ÜRETİM VE MALİYETLER
FİRMALARIN TEMEL AMACI Mal ve hizmet üretimi firmalar tarafından gerçekleştirilir. Ekonomi teorisine göre, firmaların mal ve hizmet üretimindeki temel amacı kar maksimizasyonu (en büyükleme) dur. Kar; üretilen mal ve/veya hizmetin satışından elde edilen toplam hasılattan o mal ve/veya hizmetin üretimi için yapılan toplam harcamaların (toplam maliyetin) çıkarılması ile bulunur.
Toplam hasılat; mal veya hizmetin birim fiyatı ile satılan miktarın çarpımına eşittir ve matematiksel olarak, şeklinde gösterilir. Burada TH= P x Q TH: Toplam hasılat (Örneğin YTL) P: Fiyat Q: Satılan miktar
Toplam maliyet; satılan mal veya hizmetin üretimi için kullanılan üretim faktörlerinin miktarı ve fiyatları tarafından belirlenir. Bu noktada üretim kavramının ne anlama geldiğini hatırlayınız. EKONOMİDE DÖNEMLER Kısa Dönem; en az bir girdinin (üretim faktörünün) sabit (Sabit girdi/ler), diğer girdilerin değişken (değişken girdiler) olduğu dönemi betimlemektedir. Uzun Dönem, bütün girdilerin değişken olduğu dönemdir.
KISA DÖNEMDE ÜRETİM Bir firmanı üretim fonksiyonunun emek (işgücü) ve sermayeden oluştuğu varsayımından hareketle, sermayenin sabit ve emeğin ise değişken üretim faktörü olduğunu kabul edelim (ekonomideki dönemleri hatırlayınız). Firma üretimi arttırmak için istihdam edeceği emek miktarını artırmalıdır. Peki kaça kişiye kadar? Vereceğimiz örnekte; Emek miktarı: L, Toplam ürün: TP, Marjinal ürün: MP, Ortalama Ürün: AP ile gösterilmiştir.
Örnek, Bir firma belli bir tip sandalye üretmektedir. Firma daha fazla sandalye üretebilmek için daha fazla işgücüne ihtiyaç duymaktadır (Çünkü sermayesi sabittir -varsayımlarımıza göre). Bun a bağlı olarak işgücü artırımının üretim miktarındaki değişimi sonraki yansıda görülmektedir.
Toplam ürün, bir günde üretilen toplam sandalye sayısını, Marjinal ürün; işçi sayısındaki bir birimlik artışın toplam üretimi ne kadar artıracağını, Ortalama ürün; toplam ürünün işçi sayısına bölünmesi ile elde edilen miktarı göstermektedir. Artan marjinal getiri (verim) Azalan marjinal getiri (verim)
AZALAN VERİM KANUNU Bir firma, diğer üretim faktörleri sabit kalmak üzere, yalnızca bir üretim faktörünün miktarını birer birim arttırdığında marjinal ürün önce bir miktar artış gösterir daha sonra belli bir noktadan sonra devamlı azalacaktır. Buna azalan verim kanunu denir.
MARJİNAL VERİMİN DEĞİŞİMİ 1. İşçi sayısı sıfırdan başlayıp L1 e kadar artıkça; Toplam ürün artan bir hızla artmaktadır. Marjinal ürün artmaktadır (L1 noktasında marjinal ürün maksimumdur). Ortalama ürün artmaktadır. 2. İşçi sayısı L1 ve L2 arasında; Toplam ürün azalan bir hızla artmaktadır. Marjinal ürün azalmaktadır. Ortalama ürün artmaya devam etmektedir.
3. İşçi sayısı L2 ve L3 arasında; Toplam ürün azalan bir hızla artmaya devam etmektedir. Marjinal ürün azalmaya devam etmektedir. Ortalama ürün azalmaktadır. 4. İşçi sayısı L3 ten sonra; Toplam ürün azalmaktadır. Marjinal ürün negatif olmaktadır. Ortalama ürün azalmaya devam etmektedir.
KISA DÖNEMDE MALİYETLER Maliyet ile ilgili üç temel kavram vardır; 1) Açık maliyet (Muhasebe maliyeti): Bir firmanın üretim faaliyeti ile ilgili olarak firma sahipleri dışında kaynaklarını kullandığı kişi veya firmalara yaptığı doğrudan ödemelerdir (Emek, makine, hammadde vb. girdiler için firmanın kasasından çıkan paraların toplamı açık maliyeti oluşturur). 2) Örtük maliyet: Firma sahiplerinin firmanın üretimi için kullandıkları kendi kaynaklarının fırsat (alternatif) maliyetlerinden oluşur (örnek veriniz ). 3) Ekonomik maliyet: Açık maliyetler ile örtük maliyetlerin toplamından oluşur.
Örnek, İki kardeş babalarından miras kalan 200.000 TL değerindeki fırını işletmektedir. Kardeşler fırında bizzat çalışmaktadır. Fırında ayrıca 3 işçi daha çalışmakta ve aylık olarak her birine 350 TL ödenmektedir. Firma işletme sermayesi olarak bir bankadan ayda % 4 faizle 8000 TL kredi almıştır. Ayrıca her ay un için 4000 TL, odun için 250 TL ve elektrik, su vb. giderler için 120 TL ödenmektedir. Bir ayda üretilen 28.000 adet ekmek tanesi 0,3 TL den satılmaktadır. Firmanın aylık maliyeti ve karı nedir?
Çözüm, Açık Maliyetler: Üç işçiye ödenen ücret 3x350= 1050 TL Bankadan alınan krediye ödenen faiz 0,04x8000= 320 TL Un masrafı 4000 TL Odun masrafı 250 TL Elektrik, su vb masrafları + 120 TL 5740 TL
Örtük Maliyetler: Varsayım: Kardeşler fırıncılık yapmayıp başkalarına kiraya verselerdi aylık 600 YTL kira elde edebileceklerdi. Ayrıca bu iki kardeş başka bir yerde ücret karşılığı çalışsalardı aylık herbiri 400 YTL kazanacaktı. Buna göre, Fırının kira değeri İki kardeş başka bir işte çalışsalardı ücret 600 TL 2x400= 800 TL + 1400 TL Ekonomik Maliyet = açık maliyetler + örtük maliyetler = 5740 + 1400 = 7140 TL
Muhasebe Karı- Ekonomik Kar Muhasebe karı = toplam hasılat açık maliyetler = [0,3x28.000] 5740 = 2660 TL Ekonomik kar = toplam hasılat ekonomik maliyetler = toplam hasılat [açık mal.+örtük mal.] = [0,3x28.000] 7140 = 1260 TL
MALİYETLER Toplam maliyet: açık ve örtük maliyetlerin toplamıdır. Toplam sabit maliyet: Üretim miktarına bağlı olmayan maliyetlerdir. Toplam değişken maliyet: Üretim miktarına bağlı olarak değişen maliyetlerdir. Toplam maliyet = toplam sabit maliyet + toplam değişken maliyet
Marjinal maliyet: Üretilen mal miktarı bir birim arttığında toplam maliyetteki artışı ifade eder. Ortalama sabit maliyet: Ürünün birim başına sabit maliyetidir. Ortalama değişken maliyet: Ürünün birim başına değişken maliyetidir. Ortalama toplam maliyet: Ürünün birim başına toplam maliyetidir. Bu ilişkiler bir sonraki yansıda yer alan tablodaki örnekte görülmektedir.
Tabloda yer alan maliyetlerin grafiksel gösterimi yan taraftaki grafiklerde görülmektedir.
Maliyet Eğrileri İle Ürün Eğrileri Arasındaki İlişkiler Ortalama-marjinal ürün Ortalama- marjinal maliyet
UZUN DÖNEMDE ÜRETİM Aşağıda uzun dönemde üretim yapan bir firmaya ilişkin veriler bulunmaktadır.
Bu sununun hazırlanmasında aşağıda belirtilen kaynaklardan yararlanılmıştır. Alkim, E., Yıldırım, K. ve Özer, M., 2007. İktisada Giriş, Anadolu Üniversitesi (Ed: Prof.Dr. İlyas Şıklar), ISBN 975-06-0204-8, 5. Baskı Eskişehir. Dinler, Z., 1993. Mikro Ekonomi, 9. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, ISBN 975-7338-00-1, Bursa. Ertek, T., 2007. Temel Ekonomi (Basından Örneklerle), 2. Bası, Beta basım Yayım Dağıtım, ISBN 975-295-508-8, İstanbul. (ANA DERS KİTABI) Geray, A.U., 1998. Ekonomi. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, ISBN 975-404-369-8, İstanbul. White, J.A., Agee, M.H. and Case, K.E., 1989. Principles of Engineering Economic Analysis, Third Edition, John Wiley&Sons, ISBN 0-471-50350-9