O zaman bunun bir tarih kitab oldu unu anlad m. Dikkatle ve sükunla dinliyordum). Bunlar unutun dedi. As l flimdi yapaca n hizmet hepsinden önemli olabilir; Pafla Pafla, devleti kurtarabilirsin! [33] flte, Vahdettin in, a z ndan dökülen, Pafla Pafla devleti kurtarabilirsin cümlesini, Vahdettin in Atatürk ü gizli bir planla Kurtulufl Savafl n bafllatmas için Anadolu ya gönderdi i biçiminde yorumlayanlar vard r. Evet, asl nda Vahdettin i tan masam ve Kurtulufl Savafl s ras nda Anadolu daki Milli hareketi yok etmek için yapt klar n, ayr ca ngilizlerle nas l gizlice anlaflt n bilmesem, ben de bu sözleri 106 Vahdettin in, Atatürk ü, Kurtulufl Savafl n bafllatmas için Anadolu ya gönderdi i biçiminde yorumlayabilirdim. Ancak bütün bu gerçekleri bilen biri olarak bu kadar iyi niyetli o- lamayaca m. Vahdettin in bu sözlerini, Vahdettin i Kurtulufl Savafl kahraman ilan etmek için kullananlar, Atatürk ün, Vahdettin in bu sözleri hakk ndaki yorumunu nedense görmezden gelmifllerdir. Atatürk ün, Vahdettin in bu sözleri hakk ndaki yorumunu ve görüflmenin sonraki aflamalar n yine Atatürk ün an lar ndan takip edelim: Bu son sözlerden hayrete düfltüm. Acaba Vahdettin benimle samimi mi konufluyor? O Vahdettin ki, ecnebi hükümetlerin yüzüncü derece aletleri ile temas arayarak devletini ve saltanat n kurtarmaya çal fl yordu. Bütün yapt klar ndan piflman m yd? Aldat ld - n m anlam flt? Fakat böyle bir tahminle baflka bahislere giriflmeyi tehlikeli buldum. Kendisine basit cevaplar verdim: Hakk mdaki teveccüh ve itimada arz- teflekkür ederim.elimden gelen hizmette kusur etmeyece ime emniyet buyurunuz. Söylerken kafamdaki bulmacay da halletmeye u rafl yordum. Çok iyi anlad m, veliahtl nda, padiflahl - nda bütün his ve fikirlerini, e ilimlerini, sahtekarl klar n tan d m a- damdan nas l yüksek ve asil bir hareket bekleyebilirdim? Memleketi kurtarmak laz md r. stersem bunu yapabilirmiflim! Nas l hemen hüküm veririm: Vahdettin demek istiyordu ki, hiçbir kuvvetimiz yoktur. Tek dayanak noktam z, stanbul a hakim olanlar n siyasetine uymakt r. Benim memuriyetim, onlar n flikayet ettikleri meseleleri halletmektir. E er onlar memnun edebilirsem, memleketi ve halk bu siyasetin do ru oldu una inand rabilirsem ve bu siyasete karfl gelen Türkleri tutuklarsam Vahdettin in arzular n yerine getirmifl olacakt m. Merak buyurmay n efendimiz! Nokta-i nazar- flahanenizi anlad m. rade-i seniyeniz olursa hemen hareket edece im ve bana emir buyurduklar - n z bir an unutmayaca m! Muvaffak ol! hitab- flahanesine mazhar olduktan sonra huzurundan ç kt m. Naci Pafla, Padiflah n yaveri, fakat benim hocam, derhal benimle bulufltu. Elinde ufak muhafaza içinde bir fley tutuyordu. Zat- fiahane nin ufak bir hat ras dedi. Kapa n üzerinde Vahdettin in inisiyalleri ifllenmifl bir saatti. Peki, teflekkür ederim dedim, yaverim ald. Sonra sanki Y ld z Saray ndan ç kt m z ve hareket etmek üzere oldu umuzu gizlemek, saklamak ister gibi ihtiyatla, ayaklar m z n p t rt s n iflittirmekten korkarak saraydan uzaklaflt k. [34] Bafl ndan beri anlatt m gibi Vahdettin in kurtulufl plan, düflmana karfl silahl direnifl de il, düflman n merhametine s nmakt r. Vahdettin, özellikle Paris Bar fl Konferans n n arifesinde, zmir deki kanl olaylardan dolay Bat kamuoyu da Türkiye nin lehine dönmüflken, ngilizleri memnun ederek, onlar n bir dedi ini iki etmeyerek ngiliz deste ini arkas na ald takdirde iflgallerin sona erece ini ve devletin kurtulaca n düflünmektedir. Yani Vahdettin e göre devletin kurtuluflu ngilizleri memnun etmekle mümkündür. O s rada ngilizleri memnun etmenin biricik yolu ise, ngilizlerin 21 Nisan tarihli notas do rultusunda Anadolu daki kar fl kl klar önlemektir. Dolay s yla Padiflah Vahdettin in, bu kar fl klar önleyecek paflaya, Y ld z Devlet tehlikede ve stanbul sallant da idi. fiahsen müstakil bir siyasetim yoktu, ama kurtuluflumuz için babam Abdülmecit Han - dan miras ald m tilaf devletlerine yak nl k politikas n, ngilizlerin z dd na hareket etmemek ve Frans zlarla ngilizleri gücendirmemek fleklinde, uyuflmac bir siyaseti seçmifltim. Saray nda Pafla Pafla devleti kurtarabilirsin derken kastetti i fley, ngilizlerin notas do rultusunda Anadolu - daki kar fl kl klar n önlenmesi ve asayiflin sa lanmas d r. Ayr ca Vahdettin 107
tek kurtulufl plan n n tilaf devletlerine güvenmek oldu unu an lar nda a- ç kça itiraf etmifltir: Devlet tehlikede ve stanbul sallant da idi. fiahsen müstakil bir siyasetim yoktu, ama kurtuluflumuz için babam Abdülmecit Han dan miras ald m tilaf devletlerine yak nl k politikas n, ngilizlerin z dd na hareket etmemek ve Frans zlarla ngilizleri gücendirmemek fleklinde, uyuflmac bir siyaseti seçmifltim. Böylelikle anlaflma olmasa bile hiç olmazsa husumetlerini (düflmanl klar n ), fliddet ve nefretlerini azaltmaya çal fl yordum [35] Vahdettin ile Atatürk ün devletin kurtuluflundan anlad klar çok farkl fleylerdir. Vahdettin in devletin kurtuluflu yöntemi, ngilizleri memnun etmek ve onlar n deste ini almak biçimindeyken; Atatürk ün devletin kurtuluflu yöntemi, bütün düflmanlara karfl mücadele ederek tam ba ms zl - elde etmek biçimindedir. Ayr ca, Vahdettin, devletin kurtuluflu derken ayn zamanda kendi taht ve tac n kastederken, Atatürk, devletin kurtuluflu derken, ulusun egemenli ini kastetmektedir. [36] Müttefiklerin, bitip tükenmeyen isteklerini yerine getirmekten b kt n söyleyen Padiflah n özlemini çekti i kurtulufl, onlar n flikayetlerinin giderilerek Osmanl taç ve taht n koruyacak olabildi ince l ml bir bar fla bir an önce kavuflmak olmal d r. Mustafa Kemal ise bafl ndan beri bireysel ya da hanedana s n rl bir kurtulufl de il, yurdu ve ulusu içeren bütünsel bir kurtulufl amaçlamaktad r. [37] 108 Atatürk, Samsun a ç k p, kafas ndaki kurtulufl plan do rultusunda direnifl haz rl klar na bafllay nca ngilizler, Sadrazam Damat Ferit ve Padiflah Vahdettin den Atatürk ü bir an önce stanbul a geri ça rmalar n istemifller, bu do rultuda hemen harekete geçen Damat Ferit ve Padiflah Vahdettin, birkaç defa Atatürk ü stanbul a geri ça rm fllar, ancak Atatürk bütün bu ça r lara olumsuz cevap vererek, gerekirse sine-i millette bir ferdi mücahit olarak mücadelesini sürdürece- ini bildirmifl ve istifa etmifltir. Bunun üzerine Padiflah Vahdettin, 8 Temmuz 1919 da Atatürk ün müfettifllik görevine son vermifltir. [38] sinanmeydan@butundunya.com.tr Kaynakça: [1] R fat, age, s.209.[2] M s ro lu, Osmano- ullar n n Dram, s.80. [3] Özakman, age, s.234. [4] Bkz. Özakman, age, s.236-246. [5] Bu beyannameyi yay nlayanlardan biri olan K. M s ro lu bu beyannamedeki ifadeleri dikkate almam flt r. Kadir M s ro lu, Geçmifli ve Gelece i le Hilafet, stanbul, 1993, s.194, vd; Özakman, age, s.246. [6] Özakman, age, s.234. [7] Jaeschke, ngiliz Belgeleri, s.102. [8] Sabahattin Selek, Anadolu htilali, 11. bs. stanbul, 2004, s.216. [9] Jaeschke, age, s.102. [10] age, s.103. [11] Akflin, stanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, s.243; Selek, age, s.216. [12] Jaeschke, age, s.103. [13] Selek, age, s. 216. [14] Özakman, age, s.252. [15] Jaeschke, age, s.104. [16] Sir Andrew Ryan, The Last of the Dragomans, Londra, 1951, s.129-131 den aktaran Osman Özsoy, Kurtulufl Savafl n n Perde Arkas, stanbul, 1999, s.133; Meydan, age, s.483. [17] Jaeschke, age, s. 107. [18] Akflin, age, s.247,248.[19] Bkz. Meydan, age, s.489-492. [20] Özakman, age, s.253,254. [21] Ayr nt lar için bkz. Meydan, age, s.344 vd. [22] Bu sürecin bütün ayr nt lar için bkz. Meydan, age, s. 463 vd. [23] Ak n gazetesi, 20 May s 1948. [24] Atay, Atatürk ün Bana Anlatt klar, s.129.[25] Selek, age, s.219,221. [26] Jaeschke, age, s.109. [27] age, s.114. [28] Akflin, age, s.291-294. [29] age, s.287[30] Atay, age, s.124. [31] Bayur, age, s.292. [32] Meydan, age, s.535.[33] Atay, age, s.139. [34] age, s. 139,140.[35] Murat Bardakç, Birinci Cumhuriyetçilere Dev Bir Hizmet, Hürriyet, 12 May s 1996. [36] Meydan, age, s.521.[37] Turan, Mustafa Kemal Atatürk, s.214. [38] Saime Yücer, Mustafa Kemal Pafla n n Samsun a Ç k fl ve Geri Ça r lmas Üzerine Bir nceleme, Askeri Tarih Bülteni, Ankara, 2001, S.51, s.141.