ISL 418 FİNANSAL VAKALAR ANALİZİ

Transkript

1 4. HAFTA ISL 418 FİNANSAL VAKALAR ANALİZİ ve Kaldıraç Analizleri Doç. Dr. Murat YILDIRIM Kara Geçiş Analizi Başabaş noktası olarak da bilinen kara geçiş noktası analizi işletmelerde kısa süreli planlama ve kontrol aracı olarak kullanılmaktadır. Kar, bir işletmenin satış gelirleri ile toplam giderleri arasındaki farktır. Kara geçiş noktası analizi, işletmenin toplam gelirlerinin toplam giderlerini karşıladığı üretim miktarı yada satış hacminin belirlenmesini sağlayan analizdir. (BBN): Gelirler = 3 nın Dayandığı Varsayımlar Bir işletmede giderlerin sabit ve değişken olarak ayrıma tabi tutulması kara geçiş analizi tekniğinin kullanılmasını olanaklı kılmaktadır. Karageçişnoktası, birişletmede tüm giderleri karşılandığı, karın sıfırolduğunoktadır. Karageçişnoktası analizibazıvarsayımlaradayanır.bunlar; İşletmeningiderleri sabitvedeğişken giderolarakayrılmaktadır. Sabitgiderler çeşitliüretimdüzeylerinde aynıkalmaktadır. Değişken giderler, üretim miktarı ile aynı oranda değişmekte, azalmakta veya artmaktadır. Başka bir ifadeyle birim başına değişken gider sabit kalmaktadır. Birim satışfiyatıdeğişmemektedir. Genelfiyatlardüzeyiistikrarlıdır. Satışlarla üretim arasında tam zaman uyumu vardır yani önemli stok değişmeleri olmamaktadır. İşletmeninizlediği fiyatpolitikalarında önemlideğişiklik yoktur. Gelirler (Satış Hasılatı) = Birim Satış Fiyatı x Satış Miktarı = Sabit Maliyetler + Değişken Maliyetler = Sabit Maliyetler + [Satış Miktarı x Birim Değişken Maliyet] Kar = Gelirler Kara geçiş analizi toplam giderlerin; sabit ve değişken giderler olmaküzereikiyeayrıldığıvarsayımınadayanır. Dolayısıyla kara geniş analizi esas itibariyle, sabit giderler, değişken giderler ve kar arasındaki ilişkilerin incelenmesinde kullanılanbiranaliztekniğidir. Finans yöneticisi kara geçiş analizi ile faaliyet giderlerini karşılayacak satış seviyesinin ne olduğunu ve belirli satış seviyelerinde ortaya çıkacak kâr miktarın ne olacağını belirlemeyeçalışır. 5 1

2 Sabit giderler: Bu giderler üretim/hizmet çalışmaları için yapılmış olmakla birlikte üretim/hizmet düzeylerine bağlı olmaksızın, diğer bir deyişle, üretimden/verilen hizmetten bağımsız olarak yapılangiderlerdir. Faiz giderleri, amortismanlar, sigorta ve vergiler ile yönetici maaşları firmalarınsabitgiderlerineörnek verilebilir. Bugiderleriş hacmindenbağımsız,yapılmasızorunluolangiderlerdir. Değişken giderler, bir dönem içinde iş hacmine bağlı olarak değişiklik gösteren giderlerdir. Değişken giderler üretim/verilen hizmet miktarındaki değişmelere paralel olarak değişme gösterirler. Bu tür giderler, firmanın üretim ve satış düzeyi arttıkça artar, düştükçe azalır. En önemli değişken gider kalemleri; hammadde, direkt işçilikle firma malzemesi ve yardımcı madde gibi materyaldir. Kara geçiş analizi varsayımlarında bahsettiğimiz gibi sabit giderler iş hacminden bağımsız sabit kabul edilirken, değişken giderler iş hacmine bağlı olarak doğrusal bir şekilde artmaktadır. Satış gelirleri de aynı şekilde iş hacmine bağlı olarak doğrusal bir şekildeartanbirunsurdur. Kara geçiş analizi, deneme yanılma yöntemi, grafiksel yöntem ve cebirselyöntemşeklindehesaplanabilir. Deneme- yanılma yöntemi ile kara geçiş noktasının hesaplanması için değişik satış miktarlarında faiz vergiden önceki kar tutarı hesaplanarak faiz ve vergiden önceki karın sıfıra eşit olduğu noktadakisatışmiktarıkarageçişnoktasıolarakbelirtilir. Örnek: Birim satış fiyatı 100 TL, birim değişken gideri 50 TL ve toplam sabit giderleri TL olan bir işletmenin kara geçiş noktasınındenemeyanılmayöntemiilehesaplayınız Satış Miktarı Birim Satış Fiyatı(TL) Gelir (1*2) TL Sabit Gider (TL) Değişken Gider (TL) Gider (4+5) (TL) FVÖK (3-6) (TL)

3 Kara Geçiş Analizi GELİR VE GİDERLER Grafik Gösterimi Kara Geçiş Kar Gelirler (Satış Hasılatı) = Birim Satış Fiyatı x Satış Miktarı = Sabit + Değişken = Sabit + [Satış Miktarı x Birim Değişken ] Kar = Gelirler ş ş ı = ş ş ı ış = ğ ş ğ ş ÜRETİM VEYA SATIŞ MİKTARI 3 Gelir TL 4 Sabit Gider (TL) 6 Gider (TL) ş ş ı ış h = ğ ş ş 14 Örnek: Sabit giderleri TL, birim satış fiyatı 2 TL ve birim başına değişken gideri 1,5 TL olan bir işletmenin başabaş noktasını, birim ve satış hacmi olarak hesaplayarak grafikte gösteriniz. F q = P -V KGN q = = birim 2-1, KGN = = TL 1,5 1-2 Birden Fazla Ürün Üretilmesi Durumunda Birden fazla üretilmesinin söz konusu olduğunda her bir ürün için kara geçiş noktası hesaplanmaz. Bunun yerine; her bir ürünün toplam satış hacmi içindeki payı ve her bir ürüne ait V/P (değişken gider oranı) nın bilinmesi durumunda, ürünlerin toplamiçindekipayıiledeğişkengideroranı çarpılaraktoplanır. Birden Fazla Ürün Üretilmesi Durumunda Örnek: sabit giderleri TL olan XYZ işletmesi üç adet ürün üretmektedir. Her bir ürünün toplam satışlar içerisindekipayıvebu ürünlereaitv/poranlarıaşağıdakigibidir. Ürün Çeşidi Tahmini Tahmini Satış Satış Satış Satış V/P Tutarı Tutarı (TL) (TL) İçindeki İçindeki Payı Payı V/P Ağırlıklı V/P A %20 %20 %60 %60 0,12 BB %36 %36 %40 %40 0,144 CC %44 %44 %50 %50 0, KGN = = TL 1-0, ,484 Birden Fazla Ürün Üretilmesi Durumunda Örnek: sabit giderleri TL olan XYZ işletmesi üç adet ürün üretmektedir. Her bir ürünün toplam satışlar içerisindekipayıvebu ürünlereaitv/poranlarıaşağıdakigibidir. Her bir ürünün satış hacmi içindeki payının değişmeyeceği varsayılırsa kara geçiş noktasındaki her bir ürüne ait satış tutarı aşağıdakigibihesaplanabilir. Ürün Çeşidi KGN Satış Tutarı (TL) Satış İçindeki Payı Satış Tutarı A % B % C %

4 Birden Fazla Ürün Üretilmesi Durumunda Örnek: sabit giderleri TL olan XYZ işletmesi üç adet ürün üretmektedir. Her bir ürünün toplam satışlar içerisindekipayıvebu ürünlereaitv/poranlarıaşağıdakigibidir. Her bir ürünün satış hacmi içindeki payının değişmeyeceği varsayılırsa kara geçiş noktasındaki her bir ürüne ait satış tutarı aşağıdakigibihesaplanabilir. Ürün Çeşidi KGN Satış Tutarı (TL) V/P KGN de Değişken (TL) A % B % C % Değişken Sabit Maliyet Hedef Kar Üzerinden Kara Geçiş İşletmenin kullanmış olduğu yabancı kaynaklar için ödeyeceği faizin ve sermayedarın koymuş oldukları sermaye üzerinden hedefledikleri kar tutarının dikkate alınması halinde kara geçiş noktasıaşağıdakigibihesaplanır. F + F aiz Ö d em eleri + Ö n g ö rü len K ar H ed efi = V 1 - P Hedef Kar Üzerinden Kara Geçiş Örnek: sabit gideri TL olan bir işletmede birim satış fiyatı 80TLve birim değişkengider40tl dir. İşletmenin%16faizli TL lik uzun vadeli borcu bulunmaktadır. İşletmenin borcunun faizini dikkate alarak kara geçiş noktası TL ve birim cinsidenhesaplayınız. U zu n V ad eli B o rcu n F aizi = x 0,1 6 = = = Q = = 6 4 b irim Hedef Kar Üzerinden Kara Geçiş Örnek: sabit gideri TL olan bir işletmede birim satış fiyatı 80TLve birim değişkengider40tl dir. İşletmenin%16faizli TL lik uzun vadeli borcu bulunmaktadır. 800 TL VÖK kar elde etmek isteyen işletmenin borcunun faizini ve VÖK da dikkate alarak kara geçiş noktası TL ve birim cinsiden hesaplayınız. U zu n V ad eli B o rcu n F aizi = x 0,1 6 = V Ö K = = = Q = = 8 4 b irim Nakit Harcamaları Karşılama Bir işletmede değişken ve sabit giderler arasında para çıkışı gerektirmeyen giderler var ise bunların hesaplamaya dahil edilmesigerekmektedir. Sabit giderler; para çıkışı gerektiren ve para çıkışı gerektirmeyen giderler şeklinde ayrılır. Para çıkışı gerektirmeyen giderlere en güzelörnekamortismanlardır. Bu durumda nakit başabaş noktası aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır. F - A Q = P - V F - A = V 1 - P A = N ak it çık ışı g erek tirm eyen g id erler Nakit Harcamaları Karşılama Örnek: işletmenin toplam sabit giderlerinin tutarı TL olup, bunun TL lik kısmı nakit çıkışı gerektirmeyen giderlerdir. Birim satış fiyatının 100 TL, birim değişken giderlerin ise 50 TL olduğu dikkate alınarak bu işletmenin nakit harcamalarını karışlamanoktasınıhesaplayınız KGN Q = = Adet KGN = = TL N akit çıkışı gerektirm eyen giderler düşüldükten sonra KGN Q = = 800 Adet = =

5 Doğrusal Olmayan Başabaş Doğrusal Olmayan Başabaş Kara geçiş noktası analizinde bazı varsayımların gerçekçi olmaması nedeniyle analiz sınırlılıklar taşımaktadır. Gerçekçi olmayan varsayımlar birim satış fiyatının ve birim değişken giderlerin üretim düzeyine göre değişmeyeceği varsayımlarıdır. Bu varsayımları değişebileceğini dikkate aldığımız da toplam gelir ve toplam giderlerin doğrusal değil eğrisel özellik gösterecektir. Gelirler Kar Gelirler Sabit 25 Kara Geçiş En Çok Kar a Geçiş Üretim miktarı Faaliyeti Durdurma Bir işletmenin kara geçiş noktası ile faaliyeti durdurma noktası birbirinden farklıdır. Bir işletme kısa sürede zarar bile etse, değişken giderler karşılandığı sürece faaliyetine devam etmelidir. Bir işletmede faaliyeti durdurma noktası, birim satış fiyatının ortalama birim değişken giderlerin altına düştüğü noktadır. Kaldıraç Analizleri 27 Faaliyet Derecesi: Bir işletmede sabit ve değişken giderlerinoranınınişletmekarınaetkisinigösterenhesaplamadır. Yüksek sabit giderler işletmelerin daha fazla sermaye kullanması ve dolayısıyla işçiliğin az olması sebebiyle daha az değişken giderlerilefaaliyetgöstermesisonucunuortayaçıkartır. Sanayi sektörü gibi sermaye yoğun iş kollarında sabit giderler yüksektir, hizmet sektörü gibi emek yoğun iş kollarında ise sabit giderlerdüşükdeğişkengiderleryüksektir. Değişken giderleri yüksek olan işletmelerin kara geçiş noktasına ulaşmaları daha düşük iş hacimlerinde mümkünken; sabit giderleri yüksek olan işletmelerde kara geçiş noktasına ulaşmaları dahayüksekişhacimlerindemümkünolmaktadır. Fakat sabit giderleri yüksek olan işletmelerin önemli bir avantajı bulunmaktadır. Sabit giderler değişken giderlerden yüksekse işletmenin iş hacminde(satışlarında) yaşanacak küçük değişikliklerkarlılığıçokdahayüksekorandaetkileyecektir. 5

6 Bir işletmenin belli bir üretim düzeyindeki faaliyet kaldıraç derecesi, vergiden önceki kardaki göreli değişmenin (FVÖK), kardaki göreli değişmeye yol açan satış gelirlerindeki değişmeye bölünmesiylebulunur. F V Ö K % d e ğ işm e F A K D = S atışla rd ak i % d e ğ işm e Q (P -V ) F A K D = Q (P -V ) - F Q = Ü retim M ik ta r P = B irim F iyat V = B irim D e ğ işk e n G id e r F= T oplam Sabit G iderler Örnek: sabit gideri TL olan bir işletmenin birim satış fiyatı 100 TL, birim değişken gideri ise 50 TL dir. Bu işletme birimlik üretim ve satış düzeyindeki faaliyet kaldıraç derecesi nedir? Yorumlayınız. Q (P -V ) F A K D = Q (P -V ) - F x ( ) F A K D = x ( ) Üretilen ve satılan miktar artıkça faaliyet kaldıraç derecesinin azaldığı görülmektedir x ( ) F A K D = x ( ) x ( ) F A K D = 2, x ( ) x ( ) F A K D = 2, x ( ) x ( ) F A K D = x ( ) Yorum: Faaliyet kaldıraç derecesinin 6 olması satışlardaki % 1 lik artışın FVÖK % 6 artıracağını ifade eder. Satışlardaki % 1 lik azalış FVÖK % 6 azaltacağını ifade eder. 33 Sonuç: Not: Yüksek sabit maliyetler firmaların daha fazla sermaye kullanması ve dolayısıyla işçiliğin az olması yüzünden daha az değişken giderler ile faaliyet göstermesi sonucunu ortaya çıkartır. Bundan sonraki örneğimizde işletmelerin sabit giderleri artarken işçiliği ifade eden değişken gider göreceli olarak azalacaktır. Farklı Firmaların i ve Faaliyet Kaldıraç Dereceleri Aşağıdaki tablolarda firmalara ait çeşitli veriler verilmiştir. Bu verilerle işletmelerin faaliyet kaldıraç derecelerindeki farklılıklar gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. A Firması Satış Fiyatı 2 TL Sabit i: TL B Firması Satış Fiyatı 2 TL Sabit i: TL C Firması Satış Fiyatı 2 TL Sabit i: TL Değişken i:1,5 TL Değişken i:1,2 TL Değişken i:1tl 6

7 A Firması A Firması Satış Miktarı Sabit Değişken Gelirler Kar veya Gelirler ve BBN Satış Miktarı (Birim) Sabit Kar veya Gelirler B Firması B Firması Satış Miktarı Sabit Değişken Gelirler Kar veya Gelirler ve BBN Sabit Kar veya Gelirler Satış Miktarı (Birim) C Firması C Firması Satış Miktarı Sabit Değişken Gelirler Kar veya Gelirler ve BBN Sabit Kar veya Gelirler Satış Miktarı (Birim) 7

8 Yukarıdaki B firmasının birim satış miktarı ile ilgili örnek formülle çözersek (2-1,2) ÇKD= = (2-1,2) Bu sonuç B işletmesinde satış tahmini birimden %1 lik saptığı taktirde karlılığın %2 sapacağı anlamına gelmektedir. Yukarıdaki formül kullanılarak üç firmanın birimlik satış miktarı için çalışma kaldıraç dereceleri A firması için 2, B firması için 2,7, C firması için 4 bulunacaktır. Aşağıdaki tabloda örnek daha ayrıntılı açıklanacaktır. Sonuç: A Firması B Firması C Firması 1) birimde net faaliyet karı ) birimde net faaliyet karı )Net Faaliyet Karındaki % değişme (1-2)/2 % 50 % 67 %100 Satış Miktarındaki değişme % 25 %25 %25 Dolayısıyla, satış tahmini birimden % 1 farklı olursa kar; A işletmesinde % 2, B işletmesinde % 2,7, C işletmesinde % 4 farklı olacak demektir. Çünkü C de sabit giderler daha fazladır. Çalışma Kaldıraç Derecesi 2 2,7 4 Finansal Kaldıraç Derecesi Finansal Kaldıraç Analizi Bir işletmenin borçlanmasının karlılığını ne derece etkileyeceğini gösteren analiz tekniği finansal kaldıraç analizidir. Belirli bir satış düzeyindeki FVÖK deki % değişimin, hisse başına düşen karda % kaçlık bir değişime yol açacağını gösterir. H isse B aşın a K ard a k i % d e ğ işim F İK D = FV Ö K % değişim F V Ö K F İK D = F V Ö K - C C = F aiz G id erle ri Q (P -V ) - F F İK D = Q (P -V ) - (F + C ) 8

9 Finansal Kaldıraç Derecesi Finansal yönetici yapacağı yatırımın verimini kullanacağı fonun maliyetinden yüksek olmak şartıyla borç ve özkaynak arasında seçim yaparken özellikle maliyeti daha düşük olanı tercih edecektir. Şayet borçlanmanın maliyeti daha düşükse (ki genellikle böyledir) yönetici ihtiyaç duyacağı fonları borçlanarak sağlayacak ve böylece öz sermayenin karlılığı artacaktır. Böylece borç kullanımı artıkça toplam sermayenin maliyeti azalırken öz sermayenin karı yükselecektir. Buna Finansal Kaldıraç denilmektedir. Finansal Kaldıraç Derecesi Örnek: FVÖK ü TL ve faiz gideri TL olan bir işletmenin finansal kaldıraç derecesi nedir? F V Ö K F İK D = F V Ö K - C FİK D = Finansal kaldıraç derecesi 2 nin ifade ettiği şey FVÖK deki %1 değişimin hisse başına kazancı %2 değiştireceğidir. Finansal Kaldıraç Derecesi Örnek: satışları adet olan bir işletmede ürün satış fiyatı 25 TL dir ve değişken gider ise 5 TL dir. İşletmenin toplam sabit gideri TL dir. Borç için ödenecek faiz tutarı TL dir. Özkaynağı TL olan işletmede finansal kaldıraç derecesini hesaplayarak FVÖK nin % 20 artması durumunda hisse başına karın nasıl etkileneceğini değerlendiriniz (25-5 ) FİK D = (2 5-5 ) - ( ) Finansal kaldıraç derecesi 2 nin ifade ettiği şey FVÖK deki %20 değişimin hisse başına kazancı %40 değiştireceğidir. (Bileşik) Kaldıraç Bir işletmenin giderleri arasında sabit giderlerin yüksek tutarda olması faaliyet kaldıraç etkisine, finansman kaynakları arasında borcun bulunması ise finansal kaldıraç etkisine yola açmaktadır. Finansal kaldıraç, faaliyet kaldıraç ile birlikte satışlardaki değişikliğin, özsermaye karlılığı üzerindeki etkisini belirlemek için FAKD ve FİKD sinni çarpımından oluşan (Bileşik) Kaldıraç Derecesi hesaplanır. T K D = F A K D x F İ K D T K D = Q x ( P - V ) Q x ( P - V ) ( F C ) 52 (Bileşik) Kaldıraç XYZ işletmesinin adet satış adedinde birim satış fiyatı 50 TL dir. Birim değişken gider 20 TL, sabit gideri TL ve faiz gideri TL dir. Bileşik kaldıraç derecesini hesaplayınız x ( ) T K D = = 3, x ( )-( ) = 0,1 2 x 3, 7 5 0, 4 5 Satışlarda meydana gelecek % 12 lik bir artış dönemin özkaynakların karlılığını % 45 artmasına neden olur. Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim