4. FÖY FEN BİLİMLERİ Madde VE ENDÜSTRİ LGS ASİTLER VE BAZLAR Neler Öğreneceğiz? 2 Ders Saati Ünite: 4 Asitler ve Bazlar ph Kavramı Asit ve Bazların Etkileri Asit Yağmurları Asitler ve Bazlar ASİTLER Suda çözündüğünde H + iyonu veren maddelere asit denir. BAZLAR Suda çözündüğünde H - iyonu veren maddelere baz denir. H + H + H + H - H - H + H + H - H- H H + H+ H - + H + H - H - Tatları ekşidir. Kayganlık özelliği göstermez. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirir. ph si 0-7 arasındadır. Bazlarla nötrleşme tepkimesi vererek tuz ve su oluşturur. Metallerle tepkime vererek gazı oluşturur. Portakal, limon, çilek, nar, erik, süt, yoğurt, domates, sirke, gazoz gibi yiyecek ve içecekler ile yağmur suyu, akü sıvısı ve mide asidi gibi maddeler asidik özellik gösterir. Tatları acıdır. Ele kayganlık hissi verir. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirir. ph si 7-14 arasındadır. Asitlerle nötrleşme tepkimesi vererek tuz ve su oluşturur. Sabun, şampuan, çamaşır suyu, amonyak gibi temizlik maddeleri ile diş macunu, kan, tükürük, mide ilacı, kabartma tozu, çikolata gibi maddeler bazik özellik gösterir. Asitleri ve bazları birbirinden ayırt etmek için kullanılan maddelere belirteç ya da ayraç denir. Belirteçler, asitler ve bazlarla farklı şekillerde etkileşir. Böylece maddenin asit ya da baz olduğuna karar verilir. Aşağıdaki tabloda asitleri ve bazları ayırt etmemize yarayan bazı belirteçler verilmiştir. Belirteç Asit Baz Turnusol Kâğıdı Kırmızı Mavi Fenolftalein Renksiz Pembe Metil ranj Kırmızı Sarı 1
ASİTLER VE BAZLAR Ünite: 4 1 Aşağıda yaygın olarak kullanılan asitlerin ve bazların formülleri, piyasa ve sistematik adları verilmiştir. ÇIKMIŞ SRU NİSAN 2016 TEG SINAVI İçlerinde eşit miktarda ve aynı sıcaklıkta saf su bulunan özdeş kaplara şekillerdeki gazlar gönderilerek farklı çözeltiler oluşturuluyor. Formül Piyasa Adı Sistematik Adı 1 S 4 Zaç Yağı Sülfürik asit Asit 2 HCl Tuz ruhu Hidroklorik asit Asit 3 HN 3 Kezzap Nitrik asit Asit 4 NaH Sud-kostik Sodyum hidroksit Baz 5 Ca(H) 2 Sönmüş kireç Kalsiyum hidroksit Baz 6 KH Potas-kostik Potasyum hidroksit Baz 7 NH 3 Amonyak Amonyak Baz NH 3 C 2 2 NH + H 4 HC H + 3 2 Aşağıda verilen ifadelerin karşısına yukarıda verilen asitlerin ve bazların sıra numarasını yazarak belirtiniz. 1- Mavi turnusolu kırmızıya çevirir.... 2- Fenolftaleine etki etmez.... 3- Ele kayganlık hissi verir.... 4- Suda çözündüğünde H + iyonu verir.... 5- Suda çözündüğünde H - iyonu verir.... 6- Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.... 7- Tatları ekşidir.... 8- Fenolftaleinle pembe renk verir.... 9- Tatları acıdır.... Aşağıda verilen kaplar içerisine başlangıçta renksiz olan K ve L maddelerine metil oranj damlatıldıktan sonraki renkleri verilmiştir. Kaplar içerisinde bulunan maddeler yukarıda verilen asitlerden ve bazlardan hangileri olabilir? Kırmızı K Sarı...... L H + 3 Aynı sıcaklıkta oluşan bu çözeltilerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) II. çözelti ele kayganlık hissi verir. B) III. çözelti kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirir. C) I. çözeltinin ph değeri diğerlerinden daha büyüktür. D) II ve III. çözeltiler karıştırılırsa nötralleşme tepkimesi gerçekleşir. 2 Tabloda verilen maddelerden, hangilerinin asidik, hangilerinin bazik özellikte olduğunu boş kutucuklara yazarak belirtiniz. 1-Limon 2-Mide ilacı 3-Portakal 4-Şampuan 5-Sirke 6-Yoğurt 7-Amonyak 8-Mide ilacı 9-Tükürük 10-Sabun 11-Gazoz 12-Kan Asitler... Bazlar...
Ünite: 4 ASİTLER VE BAZLAR ph Kavramı Maddelerin asitlik ya da bazlık derecesini belirlemek için geliştirilen ölçeğe ph ölçeği denir. ph ölçeği 14 birime ayrılmıştır. ph değeri 0-7 arasında olan maddeler asidik özellik, 7-14 arasında olan maddeler bazik özellik gösterirken, ph değeri 7 olan maddeler nötrdür. Saf su, tuz, şeker gibi, nötr maddeler ayraçlara etki etmez. Örneğin, saf su turnusol kâğıdının rengini değiştirmez. Asitlik derecesi artar Nötr Bazlık derecesi artar ph değeri 0 a yaklaştıkça maddelerin asitlik derecesi artar. Örneğin; ph değeri 2 olan limon, ph değeri 4,5 olan domatesten daha kuvvetli asittir. ph değeri 14 e yaklaştıkça maddelerin bazlık derecesi artar. Örneğin; ph değeri 13 olan çamaşır suyu, ph değeri 10 olan sabundan daha kuvvetli bazdır. Asit ve Bazların Etkileri Asit ve bazlar, tahriş edici özelliği olan maddelerdir. Ayrıca kullandığımız birçok malzeme ve eşyalar üzerinde de olumsuz etkileri vardır. Asitler, metal ve mermerle kolayca etkileşerek, onların yapısını bozabilir. Örneğin; mermer tezgâh üzerine dökülen limon suyu ya da sirke bir süre sonra mermerin yapısını bozarak onu çatlatabilir. Plastiklere de ciddi zararlar veren asitler, cam kaplarda saklanır. Yediğimiz besinlerin ya da içeceklerin bazıları asidik özellik gösterir. Bu besinlerin aşırı kullanımı midenin asit dengesini bozarak, mide rahatsızlıklarına sebep olabilir. Asidik yiyecek ve içeceklerin aşırı tüketimi, dişlerimizin yapısına da ciddi zarar verebilir. Bu sebeple, yemekten hemen sonra bazik özellik gösteren diş macunu ile dişlerimizi fırçalarız. Bazik özellikte olan temizilik maddeleri; cam, porselen ve kristal eşyaların matlaşıp aşınmasına sebep olabilir. 3
ASİTLER VE BAZLAR Ünite: 4 3 5 ph değerleri verilen maddelerle ilgili olarak tablodaki bilgilerden doğru olanın karşısına (D), yanlış olanın karşısına (Y) yazınız. Madde ph Madde ph Sirke 3,4 Amonyak 10,9 Tükürük 7,2 Sabun 10,1 Çamaşır suyu 13 Kahve 4,8 Saf su 7 Limon 2,1 1- Sirke ve limon asidik özellik gösterir ve mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirir. 2- Amonyak ve sabun mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirir. 3- Kahve üzerine fenolftalein damlatılırsa renk değişimi gözlenmez. 4- Tabloda verilen bütün maddelerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. 5- Saf suya batırılan turnusol kâğıtlarında renk değişimi gözlenmez. 6- Sirke, limondan daha kuvvetli asittir. 7- Çamaşır suyunun bazik özelliği, amonyaktan fazladır. 8- Tükürük bazik özellik gösterir. 4 K sıvısına mavi, L sıvısına kırmızı ve M sıvısına ise hem mavi hem de kırmızı turnusol kâğıdı batırılıyor. Turnusol kâğıtlarındaki renk değişimleri aşağıdaki gibi olduğuna göre sıvıların ph değerlerini büyükten küçüğe sıralayınız. K L M... >... >... Asitlerin ve bazların etkileri ile ilgili olarak tabloda verilen bilgilerden doğru olanın karşısına (D), yanlış olanın karşısına (Y) yazınız. 1- Asitler, metal yüzeyleri aşındırarak yüzeylerin yapısını bozar. 2- Aşırı asitli yiyeceklerin aşırı tüketilmesi hazmı kolaylaştırır. 3- Asitli yiyecekler dişlere zarar verebilir. 4- Bazlar mermere ciddi zararlar verir. 5- Bazlar cam kapların zamanla matlaşmasına sebep olur. 6- Kuvvetli asitler metal kaplarda saklanır. ÖRNEK SRU Aşağıda A, B ve C sıvılarının ph değerleri verilmiştir. ph=3 ph=9 ph=7 A, B ve C sıvıları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin doğruluğu kesin değildir? A) A nın sulu çözeltisinde H + iyonu vardır. B) B sıvısı camların matlaşmasına sebep olabilir. C) Her üç sıvı da elektrik akımını iletir. D) A sıvısı, mermer ve metal yüzeylere zarar verir. ÇÖZÜM: A B C A sıvısı asidik, B sıvısı bazik, C sıvısı ise nötrdür. C sıvısı saf su olabilir. Bu sebeple üç sıvının elektrik akımını iletip iletmeyeceği kesin olarak belirlenemez. CEVAP C 4
Ünite: 4 ASİTLER VE BAZLAR 6 8 Aşağıdaki düzenekte cam balon içerisindeki A, B ve C gazları saf su içerisine gönderildiğinde ph metrede okunan değerler aşağıdaki gibi oluyor. Limon suyu, tuzlu su ve çamaşır suyu olduğu bilenen K, L ve M sıvıları üzerine su döküldüğünde ph değerlerindeki değişim grafikteki gibi oluyor. A 7 B 5 Saf su Saf su K L M C 9 Buna göre maddeleri K, L ve M ile eşleştiriniz. ph değeri Çamaşır suyu Saf su Aşağıdaki ifadelerden doğru olanın karşısına (D), yanlış olanın karşısına (Y) yazınız. 1- A gazı suda çözündüğünde oluşan çözelti ele kayganlık hissi verir. 2- B gazı suda çözündüğünde H+ iyonu oluşmuştur. 3- C gazı suda çözündüğünde H - iyonu oluşmuştur. 4- C gazının suda çözünmesi ile oluşan çözelti porselenden yapılmış eşyalara zarar verebilir. 5- B gazının suda çözünmesi ile oluşan çözelti cam kapların zamanla matlaşmasına sebep olur. 7 Aşağıda verilen kaptaki saf su içerisinde limon, sirke ve sabunlu su dökülüyor. Hangilerinde ampul ışık verebilir? + ile işaretleyiniz. Pil Ampul Limon suyu Saf su Sirke Sabunlu su K L M Zaman 9 Tuzlu su Limon suyu Başlangıçta renksiz olan ve metil oranj damlatılmış K ve L sıvıları eşit miktardaki demir tozlarının üzerine dökülüyor. Sarı Kırmızı K L Demir tozu Demir tozu Gözlem sonuçları aşağıdaki gibi olduğuna göre gözlem sonuçları ile sıvıları eşleştiriniz. Kaptaki demir tozlarının ısındığı ve gaz çıkışı olduğu gözlemleniyor. Herhangi bir değişim gözlenmiyor. 5
ASİTLER VE BAZLAR Ünite: 4 10 Şekildeki üç ayrı kapta sıvı bulunmaktadır. 1. kaba daldırılan kırmızı turnusol kâğıdı, buradan çıkarılıp 2. kaba, buradan da 3. kaba daldırılıyor. Turnusol kağıdı her işlemde de renk değiştirdiğine göre X, Y ve Z sıvılarının türlerini belirleyiniz. ÖRNEK SRU K, L ve M maddelerinin ph değerleri sütun grafiğinde aşağıdaki gibi verilmiştir. ph değeri K L M K, L ve M maddeleri ile ilgili; Madde Turnusol kağıdı K L M X : Y : Z : 11 Piyasada yaygın olarak kullanılan aşağıdaki maddelerin piyasa adlarını yazınız. I. K maddesi asit ise L ve M maddeleri bazdır. II. K maddesi su ise M maddesi metal kaplara L maddesi cam kaplara zarar verir. III. L maddesi baz ise, K ve M maddeleri asittir. ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III ÇIKMIŞ SRU 1- S 4 2- HCl 3-KH 4- NaH 5- Ca(H) 2 6- HN 3 12 Asit ve bazlar aşağıdaki maddelerden hangilerini etkileyerek tahrip edebilir, maddeleri numaraları ile belirtiniz. 1- Cam 2- Porselen 3-Et 4- Mermer 5- Kumaş 6- Metal Asit... Baz... 6
Ünite: 4 ASİTLER VE BAZLAR Asit Yağmurları C2 Petrol, kömür gibi fosil yakıtlar organik bileşiklerdir ve yapılarında karbon(c) bulunur. Bu yakıtların yakılması ile atmosfere karbondioksit (C2) gazı verilir. N2 S2 Araçlarda kullanılan benzin ve mazot gibi fosil yakıtların yapısında azot bulunur. Araç motorunda yüksek ısıda yanan bu yakıtlardan azotdioksit (N2) gazı açığa çıkar ve araç egzoslarından çevreye yayılır. Bazı kömürlerin yapısında kükürt elementi bulunur. Kükürt içeren kömürler yakıldığı zaman kükürtdioksit (S2) gazı açığa çıkar. Fosil yakıtların yanması sonucu oluşan S2, N2 ve C2 gazları havada bulunan su buharı ile birleşerek bazı asitleri oluşturur. luşan bu asitler aşağıda verilmiştir. S2 + H2 H2S4 N2 + H2 Sülfirik asit HN3 C2 + H2 Nitrik asit H2C3 Karbonik asit luşan bu asitler yağmur şeklinde yeryüzüne iner. Bu olaya asit yağmuru denir. Asit Yağmurlarının Zararları Asit Yağmurlarından Korunma Toprağın mineral dengesini bozarak, onu verimsiz hâle getirir. Zararlı gazların oluşumuna sebep olan, kömür ve petrol gibi fosil yakıtlar yerine rüzgâr, güneş, jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. Bitki örtüsü ve ormanları tahrip eder. Deniz, göl ve akarsulara karışarak ph dengesini bozar ve burada yaşayan canlılara zarar verir. Tarihi eserleri, heykelleri, bina yüzeylerini ve metal yüzeyleri aşındırır. Fabrika bacalarına filtre takılmalı, araç bakımları zamanında yapılmalıdır. rmanlık alanlar korunmalı ve çevreyi ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. 7
ASİTLER VE BAZLAR Ünite: 4 13 16 Fosil yakıtların yanması sonucu asit yağmurlarına sebep olan gazları aşağıda verilen noktalı bölümlere yazınız. S 4 C 3 HN 3 + + +......... Sanayi şehri olan Kocaeli ve yeşil doğasıyla eşsiz güzellikteki Artvin şehrinden alınan yağmur suyu örnekleri incelendiğinde içeriğindeki mineral oranının aynı olduğu ancak ph değerlerinin farklı olduğu belirleniyor. Yapılan ölçüm sonuçlarına göre yağmur sularının ph değerlerinin 7 den küçük olduğu belirleniyor. Yetiştiği ortam koşullarının ve toprak içeriklerinin aynı olduğu iki özdeş saksı bitkisi Kocaeli ve Artvin illerinde yağan K ve L yağmur suyu örnekleri ile 1 hafta boyunca sulanıyor. 1 K L FSİL YAKITLAR 1 2 14 1 hafta sonra Aşağıdakilerden hangileri asit yağmurlarının oluşumuna sebep olan enerji kaynaklarından değildir? Rüzgâr Enerjisi Güneş Enerjisi Hidroelektrik Yapılan gözlem sonuçlarına göre 1 numaralı bitkinin normal gelişimine devam ettiği ancak 2 numaralı bitkinin ise solduğu ve kütlesinin azaldığı gözlemlendiğine göre tabloda verilen bilgilerden doğru olanın karşısına (D), yanlış olanın karşısına (Y) yazınız. 8 Kömür Petrol Jeotermal 15 Asit yağmurlarının oluşumunu en aza indirmek için neler yapılabilir?......... 1- Her iki şehirden de alınan yağmur suyu örnekleri asidik özellik gösterir. 2-1 numaralı bitkiye dökülen K örneği Artvin şehrinden alınan yağmur suyudur. 3- L kabındaki yağmur suyunun ph değeri K kabındaki yağmur suyunun ph değerinden fazladır. 4- Asidik özellik gösteren yağmur suyu ile sulanan tüm bitkilerin gelişimi durur. 5- Özdeş bitkilerin farklı gelişim göstermeleri toprak içerikleri ile ilgili olabilir.
Ünite: 4 TEST Kazanım Ölçme Testi 4 ASİTLER ve BAZLAR 1. Başlangıçta renksiz olan K, L ve M sıvılarına fenolftalein damlatıldığında kaplardaki sıvıların renkleri aşağıdaki gibi oluyor. K: Pembe L: Renksiz M: Renksiz K, L ve M sıvıları ile ilgili olarak aağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) K, ele kayganlık hissi verir. B) L nin tadı ekşi olabilir. C) L saf su, M tuzlu su olabilir. D) M asit ise L, kesinlikle saf sudur. 4. Madde Kullanılan turnusol kâğıdı Renk değişimi K Kırmızı Mavi L Mavi Kırmızı M Mavi Mavi Yukarıdaki tablo ile ilgili olarak; I. K maddesi baz, L ise asittir, II. III. M maddesi saf su ya da sabunlu su olabilir, M maddesi kesinlikle nötrdür ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III 2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi asidik veya bazik özellik göstermez? A) Limon B) Tuzlu su C) Çamaşır suyu D) Sirke 3. Aşağıda K, L ve M maddelerinin sulu çözeltileri içerisinde fazla bulunan iyonlar gösterilmiştir. 5. Özellik Asit Baz Tatları ekşidir. + Tatları acıdır. + H + H + H - Na + Cl H - - H + H - Cl H - + H + Na + K L M Ele kayganlık hissi verir. + Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir. + + K, L ve M maddelerinin ph değerlerinin büyükten küçüğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) K, L, M B) M, L, K Turnusol kâğıdına etki eder. + Yukarıda verilen özellik, asit ve baz eşleştirmelerinin kaç tanesinde yanlışlık yapılmıştır? C) L, M, K D) L, K, M A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 9
ASİTLER VE BAZLAR Ünite: 4 6. Aşağıda günlük yaşamda kullandığımız bazı maddeler asit ve baz olarak sınıflandırılmıştır. Asit Baz Limon Amonyak Yoğurt Tuz ruhu Elma Şampuan Çilek Diş macunu Karbonat Sabun 9. Asit yağmurları ile ilgili olarak; I. Toprağın mineral dengesini bozarak toprağı verimsiz hâle getirir, II. III. Suda yaşayan canlıların yaşamını tehdit eder, Metal eşyalara ve bina sıvalarına zarar verir ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III Yukarıdaki sınıflandırmanın doğru olabilmesi için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır? A) Karbonat ile diş macunu yer değiştirmelidir. B) Sabun ile elma yer değiştirmelidir. C) Tuz ruhu ile karbonat yer değiştirmelidir. D) Değişiklik yapmaya gerek yoktur. 10. Aşağıdakilerden hangisi asit yağmurlarına sebep olan gazlardan değildir? A) S 2 B) 2 C) C 2 D) N 2 7. Asit ve bazların etkileri ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Asitler, mermer ve metal yüzeylerin yapısını bozar. B) Asitler ve bazlar tahriş edici özelliğe sahiptir. C) Bazlar cam kapların zamanla matlaşmasına sebep olur. D) Asitler diş yüzeyindeki atıkları temizleyerek dişlerimizi korur. 11. Aşağıda asit yağmurlarının oluşumu verilmiştir. S 4 C 3 HN 3 8. Aşağıda verilenlerden hangisi asit yağmurlarının oluşumunu azaltacak önlemlerden değildir? A) Güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. B) Elektrik üretiminde, kömür kullanılan termik santral sayısı artırılmalıdır. C) rmanlık alanlar korunmalı, yeni ağaçlık alanlar oluşturulmalıdır. D) Araç bakımları zamanında yaptırılmalıdır. FSİL YAKITLAR Fosil yakıtlar bölümüne aşağıdakilerden hangisi yazılamaz? A) Kömür B) Benzin C) Mazot D) dun 10 8. Sınıf