FARMAKOLOJİYE GİRİŞ Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN
Farmakoloji : İlaç Bilimi demektir. Farmakoloji ilaçların ve ilaç olabilme potansiyeli olan maddelerin kaynakları, aktiviteleri, etki mekanizmaları, yararları ve yan etkilerini, kısaca, biyolojik etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Farmakoloji: İlaç bilimi farmakon: ilaç logos: bilim 2
Farmakolojinin konuları arasında, ilaçların kaynakları, ilaçların kimyasal yapıları, uygulama yolları, etkileri, vücuttaki seyirleri sayılabilir. 3
İlaç (WHO ya göre): Fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararına değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde veya üründür. İlaç: Hastalıkların önlenmesi, teşhis veya tedavisi için kullanılan ve biyolojik etkinliği olan saf kimyasal madde ya da 4
İlaçlar üç amaç için kullanılır 1-teşhis 2-tedavi 3-profilaksi İlaçlarla iki çeşit tedavi yapılabilir. 1-Radikal tedavi (kalıcı) Hastalık nedeninin ilaçlar tarafından tamamen ortadan kaldırılmasıdır. 2-Semptomatik/Palyatif tedavi (geçici) 5
İlaçlar iki kısımdan oluşur 1-Etken madde 2-Katkı ve taşıyıcı maddeler Her ilaç bir veya birden fazla etken maddeyi kapsayan bir üründür. Etken madde vücutta beklenen etkiyi gösteren bölümdür. Ancak, çoğu zaman etken madde yardımcı maddelerle (ekspiyan) karıştırılarak sunulur. Bu sunum şekline farmasotik şekil adı verilir. Bazen farmasotik şekil içindeki ekspiyan maddeler de kendilerine ait etkiler oluşturabilirler. 6
İlaçların 2 çeşit etkisinden söz edilebilir. 1- Gerçek etki: İlaç içindeki etken madde ile oluşan etkiler 2-Psişik etki: İlacı alanın psişik durumu ile ilgili, etken madde ile ilgisi olmayan etkiler. Plasebo: İçinde etken madde bulunmayan, sadece psişik etki oluşturan ilaç görünümündeki maddelerdir. 7
İlaç tedavisinin özellikleri 1-İlaçlar vücut veya zihinsel durumla ilgili fonksiyonları değiştirerek etki oluştururlar. 2-İnsan vücudunda üretilen veya dışarıdan besinlerle alınması gereken ve eksikliğinde hastalık oluşan maddelerin yerini alarak etki oluştururlar. 8
TEMEL KAVRAMLAR (ilaç) Doz: Bir defada alinan ilaç miktari Günlük doz: Bir günde alınan ilaç miktari Doz aralığı: İki doz arasinda geçen zaman Dozaj(dozlam): Doz miktarı ve doz aralığını ifade eder 9
İlaç etkisinin üç özelliği vardır; 1-İlaç etkisi geçicidir: İlaç kesildikten belirli bir süre sonra etkisi azalmalı ve sonra tamamen kaybolmalıdır.. 2-İlaç etkisi seçici/selektif olmalıdır: İlaçların kullanılış amacı ile ilgili hücre veya yapılara ve buralardaki belirli biyolojik olaylara etki yapmasi, bunun dışındaki olaylara ve yapılara etki yapmaması istenir. 10
İlaçların kaynakları 1-Sentetik ilaçlar: İlaçların büyük çoğunluğu kimyasal sentez ile elde edilir. Fakat bazı ilaçların sentez yolu ile elde edilmesi ekonomik olmadığı için, tedavide doğal şekilleri terecih edilir. (morfin, dijital, kinin gibi) 2-Yarısentetik ilaçlar: Doğal kaynaklı ilaçların kimyasal yapılarında bazı değişiklikler yapılarak elde edilen ilaçlardır. 11
İlaçların adlandırılması Genel ad (jenerik ad): DSÖ (WHO) nün ilaca verdiği isim Ticari ad (müstahsar adı): İlacı üreten firmanın ilaca verdiği isim Kimyasal ad (bilimsel ad): Uluslararasi kimya birliğinin verdiği isim. 12
Toksikoloji : Zehir bilimi demektir. Klinik Farmakoloji : Yeni ilaçların bulunması, geliştirilmesi, normal ve hasta insanlarda denenmesi ve değerlendirilmesiyle uğraşır. Kemoterapi : İnsan vücudunu istila eden parazit, mikroorganizma ve bakteriler ile neoplazmaların (kanser hücreleri) yaptığı hastalıkların tedavisi ile uğraşır. 13
Yan Etki : İlaçların olağan dozlarında bile istenilen etkilerine ilaveten yaptıkları istenmeyen etkileridir. Toksik Etki : Genellikle ilaçların farmakodinamik etkilerinin şiddetlenmesine bağlı hasta için hoş olmayan, rahatsızlık veren ve hatta ölümüne neden olan etkilerdir. Yan etkiler de genel anlamda toksik etki sayılabilir. 14
Yarar / Risk oranı İlaçlar mutad (normal) dozlarda kullanılmalarında bile toksik etkiler oluşturabildiklerinden (örn. Kanser ilaçları) ilaç tedavisinde göz önünde tutulması gereken nokta ilacın yararının zararına üstünlüğünün saptanmasıdır. 15
/// 16