HAFTALIK RAPOR 29 Ocak 19 Artan borçluluk risk unsuru mu? Mayıs 13 te o dönemin Fed Başkanı Ben Bernanke nin Fed in tahvil alım programını azaltacağını açıklaması sonrası gelişmekte olan ekonomilerin yabancı para borçları artmaya başladı. Parasal gevşeme politikasının sonu anlamına gelen bu açıklama ve devamında izleyen süreçle birlikte gelişmekte olan ekonomilerin borçlanma maliyetleri arttı. Söz konusu süreç gelişmekte olan ülke borçluluklarında artışa yol açtı. Bu raporumuzda küresel kriz sonrası borç stoku gelişmelerini değerlendireceğiz. Borç Stoku Nedir? Borç Stoku: Borç stoku bir ülkenin bir dönemdeki iç ve dış borçlarının toplam miktarıdır. Borç stoku sadece anapara yükümlülükleri içerirken faiz ödemelerini içermez. Bunun temel nedeni borçlanma faizlerinin bir gider kalemi olarak kabul edilmesi ilkesidir. İç Borç Stoku: Devletin hazine bonosu ve devlet tahvili gibi araçlarla yurtiçine borçlanmasına iç borçlanma denir. İç borç stokunda kamu kesimi borçları hesaplamaya dâhil edilirken, dış borç stokunda hem kamu hem de özel kesim borçları dâhil edilir. Brüt dış borç stoku yurtiçinde yerleşik olan kişi ya da kurumların yurtdışında yerleşik olan kişi ya da kurumlara olan borçlarıdır. Bu borcun hangi para biriminden olduğu değil alacaklının yurt dışında yerleşik kişi veya kurumlar olması önemlidir. Bundan bazı varlık ve alacaklar düşüldüğünde net dış borç stokuna ulaşılır. Borç yükü ise, ülkenin bir dönemdeki toplam borç stokunun o dönemdeki GSMH'ye oranıdır. Net Uluslararası Yatırım Pozisyonu: Türkiye'nin yurt dışından alacaklarıyla, Türkiye'nin yurt dışına borçlarının net farkını işaret eder. Uluslararası yatırım pozisyonunun içinde dış borç stokundan farklı olarak doğrudan yabancı sermaye yatırımları, portföy yatırımları (hisse senedi, tahvil ve bono sahipliği) gibi kalemler de yer alır. Toplam Borç Stoku = İç Borç Stoku + Dış Borç Stoku Toplam Borç Yükü = Toplam Borç Stoku / GSMH Dış Borç Göstergeleri Nelerdir? Dış Borç Stoku/GSMH: Bir ülkenin kredibilitesinin ölçümünde kullanılır. Maastricht kriterlerine göre bu oranın %6 ın üzerinde olmaması gerekir. Dış Borç Stoku/İhracat: İhracat gelirlerinin dış borç stoku üzerindeki etkisini gösterir. Bu oranın yükselmesi borçlu ülkeler açısından olumsuz bir durumdur. Toplam Dış Borç Servisi/İhracat: Ülkenin ihracat gelirlerinin borç servisine ayrılan kısmını göstermektedir. Borç servisi alınan borçların vadesi geldiğinde anapara ve faiziyle birlikte geri ödenmesi işlemidir. Dış Borç Faiz Servisi/İhracat: Bir ülkenin ihracat gelirlerinin ne kadarının dış borç servisi faiz ödemelerine ayrıldığını gösterir. TCMB nin döviz rezervi: Merkez Bankası; para ve kur politikalarını desteklemek, piyasalara güven vermek, T.C. Hükümeti nin döviz cinsi üzerinden iç ve dış borç servisini gerçekleştirmek, dışsal şoklara karşı gerekli döviz likiditesini bulundurmak için döviz biriktirir. TCMB nin net döviz rezervi: Bankanın toplam döviz varlıklarından döviz yükümlülükleri çıkınca kalan döviz merkez bankasının net döviz rezervini oluşturur. VakıfBank Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü İstanbul
9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9 9.1 9.11 9.12 9.13 9.14 9.15 9.16 9.17 9.18 İthalat/TCMB nin Döviz Rezervi: Merkez bankalarının tutmaları gereken ideal rezerv miktarlarının hesaplanmasında farklı yöntemler vardır. Bunlardan biri ithalatın rezervlere oranıdır. Döviz rezervlerinin asgari üç aylık ithalat tutarını karşılaması gerektiği öngörülmektedir. Bazı çalışmalarda ithalatın dört ila altı aylık ithalat tutarını karşılaması gerektiği savunulmaktadır. TCMB nin Döviz Rezervi/ Kısa Vadeli Dış Borç: Bu yaklaşımda ideal rezerv oranının hesaplanması için döviz rezervlerinin ülkenin kısa vadeli dış borçlarına oranının en az 1 olması istenir. Bu oran yüksekse ülkenin dış şoklara karşı dayanıklılığı da yüksektir. Bu nedenle ülke risk primini de etkilemektedir. 8 yılı küresel kriz döneminden sonra uygulanan genişleyici para politikaları özellikle gelişmekte olan ülkelerde borçluluk oranlarını yükseltti. Küresel Borç Stoku/GSYH (%) Hanehalkı Finans Dışı Kesim Kamu Finansal Kesim 95 85 75 65 55 45 Kaynak: IIF 18 16 1 1 1 8 6 1.5 95.5 23.8 Toplam Borç Stoku (trilyon dolar) Gelişmekte Olan Ülkeler 148.9 46.1 166.5 68.4 3 8 13 18 Kaynak: IIF *Üçüncü çeyrek rakamlarıdır. Gelişmiş Ülkeler 175.8 8 yılında ABD mortgage piyasası kaynaklı küresel kriz finansal piyasalarda 1929 Ekonomik Bunalımı sonrasındaki en önemli kriz olarak görülmektedir. Söz konusu kriz Lehman Brothers ve Bear Stearns gibi dünyanın en önemli yatırım bankalarının iflasına yol açarak başta ABD olmak üzere diğer ekonomilerde ciddi sorunlara neden oldu. Krizin ardından ABD Merkez Bankası (Fed) politika faiz oranını hızla sıfıra yakın seviyeye kadar çekerken diğer gelişmiş ülke merkez bankaları da politika faiz oranlarını düşürdü. Bunun yanı sıra geleneksel olmayan para politikalarının uygulanması çerçevesinde Fed mortgage a dayalı tahvil ve bonolarından alım yapmaya başladı. Bu alımlar sonucunda, 8 yılı Ocak ayında 893 trilyon dolar büyüklüğündeki Fed bilançosu 15 yılı Ocak ayında 4.5 trilyon dolara ulaştı. Fed i Avrupa, Japonya ve İngiltere merkez bankaları da takip etti ve tahvil alım tutarı 12 trilyon doları geçti. Gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz oranlarını aşağıya çekmesi yatırımcıları daha yüksek getirisi olan gelişmekte olan ülkelere yatırım yapmaya yöneltti. Bu ülkelere 9 yılı sonrasında önemli miktarda sermaye akışı oldu. Öte yandan tarihte ilk kez uygulanan tahvil alım programı, merkez bankalarının bilançolarında yükselişe sebep olurken bu süreç gelişmiş ülkelerde kamu borçlarının, gelişmekte olan ülkelerde özel sektör borçlarının artmasına neden oldu. VakıfBank Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü İstanbul 2
7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18Ç3 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18Ç3 Hong Kong Çin Singapur Kore Şili Türkiye Malezya Macaristan Rusya Polonya Hindistan Suudi Arab. Brezilya Güney Afrika Meksika Endonezya Arjantin 25 15 1 5 224.2 157.1 136.1 113. 93.1 1.9 86 98.3 94.8 73.6 Toplam Borç/GSYH (%) 8 18 75.3 68.7 78.4 58 67. 47.2 45.9 45.3 44.5.6 38.4 34.5 39.9 36.6 45.9 34.9 34 35.6 27. 23. 17.4 15.2 15.3 15.3 Kaynak: IIF *Üçüncü çeyrek rakamlarıdır. Özellikle Çin, Türkiye ve Şili gibi gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülke merkez bankalarının uyguladıkları genişleyici politikalar sonrasında özel sektör borçları hızla arttı. Örneğin Çin de 8 yılı üçüncü çeyreğinde %93.1 olan toplam borç/gsyh oranı 18 yılı üçüncü çeyreğinde %157.1 seviyesine, Türkiye de %34 ten %75.3 seviyesine ve Şili de %73.6 dan %94.8 seviyesine yükseldi. 9 yılı sonrası başlayan ve gelişmekte olan ülke ekonomilerini olumlu etkileyen genişleyici para politikaları için dönüm noktası, 13 yılı Mayıs ayı sonunda dönemin Fed Başkanı Ben Bernanke nin genişleyici para politikalarının sonuna gelindiğini açıklaması ve bu açıklamadan sonra Fed in tahvil alım miktarında azaltıma gidilerek 14 yılı Ekim ayında tahvil alım programını tamamen bitirmesi oldu. Söz konusu süreci 15 yılında yapılan faiz artırımı takip etti. ABD de genişleyici para politikasının bitirilmesi ile yaşanan finansal sıkılaşma ve piyasalarda artan volatilite sonucunda başta Çin olmak üzere gelişmekte olan ülkelerin borçlanma maliyetleri arttı. Ayrıca Türkiye gibi cari açığı yüksek ülkelerde kurlarda ve faizlerde yükseliş yaşandı. Söz konusu gelişmeler ülke ekonomileri üzerinde olumsuz etkide bulundu. Bu süreçte örneğin Türkiye de 13 yılı Nisan ayında %5 civarında bulunan 2 yıllık tahvil faiz oranı 18 yılı Ağustos ayında %23 civarına yükseldi. Daha sonra kamu otoritesince alınan makro ihtiyati tedbirler sonucunda piyasalarda sakinleşme yaşandı. Türkiye deki Borç Stokunun Yapısı 5 45 35 3 25 Brüt Dış Borç Stoku (milyar dolar) Brüt Dış Borç Stoku/GSYH (%) (Sağ Eksen) 6 55 5 45 35 3 5 45 35 3 25 15 1 5 Türkiye Brüt Dış Borç Stokunun Alt Kalemleri (milyar dolar) Kamu Özel Sektör TCMB Toplam Kaynak: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Kaynak: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı VakıfBank Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü İstanbul 3
7Q2 8Q1 8Q4 9Q3 1Q2 11Q1 11Q4 12Q3 13Q2 14Q1 14Q4 15Q3 16Q2 17Q1 17Q4 18Q3 7Q2 8Q1 8Q4 9Q3 1Q2 11Q1 11Q4 12Q3 13Q2 14Q1 14Q4 15Q3 16Q2 17Q1 17Q4 18Q3 7Q2 8Q1 8Q4 9Q3 1Q2 11Q1 11Q4 12Q3 13Q2 14Q1 14Q4 15Q3 16Q2 17Q1 17Q4 18Q3 7Q2 8Q1 8Q4 9Q3 1Q2 11Q1 11Q4 12Q3 13Q2 14Q1 14Q4 15Q3 16Q2 17Q1 17Q4 18Q3 Türkiye dış borç stokunun genel dağılımına bakıldığında, kamunun borç stokunun %6 seviyesindeki Maastricht kriterinin çok altında olduğu ancak özel sektörün yabancı para borç stokunun daha yüksek olduğu görülüyor. Özel sektörün yabancı para borçluluğundaki hızlı artışta yukarıda değindiğimiz genişlemeci para politikalarının etkilerinin yanı sıra kamu otoritesince 9 yılında alınan karar uyarınca döviz kazandırıcı faaliyetleri olmayan firmaların da yabancı para kredi kullanımının serbestleştirilmesi de etkili oldu. Vade Bazında Türkiye Brüt Dış Borç Stoku (milyar dolar) 5 Kısa Vadeli Uzun Vadeli 3 1 Kaynak: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Vade bazında borç stoku incelendiğinde, borç stokunun %74 ünün uzun vadeli borç stoku olduğu görülüyor. Bu durum 8 de yaşanan küresel kriz sonrasında oluşan olumlu borçlanma ortamından şirketlerin yararlandığına işaret ediyor. Ancak Fed in tahvil alım programının sonlanması ve faiz artırımına başlanması sonrasında finansal koşullarda oluşan sıkılaşma ülkelerin CDS oranlarının yükselmesine ve borçlanma maliyetlerinin artmasına yol açtı. Artan borçlanma maliyetleri önümüzdeki dönemde uzun vadeli borçlanmalarda düşüşe neden olabilir. 1 1 1 8 6 Kısa Vadeli Dış Borç Stoku (milyar dolar) Merkez Bankası Bankalar Diğer Sektörler Toplam Kısa vadeli dış borç stoku, bir ekonomide yerleşik kişilerin yerleşik olmayanlara borçlu olduğu; kullanım tarihinden itibaren 1 yıl içinde anapara ya da faiz ödemeleri yapılmasını gerektiren yükümlülüklerden oluşur. Kısa vadeli dış borç stokunda küresel kriz sonrası en hızlı artış bankacılık ve diğer sektörler kalemlerinde yaşandı. 5 3 1 Diğer Sektörler Dış Borç Stoku Alt Kalemleri (milyar dolar) İthalat Borçları Pre. ve Peşin İhracat (sağ eksen) 9 8 7 6 5 4 3 6 5 3 1 Bankalar Dış Borç Stoku Alt Kalemleri (milyar dolar) Krediler Döviz Tevdiat Hesabı Banka Mevduatı TL Cinsinden Mevduat Diğer sektörler kalemindeki artışta ithalat borçlarındaki yükseliş belirleyici oldu. Bankalar kaleminde ise küresel kriz sonrası dönemde uygulanan genişleyici para politikalarının etkisiyle yurtdışı borçlanma imkânının artması nedeniyle kredilerde yaşanan yükseliş etkili oldu. Ancak gelişmiş ülke merkez bankalarının Fed öncülüğünde daraltıcı para politikası sürecine girmiş olması, yurtdışı borçlanma maliyetinin artmasına ve kredi borç stokunun azalmasına sebep oldu. Yurtdışında yerleşik Türk vatandaşlarının Merkez Bankası nezdindeki mevduatlarının kısa VakıfBank Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü İstanbul 4
7Q2 8Q1 8Q4 9Q3 1Q2 11Q1 11Q4 12Q3 13Q2 14Q1 14Q4 15Q3 16Q2 17Q1 17Q4 18Q3 Nis.7 Kas.7 Haz.8 Oca.9 Ağu.9 Mar.1 Eki.1 May.11 Ara.11 Tem.12 Şub.13 Eyl.13 Nis.14 Kas.14 Haz.15 Oca.16 Ağu.16 Mar.17 Eki.17 May.18 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18 vadeli kısmı, bankaların ve diğer sektörlerin kısa vadeli kredileri (yurtdışında ihraç edilmiş tahviller dahil), diğer sektörlerin kısa vadeli ticari kredileri, yurtdışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin (bankalar hariç) yurtiçinde yerleşik bankalardaki döviz cinsinden mevduatlarını gösteren döviz tevdiat hesabının ise 11 yılı sonrasında artış hızının yükseldiği görülüyor. 7 65 6 55 5 45 35 3 25 Merkezi Yönetim Borç Stoku İç Borç (milyar TL) Dış Borç (milyar TL, sağ eksen) 65 55 45 35 25 15 5 35 3 25 15 1 5 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku Alt Kalemleri (milyar TL) Bankacılık Kesimi Banka Dışı Kesim Kamu Bankaları Özel Bankalar Yabancı Bankalar Kaynak: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Kaynak: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Merkezi yönetim brüt iç borç stoku, Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt içinde ihraç edilen borçlanma senetleri stokunun belirli bir tarih itibarıyla ikincil piyasa değeri üzerinden ve elinde bulunduranlara göre dağılımını gösterir. Borçlanma senedine ait unsurlarda bir değişme olmaksızın, piyasa koşullarındaki değişmelere bağlı olarak borçlanma senedinin fiyatında zaman içerisinde değişmeler gözlenebilir. Merkezi yönetim brüt dış borç stoku Hazine Müsteşarlığı nın ödemekle yükümlü olduğu kredi borçları ile uluslararası piyasalarda ihraç edilen tahvillerden kaynaklanan borçların stok verisidir. Küresel kriz dönemi sonrasında hem iç hem de dış stokunda artış yaşandı. Merkezi yönetim iç borç stokundaki artışta en önemli rolü bankacılık sektörü oynadı. Uzun yıllar sonra kamu bankalarının iç borçlanmadaki payının özel bankaların payının üzerine çıktığı görülüyor. 35 3 25 15 1 5 Kamu Net Borç Stoku/GSYH (%) 13.7 Küresel düzeyde kamu borçlarının hızla arttığı ortamda, 9 sonrasında azalmaya başlayan Türkiye kamu net borç stoku/gsyh oranı 18 yılı üçüncü çeyreğinde uzun bir aradan sonra ilk defa arttı. Finansal koşulların sıkılaştığı bir dönemde özellikle gelişmekte olan ülkelerde söz konusu oranın artması risk yaratıyor. Ancak Türkiye de bu oranın küresel kriz dönemi seviyelerinin altında olması olumlu bir gelişme olarak karşımıza çıkıyor. Kaynak: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı VakıfBank Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü İstanbul 5
7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18Ç3 8.9 5.5 5.8 5.1 1.8, Vakıfbank Cari Açık/GSYH (%) 6.7 5.5 4.7 3.7 3.8 5.6 5.6 Ödemeler dengesinde açık verilmesi ekonomide dış borçluluğun artmasına neden olur. Türkiye de cari açığın yüksek olması dış borcu etkileyen önemli etkenlerden biridir. 8 de yaşanan küresel kriz Türkiye ekonomisinde büyüme oranlarında sert düşüşe sebep oldu. Kriz öncesinde %5 civarında olan cari açık/gsyh oranı 9 yılında %1.8 seviyesine kadar geriledi. Başta Fed olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde uygulanan genişlemeci para politikaları küresel risk alma iştahını artırdı. Söz konusu ortamda, Türkiye ekonomisi hızla toparlandı ve cari açık/gsyh oranı sert yükseldi. Türkiye ekonomisinin yapısal olarak ithal girdiye dayanan tüketim ekonomisi olmasının ve büyümede hizmet sektörünün ağırlığının fazla olmasının yanı sıra emtia fiyatlarındaki hızlı yükseliş cari açığın artmasına sebep oldu ve cari açık 11 yılında tarihi rekor seviyeye ulaştı. Ancak sonrasında hükümet tarafından alınan önlemlerle tüketimde yaşanan yavaşlama sonucunda cari açık/gsyh oranı 15 yılında %3.7 seviyesine kadar geriledi. Söz konusu oran, 16 yılının ikinci yarısından sonra ekonomik aktivitenin canlandırılması için yapılan teşvikler ile %5.6 ya yükseldi. Ancak 18 yılı Ağustos ayında kur ve faizlerde yaşanan sert yükseliş sonucunda cari açık dört ay üst üste fazla verdi. Yeni Ekonomik Program da 19 yılı büyümesinin %2.3 seviyesinde gerçekleşeceği beklentisi ve düşük seyreden petrol fiyatları göz önünde bulundurulduğunda, cari açık/gsyh oranı geçmiş yıllar kadar yüksek olmayabilir ve büyük olasılıkla dünyada kritik olarak kabul edilen %3 seviyesinin altında kalabilir. Sonuç olarak 8 küresel krizi sonrasında gelişmiş ülke merkez bankaları tarafından uygulanan genişleyici para politikaları dünyada düşük maliyetle borçlanma imkânı sağladı ve bunun sonunda da 9 yılı sonrası gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akışıyla borç stokları arttı. 13 yılı Mayıs ayında Fed in tahvil alım programının azaltılacağını açıklaması sonucunda attığı daraltıcı para politikası adımıyla başlayan süreç ile finansal sıkılaşma başladı. Finansal koşullarda sıkılaşma gelişmekte olan ülkelerde kur ve faizlerde artışa sebep oldu ve sermaye akışı tersine döndü. Bu dönemde özellikle gelişmekte olan ülkelerde özel sektör şirket borçlarındaki artışların (leverage) finansal sıkılaşma nedeniyle önümüzdeki dönemde azalması (deleverage) bekleniyor. Bu yeni durumun ülkelerin büyüme oranları üzerinde baskı yaratması söz konusu olabilir. Nitekim son yıllarda ülkelerin büyüme oranlarının geçmiş yıllara kıyasla daha düşük kaldığı görülüyor. Söz konusu ortamda, uluslararası kurumların arka arkaya büyüme beklentilerini düşürdüğü dikkat çekiyor. IMF de son yayınlanan Küresel Ekonomik Görünüm Raporu nda küresel ekonomideki yavaşlamaya ilişkin risklere dikkat çekerken küresel büyüme tahminlerini aşağı yönlü revize ederek %3.7 den %3.5 e düşürdü. Artan ticaret savaşları endişesinin yanı sıra ABD ve diğer gelişmiş ülke ekonomilerindeki yavaşlama küresel ekonomilerin yeni bir resesyona gireceği korkusuna yol açıyor. Bu ortamda, yatırımcıların risk alma iştahındaki düşüşün başta Çin olmak üzere yüksek borçluluk oranına sahip ülkelerin ekonomileri üzerinde olumsuz etki yaratmasından endişe ediliyor. Bu sebeple önümüzdeki yıllarda başta Fed olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının artan resesyon endişeleri karşısında izleyeceği yolların tüm ülkeler için ancak özellikle gelişmekte olan ülke ekonomileri için önemli olacağını düşünüyoruz. VakıfBank Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü İstanbul 6
Haftalık Veri Takvimi (28 Ocak - 1 Şubat 19) Tarih Ülke Açıklanacak Veri Önceki Beklenti 28.1.19 ABD Chicago Fed Aktivite Endeksi (Aralık).22 -- Dallas Fed İmalat Endeksi (Ocak) -5.1-2.7 Euro Bölgesi M3 Para arzı (Aralık, y-y) %3.7 %3.8 29.1.19 ABD Tüketici Güven Endeksi (Ocak) 128.1 124.6 Case-Shiller Konut Fiyat Endeksi (Kasım, y-y) %5.48 -- 3.1.19 Türkiye TCMB Enflasyon Raporu 19-I -- -- Ekonomik Güven Endeksi (Ocak) 75.2 -- ABD Fed Toplantısı ve Faiz Kararı (Ocak) -- -- GSYH (4. çeyrek, öncül, ç-ç) %3.4 %2.6 Çekirdek Kişisel Tüketim Harcamaları (4. çeyrek, öncül, ç-ç) %1.6 -- ADP Özel Sektör İstihdamı (Ocak) 214 bin kişi 185 bin kişi Bekleyen Konut Satışları (Aralık, y-y) -%7.7 -- Euro Bölgesi Tüketici Güven Endeksi (Ocak) -7.9-7.9 Almanya TÜFE (Ocak, öncül, y-y) %1.7 %1.6 Tüketici Güven Endeksi (Şubat) 1.4 1.3 Fransa GSYH (4. çeyrek, öncül, y-y) %1.4 %.9 Japonya Sanayi Üretim Endeksi (Aralık, öncül, y-y) %1.5 -%2.3 31.1.19 Türkiye Dış Ticaret Dengesi (Aralık).7 milyar dolar -- ABD Çekirdek Kişisel Tüketim Harcamaları (Aralık, y-y) %1.9 %1.9 Kişisel Gelirler (Aralık, a-a) %.2 %.5 Kişisel Harcamalar (Aralık, a-a) %.4 %.3 Haftalık İşsizlik Başvuruları (Ocak) 199 bin kişi 215 bin kişi Chicago PMI (Ocak) 63.8 6.8 Euro Bölgesi GSYH (4. çeyrek, öncül, y-y) %1.6 %1.2 İşsizlik Oranı (Aralık) %7.9 %7.9 Almanya İşsizlik Oranı (Ocak) %5 %5 İtalya GSYH (4. çeyrek, öncül, y-y) %.7 %.3 Japonya İşsizlik Oranı (Aralık) %2.5 %2.5 1.2.19 ABD Tarımdışı İstihdam (Ocak) 312 bin kişi 165 bin kişi İşsizlik Oranı (Ocak) %3.9 %3.9 Ortalama Saatlik Kazançlar (Ocak, y-y) %3.2 %3.2 ISM İmalat Endeksi (Ocak) 54.1 54.2 Michigan Ün. Tük. Güven Endeksi (Ocak, öncül) 9.7 9.7 İmalat PMI (Ocak) 54.9 54.9 Euro Bölgesi TÜFE (Ocak, öncül, y-y) %1.6 %1.4 İmalat PMI (Ocak) 5.5 5.5 Fransa İmalat PMI (Ocak) 51.2 51.2 İtalya İmalat PMI (Ocak) 49.2 48.8 Japonya İmalat PMI (Ocak) 5 -- VakıfBank Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü İstanbul 7
Kas.14 Şub.15 May.15 Ağu.15 Kas.15 Şub.16 May.16 Ağu.16 Kas.16 Şub.17 May.17 Ağu.17 Kas.17 Şub.18 May.18 Ağu.18 Kas.18 13-I 13-II 13-III 13-IV 14-I 14-II 14-III 14-IV 15-I 15-II 15-III 15-IV 16-I 16-II 16-III 16-IV 17-I 17-II 17-III 17-IV 18-I 18-II 18-III Kas.14 Şub.15 May.15 Ağu.15 Kas.15 Şub.16 May.16 Ağu.16 Kas.16 Şub.17 May.17 Ağu.17 Kas.17 Şub.18 May.18 Ağu.18 Kas.18 7Ç1 7Ç3 8Ç1 8Ç3 9Ç1 9Ç3 1Ç1 1Ç3 11Ç1 11Ç3 12Ç1 12Ç3 13Ç1 13Ç3 14Ç1 14Ç3 15Ç1 15Ç3 16Ç1 16Ç3 17Ç1 17Ç3 18Ç1 18Ç3 12-IV 13-I 13-II 13-III 13-IV 14-I 14-II 14-III 14-IV 15-I 15-II 15-III 15-IV 16-I 16-II 16-III 16-IV 17-I 17-II 17-III 17-IV 18-I 18-II 18-III TÜRKİYE Türkiye Büyüme Oranı Sektörel Büyüme Hızları (y-y, %) 15. Reel GSYH (y-y, %) 25 Sektörel Büyüme Hızları (y-y, %) 1. 5.. 15 1 5-5. -1. -5-15. -1 Kaynak:TÜİK Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler Kaynak:TÜİK Harcama Bileşenlerinin Büyüme Hızları (y-y, %) Sanayi Üretim Endeksi 25.. 15. 1. 5.. -5. -1. -15. -. Harcama Bileşenleri Büyüme Hızları (%) 25 15 1 5-5 -1 Takvim Etkisinden Arındırılmış Sanayi Üretim Endeksi (y-y, %) Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Sanayi Üretim Endeksi (a-a, %) (Sağ Eksen) 8 6 4 2-2 -4-6 -8 Tüketim Devlet Yatırım İhracat İthalat Kaynak:TÜİK Kaynak: TÜİK Beyaz Eşya Üretimi Sanayi Ciro Endeksi 29 27 25 23 21 19 17 15 13 Beyaz Eşya Üretimi (Adet) 23 21 19 17 15 13 11 9 7 Aylık Sanayi Ciro Endeksi (15=1) Kaynak:Hazine Müsteşarlığı Kaynak: TÜİK 8
Ara.9 Haz.1 Ara.1 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Haz.15 Ara.15 Haz.16 Haz.17 Ara.17 Haz.18 Ara.1 Ara.2 Ara.3 Ara.4 Ara.5 Ara.6 Ara.7 Ara.8 Ara.9 Ara.1 Ara.11 Ara.13 Ara.15 Ara.17 Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.15 Tem.15 Oca.16 Tem.16 Oca.17 Tem.17 Oca.18 Tem.18 Oca.19 Toplam Otomobil Üretimi Kapasite Kullanım Oranı 1 1 8 6 Toplam Otomobil Üretimi (Adet) (12 aylık Har. Ort.) 86 83 8 77 74 71 68 65 Kapasite Kullanım Oranı (%) Kaynak: OSD, VakıfBank Kaynak:TCMB PMI Endeksi 6 PMI Imalat Endeksi 55 5 45 Kaynak:Reuters 9
Ara.11 Haz.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Haz.15 Ara.15 Haz.16 Haz.17 Ara.17 Haz.18 Ara.1 Ağu.11 Nis.12 Ağu.13 Nis.14 Ağu.15 Nis.16 Ağu.17 Nis.18 Ara.8 Haz.9 Ara.9 Haz.1 Ara.1 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Haz.15 Ara.15 Haz.16 Haz.17 Ara.17 Haz.18 Ara.4 Ara.5 Ara.6 Ara.7 Ara.8 Ara.9 Ara.1 Ara.11 Ara.13 Ara.15 Ara.17 Ara.4 Ara.5 Ara.6 Ara.7 Ara.8 Ara.9 Ara.1 Ara.11 Ara.13 Ara.15 Ara.17 ENFLASYON GÖSTERGELERİ TÜFE ve Çekirdek Enflasyon ÜFE TÜFE (y-y, %) Çekirdek Enflasyon (y-y, %) ÜFE (y-y, %) 3 5 25 15 1 5 3 1-1 Dünya Gıda ve Emtia Fiyat Endeksi Gıda ve Enerji Enflasyonu (y-y, %) 26 2 2 18 16 1 BM Dünya Gıda Fiyat Endeksi UBS Emtia Fiyat Endeksi (sağ eksen) 2 18 16 1 1 1 35 3 25 15 1 5-5 Gıda Enerji TÜFE Kaynak:Bloomberg Enflasyon Beklentileri Reel Efektif Döviz Kuru 12 Ay Sonrasının Yıllık TÜFE Beklentisi (%) TÜFE Bazlı (3=1) 18 16 14 12 1 24 Ay Sonrasının Yıllık TÜFE Beklentisi (%) 1 11 1 9 8 8 6 4 7 6 5 1
Eki.12 Nis.13 Eki.13 Nis.14 Eki.14 Nis.15 Eki.15 Nis.16 Eki.16 Nis.17 Eki.17 Nis.18 Eki.18 Nis.12 Eki.12 Nis.13 Eki.13 Nis.14 Eki.14 Nis.15 Eki.15 Nis.16 Eki.16 Nis.17 Eki.17 Nis.18 Eki.18 İŞGÜCÜ GÖSTERGELERİ İşsizlik Oranı İşgücüne Katılım Oranı 14. 13. 12. 11. 1. 9. 8. 7. Mevsimsellikten Arındırılmış İşsizlik Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) 54 52 5 48 46 44 42 İşgücüne Katılma Oranı (%) İstihdam Oranı (%) Kaynak: TÜİK Kaynak: TÜİK Kurulan-Kapanan Şirket Sayısı Kurulan-Kapanan Şirket Sayısı (Adet) 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, - Kaynak: TOBB 11
Kas.6 Kas.7 Kas.8 Kas.9 Kas.1 Kas.11 Kas.12 Kas.13 Kas.14 Kas.15 Kas.16 Kas.17 Kas.18 Kas.7 Kas.8 Kas.9 Kas.1 Kas.11 Kas.12 Kas.13 Kas.14 Kas.15 Kas.16 Kas.17 Kas.18 Kas.5 Kas.6 Kas.7 Kas.8 Kas.9 Kas.1 Kas.11 Kas.12 Kas.13 Kas.14 Kas.15 Kas.16 Kas.17 Kas.18 Kas.5 Kas.6 Kas.7 Kas.8 Kas.9 Kas.1 Kas.11 Kas.12 Kas.13 Kas.14 Kas.15 Kas.16 Kas.17 Kas.18 DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ İthalat-İhracat Dış Ticaret Dengesi 28 23 18 13 8 3 İhracat (milyon $) İthalat (milyon $) - - -6-8 -1-1 Dış Ticaret Dengesi (milyon dolar) Cari İşlemler Dengesi Sermaye ve Finans Hesabı 7-3 -13-23 -33-43 -53-63 -73-83 - - -6-8 -1-1 6 5 3 1-1 - Cari İşlemler Dengesi (12 Aylık-milyon dolar) Cari İşlemler Dengesi (milyon dolar-sağ eksen) Doğrudan Yatırımlar (12 aylık-milyon dolar) Portföy Yatırımları (12 aylık-milyon dolar) Diğer Yatırımlar(12 aylık-milyon dolar) TÜKETİM GÖSTERGELERİ Tüketici Güveni ve Reel Kesim Güveni Tüketici Güven Endeksi 11. 1. 9. 8. 7. 6. 5. Reel Kesim Güven Endeksi (sağ eksen) 1 1 1 8 6 12
3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Haz.15 Ara.15 Haz.16 Haz.17 Ara.17 Haz.18 KAMU MALİYESİ GÖSTERGELERİ Bütçe Dengesi Faiz Dışı Denge Bütçe Dengesi (12 aylık toplam-milyar TL) Faiz Dışı Denge (12 aylık-milyar TL). -1. -. -3. -. -5. -6. -7. -8. -9. 5 3 1-1 Kaynak:TCMB İç ve Dış Borç Stoku Türkiye nin Net Dış Borç Stoku 65 6 55 5 45 35 3 25 İç Borç Stoku (milyar TL) Dış Borç Stoku (milyar TL-sağ eksen) 66 56 46 36 26 16 6. 35. 3. 25.. 15. 1. 5. Türkiye'nin Net Dış Borç Stoku/GSYH (%) 34.2. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TÜİK 13
Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.15 Tem.15 Oca.16 Tem.16 Oca.17 Tem.17 Oca.18 Tem.18 Oca.19 Ara.4 Ağu.5 Nis.6 Ara.6 Ağu.7 Nis.8 Ara.8 Ağu.9 Nis.1 Ara.1 Ağu.11 Nis.12 Ağu.13 Nis.14 Ağu.15 Nis.16 Ağu.17 Nis.18 LİKİDİTE GÖSTERGELERİ TCMB Faiz Oranı Reel ve Nominal Faiz Borç Alma Faiz Oranı (%) Borç Verme Faiz Oranı (%) 29 24 19 14 9 4-1 3 25 15 1 5-5 -1 Reel Faiz Nominal Faiz Kaynak:TCMB Kaynak:TCMB, VakıfBank Dünya Piyasalarında Son Açıklanan Ekonomik Göstergeler Reel Büyüme (y-y,%) Enflasyon (y-y,%) Cari Denge/GSYH (%)* Merkez Bankası Faiz Oranı (%) Tüketici Güven Endeksi ABD 3. 1.9-2.3 2.25 128.1 Euro Bölgesi 1.6 1.6 3.5. -7.9 Almanya 1.1 1.7 8.5. 14. Fransa 1. 1.9-1.42. -22. İtalya.7 1. 2.8. 113.1 Macaristan 4.9 2.7 3.58.9-12.1 Portekiz 2.1.6.46. -2.7 İspanya 2. 1. 1.9. -8.5 Yunanistan 2..6 -.82. -35. İngiltere 1.5 2.1-4.7.75-14. Japonya..3 4.1 -.1 42.7 Çin 6. 1.9 1.37 4.35 122.1 Rusya 1.5 4.3 2.64 14. -- Hindistan 5.3 4.86-1.96 6.25 -- Brezilya 1.27 3.75 -.48 6.5 114.3 G. Afrika 1.1 4.5-2.5 6.75 7. Türkiye 1.6.3-5.6 24. 58. Kaynak: Bloomberg. *Cari denge verileri IMF den alınmaktadır ve 17 yılı verileridir. 14
GSYH (Cari Fiyatlarla, milyon TL) Türkiye Makro Ekonomik Görünüm Reel Ekonomi GSYH Büyüme Oranı (zincirlenmiş hacim endeksi, y-y, %) İşsizlik Oranı (%) Sanayi Üretim Endeksi (y-y, %) (takvim etkisinden arındırılmış) Kapasite Kullanım Oranı (%) 16 2,68,526 3.2 1.9 1.6 78.1 17 3,16,537 7.4 1.9 8.7 79 Son Yayımlanan 1,13,453 (18Ç3) 1.6 (18Ç3) 11.6 (Ekim) -6.5 (Kasım) 74.4 (Ocak) Fiyat Gelişmeleri (y-y, %) TÜFE Çekirdek TÜFE Yİ - ÜFE 16 8.53 7.48 9.94 17 11.92 12.3 15.47 (18 Aralık).3 19.53 33.64 Parasal Göstergeler (Milyon TL) M1 M2 M3 Emisyon TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 16 382,351 1,624,675 1,45,682 111,762 92,5 17 449,632 1,7,7 1,675,831 119,198 84,11 Son Yayımlanan (18.1.19) 498,634 1,951,417 2,1,133 1,291 73,83 Faiz Oranları (%) TCMB O/N (Borç Alma) TCMB O/N (Borç Verme) TCMB Haftalık Repo TRLIBOR O/N 16 7.25 8.5 7.5 9.3 17 7.25 9.25 8 13.38 Son Yayımlanan (25.1.19) 22.5 25.5 24. 24.15 Mal Ticareti ve Cari Denge (Milyar $) Cari İşlemler Dengesi İthalat İhracat Dış Ticaret Dengesi 16-33.1 198.6 142.5-56.1 17-47.4 233.8 157. -76.8 Son Yayımlanan.99 (Kasım) 16.2 (Ekim) 15.7 (Ekim) -.5 (Ekim) Borç Stoku Göstergeleri (Milyar TL) Merkezi Yön. İç Borç Stoku Merkezi Yön. Dış Borç Stoku Kamu Net Borç Stoku 16 468.6 291.3 219.2 17 563.4 341. 262.2 Son Yayımlanan 586.1 (Aralık) 48.6 (Aralık) 35.9 (18Ç2) Kamu Maliyesi (Milyar TL) Bütçe Giderleri Bütçe Gelirleri Bütçe Dengesi Faiz Dışı Denge 16 52 44.1-7.9-5.7 17 57.7 43.9-13.7-12.5 18 (Aralık ) 85.1 67. -18.1-16. Rasyolar ( %) Bütçe Açığı/GSYH Brüt Dış Borç Stoku/GSYH Cari Açık/GSYH 1.9 (18 Ç3) 51.8 (18 Ç2) 5.6 (18 Ç3) GSYH (yıllık, %) TÜFE (y-y, %) Cari Açık (yıllık, milyar $) İşsizlik (%) 18 Beklentilerimiz 3.8 21. 34. 11.5 15
Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar ekonomik.arastirmalar@vakifbank.com.tr Cem Eroğlu Müdür cem.eroglu@vakifbank.com.tr 216-724 3 8 Fatma Özlem Kanbur Müdür Yardımcısı fatmaozlem.kanbur@vakifbank.com.tr 216-724 3 83 Naime Doğan Eriş Uzman naimedogan.eris@vakifbank.com.tr 216-724 3 82 Bilge Pekçağlayan Uzman bilge.pekcaglayan@vakifbank.com.tr 216-724 3 84 Elif Engin Uzman elif.engin@vakifbank.com.tr 216-724 3 85 Sinem Ulusoy Kasap Uzman sinemulusoy.kasap@vakifbank.com.tr 216-724 3 86 Pınar Cansu Akargöl Uzman Yardımcısı pinarcansu.akargol@vakifbank.com.tr 216-724 3 87 Seval Çelik Yetkili Yardımcısı seval.celik@vakifbank.com.tr 216-724 3 88 Bu rapor Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan sağlanan bilgiler kullanılarak hazırlanmıştır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu bilgi ve verilerin doğruluğu hakkında herhangi bir garanti vermemekte ve bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan dolayı sorumluluk kabul etmemektedir. Bu rapor sadece bilgi vermek amacıyla hazırlanmış olup, hiçbir konuda yatırım önerisi olarak yorumlanmamalıdır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu raporda yer alan bilgilerde daha önceden bilgilendirme yapmaksızın kısmen veya tamamen değişiklik yapma hakkına sahiptir. Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar