Epidemiyolojik Çalışma Tipleri. Doç.Dr. Emel ĐRGĐL Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Epidemiyolojik Çalışma Tipleri Doç.Dr. Emel ĐRGĐL Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Epidemiyolojik Çalışma Tipleri Gözlemsel Tanımlayıcı Olgu bildirimleri Analitik Đlişkisel Kesitsel Olgu-kontrol Topluluk Deneysel Rastgele kontrollü deneyler Alan deneyleri

Tanımlayıcı Çalışmalar (özellikler) Kişi Yaş Cinsiyet Meslek, iş ve sosyoekonomik durum vb Yer Uluslar arası, ulus içi, etnik gruplar vb Zaman Mevsimsel, yıllık, dekatlık değişiklikler vb

Olgu bildirimleri ve olgu serileri Bilgi-Tutum-Davranış araştırmaları (Knowledge-Attitude-Practice)

Analitik Çalışmalar Ekolojik çalışmalar Kesitsel çalışmalar (Prevalans çalışmaları) Olgu Kontrol çalışmaları Topluluk çalışmaları (Kohort çalışmaları)

Olgu Kontrol Çalışmaları Olgular = Hastalığa yakalanmış kişiler Kontroller = Hastalığa yakalanmamış uygun kişiler Amaç; her iki gruptaki olası hastalık etmenlerini karşılaştırarak neden-sonuç ilişkisini saptamak Etmenle karşılaşma bilgileri geriye dönük olarak alınır.

Olgu-Kontrol Çalışması Çizelgesi Sorgulama Etken (+) Etken (-) Etken (+) Etken (-) Olgular Kontroller Toplum

Kontrollerin seçimi Hastane kontrolleri Komşu kontrolleri Akraba (kardeş) kontrolleri Toplum kontrolleri Küme Olgu-Kontrol Çalışmaları (Nested Case-Control Studies)

Topluluk (Kohort) Çalışması Soruşturma ileriye yönelik yapıldığı için Prospektif Çalışma da denir. Hastalık nedeni ile ilgili verilerin doğrudan toplanmasını sağladığı için hastalanma riskinin doğrudan ölçülmesini sağlar. Đzlem süresi uzun olduğu için parasal ve insan gücü açısından sorun olabilir.

Kohort Çalışması Çizelgesi Sorgulama Hastalığı olmayan kişiler Etmenle karşılaşan Etmenle karşılaşma yan Hastalık (+) Hastalık (-) Hastalık (+) Hastalık (-)

Epidemiyolojik Çalışma Yöntemleri Çalışma Yöntemleri Tanımlayıcı Çalışmalar Olgu bildirimleri ve olgu serileri Analitik Çalışmalar Đlişkisel çalışmalar Kesitsel çalışmalar Olgu-kontrol çalışmaları Topluluk çalışmaları Diğer Adları Ekolojik Prevalans Kohort Çalışma Birimi Kişiler Toplum Kişiler Hastalar Toplum

Gözlemsel Çalışmaların Değerlendirilmesi Değerlendirme Çalışma Çeşitleri Đlişkisel Kesitsel Olgu Kontrol Topluluk Ender görülen hastalıkların araştırılması Ender görülen nedenlerin araştırılması Etkenin çeşitli etkilerinin araştırılması Zamanla ilişkisinin araştırılması Çok sayıda etkenin araştırılması Đnsidansın doğrudan ölçümü Uzun latent sürenin araştırılması ++++ ++ + ++ ++ - - - - ++ - ++ - - +++++ - - + ++++ + +++ - +++++ +++++ +++++ +++ +++++ -

Epidemiyolojik Çalışmada Sorunlar

Güvenilirlik Bilgilerin tutarlı ya da kararlı olmasıdır. Bilgilerin yinelenebilir olmasıdır. Hedef tahtasında hep aynı noktayı vurma Örneğin; EKG yorumlarken farklı zamanlarda, farklı yorumlar yapılmamalıdır.

Rastgele Hatalar Gözlenen ya da ölçülen değerin toplumun gerçek değerinden şans ile olan değişkenliğine denir. Örnekten elde edilen değerler her zaman toplumun gerçek değerini yansıtmaz. Toplumun gerçek değerleri çevresinde, standart hata ile belirlenen sınırlarda dağılış gösterir. Örnek hacminin arttırılmasıyla azaltılabilir.

Sistematik Hatalar (Yanlılık) Bulgular gerçekte olması gereken değerlerden sistematik olarak farklı sonuçlar vermeye yönelmesidir. Örnek hacmini arttırmak sistematik hata riskini azaltmaz. * Ölçüm yanlılığı * Seçim yanlılığı

Seçim Yanlılığı Çalışmaya seçilenlerle seçilmeyenler arasında sistematik farklılık varsa... 1- Kendini seçme (gönüllülük) 2- Etmenin kişilere etkisi ( Koşullar gereği iş değiştirme vb.) 3- Sağlıklı işçi etkisi 4- Başvurmayan hastalar

Karıştırıcılık Karşılaşmanın etkisini arttıran ya da yan etkiye neden olan etmenler. Yaş, cinsiyet, sosyal sınıflar vb. Karşılaşma (Asbestos) Hastalanma (Akciğer kanseri) Karıştırıcı etmen (sigara içme)

Karıştırıcılığın Kontrolü Düzenleme döneminde; Sınırlama Rastgelelik Eşleştirme Analiz döneminde; Tabakalama Modelleme

Geçerlilik (Validity) Araştırıcının gerçekte ölçmek istediği özelliklerin gerçek ölçüm derecesidir. Hedef tahtasını tam orta noktasından vurmaktır. * Đç geçerlilik (sonuçların doğruluk derecesi) * Dış geçerlilik (genelleştirme)

Gözlemsel Çalışmaların Sorunları Çalışma Çeşitleri Đlişkisel Olgu Bildirimleri Kesitsel Olgukontrol Topluluk Seçim Yanlılığı - - Orta Çok Az Anımsama Yanlılığı - - Çok Çok Az Đzlenme Yitimi - - - Az Çok Karıştırıcılık Çok Çok Orta Orta Az Süre Az Az Orta Orta Çok

Araştırmada Etik Kurallar Katılanların gönüllü olması Katılımcılara araştırmanın ayrıntılı olarak açıklanması Katılanlara zarar vermemesi Katılanlara yarar sağlaması Toplum diğer üyelerine yarar sağlaması Katılımcıların zarar görebilme olasılığının öngörülmesi Öğrenilecek bilginin önemi