DİL ve EDEBİYAT ÖĞRETİMİ Doç. Dr. Tuğba Çelik Genişletilmiş 3. Baskı Ankara 2018
2 / Dil ve Edebiyat Öğretimi DİL ve EDEBİYAT ÖĞRETİMİ Doç. Dr. Tuğba Çelik Tüm Hakları Saklıdır. 2018. Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz veya dağıtılamaz. Anı Yayıncılık, kurulduğu 1993 yılından bu yana yayıncılık alanında aralıksız olarak uluslararası düzeyde faaliyet gösteren beş farklı firmanın Türkiye; QSR International şirketinin ise Ortadoğu ve Doğu Avrupa dan oluşan 21 ülkedeki bölge temsilciliğini yürüten uluslararası bir yayınevidir. ESCI, ERIC, SCOPUS, EBSCO HOST, ERA vb. veri tabanlarında taranmakta olan Eurasian Journal of Educational Research/EJER dergisini 2000 yılından bu yana yayınlayan, yedi yüzden fazla yayını bulunan, yüze yakın yabancı dildeki kitabı Türkçe ye çevirip yayınlayan Anı Yayıncılık ın yayınları, dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve Türkiye de kurulan Turcademy.com tarafından taranmaktadır ve indekslenmektedir. Geniş bilgi için http: //www.aniyayincilik.com.tr sayfasını ziyaret edebilirsiniz. Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 13268 ISBN : 978-605-170-241-4 Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık Kezban KILIÇOĞLU Mizanpaj : Anı Yayıncılık Kezban KILIÇOĞLU Baskı : Sözkesen Ofset Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : 0.312 395 21 10 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI DİL VE EDEBİYAT ÖĞRETİMİ Çelik, Tuğba Anı Yayıncılık, 3. Baskı, Ankara/Türkiye 2018, 344 Sf, 16 x 24 cm ISBN 978-605-170-241-4 Eğitim, Dil, Edebiyat 1.Dil, Edebiyat, 2. Çağdaş Edebiyat Öğretimi, 3. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, 4. Etkinlik, 5. Kazanım Anı Yayıncılık Kızılırmak Sok. 10/A Bakanlıklar / ANKARA Tel : 0 312 425 81 50 pbx Faks : 0 312 425 81 11 e-posta : aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr http: // www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi
Dil ve Edebiyat Öğretimi / 3 anneme
4 / Dil ve Edebiyat Öğretimi SUNUŞ Dil ve edebiyat öğretimi, duygu ve düşünce eğitimini amaçlayan bir süreçtir. Öğrencileri anlama ve anlatma becerileri gelişmiş düşünen duyarlı bireyler olarak yetiştirmek bu öğretimin temel amacıdır. Bu amaca ulaşabilmek için, öğrencilerin, dil ve edebiyat öğretiminde yaratıcı uygulamalarla etkin kılınması gerekir. Tuğba Çelik tarafından gerçekleştirilen bu çalışmada; öğrenme-öğretme kuram ve yaklaşımlarının kılavuzluğunda, çağdaş bir dil ve edebiyat öğretimi program modeli nin oluşturulması amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik olarak, öğretimin niteliğini etkileyen değişkenler göz önünde tutularak dil ve edebiyat öğretiminin doğasına uygun bir model önerisi tasarlanmıştır. Tasarlanan öğretim programında, birden çok öğrenme-öğretme yaklaşımının ilkeleriyle yapılandırılan bütünleştirilmiş öğrenme-öğretme yaklaşımı benimsenmiştir. Bu çalışma, Türk dili ve edebiyatı öğretimine yönelik bilimsel nitelikli bir tartışma ortamını yaratması bakımından güncel ve önemlidir. Öte yandan, çağdaş dil ve edebiyat öğretimi program önerisi; dil ve edebiyat öğretmenlerine, araştırmacılara, öğretimin bilinen sorunlarına çözüm üretmeye katkı sağlayacak bilimsel dönütler sunmaktadır. Dil ve Edebiyat Öğretimi adlı bu kitabın, dil ve edebiyat öğretmenlerine, başarılı dil ve edebiyat öğretimi kurgulamaları, yürütmeleri için bir kılavuz olacağını düşünüyor, Yrd. Doç. Dr. Tuğba Çelik i içtenlikle kutluyorum. Prof. Dr. Sedat SEVER 2011 Ankara
Dil ve Edebiyat Öğretimi / 5 BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ Bu kitapta öncelikle edebiyat öğretmenlerinin Çağdaş bir dil ve edebiyat öğretimi nasıl gerçekleştirilebilir? sorusuna yanıt bulmak amaçlanmıştır. Bu kitap ayrıca edebiyat öğrencileri, edebiyat öğretiminde uzmanlaşmak isteyen yüksek lisans ve doktora öğrencileri için geniş kapsamlı bir başvuru kaynağıdır. Bu çalışmaya, 2010 yılında Ankara Üniversitesi nde tamamladığım doktora tezim kaynaklık eder. Tez konumu belirlememde edebiyat öğretmenleri ve öğrencileri için işe dönük olmamda ısrar eden; disiplinler arası bir çalışma yapmanın tüm zorluklarını yaşarken en büyük desteği gördüğüm tez danışmanım Prof. Dr. Sedat Sever e teşekkür ederim: Bana sosyal bilimler alanında yapılan akademik çalışmaların yalnızca araştırma ve incelemeyi değil işe dönük olmayı gerektirdiğini o öğretti. Eleştiri ve önerileriyle bana süreğen olarak yeni çözüm yolları esinleyen Prof. Dr. Leyla Uzun a, değerli deneyimlerini, bilgi birikimini aktarmakta cömert davranan Prof. Dr. Cahit Kavcar a; tezin eğitim bilimleri yönüne ilişkin tüm yeni öğrenmelerimi borçlu olduğum Prof. Dr. Veysel Sönmez e teşekkür ederim. Yrd. Doç. Dr. Tuğba ÇELİK 2011 Ankara
6 / Dil ve Edebiyat Öğretimi ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ 2011 den bu yana altıncı yılını tamamlayan bu kitaba dil ve edebiyat öğretimi uzmanları, öğretmen ve öğretmen adaylarının gösterdiği yoğun ilgiden kıvanç duydum. Birinci ve ikinci baskıyı okuyanlardan aldığım öneriler doğrultusunda kitabın üçüncü baskısına bazı eklemeler yaptım. Bu eklemeleri özetle dile getirmek isterim. Başlangıçtan bugüne Türkiye de yürürlüğe girmiş tüm dil ve edebiyat dersi öğretim programlarının değerlendirildiği birinci bölüme, 2015 ve 2017 yıllarında hazırlanmış dil ve edebiyat dersi öğretim programlarının değerlendirilmesi eklendi. Kitabın birinci ve ikinci baskısında, her sınıf için hazırlanan aşamalı sınıflandırma içeriklerinde kullanılan davranış kavramından vazgeçildi; üçüncü baskıda aşamalı sınıflandırma içerikleri kazanım kavramı ekseninde güncellendi. Dil ve edebiyat öğretmenlerinin sınıf ortamında ya da sınavlarda kullanabilecekleri soru tiplerini örneklendirmek amacıyla Ölçme ve değerlendirme başlığı altında yeni bir bölüm yazıldı. Bu bölümde öğrencilerin yazınsal ve bilgilendirici metinleri daha iyi anlayıp çözümleyebilmeleri için gerekli açık uçlu sorular, öğrencilerin özellikle bilgi ve kavrama düzeylerini ölçmek amacıyla çoktan seçmeli ve boşluk doldurma soruları örneklendirildi. Daha önceki baskılarda Ekler bölümünde yer alan eğitim durumu örnekleri, gözden geçirilerek Eğitim Durumu Örnekleri başlığı altında ayrı bir bölüm olarak tanımlandı. Sözlükçe ve Dizin bölümleri eklendi. Üçüncü baskıyı içerik ve dil bakımından gözden geçirip önerilerde bulunan sevgili çalışma arkadaşım Doç. Dr. Sercan Demirgüneş e teşekkür ederim. Kitabın yazım ve noktalama düzeltisini yapmak için titizlikle çalışan çok sevgili öğrencim, ilk göz ağrım, araştırma görevlisi Aslı Şahinkaya ya ve yine çok kıymetli öğrencim Türkçe öğretmeni Dilşah Ünlü Toyal e içtenlikle teşekkür ederim. Doç. Dr. Tuğba Çelik 2018 Niğde
Dil ve Edebiyat Öğretimi / 7 TUĞBA ÇELİK 1999 Yılında Erciyes Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü nden mezun oldu. 2002 de Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Dalı yüksek lisans programından Alev Alatlı nın Romanlarında Modernizm ve Postmodernizm teziyle mezun oldu. 2010 da Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Anabilim Dalı doktora programını Çağdaş Bir Dil ve Edebiyat Öğretimi Program Modeli Önerisi başlıklı tezle tamamladı. Kayseri de ve Ankara da 11 yıl Türkçe ve Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği yaptı. 2011-2012 eğitim-öğretim yılında KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü nde öğretim üyesi olarak çalıştı. 2016 yılında Türkçe Eğitimi alanında doçent oldu. 2012 den bu yana Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yazarın Dil ve Edebiyat Öğretimi kitabı dışında Varoluş ve Roman adlı bir incelemesi ve Göl Bekçisi adlı öykü türünde bir e-kitabı vardır.
8 / Dil ve Edebiyat Öğretimi İÇİNDEKİLER Girişı... 4 Sunuş... 9 1. BÖLÜM Türkiye de Başlangıçtan Bugüne Dil ve Edebiyat Dersi Öğretim Programları... 19 2. BÖLÜM Çağdaş Bir Dil ve Edebiyat Öğretiminin Niteliklerine İlişkin Alan Yazını Değerlendirmeleri... 53 3. BÖLÜM Öğretim Programı Hazırlama Basamakları... 59 4. BÖLÜM Çağdaş Bir Dil ve Edebiyat Öğretimi Modelinin Özellikleri... 67 Amaç ve Kazanımlar... 90 5. BÖLÜM Ölçme ve Değerlendirme... 191 6. BÖLÜM Örnek Eğitim Durumları... 209 Sorular ve Etkinlikler... 213 7. BÖLÜM Sonuç... 319 KAYNAKÇA... 321 Sözlükçe... 330 İsimler Dizini... 336 Yapıtlar Dizini... 340 Kavramlar Dizini... 342