TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI İLKÖĞRETİM 1. KADEME TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN MASAL METİNLERİNİN TÜRKÇE DERSİNİN AMAÇLARI DOĞRULTUSUNDA KULLANIMINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ Metin ALTUNKAYNAK YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA-2012

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI İLKÖĞRETİM 1. KADEME TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN MASAL METİNLERİNİN TÜRKÇE DERSİNİN AMAÇLARI DOĞRULTUSUNDA KULLANIMINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ Metin ALTUNKAYNAK Danışman: Yrd. Doç. Dr. Zekiye ÇAĞIMLAR YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA-2012

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, Bu çalışma jürimiz tarafından Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan: Yrd. Doç. Dr. Zekiye ÇAĞIMLAR (Danışman) Üye: Prof. Dr. Turan AKBAŞ Üye: Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım. / /2012 Prof. Dr. Azmi YALÇIN Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.

iii ÖZET İLKÖĞRETİM 1. KADEME TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN MASAL METİNLERİNİN TÜRKÇE DERSİNİN AMAÇLARI DOĞRULTUSUNDA KULLANIMINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ Metin ALTUNKAYNAK Yüksek Lisans Tez Önerisi, İlköğretim Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Zekiye ÇAĞIMLAR Mayıs 2012, 224 sayfa Çocuk Edebiyatı, çocuğu eğlendirme, ona hoş vakit geçirmenin yanında eğitici yönüyle de öne çıkar. Çocuğun çevreyi algılayış, olayları seziş ve karşılaşabileceği durumlar karşısında olumlu tutum ve davranış sergileme, geliştirme ve kazanmasına olanak sağlar. Çocuk edebiyatı ürünleri arasında yer alan masal, bir yandan çocuğun dil becerilerini geliştirirken bir yandan da çocukta millî ve evrensel kültür değerlerine karşı bir bilinç uyandırır. Bu araştırma, İlköğretim 1. kademe Türkçe ders kitaplarındaki masal metinlerinin işleniş sürecini, Türkçe ders kitaplarındaki masalların genel özelliklerini, masal kitaplarının seçimini, masalların Türkçe öğretiminde kullanımına ilişkin öğretmen görüşlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada kaynak taraması yapılmış, Türkçe öğretiminde masalın yeri, çocuk masallarında bulunması gereken masal-eğitim ilişkisi ile ilgili yapılan yüksek lisans, doktora tezleri ile bu konuda yayımlanmış bilimsel eserlere ulaşılmıştır. 2006 yılında yayımlanan İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı nın 1. kademesinde yer alan masal ve masal ile ilgili kavramların geçtiği yerler tespit edilmiştir. Tespit edilen masallar Türkçe dersinin amaç ve hedefleri doğrultusunda değerlendirip, o amaçlara ve hedeflere hizmet edip etmediğine bakılmıştır. Bunun içinde masallarda bulunması gereken kriterlere göre değerlendirme yapılmıştır. Sonuçta ortaya hem Türkçe öğretimi, hem çocuk edebiyatı hem de Türkçe Dersi Öğretim Programı nda belirtilen özellikleri taşıyan masalların ortaya konulması da sağlanmıştır. Zeynep ÇETİNKAYA tarafından 2007 yılında hazırlanan Masalların Türkçe Öğretimindeki Yeri ve Önemi isimli doktora tezinde geliştirilen Öğretmenlerin

iv Masallara ve Bunların Türkçe Öğretiminde Kullanımına İlişkin Görüşleri Ölçeği için gerekli izinler alınmış ve ölçek kullanılmıştır. Bu ölçek, 2011-2012 eğitim öğretim yılında, Adana ili Seyhan, Çukurova, Yüreğir ve Sarıçam ilçesindeki 8 ilköğretim okulunda çalışan sınıf öğretmenlerine uygulanmıştır. 74 öğretmenden elde edilen veriler frekans, yüzde, aritmetik ortalama, standart sapma, t-testi, F testi, LSD testi ile çözümlenmiştir. Türkçe ders kitaplarındaki masal metinlerinin anlaşılırlık oranı, frekans ve yüzde hesaplamaları kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin, masallara ve bunların Türkçe öğretiminde kullanımına ilişkin görüşleri genel olarak olumlu bulunmuştur. Yaş, cinsiyet, mezun olunan okul, kıdem, çalışılan okulun sosyoekonomik seviyesi ve okutulan sınıfın düzeyi gibi değişkenler açısından farklı sonuçlar elde edilmiştir. Türkçe ders kitaplarındaki masal metinleri, masal kitapları seçimi ve masalların Türkçe derslerinde kullanımı alt amaçlarına ilişkin görüşler, öğretmenlerin cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir (p<0.05). Kadın öğretmenler, erkek öğretmenlere göre daha olumlu görüş bildirmişlerdir. Masal kitaplarının seçimine ilişkin görüşlerde, öğretmenlerin yaşlarına ve kıdemlerine göre de anlamlı bir farklılık bulunmuştur (p<0.05). 31-39 yaş arası öğretmenler ve 11-15 yıl ile 16-20 yıl kıdeme sahip öğretmenler, diğer gruptakilere göre daha olumlu yanıtlar vermişlerdir. Öğretmen görüşleri, diğer değişkenlerde ise anlamlı bir farklılık göstermemiştir. İncelenen masalların anlaşılırlık düzeyleri yüksek bulunmuştur. Metinlerdeki tekerlemeler, ikilemeler, pekiştirmeler, yansıma sözcükler ve dil yanlışları belirlenmiştir İlköğretim okullarında masalların, eğitim açısından dil ve kültür edinimine önemli miktarda katkı sağladığı ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Türkçe Dersi Öğretim Programı, ders kitabı, metnin işleniş süreci, masal.

v ABSTRACT STUDENT AND TEACHER THOUGHTS ABOUT THE USAGE OF THE STORY TEXTS IN THE FIRST LEVEL TURKISH LESSON BOOKS IN THE VIEW OF THE AIMS OF THE TURKISH LESSON Metin ALTUNKAYNAK Master of Thesis, Department of Education Sciences Supervisor: Yrd. Doç. Dr. Zekiye ÇAĞIMLAR May 2012, 224 pages Children literature, besides entertaining the child and regale him/her, it sick out an educational way. It conducts child s perception of the environment, perceiving the events and displaying positive attitude towards the situations which she/he may across. Tales which takes place among the literature products, not only does it improve child s language ability, but also it arouses awareness towards the national and global cultural values. This study has been done in order to point out the process of dealing with the tale texts in Turkish Stage 1 course books in Primary School, the general qualities of the tales in Turkish course books, selection of the tale books, teacher opinions about usage of the tales in Turkish language teaching. In this study, the theses of master and PhD. about tales and the required qualities of them in Turkish language teaching and scientific studies published about this issue have been researched and the essential sources have been used. The sentences about tales and the concepts related to tales are detected in Primary School Turkish Language Teaching Program which was published in 2006. The tales which were evaluated was assessed again in accordance with the characteristics concluded here and as a result, it is enabled to show the tales which bear the features in Turkish teaching, child literature and Turkish lesson teaching programme. In this study, the required permissions for The scale of Teachers opinions about tales and their usages in Turkish language teaching which was developed by

vi Zeynep Çetinkaya in the PhD thesis named The Place and The Importance of Tales in Turkish Language Teaching in 2007 have been taken and the scale has been used. This scale has been applied to the class teachers working in 8 different primary schools in Seyhan, Çukurova, Yüreğir and Sarıçam districts of Adana in 2011-2012 training year. The data obtained from 74 teachers has been analyzed with frequency, percent, Arithmetic mean, the standard deviation, T- test, F-test and LSD Test. The clarity rate of tales in Turkish course books, frequency and the percent sums have been used. According to the result of the research, the opinions of the teachers about the tales and their usage in Turkish Teaching have been found to positive in general sense. The varieties of results have been taken in terms of age, gender, alma meter, seniority, the socio-economic level of the school where they work and the level of the class for which they teach. The opinions about tale texts in Turkish course books, selection of tale books and usage of tales in Turkish classes vary in accordance with the gender of the teachers meaningfully (p<0.05). Female teachers have stated more positive opinions compared to male teachers. A meaningful difference has been found about tale selection in accordance with the ages and seniority of the teachers (p<0.05). The teachers between 31-35 years old and the ones having 11-15 and 16-20 years teaching experience gave more positive responses compared to the other groups. Opinions of the teachers didn t show any meaningful difference for other variables. The studied tales clarity levels have been found high. The tongue twisters, reiterative, strengthening, words of reflection and language mistakes in the texts have been defined. It is established that in primary schools, tales have a significant contribution to the acquisition of language and culture in terms of education. Keywords: Turkish Language Teaching Programme, course book, the process of dealing with the tale text, tale

vii ÖNSÖZ Masal; genellikle halkın yarattığı, ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa sürüp gelen, doğa dışı varlıklara yer verip çoğunlukla insanların belli olmayan bir zamanda ve yerde başından geçen, olağan dışı olayları aktaran bir anlatı türüdür. Anadilin doğru ve etkili bir biçimde kullanımını sağlama, Türkçe öğretiminin temel amaçlarından biridir. Bu nedenle dinleme, okuma, konuşma ve yazmadan oluşan temel dil becerilerinin geliştirilmesine önem verilir. Bu becerilerin oluşumunda masalların önemli bir yeri vardır. Çünkü çocuklara anadilinin en güzel örneklerini sunan, edebî zevki tattıran ve hayal güçlerini geliştirme olanağı sağlayan ilk tür masallardır. Masallar, çocukların duygu dünyalarının, hayal güçlerinin, sözcük dağarcıklarının ve en önemlisi de dil becerilerinin geliştirilmesinde etkili olmaktadır. Masallar başlangıçta çocukların dinleme ve konuşma, ilköğretimin ilk yıllarında da okuma ve yazma becerilerinin gelişmesini sağlamaktadır. Çocukların eğitiminde önemli bir yere sahip olan öğretmenlerin, Türkçe ders kitaplarındaki masallara ilişkin görüşlerini, masal seçiminde nelere dikkat ettiklerini, Türkçe derslerinde bu türden nasıl yararlandıklarını belirleyen yeterli çalışma bulunmamaktadır. Öğretmenlerin masallar konusundaki görüşleri ve bunları uygulama etkinlikleri, anlama ve anlatma becerilerinin geliştirilmesinde etkili olmaktadır. Çocuklar için kullanılan masalların niteliği de göz ardı edilmemesi gereken önemli bir konudur. Öğretmen görüşleri ve masal incelemelerini temel alan bu çalışmada da var olan durumu belirleme amaçlanmıştır. Bu çalışmada ilköğretim okullarında çalışan sınıf öğretmenlerinin Masal metinlerine ilişkin görüşleri incelenmiştir. Sınıf öğretmenlerinin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinleri hakkındaki görüşlerinde farklılık olup olmadığına bakılmıştır. Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerinin yanı sıra öğretmenlerin öğrencilerine önerdikleri masal kitapları da incelenmiştir. Bu çalışma masal metinleri ile ilgili sınıf öğretmenlerinin görüşlerinin ayrıntılı bir şekilde ortaya koyması ve bu görüşleri etkileyen faktörleri belirlemesi bakımından önemli görülmektedir. Çalışma, beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, araştırmanın problem durumu, amacı, önemi, problem cümlesi, alt problemleri, sayıltıları, sınırlılıkları, tanımları ve kısaltmaları verilmiştir.

viii İkinci bölümde masalın tanımı, kaynakları, türleri, bölümleri, genel özellikleri, eğitimdeki yeri, Türkçe öğretiminde kullanımı hakkında kuramsal bilgilere yer verilmiş, masallarla ilgili yayın ve araştırmalar üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, araştırmanın modelinden, evren ve örnekleminden, verilerin nasıl toplandığından ve çözümlendiğinden söz edilmiştir. Böylece araştırmanın yöntemi, ayrıntılı bir biçimde ortaya konmuştur. Dördüncü bölümde öğretmenlerin masallara ve bunların Türkçe öğretiminde kullanımına ilişkin görüşlerinin çözümlenmesi sonucunda elde edilen bulgu ve yorumlara yer verilmiştir. Ayrıca Türkçe ders kitaplarındaki masal metinleri ile öğretmenlerin çocuklara önerdikleri masal kitaplarının dil, içerik ve basım/biçim özellikleri üzerinde durulmuştur. Beşinci bölümde, bulgu ve yorumlara bağlı olarak ulaşılan sonuçlar tartışılmış ve bunlara ilişkin önerilerde bulunulmuştur. Çalışmada yararlanılan eserler, kaynakçada verilmiştir. En sonda ise Ekler başlığı altında Adana İl Millî Eğitim Müdürlüğü araştırma izni belgesi, öğretmenlerin masallara ve bunların Türkçe öğretiminde kullanımına ilişkin görüşlerini belirleyen ölçek, masal kitapları kaynakçası, araştırmada incelenen Türkçe ders kitabındaki masal metinleri, dil, içerik ve basım/biçim özelliklerini yansıtan masal kitapları örnekleri sunulmuştur. Bu araştırmanın her aşamasında bilgi ve birikimlerini bana her zaman aktaran, araştırma boyunca bana yol gösteren, bu araştırmanın ortaya çıkmasında büyük katkısı olan, beni destekleyen değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Zekiye ÇAĞIMLAR a; yüksek lisans süresince bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım bütün hocalarıma; tez savunması sırasında katkılarından dolayı Prof. Dr. Turan AKBAŞ ve Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA ya, ölçeği geliştiren ve kullanmama izin veren Sayın Yrd. Doç. Dr. Zeynep ÇETİNKAYA ya araştırmaya katılan tüm sınıf öğretmenlerine katkılarından dolayı teşekkür ederim. Araştırma sürecinde beni her zaman destekleyen aileme, hiçbir zaman desteğini, yardımını esirgemeyen arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Metin ALTUNKAYNAK Not: Bu proje Bilimsel Araştırma birimi tarafından desteklenmiştir(ef2011yl20).

ix İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... ii ABSTRACT... v ÖNSÖZ... vii TABLOLAR LİSTESİ....xiii EKLER LİSTESİ... xvii BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem Durumu... 1 1.2. Amaç... 3 1.3. Araştırmanın Önemi... 4 1.4. Sınırlılıklar... 4 1.5. Sayıltılar... 4 1.6. Tanımlar... 4 1.7. Kısaltmalar... 5 1.8. Konu İle İlgili Araştırmalar... 5 BÖLÜM II KURAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Masalın Tanımı... 10 2.2. Masal Türleri... 13 2.3. Masalların Eğitimdeki Yeri... 18 2.4. Masal ve Çocuk... 22 2.5. Masalların Genel Özellikleri... 23 2.6. Çocuklar İçin Seçilen Masallarda Bulunması Gereken Özellikler... 28 2.6.1. Biçimsel Özellikler... 29 2.6.2. İçerik Özellikleri... 32 2.7. Genel Özellikleriyle Türkçe Öğretimi... 35

x 2.8. Türkçe Öğretiminde Masalların Yeri... 43 2.9 İlköğretim Türkçe Dersi Programında Masalların Yeri... 46 BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırma Modeli... 48 3.2. Evren ve Örneklem... 48 3.3. Veri Toplama Araçları... 55 3.3.1. Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları... 55 3.3.2. Ölçme Aracının Uygulanması... 58 3.4. Veri Çözümleme Teknikleri... 58 IV. BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR 4.1. Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 60 4.1.1. Birinci Alt Problemle İlgili Bulgular ve Yorumlar... 60 4.1.1.1. Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşleriyle İlgili Bulgular ve Yorumlar... 61 4.1.1.2. Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Değişkenlere Göre Durumuyla İlgili Bulgular ve Yorumlar... 63 4.1.1.2.1. Yaş Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 63 4.1.1.2.2. Cinsiyet Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 65 4.1.1.2.3. Mezun Olunan Okul Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 65 4.1.1.2.4. Kıdem Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 67 4.1.1.2.5. Sosyoekonomik Seviye Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 68 4.1.1.2.6. Sınıf Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 69 4.1.2. İkinci Alt Problemle İlgili Bulgular ve Yorumlar... 70 4.1.2.1. Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşleriyle İlgili Bulgular ve Yorumlar... 70

xi 4.1.2.2. Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Değişkenlere Göre Durumuyla İlgili Bulgular ve Yorumlar... 72 4.1.2.2.1. Yaş Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 73 4.1.2.2.2. Cinsiyet Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 74 4.1.2.2.3. Mezun Olunan Okul Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 75 4.1.2.2.4. Kıdem Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 76 4.1.2.2.5. Sosyoekonomik Seviye Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 78 4.1.2.2.6. Sınıf Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 79 4.1.3. Üçüncü Alt Problemle İlgili Bulgular ve Yorumlar... 80 4.1.3.1. Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşleriyle İlgili Bulgular ve Yorumlar... 82 4.1.3.2. Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Değişkenlere Göre Durumuyla İlgili Bulgular ve Yorumlar... 82 4.1.3.2.1. Yaş Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 82 4.1.3.2.2. Cinsiyet Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 83 4.1.3.2.3. Mezun Olunan Okul Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 84 4.1.3.2.4. Kıdem Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 85 4.1.3.2.5. Sosyoekonomik Seviye Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 86 4.1.3.2.6. Sınıf Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 87 4.2. Masal Metinlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 88 4.2.1. Dördüncü Alt Problemle İlgili Bulgular ve Yorumlar... 88 4.2.1.1. Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinleri ile Masal Kitaplarının Dil Özelliklerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 89 4.2.1.1.1. Metinlerin Anlaşılırlık Özellikleri... 89 4.2.1.1.2. Metinlerdeki Tekerlemeler... 99 4.2.1.1.3. Metinlerdeki İkilemeler... 103 4.2.1.1.4. Metinlerdeki Pekiştirme Sözcükler... 109 4.2.1.1.5. Metinlerdeki Yansıma Sözcükler... 110 4.2.1.1.6. Metinlerdeki Dil Yanlışları... 111

xii 4.2.1.2. Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinleri ile Masal Kitaplarının İçerik Özelliklerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar. 119 4.2.1.3. Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinleri ile Masal Kitaplarının Basım/Biçim Özelliklerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 132 V. BÖLÜM SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER 5.1. Sonuç ve Tartışma... 138 5.1.1. Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerle İlgili Sonuç ve Tartışmalar... 138 5.1.2. Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerle İlgili Sonuç ve Tartışmalar.. 140 5.1.3. Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerle İlgili Sonuç ve Tartışmalar... 141 5.1.4. Masal Metinlerine İlişkin Sonuç ve Tartışmalar... 143 5.1.5. Masal Metinlerinin Dil Özelliklerine İlişkin Sonuç ve Tartışmalar... 144 5.1.6. Masal Metinlerinin İçerik Özelliklerine İlişkin Sonuç ve Tartışmalar... 145 5.1.7. Masal Metinlerinin Basım/Biçim Özelliklerine İlişkin Sonuç ve Tartışmalar... 147 5.2. Öneriler... 150 5.2.1. Araştırma Sonuçlarına İlişkin Öneriler... 150 5.2.2. Genel Öneriler... 153 KAYNAKÇA... 154 EKLER... 158 ÖZGEÇMİŞ... 224

xiii TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1 : Örneklem Kapsamına Alınan İlköğretim Okullarındaki Öğretmen Sayıları. 49 Tablo 2 : Öğretmenlerin Yaşa Göre Dağılımları... 49 Tablo 3 : Öğretmenlerin Cinsiyete Göre Dağılımları... 50 Tablo 4 : Öğretmenlerin Mezun Oldukları Okula Göre Dağılımları... 50 Tablo 5 : Öğretmenlerin Kıdeme Göre Dağılımları... 51 Tablo 6 : Öğretmenlerin Sosyoekonomik Seviyeye Göre Dağılımları... 51 Tablo 7 : Öğretmenlerin Sınıflara Göre Dağılımları... 52 Tablo 8 : Öğretmenlerin Masallara ve Bunların Türkçe Öğretiminde Kullanımına İlişkin Görüşleri Ölçeğinin Her Bir Faktör İçin Güvenirlik Analizi Sonuçları... 58 Tablo 9 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Frekans, Yüzde, Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri... 61 Tablo 10 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Yaşa Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 64 Tablo 11 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Yaşa Göre F Testi Sonuçları... 64 Tablo 12 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Cinsiyete Göre T Testi Sonuçları... 65 Tablo 13 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Mezun Oldukları Okula Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 66 Tablo 14 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Mezun Oldukları Okula Göre F Testi Sonuçları... 66 Tablo 15 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Kıdemlere Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 67 Tablo 16 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Kıdemlere Göre F Testi Sonuçları... 67

xiv Tablo 17 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Sosyoekonomik Seviyeye Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 68 Tablo 18 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Sosyoekonomik Seviyeye Göre F Testi Sonuçları... 68 Tablo 19 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Sınıf Düzeyine Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 69 Tablo 20 : Öğretmenlerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerine İlişkin Görüşlerinin Sınıf Düzeyine Göre F Testi Sonuçları... 70 Tablo 21 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Frekans, Yüzde, Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri... 71 Tablo 22 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Yaşa Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 73 Tablo 23 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Yaşa Göre F Testi Sonuçları... 73 Tablo 24 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Yaş Ortalamalarına Göre LSD Testi Sonuçları... 74 Tablo25 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Cinsiyete Göre T Testi Sonuçları... 74 Tablo 26 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Mezun Oldukları Okula Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 75 Tablo 27 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Mezun Oldukları Okula Göre F Testi Sonuçları... 76 Tablo 28 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Kıdemlere Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 76 Tablo 29 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Kıdemlere Göre F Testi Sonuçları... 77 Tablo 30 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Kıdem Ortalamalarına Göre LSD Testi Sonuçları... 77 Tablo 31 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Sosyoekonomik Seviyeye Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 78

xv Tablo 32 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Sosyoekonomik Seviyeye Göre F Testi Sonuçları... 78 Tablo 33 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Sınıf Düzeyine Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 79 Tablo 34 : Öğretmenlerin Masal Kitapları Seçimine İlişkin Görüşlerinin Sınıf Düzeyine Göre F Testi Sonuçları... 79 Tablo 35 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Frekans, Yüzde, Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri... 80 Tablo 36 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Yaşa Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 82 Tablo 37 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Yaşa Göre F Testi Sonuçları... 83 Tablo 38 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Cinsiyete Göre T Testi Sonuçları... 83 Tablo 39 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Mezun Oldukları Okula Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 84 Tablo 40 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Mezun Oldukları Okula Göre F Testi Sonuçları... 84 Tablo 41 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Kıdemlere Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 85 Tablo 42 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Kıdemlere Göre F Testi Sonuçları... 85 Tablo 43 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Sosyoekonomik Seviyeye Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 86 Tablo 44 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Sosyoekonomik Seviyeye Göre F Testi Sonuçları... 86 Tablo 45 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Sınıf Düzeyine Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Dağılımları... 87

xvi Tablo 46 : Öğretmenlerin Masalların Türkçe Derslerinde Kullanımına İlişkin Görüşlerinin Sınıf Düzeyine Göre F Testi Sonuçları... 88 Tablo 47 : Sönmez e Göre Metin Anlaşılırlık Oranları ve Anlaşılırlık Düzeyleri... 90 Tablo 48 : Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerinin Anlaşılırlık Oranları... 93 Tablo 49. Masal Kitaplarının Anlaşılırlık Oranları... 98 Tablo 50. Türkçe Ders Kitaplarındaki Masal Metinlerinin İçerik Özelliklerine Göre Dağılımları... 121 Tablo 51. Masal Kitaplarının İçerik Özelliklerine Göre Dağılımları... 122 Tablo 52. Türkçe Ders Kitaplarının Basım/Biçim Özellikleri... 133 Tablo 53. Masal Kitaplarının Basım/Biçim Özelliklerini Değerlendirme Tablosu... 134 Tablo 54. Masal Kitaplarının Basım/Biçim Özelliklerine Göre Dağılımları... 135

xvii EKLER LİSTESİ Sayfa Ek 1. Öğretmenlerin Masallara ve Bunların Türkçe Öğretiminde Kullanımına İlişkin Görüşleri Ölçeği... 158 Ek 2. Araştırmada İncelenen Metinlerin Kaynakçası... 163 Ek 3. Araştırmada İncelenen Türkçe Ders Kitabındaki Masal Metinleri... 167 Ek 4. Dil, İçerik ve Basım/Biçim Özelliklerini Yansıtan Üç Masal Kitabı Örneği... 197 Ek 5. Adana Valiliği İl Millî Eğitim Müdürlüğü Araştırma İzni Belgesi... 223

BÖLÜM I GİRİŞ Bu bölümde araştırmanın problem durumu, amacı, önemi, problem ve alt problemleri, sınırlılıkları, sayıltıları ile konu alanıyla ilgili araştırmalar yer almaktadır. 1.1 Problem 2006 İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı nda dil öğretimiyle; dinlediklerini, izlediklerini ve okuduklarını anlayabilen, duygu düşünce ve hayallerini anlatabilen ve dilin farklı bağlamlarda aldığı görünümleri kavrayabilen bireyler yetiştirmek hedeflenmiştir. Demirel (2004. s. 25) e göre; Türkçe bir bilgi dersi değil, bir ifade ve beceri dersidir. Öğrencinin zihin ve ruh gelişmelerinde iyi bir ana dil öğretiminin rolü, başka hiçbir dersle ölçülemeyecek kadar büyüktür. Türkçe öğretim programı temel dil becerileri olan okuma, dinleme/izleme, konuşma ve yazma ile dil bilgisinden oluşmaktadır. Bu becerilerin öğrenciye kazandırılması metinler aracılığıyla sağlanmaktadır. Türkçe öğretiminde metinler ana araç-gereçlerdendir ve Türkçe dersinde metin üzerinde çalışmalar yapılır. Bu nedenle, Türkçe ders kitapları hazırlanırken dikkat edilmesi gereken en önemli unsurlar; kitaplara alınacak metinlerin niteliği ve metinlerin öğrenci düzeyine uygunluğu olmalıdır (Düğdü, 2010). Metinler, öğrencilerin sözcük dağarcığının zenginleşmesinde, algılama ve kavrama yeteneklerinin gelişmesinde, analiz, sentez ve değerlendirme yapabilme düzeyine erişebilmesinde, tür bilgisi kazanımının sağlanmasında, estetik zevk kazandırmada kısacası duyuşsal ve bilişsel becerilerinin gelişmesinde etkilidir. Türkçe öğretiminde bahsi geçen amaçlara ulaşılabilmede metin çalışmaları temel öge olarak görülür (Düğdü, 2010). Türkçe ders kitaplarında bulunan metinler; anlama, anlatım becerisini geliştirici ve dil bilgisi öğretimini tam ve eksiksiz bir biçimde gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır. Bu amaçları sağlıklı bir şekilde gerçekleştirebilmek için de öğretim ilkelerinden yararlanmak gerekir. Bu ilkelerden çocuğa görelik metin seçiminde göz önüne alınması gereken önemli bir ölçüttür. İlköğretimin her sınıfı ve kademesi farklı gelişim süreçlerini barındırır. Çocuğun gelişim dönemine uygun olarak

2 seçilmiş bir metin, öğrencinin metni zorlanmadan anlamasını sağlayacak ve böylece öğrenciler derslerden zevk alacaklardır. Türkçe ders kitaplarındaki metinler çocuğa görelik ilkesinden başka içerdiği eğitsel mesajlar açısından da değerlendirilip seçilmelidir. Ayrıca Türkçenin özenli kullanıldığı, sanatçı bakışı ve duyarlılığı ile oluşturulmuş metinler de seçilerek öğrencilerin dil konusundaki duyarlılığı da geliştirilmeye çalışılmalıdır (Demirel, 1999). Masallar Türkçe ders kitaplarında önemli ölçüde yer tutmaktadır. Çocukların ilk tanıştığı türlerden olan masal ve fabllar, çocukların dünyasında eğlendirici olduğu kadar eğitici de bir rol oynar. Güzellik duygusunun gelişmesine, iyilik arzusunun oluşmasına zemin hazırlarlar. Ayrıca masal ve fablların; dili kullanma yeteneğini geliştirmek, hayal gücünü zenginleştirmek, dinlemeyi öğretmek, merak duygusunu sağlamak gibi işlevleri de vardır. Nas (2004. s. 229-232) a göre masal: 1. Çocuğun dil gücünü geliştirir. 2. Çocuğa ana dilinin zenginliklerini, olanaklarını sunar. 3. Çocuğun sözcük dağarcığını zenginleştirir. 4. Çocuğun dinleme yeteneğini geliştirir. 5. İyilik ve adalet duygularını geliştirir. 6. Masallar, çocuğun iç sorunlarına, gerilimlerine gönderme yaparak, dolaylı yoldan onun iç dünyasına girer. Çocuk, bilincine varmadan masalda kendini bulur. 7. Çocuğu yaşama hazırlar, onun duygularını besler. Çocuklar için oldukça önemli olan bu türlerin ders kitaplarında işleniş yöntemlerine bu yüzden dikkat etmek gerekir. Dersin kazanımlarının sağlanabilmesi için türlere uygun yöntemler seçilmelidir. Ayrıca, sürecin etkin ve verimli geçmesi için ders kitaplarındaki masal metinlerinde hazırlık çalışmalarına, metni kavrama çalışmalarına, tür ve plan çalışmasına, dört temel beceriye ve dilbilgisine dayalı çalışmalara özenle yer verilmesi gerekmektedir. (Çetinkaya, 2007) Çağdaş toplumun, günümüz insanından beklediği en önemli özelliklerden biri, sorun çözücü olmasıdır. İnsanoğlu geçmişten bugüne değişik sorunlarla karşılaşmıştır. Bu sorunların boyut değiştirerek gelecekte de süreceği kaçınılmazdır. Aslında toplumun günümüze geldiği düzey, insanın yaratıcı sorun çözmesinin bir ürünüdür (Doğanay, 2000).

3 Öğretmenler, çocukların sorun çözme becerisi ile anlama ve anlatma becerilerini geliştirmede önemli bir görev üstlenmektedirler. Çünkü ders araçlarını belirlemeden sınıf içi etkinlikleri düzenlemeye kadar her şey onların denetimi altındadır. Çocukların eğitiminde böylesine önemli bir yere sahip olan öğretmenlerin, Türkçe ders kitaplarındaki masallara ilişkin görüşlerini, masal seçiminde nelere dikkat ettiklerini, Türkçe derslerinde bu türden nasıl yararlandıklarını ve çocuklar için seçilen masalların özelliklerinin neler olduğunu belirleyen yeterli çalışma yoktur. Var olan durumun ortaya konması ve daha somut önerilerde bulunulması gerekmektedir. Bu nedenle araştırmada, İlköğretim 1.kademe Türkçe ders kitaplarındaki masal metinlerine, masalların Türkçe dersinin amaçları doğrultusunda kullanımına, masal kitaplarının seçimine ilişkin öğretmen görüşleri incelenmiştir. 1.2. Amaç Bu araştırmanın amacı; İlköğretim 1.kademe Türkçe ders kitaplarında yer alan masal metinlerinin Türkçe dersinin amaçları doğrultusunda kullanımına ilişkin öğretmen görüşlerini tespit etmektir. Bu amaçla şu sorulara cevap aranmıştır: Bu genel amaç çerçevesinde alt amaçlar şöyledir: 1. Öğretmenlerin, Türkçe ders kitaplarındaki masal metinlerine ilişkin görüşleri nelerdir? 2. Öğretmenlerin, masal kitaplarına ilişkin görüşleri nelerdir? 3. Öğretmenlerin, masalların Türkçe derslerinde kullanımına ilişkin görüşleri nelerdir? 4. Örnekleme alınan okullarda okutulan Türkçe ders kitaplarındaki masal metinleri ile öğretmenlerin öğrenciler için seçtikleri masal kitaplarının dil, içerik ve basım/biçim özellikleri nelerdir? 5. Masal türünün amacı ile Türkçe ders kitaplarında yer alan masal metinlerinin seçilme nedenlerinin örtüşüp örtüşmediği konusunda öğretmen görüşleri nelerdir?